Czym są epistemiczne układy odniesienia?

• Authors: Kilian Krzysztof J.

Title variants

EN

What Are the Epistemic Frameworks?

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Niniejszy artykuł wyjaśnia, dlaczego omawiane do tej pory epistemiczne układy odniesienia nigdy nie pełniły roli kryterium demarkacji. Wyjaśnia się tam również, dlaczego epistemiczne układy odniesienia — mimo tego, że są jedynie warunkami koniecznymi naukowości — pełnią w nauce tak istotną rolę. Historia filozofii nauki pokazuje, że sformułowano wiele koniecznych warunków naukowości. Pojawia się zatem pytanie o to, czy epistemiczne układy odniesienia pod jakimiś istotnymi względami różnią się od innych warunków koniecznych. Aby odpowiedzieć na to pytanie, wprowadzono dwie dystynkcje: mocne i słabe oraz materialne i formalne warunki sine qua non. W artykule zastanawiano się również nad sensownością oddzielania epistemicznych układów odniesienia od programów badawczych i paradygmatów. Na pierwszy rzut oka epistemiczne układy odniesienia mogą być składnikami Popperowskich metafizycznych programów badawczych i twardych rdzeni Lakatosowskich programów badawczych, pełniąc w tych ostatnich rolę mocnych zasad heurystycznych, kierujących badaniami naukowymi. Można też próbować umieszczać je w Kuhnowskich macierzach dyscyplinarnych, gdzie mogą funkcjonować jako składniki wartości lub modeli ontologicznych. Jednak najlepszymi kandydatami na nośniki epistemicznych układów odniesienia są Feyerabendowskie interpretacje naturalne i Lakatosowskie podstawowe sądy wartościujące.

EN

This paper sets out to explain why it is that epistemic frameworks as discussed so far have never functioned in such a way as to furnish a criterion of demarcation. It also seeks to shed light on why such frameworks, though only sine qua non conditions for what may be considered scientific, nevertheless play a leading role in science. As the history of the philosophy of science shows, there are many sine qua non conditions for counting as scientific. Moreover, it should be asked whether epistemic frameworks differ significantly from other sine qua non conditions. To answer that question, two distinctions are to be introduced with respect to such conditions: between strong and weak ones, and between material and formal ones. The paper also examines the reasonableness of separating epistemic frameworks from research programs and paradigms. Initially, epistemic frameworks look like they would lend themselves to serving as components of Popperian metaphysical research programs, as well as of the hard cores of Lakatosian scientific research programs. (In the latter instance, they could play the role of strong heuristic rules guiding scientific research.) One may also try to insert them into Kuhnian disciplinary matrices, where they will function as components of values or ontological models. Even so, the best candidates as bearers of such frameworks will be Feyerabendian natural interpretations, together with Lakatosian normative basic judgments.

Keywords

PL

epistemiczne układy odniesienia; nośniki epistemicznych układów odniesienia; mocne i słabe warunki sine qua non naukowości; materialne i formalne warunki sine qua non naukowości

EN

epistemic frameworks; bearers of epistemic frameworks; strong and weak sine qua non conditions for what counts as scientific; material and formal sine qua non conditions for what counts as scientific

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Instytut Filozofii
• Journal: Filozoficzne Aspekty Genezy
• Year: 2017
• Volume: 14
• Pages: 191-235

Contributors

author

Kilian Krzysztof J.

• Uniwersytet Zielonogórski

References

• BEHE Michael J., Czarna skrzynka Darwina. Biochemiczne wyzwanie dla ewolucjonizmu, przeł. Dariusz Sagan, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 4, Wydawnictwo MEGAS, Warszawa 2008.
• BEHE Michael J., „Filozoficzne zarzuty stawiane hipotezie inteligentnego projektu: odpowiedź na krytykę”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2004, t. 1, s. 115-139, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2004.t.1/art.02.pdf (03.02.2018).
• BEHE Michael J., „Nieredukowalna złożoność: problem dla ewolucjonizmu darwinowskiego”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2005/2006, t. 2/3, s. 67-96, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2005-2006.t.2-3/art.01.pdf (12.01.2018).
• BORCZYK Bartosz, CHMIELEWSKI Adam, ELŻANOWSKI Andrzej, JODKOWSKI Kazimierz, LESZCZYŃSKI Damian, LUKIERSKI Jerzy, NYSLER Łukasz i PAWŁOWSKI Bogusław, „Dyskusja”, w: LESZCZYŃSKI (red.), Ewolucja, filozofia, religia…, s. 155-172, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Dyskusja.o.Darwinie.pdf (14.02.2018).
• BOUDRY Maarten, BLANCKE Stefaan, and BRAECKMAN Johan, „How Not to Attack Intelligent Design Creationism: Philosophical Misconceptions About Methodological Naturalism”, Foundations of Science 2010, vol. 15, no. 3, s. 227-244, https://biblio.ugent.be/publication/956838/file/6828796.pdf (01.10.2017).
• BRAND Leonard, „Naturalizm i jego rola w nauce”, przeł. Paulina Korzeniewska-Nowakowska, Filozoficzne Aspekty Genezy 2016, t. 13, s. 49-74, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2016.t.13/art.11.pdf (02.01.2018).
• BUGAJAK Grzegorz, „Adekwatność tezy o rozdzielności płaszczyzn poznawczych. Głos w imieniu mieszkańców «opancerzonego bunkra»”, w: BYLICA, KILIAN, PIOTROWSKI i SAGAN (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 173-190, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Bugajak_Adekwatnosc.tezy.o.rozdzielnosci.plaszczyzn.poznawczych.pdf (10.02.2018).
• BUGAJAK Grzegorz i TOMCZYK Jacek (red.), Kontrowersje wokół początków człowieka, Księgarnia św. Jacka, Katowice 2007.
• BYLICA Piotr, „Darwinizm i koncepcja wieloświata a religijne wyjaśnienie racjonalnego porządku i poznawalności przyrody”, Zagadnienia Naukoznawstwa 2012, nr 3 (193) s. 185-204, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Bylica_Darwinizm.i.koncepcja.wieloswiata.pdf (04.02.2018).
• BYLICA Piotr, „Główne założenia i problemy teizmu naturalistycznego w sprawie relacji sfery nadprzyrodzonej i świata przyrodniczego”, w: DYK (red.), Sozologia systemowa. Tom IV…, s. 55-95, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Bylica_Glowne.zalozenia.teizmu.naturalistycznego.pdf (21.01.2018).
• BYLICA Piotr, „Kazimierza Jodkowskiego koncepcja epistemicznych układów odniesienia a teizm naturalistyczny Johna Polkinghorne’a”, w: BYLICA, KILIAN, PIOTROWSKI i SAGAN (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 191-211, http://tiny.pl/g8h4z (18.01.2018).
• BYLICA Piotr, „Konflikt między teizmem i nauką bazującą na naturalizmie — w ujęciu Phillipa E. Johnsona”, Zagadnienia Naukoznawstwa 2003, nr 3-4, s. 227-238, http://tiny.pl/xh894 (02.01.2018).
• BYLICA Piotr, „Naturalizm metodologiczny jako warunek naukowości w kontekście relacji nauki i religii”, Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria 2004, R. 13, nr 3 (51), s. 163-175, http://tiny.pl/xh8g4 (01.02.2018).
• BYLICA Piotr, „Nauka światopoglądowo neutralna?”, Fronda 2012, nr 63, s. 67-80, http://tiny.pl/gkfxr (28.12.2017).
• BYLICA Piotr, „Spór o naukowość teorii inteligentnego projektu”, w: JODKOWSKI (red.), Teoria inteligentnego projektu…, s. 51-78.
• BYLICA Piotr, „Testowalność teorii inteligentnego projektu”, Filozofia Nauki 2003, R. XI, nr 2(42), s. 41-49, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Bylica_Testowalnosc.teorii.ID.pdf (04.02.2018).
• BYLICA Piotr, Współczesny teizm naturalistyczny z punktu widzenia modelu poziomów analizy. Problem działania sfery nadnaturalnej w przyrodzie, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 7, Instytut Filozofii Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2016, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Bylica_Wspolczesny.teizm.naturalistyczny.pdf (16.01.2018).
• BYLICA Piotr, „Zaburzenia dysocjacyjne czy opętanie przez Szatana. Historyczno-metodologiczna analiza stosunku psychiatrii do problemu opętań”, w: ZON (red.), Pogranicza nauki…, s. 209-225, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Bylica_Zaburzenia.dysocjacyjne.pdf (01.02.2018).
• BYLICA Piotr, JODKOWSKI Kazimierz, KILIAN Krzysztof J. i SAGAN Dariusz, „Dyskusja nad artykułem Adama Groblera, «Słabości eksplanacyjne teorii inteligentnego projektu»”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2013, t. 10, s. 17-63, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2013.t.10/art.14.pdf (13.02.2018).
• BYLICA Piotr, KILIAN Krzysztof J. i SAGAN Dariusz, „Wstęp”, w: BYLICA, KILIAN, PIOTROWSKI i SAGAN (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 11-33.
• BYLICA Piotr, KILIAN Krzysztof J., PIOTROWSKI Robert i SAGAN Dariusz (red.), Filozofia — nauka — religia. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Jodkowskiemu z okazji 40-lecia pracy naukowej, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2015, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Filozofia.nauka.religia.pdf (17.03.2017).
• BYLICA Piotr and SAGAN Dariusz, „God, Design, and Naturalism: Implications of Methodological Naturalism in Science for Science-Religion Relation”, Pensamiento 2008, vol. 64, núm. 242, s. 621-638, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Bylica.Sagan_God.Design.and.Naturalism.pdf (31.01.2018).
• CENIAN Adam, „Wiara w naukę — jej podstawy, założenia, mocne i słabe strony kultu”, wystąpienie na Konferencji Chrześcijańskiego Forum Pracowników Nauki: Nauka — Etyka — Wiara, Rydzyna 30.05-02.06.2013, s. 151-159, http://www.chfpn.pl/files/?id_plik=508 (12.03.2018).
• CHABEREK Michał OP, „Neodarwinizm skończy jak marksizm. Rozmowa z Jay’em W. Richardsem”, Fronda 2012, nr 63, s. 43-47.
• COYNE Jerry A., „Nowa fala fanatyzmu w nauce”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2004, t. 1, s. 49-53, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2004.t.1/art.01.pdf (02.02.2018).
• CROMBIE Alistair Cameron (ed.), Scientific Change: Historical Studies in the Intellectual, Social and Technical Conditions for Scientific Discovery and Technical Invention, from Antiquity to the Present, Symposium on the History of Science, University of Oxford 9-15 July 1961, Heinemann, London 1963.
• DAWKINS Richard, Ślepy zegarmistrz, czyli jak ewolucja dowodzi, że świat nie został zaplanowany, przeł. Antoni Hoffman, Biblioteka Myśli Współczesnej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1994.
• DE DUVE Christian, „The Beginning of Life on Earth”, American Scientist 1995, vol. 83, s. 428-437, http://pratclif.com/memes/deduve-begin-life1.html (07.02.2018).
• DELFINO Robert A., „Naturalizm metodologiczny i ewolucja”, przeł. Rafał Lizut, w: JAROSZYŃSKI (red.), Ewolucjonizm czy kreacjonizm…, s. 137-156.
• DELFINO Robert A., „Replacing Methodological Naturalism”, Metanexus 24 May 2007, http://www.metanexus.net/essay/replacing-methodological-naturalism (05.02.2018).
• DEMBSKI William A., Intelligent Design: The Bridge between Science and Theology, InterVarsity Press, Downers Grove, Illinois 1999.
• DEMBSKI William A., „Odmiany naturalizmu. Czy któraś forma naturalizmu jest zgodna z teorią inteligentnego projektu?”, przeł. Dariusz Sagan, Na Początku… 2005, R. 13, nr 1-2, s. 45-54, http://tiny.pl/xhkg8 (05.02.2018).
• DEMBSKI William A., The Design Revolution: Answering the Toughest Questions about Intelligent Design, InterVarsity Press, Downers Grove, Illinois 2004.
• DE VRIES Paul, „Naturalizm w naukach przyrodniczych. Perspektywa chrześcijańska”, przeł. Radosław Plato, Filozoficzne Aspekty Genezy 2011, t. 8, s. 121-135, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2011.t.8/art.08.pdf (22.01.2018).
• DĘBOWSKI Józef i STARZYŃSKA-KOŚCIUSZKO Ewa (red.), Nauka. Racjonalność. Realizm. Między filozofią przyrody a filozofią nauki i socjologią wiedzy, Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2013.
• Discovery Institute, „Falsyfikowalność teorii inteligentnego projektu”, przeł. Dariusz Sagan, Na Początku… 2005, nr 11-12A (200-201), s. 455-457, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Discovery.Institute_Falsyfikowalnosc.teorii.ID.pdf (12.02.2018).
• DYK Wiesław (red.), Sozologia systemowa. Tom IV. Biosfera. Człowiek i jego środowisko w aspekcie przyrodniczym, filozoficznym i teologicznym, Uniwersytet Szczeciński. Rozprawy i studia, t. 824, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2012.
• DYK Wiesław (red.), Sozologia systemowa. Tom V. Ekosfera. Człowiek i jego środowisko w aspekcie przyrodniczym, filozoficznym i teologicznym, Uniwersytet Szczeciński. Rozprawy i studia, t. 877, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2013.
• EDIS Taner, „Dlaczego «teoria inteligentnego projektu» jest bardziej interesująca niż tradycyjny kreacjonizm”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2007/2008, t. 6/7, s. 81-93, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2007-2008.t.4-5/art.08.pdf (04.02.2018).
• ELDREDGE Niles, The Monkey Business: A Scientist Looks at Creationism, Washington Square Press, New York 1982.
• ELDREDGE Niles, The Triumph of Evolution and the Failure of Creationism, W.H. Freeman and Company, New York 2001.
• ELSBERRY Wesley R., „«Tańczący z Popperem». Dembski o sprawdzalności”, przeł. Joanna Popek, Filozoficzne Aspekty Genezy 2011, t. 8, s. 179-188, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2011.t.8/art.03.pdf (24.01.2018).
• FEYERABEND Paul K., „Against Method: Outline of an Anarchistic Theory of Knowledge”, w: RADNER and WINOKUR (eds.), Analyses of Theories and Methods…, s. 17-130.
• FEYERABEND Paul K., Jak być dobrym empirystą, przeł. Krystyna Zamiara, PWN, Warszawa 1979.
• FEYERABEND Paul K., „Ku pocieszeniu specjalisty”, w: FEYERABEND, Jak być dobrym empirystą…, s. 200-250.
• FEYERABEND Paul K., Przeciw metodzie, przeł. Stefan Wiertlewski, Wydawnictwo Siedmioróg, Wrocław 1996.
• FEYERABEND Paul K., „Realizm i instrumentalizm. Uwagi o logice potwierdzania przez fakty”, w: FEYERABEND, Jak być dobrym empirystą…, s. 152-193.
• FEYERABEND Paul K., Zabijanie czasu, przeł. Tomasz Bieroń, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996.
• FRANK Phillip G., The Validation of Scientific Theories, The Beacon Press, Boston 1956.
• FRANK Phillip G., „The Variety of Reasons for the Acceptance of Scientific Theories”, w: FRANK, The Validation of Scientific Theories…, s. 3-28.
• GAZDA Małgorzata, „Stephena C. Meyera argument na rzecz projektu w przyrodzie a warunek Jodkowskiego”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2015, t. 12, s. 287-301, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2015.t.12/art.13.pdf (14.02.2018).
• GORDON Bruce L., „W obronie uniformitaryzmu”, przeł. Agnieszka Biesiadecka, Dorota Brylla, Małgorzata Gazda, Grzegorz Malec, Radosław Plato, Maciej Powąska, Alicja Ratajczak i Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2014, t. 11, s. 133-149, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2014.t.11/art.05.pdf (12.01.2018).
• HAROLD Franklin M., The Way of the Cell: Molecules, Organisms, and the Order of Life, Oxford University Press, Oxford 2001.
• HELLER Michał, Nowa fizyka i nowa teologia, Biblos, Tarnów 1992.
• HELLER Michał, Sens życia i sens Wszechświata. Studia z teologii współczesnej, Biblos, Tarnów 2002.
• HOFFMAN Antoni, „Wstęp”, w: DAWKINS, Ślepy zegarmistrz…, s. 5-10.
• JANECZEK Stanisław, STAROŚCIC Anna, DĄBEK Dariusz i HERDA Justyna (red.), Filozofia przyrody, Dydaktyka Filozofii, t. III, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2013.
• JAROSZYŃSKI Piotr (red.), Ewolucjonizm czy kreacjonizm, Przyszłość Cywilizacji Zachodu, Fundacja „Lubelska Szkoła Filozofii Chrześcijańskiej”, Lublin 2008.
• JAVORSKÁ Andrea, KOCINOVÁ Lenka i WAGNEROVÁ Simona (eds.), (META) FILOZOFIA — PRAX. Zborník vedeckých príspevkov, Bratislava 2016.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Antynaturalizm teorii inteligentnego projektu”, Roczniki Filozoficzne 2006, t. 54, nr 2, s. 63-76, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Antynaturalizm.teorii.ID.pdf (09.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Curriculum Vitae”, http://tiny.pl/gkfxf (03.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Darwinowska teoria ewolucji jako teoria filozoficzna” w: KONSTAŃCZAK i TUROWSKI (red.), Filozofia jako mądrość bycia…, s. 17-23, http://tiny.pl/q3m56 (11.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Dlaczego kreacjonizm jest pseudonauką?”, w: ZON (red.), Pogranicza nauki…, s. 317-323, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Dlaczego.kreacjonizm.jest.pseudonauka.pdf (31.01.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Epistemiczne układy odniesienia i «warunek Jodkowskiego»”, w: LATAWIEC i BUGAJAK (red.), Filozoficzne i naukowo-przyrodnicze elementy…, s. 108-123, http://tiny.pl/g28sn (11.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Epistemiczny układ odniesienia teorii inteligentnego projektu”, Filozofia Nauki 2006, nr 1 (53), s. 95-105, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Inne.teksty/Jodkowski_Epistemiczny.uklad.odniesienia.teorii.ID.pdf (98.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Eskapizm teologii i filozofii katolickiej w sprawie «nauka a religia»”, Na Początku… 2005, nr 7-8 (196-197), s. 261-284, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Eskapizm.teologii.i.filozofii.katolickiej.pdf (18.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Falsyfikacjonizm a wzrost wiedzy”, Annales UMCS 1977, Sec. I, Philosophia-Sociologia, vol. 2, s. 255-272.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Kłopoty teistycznego ewolucjonizmu”, w: BUGAJAK i TOMCZYK (red.), Kontrowersje wokół początków człowieka…, s. 209-224, http://tiny.pl/xhkgl (31.01.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Konflikt nauka-religia a teoria inteligentnego projektu”, w: JODKOWSKI (red.), Teoria inteligentnego projektu…, s. 145-180.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Kreacjoniści przed sądem. Aspekty filozoficzne «małpich procesów»”, w: MICHALCZENIA, MIZIŃSKA i OSSOWSKA (red.), Poszukiwania filozoficzne. Tom I…, s. 175-198, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Kreacjonisci.przed.sadem.Aspekty.filozoficzne.malpich.procesow.pdf (02.01.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Kreacjonizm młodej Ziemi a koncepcja Big Bangu. Poglądy Johna Hartnetta z konstruktywistycznej i eksternalistycznej perspektywy”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2015, t. 12, s. 37-79, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2015.t.12/art.12.pdf (14.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Metafizyczne opowieści nauki jako fundament pluralizmu naukowego”, w: JOHNSON, Wielka metafizyczna opowieść nauki…, s. 74-85, http://tiny.pl/q3m5p (13.01.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, Metodologiczne aspekty kontrowersji ewolucjonizm-kreacjonizm, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 35, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Naturalizm ewolucjonizmu a wiara religijna. Przypadek Darwina”, Przegląd Religioznawczy 1999, nr 1 (191), s. 17-34, http://tiny.pl/q3m5c (15.01.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Nienaukowy fundament nauki”, w: PIETRZAK (red.), Granice nauki…, s. 59-108, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Nienaukowy.fundament.nauki.pdf (12.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Przedmowa”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2004, t. 1, s. 5-6, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2004.t.1/art.09.pdf (02.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Racjonalność Kopernika i Darwina. Polemika z drem Eugeniuszem Moczydłowskim”, Na Początku… 2003, nr 11-12A (174-175), s. 433-448, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Racjonalnosc.Kopernika.i.Darwina.pdf (14.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Rozpoznawanie genezy: istota sporu ewolucjonizm-kreacjonizm”, Roczniki Filozoficzne 2002, t. 50, z. 3, s. 187-198, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Rozpoznawanie.genezy.pdf (12.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Ruch kreacjonistyczny jest elementem pluralizmu naukowego”, Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria 2001, R. X, nr 1 (37), s. 241-253, http://tiny.pl/gdw95 (02.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, Spór ewolucjonizmu z kreacjonizmem. Podstawowe pojęcia i poglądy, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 1, Wydawnictwo MEGAS, Warszawa 2007, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Spor.ewolucjonizmu.z.kreacjonizmem.pdf (19.01.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz (red.), Teoria inteligentnego projektu — nowe rozumienie naukowości?, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 2, Wydawnictwo MEGAS, Warszawa 2007, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_red._Teoria.ID.nowe.rozumienie.naukowosci.pdf (20.01.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Twarde jądro ewolucjonizmu”, Roczniki Filozoficzne 2003, t. 51, z. 3, s. 77-117, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Twarde.jadro.ewolucjonizmu.pdf (12.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Uczony w ciemnym budynku. Na marginesie metafory Elżbiety Kałuszyńskiej”, w: DĘBOWSKI i STARZYŃSKA-KOŚCIUSZKO (red.), Nauka. Racjonalność. Realizm…, s. 55-67, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Uczony.w.ciemnym.budynku.pdf (14.01.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „W poszukiwaniu twardego jądra ewolucjonizmu”, Filozofia Nauki 2001, nr 2 (34), s. 7-18, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_W.poszukiwaniu.twardego.jadra.ewolucjonizmu.pdf (15.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, Wspólnoty uczonych, paradygmaty i rewolucje naukowe, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 22, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1990.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Zasadnicza nierozstrzygalność sporu ewolucjonizm-kreacjonizm”, Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria 2012, nr 3 (83), s. 201-222, http://tiny.pl/gkfxn (18.02.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz i KILIAN Krzysztof J., „Feyerabendowskie rozwiązanie problemu psychofizycznego”, w: DYK (red.), Sozologia systemowa. Tom V…, s. 61-76, http://tiny.pl/gqkds (14.02.2018).
• JOHNSON Phillip E., „Co to jest darwinizm?”, przeł. Kazimierz Jodkowski, Na Początku… 2000, nr 7 (131-132), s. 197-211, http://apologetyka.com/ptkr/artykuly/PEJohnson3 (14.02.2018).
• JOHNSON Phillip E., Wielka metafizyczna opowieść nauki (z posłowiem Kazimierza Jodkowskiego), przeł. Piotr Bylica, Archiwum Na Początku…, z. 13, Polskie Towarzystwo Kreacjonistyczne, Warszawa 2003.
• KENYON Dean H., „Kreacjonistyczne ujęcie pochodzenia życia”, przeł. Kazimierz Jodkowski, w: JODKOWSKI, Metodologiczne aspekty…, s. 482-495.
• KILIAN Krzysztof J., „Filozofické podmienky sine qua non vedeckosti”, w: JAVORSKÁ, KOCINOVÁ i WAGNEROVÁ (eds.), (META) FILOZOFIA — PRAX…, s. 186-193.
• KILIAN Krzysztof J., „Filozoficzne podstawy nauki”, Sofia. Pismo Filozofów Krajów Słowiańskich 2015, vol. 15, s. 69-85, http://www.sofia.sfks.org.pl/05_Sofia_Vol_15_Kilian.pdf (04.02.2018).
• KILIAN Krzysztof. J., „Geneza idei epistemicznych układów odniesienia i ich odmiany”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2017, t. 14, s. 1-54, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2017.t.14/art.05.pdf (08.04.2018).
• KILIAN Krzysztof J., Poglądy filozoficzne Paula K. Feyerabenda. Część I. Program metodologiczny, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2014.
• KOJONEN Erkki V.R., „Methodological Naturalism and the Truth Seeking Objection”, International Journal for Philosophy of Religion 2016, vol. 79, no. 3, s. 1-26, http://tiny.pl/gkfxk (12.02.2018).
• KONSTAŃCZAK Stefan i TUROWSKI Tomasz (red.), Filozofia jako mądrość bycia. Profesorowi Krzysztofowi Kaszyńskiemu w darze z okazji 70. urodzin, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2009.
• KOTERSKI Artur, Falsyfikacjonistyczne kryteria demarkacji w XX-wiecznej filozofii nauki, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2004.
• KOTERSKI Artur, „«Ostateczna» ocena demarkacjonizmu”, w: BYLICA, KILIAN, PIOTROWSKI i SAGAN (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 309-317.
• KOTERSKI Artur, Weryfikacjonistyczne kryteria demarkacji w filozofii nauki Koła Wiedeńskiego, Centrum Nauki Języka Angielskiego Metodą Allana, Akces, Poznań 2002.
• KUHN Thomas S., Droga po Strukturze. Eseje filozoficzne z lat 1970-1993 i wywiad-rzeka z autorem słynnej Struktury rewolucji naukowych, James Conant i John Haugeland (wyd.), przeł. Stefan Amsterdamski, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2003.
• KUHN Thomas S., Dwa bieguny. Tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych, przeł. Stefan Amsterdamski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985.
• KUHN Thomas S., „Odpowiedź moim krytykom”, w: KUHN, Droga po Strukturze…, s. 117-162.
• KUHN Thomas S., „Raz jeszcze o paradygmatach”, w: KUHN, Dwa bieguny…, s. 406-439.
• KUHN Thomas S., Struktura rewolucji naukowych, przeł. Helena Ostromęcka i Justyna Nowotniak, Aletheia, Warszawa 2001.
• KUHN Thomas S., „The Function of Dogma in Scientific Research”, w: CROMBIE (ed.), Scientific Change…, s. 347-369.
• LAKATOS Imre, „Falsyfikacja a metodologia naukowych programów badawczych”, w: LAKATOS, Pisma z filozofii nauk empirycznych…, s. 3-169.
• LAKATOS Imre, „Historia nauki a jej racjonalne rekonstrukcje”, w: LAKATOS, Pisma z filozofii nauk empirycznych…, s. 170-234.
• LAKATOS Imre, Pisma z filozofii nauk empirycznych, przeł. Wojciech Sady, Biblioteka Współczesnych Filozofów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
• LATAWIEC Anna i BUGAJAK Grzegorz (red.), Filozoficzne i naukowo-przyrodnicze elementy obrazu świata 7, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2008.
• LESZCZYŃSKI Damian (red.), Ewolucja, filozofia, religia, Lectiones & Acroases Philosophicae 2010, vol. III.
• LÓPEZ Mario A., „Projekt jako kryterium demarkacji”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2016, t. 13, s. 75-100, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2016.t.13/art.12.pdf (12.02.2018).
• MEYER Stephen C., „DNA a pochodzenie życia. Informacja, specyfikacja i wyjaśnienie”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2005/2006, t. 2/3, s. 133-215, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2005-2006.t.2-3/art.12.pdf (31.01.2018).
• MEYER Stephen C., „The Use and Abuse of Philosophy of Science: A Response to Moreland”, Perspectives on Science and Christian Faith 1994, vol. 46, no. 1, s. 19-21, http://www.asa3.org/ASA/PSCF/1994/PSCF3-94Meyer.html (14.02.2018).
• MICHALCZENIA Jakub, MIZIŃSKA Jadwiga i OSSOWSKA Katarzyna (red.), Poszukiwania filozoficzne. Tom I: Nauka, Prawda. Panu Profesorowi Józefowi Dębowskiemu w darze, Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014.
• NAGEL Thomas, „Public Education and Intelligent Design”, Philosophy & Public Affairs 2008, vol. 36, no. 2, s. 187-205.
• O’CONNOR Robert C., „Nauka przed sądem: analiza racjonalności naturalizmu metodologicznego”, przeł. Joanna Popek i Grzegorz Rogula, Filozoficzne Aspekty Genezy 2014, t. 11, s. 95-131, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2014.t.11/art.04.pdf (21.01.2018).
• PARASCANDALO Renato and HÖSLE Vittorio, „Three Interviews with Paul K. Feyerabend”, Teleos: A Quarterly Journal of Critical Thought 1995, no. 102, s. 115-148.
• PENNOCK Robert T., „Bóg w lukach wiedzy: argument z niewiedzy i ograniczenia naturalizmu metodologicznego”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2012, t. 9, s. 155-185, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2012.t.9/art.04.pdf (03.02.2018).
• PENNOCK Robert T., „Creationism and Intelligent Design”, Annual Review of Genomics and Human Genetics 2003, vol. 4, s. 143-163, http://bio.classes.ucsc.edu/bio175/Other/Pennock_2003.pdf (19.01.2018).
• PERAKH Mark, „Nieredukowalna sprzeczność”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2004, t. 1, s. 71-113, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2004.t.1/art.04.pdf (28.01.2018).
• PETRICH Loren, „Artefakty zwierzęce i pozaziemskie — inteligentnie zaprojektowane?”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2009/2010, t. 6/7, s. 139-153, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2009-2010.t.6-7/art.06.pdf (25.01.2018).
• PIETRZAK Zbigniew (red.), Granice nauki, Lectiones & Acroases Philosophicae 2013, vol. VI, nr 1.
• PIGLIUCCI Massimo, Tales of the Rational: Skeptical Essays About Nature and Science, Freethought Press, Atlanta, Georgia 2000.
• PIOTROWSKI Robert, „Kazimierz Jodkowski, Spór ewolucjonizmu z kreacjonizmem. Podstawowe pojęcia i poglądy, Megas, Warszawa 2007 (Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 1), ss. 260”, Społeczeństwo. Studia. Prace badawcze. Dokumenty z zakresu społecznej nauki Kościoła 2010, R. XX (XVI), nr 1, s. 169-172, http://tiny.pl/g8hnq (15.02.2018).
• PLATON, Eutyfron, przeł. Władysław Witwicki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.
• POLANYI Michael, „The Republic of Science: Its Political and Economic Theory”, Minerva 2000, vol. 38, s. 1-32 (przedruk z: „Minerva” 1962, vol. 1, s. 54-73).
• POPPER Karl R., Logika odkrycia naukowego, przeł. Urszula Niklas, Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa 1979.
• POPPER Karl R., Nieustanne poszukiwania. Autobiografia intelektualna, przeł. Adam Chmielewski, Wydawnictwo Znak, Kraków 1997.
• POPPER Karl. R., Quantum Theory and the Schism in Physics: From the Postscript to the Logic of Scientific Discovery, ed. W.W. Bartley III, Rowman and Littlefield, Totowa, New Jersey 1982.
• POPPER Karl R., „Wiedza hipotetyczna. Moje rozwiązanie problemu indukcji”, w: POPPER, Wiedza obiektywna…, s. 9-49.
• POPPER Karl R., Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna, przeł. Adam Chmielewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.
• PROVINE William B., „Projekt? Tak! Ale czy inteligentny?”, przeł. Sławomir Piechaczek, Filozoficzne Aspekty Genezy 2005/2006, t. 2/3, s. 223-224, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2005-2006.t.2-3/art.10.pdf (12.03.2018).
• RADNER Michael and WINOKUR Stephen (eds.), Analyses of Theories and Methods of Physics and Psychology, Minnesota Studies in the Philosophy of Science 1970.
• RATZSCH Del, Science & Its Limits: The Natural Sciences in Christian Perspective, InterVarsity Press, Downers Grove, Illinois 2000.
• ROSKAL Zenon E., „Eksperyment MacDougalla w epistemicznym układzie odniesienia naturalizmu”, w: BYLICA, KILIAN, PIOTROWSKI i SAGAN (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 165-172, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Roskal_Eksperyment.MacDougalla.pdf (02.07.2018).
• RYLAND Mark, „«Teoria inteligentnego projektu» podważa teorię ewolucji. Już sama złożoność stworzenia świadczy o działaniu siły wyższej. Darwinizm? Nie ma szans. Wywiad z Michaelem J. Behe’em dla Our Sunday Visitor”, przeł. Dariusz Sagan, Na Początku… 2004, nr 11-12A (187-188), s. 414-420, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Ryland_Teoria.ID.podwaza.teorie.ewolucji.pdf (31.01.2018).
• SADY Wojciech, „Czego Kazimierz Jodkowski nie dostrzega, jeśli o odkrycia naukowe chodzi?”, w: BYLICA, KILIAN, PIOTROWSKI i SAGAN (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 59-64.
• SADY Wojciech, „Dlaczego kreacjonizm «naukowy» nie jest naukowy i dlaczego nie prowadzi do teizmu?”, Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria 2001, R. X, nr 1 (37), s. 213-228, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sady_Dlaczego.kreacjonizm.naukowy.nie.jest.naukowy.pdf (02.02.2018).
• SAGAN Dariusz, „Ewaluacja ewolucjonistycznych rozwiązań problemu nieredukowalnej złożoności”, Otwarte Referarium Filozoficzne 2009, t. 2, Genesis. Filozoficzne konsekwencje wyników badań przyrodniczych o początku świata, życia, człowieka, s. 89-116, http://tiny.pl/q3mjg (23.01.2018).
• SAGAN Dariusz, „Filtr eksplanacyjny: wykrywanie inteligentnego projektu na gruncie nauk przyrodniczych”, Roczniki Filozoficzne 2009, t. LVII, nr 1, s. 157-193, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Filtr.eksplanacyjny.pdf (21.01.2018).
• SAGAN Dariusz, „Kazimierz Jodkowski o teorii inteligentnego projektu”, w: BYLICA, KILIAN, PIOTROWSKI i SAGAN (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 213-227, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Kazimierz.Jodkowski.o.teorii.ID.pdf (18.01.2018).
• SAGAN Dariusz, Metodologiczno-filozoficzne aspekty teorii inteligentnego projektu, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 6, Instytut Filozofii Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2015, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Metodologiczno-filozoficzne.aspekty.ID.pdf (04.02.2018).
• SAGAN Dariusz, „Molekularny «zegar Paleya» a darwinowska ewolucja”, Ruch Filozoficzny 2005, t. LXII, nr 2, s. 289-304, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Molekularny.zegar.Paleya.pdf (12.02.2018).
• SAGAN Dariusz, „Naturalizm metodologiczny a zagadnienie prawdy w nauce”, w: ZACHARIASZ (red.), Poznanie a prawda…, s. 167-173, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Naturalizm.metodologiczny.a.prawda.pdf (21.01.2018).
• SAGAN Dariusz, „Naturalizm metodologiczny — konieczny warunek naukowości?”, Roczniki Filozoficzne 2013, t. LXI, nr 1, s. 73-91, http://tiny.pl/q33sb (18.01.2018).
• SAGAN Dariusz, „Retoryczna historia Ruchu Inteligentnego Projektu”, Diametros 2005, nr 4, s. 76-85, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Retoryczna.historia.Ruchu.ID.pdf (07.02.2018).
• SAGAN Dariusz, „Spór o możliwość wykrywania projektu w naukach przyrodniczych”, Scientia et Fides 2015, vol. 3, nr 1, s. 87-113, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Spor.o.mozliwosc.wykrywania.projektu.pdf (12.02.2018).
• SAGAN Dariusz, „Teoria inteligentnego projektu — argumenty za i przeciw”, w: JANECZEK, STAROŚCIC, DĄBEK i HERDA (red.), Filozofia przyrody…, s. 335-383, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Teoria.ID.argumenty.za.i.przeciw.pdf (02.01.2018).
• SAGAN Dariusz, „Zarzut nietestowalności teorii inteligentnego projektu”, Studia Philosophica Wratislaviensia 2013, vol. VIII, fasc. 3, s. 43-59, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Zarzut.nietestowalnosci.teorii.ID.pdf (13.02.2018).
• SŁOWIK Grzegorz P. i KILIAN Krzysztof J., „Hoyle i matematyczne dylematy ewolucjonizmu”, w: BYLICA, KILIAN, PIOTROWSKI i SAGAN (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 395-408, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Slowik.Kilian_Hoyle.i.matematyczne.dylematy.ewolucjonizmu.pdf (19.02.2018).
• THORNHILL Richard, „Historyczny związek między darwinizmem a argumentem z biologicznego projektu”, przeł. Anna Droś, Natalia Górska, Mateusz Krzyżanowski, Renata Merda, Zofia Sadowska i Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2012, t. 9, s. 79-105, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2012.t.9/art.05.pdf (19.01.2018).
• WALSH William Henry and WILSHIRE Bruce Withington, „Metaphysics”, w: Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/topic/metaphysics/Types-of-metaphysical-theory#toc15845 (15.01.2018).
• WEINBERG Steven, Sen o teorii ostatecznej, przeł. Piotr Amsterdamski, Alkazar, Warszawa 1994.
• WEINER January, „Hipotezy o powstaniu i wczesnej ewolucji życia. Historia dociekań (od Darwina do Millera)”, Kosmos 2009, t. 58, nr 3-4, s. 501-528, http://kosmos.icm.edu.pl/PDF/2009/501.pdf (31.01.2018).
• WILLMA Adam, „Przyroda, Bóg, nauka. Rozmowa z profesorem Kazimierzem Jodkowskim”, Gazeta Pomorska 2 listopada 2006, s. 7, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Przyroda.Bog.nauka.pdf (18.01.2018).
• WOJNAR Anna, „Czy nauka zastąpi religię?”, Alma Mater. Miesięcznik Uniwersytetu Jagiellońskiego 2008, nr 108, s. 91-94, http://www2.almamater.uj.edu.pl/108/22.pdf (20.01.2018).
• WOODWARD Thomas, „Istota sporu darwinizmu z teorią inteligentnego projektu: przyrodnicza symfonia makroewolucji”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2007/2008, t. 4/5, s. 7-20, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2007-2008.t.4-5/art.01.pdf (12.03.2018).
• ZACHARIASZ Andrzej L. (red.), Poznanie a prawda, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009.
• ZON Józef (red.), Pogranicza nauki. Protonauka — paranauka — pseudonauka, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009.