Chadecja w PRL? Czy politycy katoliccy byli chrześcijańskimi demokratami?

• Authors: Skibiński Paweł

Title variants

EN

Christian democrats in Polish People’s Republic? Were Catholic politicians the Christian Democrats?

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

In the period of 1945–1989, in Communist Poland, after the subjection of the Labour Party by the Communists in 1945, and their assimilation in 1950 by the Democratic Party, there was no independent Christian Democratic party; despite this, Poland was a country of the Soviet Block, in which the Catholic Church had relatively large freedom, while Christian democratic parties officially existed in GDR and the Czechoslovakian Republic. This issue is strictly related with several other matters: with Christian Democratic and non-Christian democratic efforts of the Catholics aimed at the establishment of the Catholic Party inside the PRL political system (among others, on the basis of Bolesław Piasecki’s PAX Association); with the activities of the groups relating to the Christian democracy outside the party structures (here it necessary to mention Janusz Zabłocki, the ODiSS group and Polish Catholic Social Association); with activities of all other groups of “lawful” Catholics functioning within Communism; finally with the issue of intellectual research aimed at the rationalisation of the existence of Christian democracy outside the democratic system, in the necessary cooperation with an atheistic totalitarian regime (here a special role was played by inspiration with Christian socialism of Emmanuel Mounier). To provide the final statement concerning the scale of the Christian democratic inspiration in both social and political life it is necessary to deepen the present research concerning almost every political groups of Catholics in PRL – both legal and illegal – maybe aside from the well-known group of “Znak”. It is necessary to verify the findings of the present historiography, which mainly belonged to the identity stream, that is the stream giving priority for the justification of the political attitudes of Catholics during PRL over comprehensive and reliable information analysis. The matters crucial for understanding the existence context of the Christian democratic inspirations in the period of PRL include the issues of various forms of political Catholic realisms in PRL (including specific differentiation of the realism of resistance, collaboration and capitulation – using terms applied by Rafał Matyja), as well as an explanation as to why Catholic groups in PRL – in contrast to the Christian Democrats during the inter-war period – tried to build their identity on the critique of the largest Catholic political formation in Poland – namely the national movement, and often even broader – on the critique of the entire relation between Catholicism and Polish national identity.

Keywords

PL

chrześcijańska demokracja w Polsce po 1945; Kościół katolicki a polityka w Polsce po 1945; Stronnictwo Pracy; Stowarzyszenie PAX; ruch „Znaku”; Bolesław Piasecki; Janusz Zabłocki; kard. Stefan Wyszyński

EN

Christian democracy in Poland after 1945; Catholic Church and politics in Poland after 1945; the Labour Party; the PAX Association; the Znak movement; Bolesław Piasecki; Janusz Zabłocki; cardinal Stefan Wyszyński

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2017
• Issue: 30
• Pages: 154-178
• Physical description: oryginalny artykuł naukowy

Contributors

author

Skibiński Paweł

• Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego

References

• J. Żaryn, Janusz Zabłocki – chrześcijański demokrata zaangażowany w PRL, cz. 1 [w:] J. Zabłocki, Dzienniki 1956–1965, Warszawa 2008
• J. Bieś SJ, hasło: Szkoły i ruchy katolicko-społeczne [w:] Słownik społeczny, red. B. Szlachta, Kraków 2004
• M. Conway, Catholic politics or Christian Democracy? The evolution of the Interwar Political Catholicism [w:] Political Catholicism in Europe, t. 1: 1918–1945, red. W. Kaiser, H. Wohnout, London – New York 2004
• J. Bartyzel, B. Szlachta, A. Wielomski, Encyklopedia polityczna, t. 1, Radom 2007
• B. Grott, Nacjonalizm chrześcijański. Narodowo-katolicka formacja ideowa w II Rzeczypospolitej na tle porównawczym, Kraków 1996
• S. Kozicki, Historia Ligi Narodowej, Londyn 1964
• P. Nitecki, Socjalizm, komunizm, ewangelizacja, Lublin 1998
• J.B. Metz, Teologia polityczna, Kraków 2000. Na temat poglądów teologicznych ks. Metza por. R. Czekalski, Teologia polityczna i jej krytyka na przykładzie dwóch wielkich teologów J.B. Metza i J. Ratzingera, „Seminare” 2009, nr 26
• M. Clark, Współczesne Włochy 1871–2006, Warszawa 2009
• M. Burleigh, Święta racja. „Świeckie religie” XX wieku, Warszawa 2011
• P. Skibiński, Między ołtarzem a tronem. Państwo i Kościół w Hiszpanii w latach 1931–1953, Warszawa 2013
• K. Turowski, Historia ruchu chrześcijańsko-demokratycznego w Polsce, t. 2, Lublin 1989; W. Bujak, Stronnictwo Pracy 1937–1945–1950, Lublin 1988
• M. Piotrowski, Służba idei czy serwilizm? Zygmunt Felczak i Feliks Widy-Wirski w najnowszych dziejach Polski, Lublin 1994
• A. Dudek, G. Pytel, Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990; A. Jaszczuk, Ewolucja ideowa Bolesława Piaseckiego 1932–1956, Warszawa 2005
• A. Kołodziejczyk, Bolesław Piasecki i jego idea [w:] Komu służył PAX?, red. S. Bober, Warszawa 2008
• S. Cenckiewicz, „Endekoesbecja”. Dezintegracja Polskiego Związku Katolicko-Społecznego w latach 1982–1986, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2007, nr 1(5)
• A. Dudek, Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej 1988–1990, Kraków 2004
• P. Kowal, Koniec systemu władzy. Polityka ekipy gen. Wojciecha Jaruzelskiego, Warszawa 2012
• S. Siwek, Prymasowska Rada Społeczna ks. kard. Józefa Glempa, Prymasa Polski. Przebieg prac, dokumenty z lat 1981–1990, Warszawa–Ząbki 2016
• A. Brzeziecki, Tadeusz Mazowiecki. Biografia naszego premiera, Kraków 2015; R. Graczyk, Od uwikłania do autentyczności. Biografia polityczna Tadeusza Mazowieckiego, Poznań 2015
• J. Żakowski, Trzy ćwiartki wieku. Rozmowy z Jerzym Turowiczem, Kraków 1990
• J. Żakowski, Pół wieku pod włos, czyli Życie codzienne „Tygodnika Powszechnego” w czasach heroicznych, Kraków 1999
• R. Jarocki, Czterdzieści pięć lat w opozycji (O ludziach „Tygodnika Powszechnego”), Kraków 1990
• T. Kraśko, Wierność: rozmowy z Jerzym Turowiczem, Poznań 1995
• M. Jagiełło,Próba rozmowy. Szkice o katolicyzmie odrodzeniowym i „Tygodniku Powszechnym” 1945–1953, t. 1–2, Warszawa 2001
• W. Bereś i in., Krąg Turowicza. Tygodnik, czasy, ludzie, Kraków 2012
• A. Friszke, Koło posłów „Znak” w Sejmie PRL 1957–1976, Warszawa 2002
• A. Friszek, Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956–1989, Warszawa 1997
• R. Graczyk, Cena przetrwania? SB wobec „Tygodnika Powszechnego”, Warszawa 2011
• S. Murzańskiego, Wśród łopotu sztandarów rewolucji. Rzecz o „katolewicy” 1945–1989, Kraków 1998
• J. Żaryn, Kościół w PRL, Warszawa 2004.
• M. Białkowski, Oaza na Mostowej. Klub Inteligencji Katolickiej w Toruniu (1957–2007), Toruń 2008
• Kluby Inteligencji Katolickiej jako przestrzeń działań niezależnych w latach osiemdziesiątych XX wieku, red. K. Białecki, Warszawa–Poznań 2014
• K. Białecki, Klub Inteligencji Katolickiej w Poznaniu w latach 1956–1991, Poznań 2012
• M. Łętowski, Ruch i koło poselskie Znak 1957–1976, Katowice 1998
• R. Łętocha, Ekonomia i moralność. Ks. Jan Piwowarczyk – krzewiciel katolicyzmu społecznego, „Nowy Obywatel” 2011, nr 4
• S. Stomma, Maksymalne i minimalne tendencje społeczne katolików, „Znak” 1946, nr 3
• J. Danielou SJ, Życie umysłowe we Francji (komunizm, egzystencjalizm, chrześcijaństwo), przeł. H. Malewska, „Znak” 1947, nr 1
• A. Grajewski, Kardynałowie Stefan Wyszyński i Agostino Casaroli – dwie osobowości i dwie koncepcje polityki wschodniej Watykanu, „Studia Prymasowskie” 2009, t. 3, s. 51–79
• P. Skibiński, Cele polityki władz komunistycznych w Polsce wobec Stolicy Apostolskiej do 1978, „Glaukopis” 2016, nr 33
• S. Wyszyński, Zapiski więzienne, Warszawa 1990
• J. Zabłocki, Zawieyski jakiego znałem, „Chrześcijanin w Świecie” 1982, nr 8
• P. Raina, Stefan kardynał Wyszyński, t. 1–3, Londyn 1979–1988
• P. Raina, Kardynał Wyszyński, t. 1–20, Warszawa – Biała Podlaska 1993–2010
• A. Micewski, Kardynał Wyszyński, prymas i mąż stanu, Warszawa 2000
• E.K. Czaczkowska, Kardynał Wyszyński, Warszawa 2009.
• S. Stomma, Trudne lekcje historii, Kraków 1998
• J. Zabłocki, Dzienniki 1956–1965, t. 1, Warszawa 2008
• J. Zawieyski, Dzienniki 1960–1969, t. 2, Warszawa 2013
• T. Sikorski, M. Kulesza, Niezłomni w czasach fałszywych proroków. Środowisko „Tygodnika Warszawskiego”, Warszawa 2013
• J. Wiszniewski, Z historii prasy katolickiej w Polsce. „Tygodnik Warszawski” 1945–1948, Kraków 1998
• R. Łętocha, Oportet vos nasci denuo. Myśl społeczno-polityczna Jerzego Brauna, Kraków 2006
• T. Sikorski, Wstęp [w:] K. Studentowicz, Polski Savonarola, Toruń 2013
• A. Micewski, Współrządzić czy nie kłamać? Pax i Znak w Polsce 1945–1976, Paryż 1978
• P. Raina, Piasecki na indeksie watykańskim. Geneza sprawy, Warszawa 2002
• J. Engelgard, Józef Wójcik – in memoriam, „Myśl Polska” 2015, nr 51–52
• S. Kisielewski, Abecadło Kisiela, Warszawa 1990
• J. Engelgard, Bolesław Piasecki 1939–1956, Warszawa 2015
• Z. Błażyński, Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940–1955, Warszawa 2003
• Czesław Strzeszewski: współtwórca i świadek katolicyzmu społecznego w Polsce w XX wieku. Księga pamiątkowa, red. E. Balawajder, Lublin 2002
• C. Strzeszewski, Na przełomie czasów – moje wspomnienia, Lublin 1995
• P. Zaremba, Młodopolacy, Gdańsk 2000; por. A. Mueller, Geneza powstania Ruchu Młodej Polski [w:] Studia i materiały z dziejów opozycji i oporu społecznego, t. 2, Wrocław 1999
• P. Zaremba, Działalność Ruchu Młodej Polski w latach 1979–1982 [w:] Studia i materiały z dziejów opozycji i oporu społecznego, t. 3, Wrocław 2000
• S. Cenckiewicz, Oczami bezpieki, Kraków 2004
• T. Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń 2011
• H. Bolczyk, Wolny człowiek – wolny naród. Ostatnie dzieło życia ks. Franciszka Blachnickiego: Chrześcijańska Służba Wyzwolenia Narodów, Kraków 2012
• A. Włodarczyk, Prorok Żywego Kościoła. Ks. F. Blachnicki (1921–1987) – życie i działalność, Katowice 2008
• R. Derewenda, Dzieło wiary. Historia Ruchu Światło-Życie w latach 1950–1985, Kraków 2010
• R. Derwenda, Chrześcijańska Służba Wyzwolenia Narodów wobec porządku pojałtańskiego, „Teka Komisji Historycznej Oddziału Lubelskiego PAN” 2015
• W. Chrzanowski, Pół wieku polityki, Warszawa 1997
• J. Błażejowska, Harcerską drogą do niepodległości. Od »Czarnej Jedynki« do Komitetu Obrony Robotników, Kraków 2016
• J. Czapski, List otwarty do Jacques’a Maritaina i François Mauriaca [w:] K.M. Ujazdowski, Czapski wobec obojętności Mauriaca i Maritaina, „Arcana” 2012, nr 106–107
• M. Horoszewicz, Emmanuel Mounier o Polsce w 1946 roku, „Res Humana” 2009, nr 2
• E. Mounier, Przekrój ideowy Francji roku 1946, „Znak” 1946, nr 3
• E. Mounier, Co to jest personalizm? oraz wybór innych prac, red. A. Krasiński, Kraków 1960
• E. Mounier, Wprowadzenie do egzystencjalizmów oraz wybór innych prac, oprac. J. Zabłocki, Kraków 1965
• E. Mounier, Chrześcijaństwo i pojęcie postępu, oprac. J. Zabłocki, Kraków 1968
• A. Mateja, Co zdążysz zrobić, to zostanie. Portret Jerzego Turowicza, Kraków 2012
• T. Mazowiecki, Dlaczego personalizm?, „Więź” 1958, nr 2
• J. Turowicz, J. Strzelecki, A. Urbanowiczowa, Rozmowy o Emanuelu Mounier, „Więź” 1958, nr 2
• E. Mounier, Perspektywa – metoda – zobowiązanie, „Więź” 1958, nr 2
• J.M. Domenach, , „Więź” 1958, nr 6
• P. Kosicki, The Soviet Bloc’s Answer to European Integration: Catholic Anti-Germanism and the Polish Project of a ‘Catholic-Socialist’ International, „Contemporary European History” 2015, nr 24
• J. Maritain, Humanizm integralny: zagadnienia doczesne i duchowe nowego świata chrześcijańskiego, Rzym 1946, wyd. 1, Londyn 1960, wyd. 2