Rola PZPR w państwie i społeczeństwie polskim

• Authors: Wrona Janusz

Title variants

EN

The Role of the Polish United Workers’ Party in Polish State and Society

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

PZPR powstała w 1948 r. i rządziła Polską 45 lat. Oznaczało to jej dominujący wpływ na dwa pokolenia Polaków. Realizowała ideologię marksizmu-leninizmu i zasadę trwałej podległości państwa Związkowi Sowieckiemu. Od początku istnienia sprawowała niemal absolutną kontrolę nad polityką wewnętrzną i zagraniczną kraju, administracją, sferą ekonomiczną i oficjalnymi przejawami życia społecznego. Przenikała przez wszystkie dziedziny aktywności Polski i jej obywateli. Najważniejszy stał się dla niej kolektywizm z centralnym planowaniem przyszłości społeczeństwa. Ekonomiczna i społeczna doktryna komunistów zakładała wyeliminowanie z życia gospodarczego własności prywatnej. Komunistyczne dogmaty i prymat polityki doprowadziły do całkowitej etatyzacji we wszystkich dziedzinach życia w państwie i ingerencji we wszystkie sfery życia obywateli, w tym najszerzej pojętą kulturę, obejmującą obyczaje i religię, oraz życie prywatne. U schyłku dekady lat siedemdziesiątych PZPR osiągnęła szczyt rozwoju – zrzeszała blisko 3,2 mln członków, czyli mniej więcej 15 proc. dorosłych mieszkańców Polski. Rządy PPR/PZPR doprowadziły do stworzenia totalitarnego ustroju państwa. Miał on na przestrzeni 45 lat zróżnicowaną dynamikę rozwoju. Mimo to fundamentalna zasada monopolu władzy komunistycznej i postrzegania państwa jako własności jednej partii była kanonem aż po rok 1989.

EN

The Polish United Workers’ Party (PUWP) was established in 1948 and was ruling Poland for 45 years. This meant its dominant influence on two generations of Poles. It pursued the ideology of Marxism-Leninism and the principle of permanent subordination of Poland to the Soviet Union. From the beginning of its existence, it exercised almost absolute control of the country’s internal and foreign policy, administration, the economic sphere and official manifestations of social life. It penetrated into all areas of activity of Poland and its citizens. Collectivism with central planning of the society’s future became the most important for it. The economic and social doctrine of communists assumed the elimination of private property from the economic life. Communist dogmas and the primacy of politics led to a total State control in all areas of life in the country and interference in all spheres of citizens’ lives, including the most broadly understood culture, including customs and religion, and private life. At the end of the 70s, the PUWP reached its peak – it brought together nearly 3.2 million members, i.e. around 15 per cent of adult inhabitants of Poland. The rule of PWP/PUWP led to the creation of a totalitarian regime of the State. Over the course of 45 years, it had varied development dynamics. Nevertheless, the fundamental principle of the monopoly of communist power and the perception of the State as the ownership of one party was a canon until 1989.

Keywords

PL

Polska 1948–1989; partia komunistyczna; marksizm-leninizm; kolektywizm; własność prywatna; etatyzacja gospodarki; totalitaryzm

EN

Poland 1948–1989; communist party; Marxism-Leninism; collectivism; private property; the etatization of the economy; totalitarianism

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2018
• Issue: 32
• Pages: 61-78

Contributors

author

Wrona Janusz

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

References

• Basta J., Proces likwidacji samorządu gospodarczego w Polsce (1945–1949), „Studia Historyczne” 1997, nr 4 (159).
• Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2003.
• Eisler J., Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.
• Elity komunistyczne w Polsce, red. M. Szumiło, M. Żukowski, Lublin 2015.
• Friszke A., Polska. Losy państwa i narodu 1939–1989, Warszawa 2003.
• Garlicki A., Z tajnych archiwów, Warszawa 1993.
• Hübner P., Stalinowskie czystki w nauce polskiej [w:] Skryte oblicze systemu komunistycznego. U źródeł zła, red. R. Bäcker, P. Hübner, Warszawa 1997.
• Kaliński J., Etatyzacja gospodarki w okresie rządów komunistycznych w Polsce, „Studia i Prace” 2015, nr 4.
• Lewandowski J., Rodowód społeczny powojennej inteligencji polskiej (1944–1949), Szczecin 1991.
• Magier D., System nomenklaturowy partii komunistycznej [w:] Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, t. 3, cz. 2, red. A. Górak, K. Latawiec i D. Magier, Lublin–Siedlce 2010.
• Mielczarek T., Między monopolem a pluralizmem. Zarys dziejów środków komunikowania masowego w Polsce w latach 1989–1997, Kielce 1998.
• Nie tylko partia? Organizacje społeczne w Polsce Ludowej 1944–1989. Geneza, funkcjonowanie, znaczenie, red. T. Ruzikowski, Warszawa 2017.
• Paczkowski A., Pół wieku dziejów Polski 1939–1989, Warszawa 1996.
• Palska H., Nowa inteligencja w Polsce Ludowej. Świat przedstawień i elementy rzeczywistości, Warszawa 1994.
• Państwowe, czyli niczyje. Własność w PRL, red. M. Bardel, M. Żyła, dodatek specjalny do „Tygodnika Powszechnego”, 12 VI 2011, nr 24.
• Popper R.K., Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, t. 1: Urok Platona, przeł. H. Krahelska, Warszawa 1993.
• Rychard A., Władza i gospodarka [w:] Zmierzch socjalizmu państwowego. Szkice z socjologii ekonomicznej, red. W. Morawski, Warszawa 1994.
• Skidelsky R., Świat po komunizmie. Spór o nasze czasy, przeł. S. Amsterdamski, Kraków 1999.
• Skrzypek A., Mechanizmy autonomii. Stosunki polsko-radzieckie 1956–1965, Pułtusk–Warszawa 2006.
• Skrzypek A., Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1944–1957, Pułtusk 2002.
• Sobkowiak L., Delegitymizacja systemu politycznego PRL [w:] Z badań nad przemianami politycznymi w Polsce po 1989 roku, red. S. Dąbrowski, B. Rogowska, Wrocław 1998.
• Strzembosz T., Polacy w PRL. Sprzeciw, opozycja, opór. Zachowania opozycyjne w systemie totalitarnym, „Studia Polityczne” 2000, nr 11, nr specjalny z okazji 10-lecia ISP PAN.
• Szczepański J., Zmiany w strukturze klasowej społeczeństwa polskiego [w:] Przemiany społeczne w Polsce Ludowej, red. A. Sarapata, Warszawa 1965.
• Terlecki R., Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990, wyd. 2, Kraków 2013.
• Tomaszewski J., Ruch zawodowy w Polsce (1944–1950) w procesie transformacji od deklaratywnej niezależności organizacyjnej do ogniwa w systemie władzy [w:] Z badań nad współczesną historią i myślą polityczną, red. C. Lewandowski, „Acta Universitatis Vratislaviensis, Politologia”, t. 21, Wrocław 1997.
• Wnuk-Lipiński E., Demokratyczna rekonstrukcja. Z socjologii radykalnej zmiany społecznej, Warszawa 1996.
• Wrona J., PZPR a partie satelickie [w:] PZPR jako machina władzy, red. D. Stola, K. Persak, Warszawa 2012.
• Wrona J., Status osoby wierzącej w okresie PRL [w:] Historia świadectwem pisana. Metropolitalne Seminarium Duchowne w Lublinie we wspomnieniach wychowanków, red. M. Grygiel, M. Słomka, Lublin 2014.
• Wrona J., System partyjny w Polsce 1944–1950. Miejsce, funkcje, relacje partii politycznych w warunkach budowy i utrwalania systemu totalitarnego, Lublin 1995.
• Wrona J., System polityczny PRL (ukształtowanie, ewolucja, cechy szczególne) [w:] Jednostka i społeczeństwo wobec doświadczenia komunizmu. Przeszłość i teraźniejszość, red. K. Słowiński, Lublin 2012.
• Wrona J., Wizje państwa i społeczeństwa PPR/PZPR oraz ich realizacja (1944–1989) [w:] Wizje i realia. Studia nad realizacją polskiej myśli politycznej XX wieku, red. W. Paruch, K. Trembicka, Lublin 2002.
• Wrona J., ZSL w systemie politycznym Polski Ludowej [w:] Dzieje partii i stronnictw chłopskich w Europie, t. 2: W podzielonej Europie, red. J. Szaflik i in., Pułtusk–Warszawa 2007.
• Ziemski F., Likwidacja rodzimego modelu nauki polskiej po II wojnie światowej, „Studia Historyczne” 1993, nr 2 (141).
• Żaryn J., Kościół a władza w Polsce (1945–1950), Warszawa 1997.