OD REDAKTORA TEMATYCZNEGO NUMERU

• Authors: Jeruszka Urszula

Title variants

NOTE FROM THE EDITOR

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Trudno przecenić znaczenie kształcenia zawodowego dla rozwoju kapitału ludzkiego. Kapitał ludzki danej organizacji stanowi o jej wartości, a konieczność rozwoju potencjału pracy nie wymaga dodatkowej argumentacji. Edukacja zawodowa wysunęła się na czoło priorytetów społecznych i gospodarczych w krajach wysoko rozwiniętych, o najwyższej konkurencyjności gospodarczej. Tym silniejszy jest imperatyw wzrostu roli edukacji zawodowej w Polsce, która jeszcze musi dokonywać głębokich przekształceń strukturalnych i modelowych kształcenia zawodowego. Kwestią nie podlegającą dyskusji jest to, że szkolne kształcenie zawodowe jest drogą do pracy zawodowej, a nie jedynie okresem zdobywania wiedzy. Chociaż w czasie nauki szkolnej rozwijana jest przede wszystkim wiedza uczniów, ale pracodawcy coraz bardziej oczekują od absolwentów szkół posiadania umiejętności praktycznych, określonych cech osobowości oraz zdolności przystosowania się do zmieniających się warunków. Rozwój wiedzy jest zatem warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym do posiadania takiego kapitału ludzkiego i uzyskania takich kwalifikacji zawodowych, żeby po skończeniu szkoły mieć pracę sprawiającą satysfakcję, zgodną z własnymi zainteresowniami, dającą możliwości rozwoju, zadowalające wynagrodzenie itd. Wiedza ta powinna być uzupełniania na zasadzie komplementarności z doświadczeniami w praktyce gospodarczej. Łączenie nauki i praktyki staje się wymogiem współczesnych czasów. Szybki przepływ informacji, rozwój techniki i technologii, zmiany w wartościach, w gospodarce, prawie i polityce powodują, że wzrasta potrzeba większej konfrontacji nauki z doświadczeniem. Ponadto łączenie nauki i praktyki może sprzyjać większemu zainteresowaniu wzbogacaniem wiedzy, ale też nabywaniu kolejnych doświadczeń. Gromadzenie doświadczeń powiązanych z pracą i miejscem pracy może istotnie wpływać na rozwój kompetencji, podstawowego komponentu kapitału ludzkiego. Wiązanie teorii z praktyką w procesach dydaktycznych to prawo procesu poznawczego, a zarazem konstytutywna zasada kształcenia zawodowego. Wiązanie teorii z praktyką nie deprecjonuje ani teorii, ani praktyki, które są równie ważnymi czynnikami poznania. Związek teorii i praktyki sprzyja weryfikacji zdobytej wiedzy w praktyce oraz wzbogaca praktykę przez rozszerzanie potrzebnej wiedzy. Równolegle z wiedzą i umiejętnościami zawodowymi są kształtowane i rozwijanie cechy osobowości potrzebne na stanowiskach pracy. Związek ten umożliwia identyfikację własnych zainteresowań oraz zwiększanie lub pomniejszanie identyfikacji z nauczanym zawodem. Sprzyja także powstawaniu i realizacji pomysłów na otwieranie i prowadzenie własnej działalności gospodarczej. Praktyczna nauka zawodu u pracodawcy stanowi istotę dualnego systemu kształcenia zawodowego. System ten podlega rozlicznym uwarunkowaniom – tak zewnętrznym, jak i wewnętrznym, które wpływają na jego kształt. Do podstawowych uwarunkowań zewnętrznych zaliczyć można: zewnętrzny rynek pracy i dostępność kadr o oczekiwanych kompetencjach, dostępność, jakość i koszty szkoleń zewnętrznych o profilu zgodnym z oczekiwaniami organizafcji (przedsiębiorstwa), osobiste przekonania decydentów, stan prawny, wysokość i strukturę publicznych nakładów finansowych na edukację. Z kolei do podstawowych uwarunkowań wewnętrznych systemu dualnego należą: wielkość przedsiębiorstwa, dostępność danych koniecznych do planowania kształcenia w konkretnych zawodach, jakość kadr kierowniczych i specjalistów odpowiedzialnych za kształcenie pracowników i praktykantów, elastyczność zatrudnienia. Doświadczenia gospodarek, które od wielu lat działają w systemie wolnorynkowym (Niemcy, Szwajcaria, Holandia, Austria, Czechy, Węgry), wskazują na to, że dualny system kształcenia zawodowego jest rozwiązaniem przynoszącym wiele korzyści na gruncie ekonokonomicznym i społecznym, w tym dla uczniów, bowiem umożliwia im relatywnie łatwe wchodzenie na rynek pracy. Obecnie coraz większe znaczenie dla wzrostu zatrudnialności przypisuje się kompetencjom społecznym, które pomagają, a czasem wręcz warunkują realizację zadań zawodowych. Stanowią grupę pożądanych kompetencji pracowników i kierowników, znacząco wpływających na rezultaty ich pracy. Eksperci rynku pracy podkreślają, że pracę otrzymuje się w 70% dzięki wiedzy fachowej i w 30% dzięki kompetencjom społecznym, traci się zaś w 70% z braku kompetencji społecznych i w 30% z braku kwalifikacji merytorycznych. Wysoki poziom kompetencji społecznych gwarantuje stabilność zatrudnienia i ciągłość kariery zawodowej w większym stopniu niż tylko same kompetencje merytoryczne. Niestety, szkoły zawodowe i uczelnie krytykowane są za niewystarczający poziom kształcenia w zakresie kompetencji społecznych.nie krytykowane są za niewystarczający poziom kształcenia w zakresie kompetencji społecznych. Podczas konferencji zorganizowanej w Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej w dniu 24 czerwca 2016 r. minister edukacji narodowej Anna Zalewska ogłosiła kierunki zmian dotyczących kształcenia w szkolnictwie zawodowym. Stwierdziła: Celem zmiany w edukacji zawodowej jest stopniowe wprowadzania dualnego systemu kształcenia odpowiadającego potrzebom gospodarki, realizowanego we współpracy z przedsiębiorstwami stanowiącymi otoczenie szkoły (por. ramka). Zmiany w kształceniu zawodowym dla rynku pracy […] Anna Zalewska, Minister Edukacji Narodowej zapowiedziała m.in.: stopniowe wprowadzanie dualnego systemu kształcenia, włączanie pracodawców w proces kształcenia i egzaminowania, powołanie dwustopniowej szkoły branżowej oraz utworzenie Korpusu Fachowców i specjalnego Funduszu Rozwoju Edukacji Zawodowej. Obecny model kształcenia zawodowego w systemie edukacji nie spełnia swojej funkcji. Wymagania edukacyjne w stosunku do dużej grupy uczniów technikum są zbyt wysokie. Potwierdzają to dostępne dane: 1 na 10 uczniów technikum nie zamierza przystąpić do matury, co 2 uczeń technikum nie zdaje matury, 1 na 4 uczniów technikum nie przystępuje do niej w ogóle, a co 3 uczeń technikum nie zdaje egzaminu zawodowego. Priorytetem działań MEN w obszarze kształcenia zawodowego jest aktywne włączanie ców w ces kształcenia, egzaminowania i potwierdzania nabytych kwalifikacji zawodowych. Takie działania możliwe będą dzięki udziałowi pracodawców m.in. w tworzeniu nowych zawodów oraz podstaw programowych; opracowywaniu programów nauczania dla zawodu (we współpracy ze szkołami zawodowymi), uwzględniających potrzeby lokalnego i regionalnego rynku pracy; realizacji procesu kształcenia praktycznego uczniów (we współpracy ze szkołą i centrum kształcenia praktycznego); doposażeniu szkół/centrów kształcenia praktycznego w nowoczesną bazę techno-dydaktyczną; wsparciu kadrowym dla szkół; zaangażowaniu pracowników przedsiębiorstwa w kształcenie praktyczne uczniów. W obecnej strukturze gospodarczej kraju konieczne jest wprowadzenie modelu kształcenia, w którym ważną rolę spełni­ają dobrze wyposażone centra kształcenia praktycznego (CKP) ściśle współpracujące z pracodawcami lub warsztaty szkolne. Ważne jest, aby każdy uczeń część kształcenia zawodowego realizował u pracodawcy. Założeniem proponowanych zmian jest to, aby w każdym powiecie funkcjonowało jedno centrum kształcenia praktycznego. Jego zadaniem byłaby realizacja kształcenia praktycznego, współpraca z pracodawcami w realizacji kształcenia praktycznego uczniów w zakresie umiejętności niezbędnych do wykonywania zadań zawodowych w rzeczywistym środowisku pracy, organizacja i przeprowadzanie egzaminów zawodowych, koordynacja doradztwa zawodowego w obszarze działania placówki. W procesie realizacji kształcenia ustawicznego dorosłych, CKP będą prowadziły kształcenie dla rynku pracy odpowiadające zapotrzebowaniu pracodawców w poszczególnych branżach. CKP ma także pełnić rolę ośrodka certyfikującego w oparciu o ustawę z Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji. Zmianie musi ulec także struktura kształcenia zawodowego. Będzie ona polegała na utworzeniu dwustopniowej szkoły branżowej. Po ukończeniu szkoły branżowej I stopnia i po zdaniu egzaminu z jednej kwalifikacji absolwent uzyska dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe. Będzie on przygotowany do podjęcia pracy lub kontynuowania kształcenia w szkole branżowej II stopnia. Po ukończeniu szkoły branżowej II stopnia i po zdaniu egzaminu z drugiej kwalifikacji absolwent uzyska wykształcenie średnie zawodowe i dyplom technika. Absolwent szkoły branżowej II stopnia z tytułem technika może przystąpić do matury zawodowej oraz kontynuować kształcenie na wyższych studiach zawodowych w branży, w której uzyskał tytuł technika. Co najmniej 50% zajęć w szkole branżowej będzie przeznaczone na kształcenie zawodowe. W proponowanej strukturze pozostaje technikum działające na dotychczasowych zasadach, z maturą na poziomie podstawowym lub rozszerzonym oraz dyplomem potwierdzającym kwalifikacje zawodowe. Z danych GUS wynika bardzo duże zapotrzebowanie na absolwentów szkół zawodowych, natomiast nadpodaż absolwentów z wyższym i średnim wykształceniem, którzy bardzo często przekwalifikują się bezpośrednio po ukończeniu szkoły. Sytuacja ta wynika m.in. z nieskutecznego doradztwa zawodowego. Dlatego MEN proponuje rozwiązania polegające na: wprowadzaniu ramowych programów doradztwa zawodowego; uwzględnianiu tematyki doradztwa zawodowego w podstawie programowej na każdym etapie edukacji; obowiązku badania predyspozycji zawodowych uczniów przed wyborem ścieżki kształcenia w poradni psychologiczno-pedagogicznej. W związku z potrzebą dostosowania kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy w określonych branżach MEN pro­ponuje wydawanie weryfikowanej czasowo opinii przez powiatowe i wojewódzkie rady rynku pracy. Opinia będzie dotyczyła wprowadzenia i kontynuowania kształcenia w zawodzie. Wojewódzkie Urzędy Pracy wydawać będą ją na podstawie przeprowadzonych badań i rzetelnych diagnoz w zakresie zapotrzebowania na pracowników w określonych zawodach. […]. W ramach zmian w kształceniu zawodowym resort edukacji proponuje utworzenie specjalnego Funduszu Rozwoju Edukacji Zawodowej (FREZ), którego celem będzie finansowanie m.in. doposażania szkół i centrów kształcenia praktycznego w nowoczesną bazę techno-dydaktyczną, rozbudowy sieci centrów kształcenia praktycznego, kosztów prowadzenia praktycznej nauki zawodu u pracodawcy, staży dla nauczycieli kształcenia zawodowego w celu uaktualniania ich wiedzy i umiejętności, dodatków motywacyjnych dla nauczycieli kształcenia zawodowego zatrudnionych w szkole i w centrum kształcenia praktycznego, dodatkowych uprawnień branżowych dla uczniów szkół zawodowych, doradztwa zawodowego. Źródłem finansowania FREZ mogłyby być środki z Funduszy Pracy, Spółek Skarbu Państwa, składek od zrzeszonych przedsiębiorców. Źródło: https://men.gov.pl/ministerstwo/informacje/zmiany-w-ksztalceniu-zawodowym-dla-rynku-pracy, [dostęp 29.06.2016]. Kształcenie zawodowe w szkole i w przedsiębiorstwie, inaczej mówiąc kształcenie przez pracę i w miejscu pracy, stanowi myśl przewodnią artykułów tego numeru „Polityki Społecznej”. Zawartość numeru dobrana została w taki sposób, by prezenstanowiska zarówno z teoretycznego, jak i praktycznego punktu widzenia i by odpowiadała na istotne pytania, jakie pojawiają się w związku z modelowaniem, planowaniem i realizacją kształcenia zawodowego. Przedkładany zeszyt monotematyczny rozpoczyna się rozważaniami o poradnictwie zawodowym. Poradnictwo zawodowe stanowi swoisty instrument wsparcia młodzieży w wejściu na rynek pracy. W kolejnym artykule dokonano analizy prawno-organizacyjnych uwarunkowań wprowadzania i rozwoju dualnego kształcenia zawodowego w Polsce. Pokazano też dobre i złe przykłady kształcenia dualnego w kontekście Specjalnych Stref Ekonom. Wyniki dociekań teoretycznych i badań empirycznych na temat kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach prezentuje następny artykuł. W innym artykule autor uwiarygodnia twierdzenie, że studia są drogą do zatrudnienia. Studenci powinni zdobywać doświadczenia w praktyce gospodarczej, w podejmowaniu pracy w trakcie studiów, co niewątpliwie jest dla nich korzystne z punktu widzenia ścieżki zawodowej. Kolejny artykuł dotyczy rozpoznawania, kwalifikowania i rozwijania kompetencji społecznych absolwentów kształcenia zawodowego. Następne opracowanie prezentuje trendy rozwojowe kształcenia zawodowego na świecie, doświadczenia państw wysoko rozwiniętych w dziedzinie edukacji szkolnej, rozwiązania systemowe i modele współpracy szkół z zakładami pracy. Warto dodać, że wśród wielu wyzwań, jakie stają przed polskim społeczeństwem, współdziałanie podmiotów systemu edukacji zawodowej i rynku pracy należy do najtrudniejszych. Monograficzny numer czasopisma kończy artykuł prezentujacy polskie przedwojenne i powojenne doświadczenia w dualnym systemie kształcenia, a także współczesne bariery szerszego wdrażania dualnego systemu kształcenia zawodowego w Polsce. Analizy i badania współczesnego kształcenia zawodowego powinny uwzględniać i respektować dotychczasowy dorobek w tym zakre­sie. Rozważając współczesne realia warto pamiętać, że w Polsce mamy doświadczenia odpowiedzialnego, dobrego przygotowania zawodowego u pracodawców, sięgające okresu międzywojennego. Mamy nadzieję, że zaprezentowane artykuły przyczynią się do lepszego poznania problemów kształcenia zawodowego. Złożoność problematyki kształcenia zawodowego przesądza o tym, że niektóre rozważania zawarte w artykułach tego numeru „Polityki Społecznej” mogą zawierać elementy dyskusyjne i stanowić jednocześnie inspirację do dalszych badań.

• Publisher: Institute of Labor and Social Studies, Warsaw
• Journal: Polityka Społeczna
• Year: 2016
• Volume: 43
• Issue: 9(510)
• Pages: 1-2

Contributors

author

Jeruszka Urszula

• Instytut Pracy i Spraw Socjalnych