Dwie księżne. Walka kobiet o władzę w Czechach początku X wieku

• Authors: Joanna Nastalska-Wiśnicka
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Według powszechnego przekonania w okresie średniowiecza kobiety miały niewielki udział w życiu politycznym. Ambitniejszym jednostkom udawało się jednak zdobyć wysoką pozycję w państwie i mieć znaczący wpływ na rządy. Wczesne dzieje Czech obfitują w postacie niepospolitych kobiet. Legendarnej Libuszy przypisuje się znaczący udział w powstaniu państwa czeskiego. Także na początku X wieku dwie kobiety odegrały ważną rolę w wydarzeniach dziejowych. Po śmierci księcia Wratysława (†921) doszło do konfliktu pomiędzy jego matką Ludmiłą a żoną Drahomirą. Ambitne kobiety zabiegały o regencję w imieniu małoletniego Wacława. Spór dotyczył jego wychowania, kwestii religijnych i politycznych. Zakończył się dramatycznie – uduszeniem starszej z kobiet na polecenie synowej i przejęciem przez nią rządów. Sytuacja ta wskazuje, że kobiety w walce o władzę potrafiły być równie bezwzględne jak mężczyźni, a śmierć księżnej stała się pierwszym aktem czeskiej gry o tron, jaka rozegrała się w początkach X wieku.

EN

According to a common belief, women’s participation in the political life during the Middle Ages was miserable. However, the most ambitious individuals managed to gain prestigious positions in the state and to influence those who were in power. A considerable number of remarkable women appeared as early as the very beginning of Czech history. Even the founding of the state of Bohemia is to some extent attributed to the legendary Lubossa. Also, at the beginning of the 10th century, two women played important roles in the historical events. When Duke Vratislaus died in 921, his mother Ludmila and his wife Drahomira became seriously conflicted with each other. The ambitious women fought for regency on behalf of juvenile Vaclav. They could not agree on how to educate or bring the boy up. Political and religious differences between the two were also of substantial importance and the end turned out to be tragic – Drahomira had her mother-in-law strangled and it was her who eventually got the upper hand. The situation implies that in the struggle for power women can be as ruthless as men and the death of the duchess was the first act of the fight for the throne that took place at the beginning of the 10th century.

Keywords

PL

hagiografia; Libusza legendarna władczyni Czech; św. Ludmiła; księżna czeska (860–921); Drahomira księżna czeska († po 936); władczynie; Czechy – historia – X wiek

EN

hagiography; Lubossa legendary Bohemian ruler; Saint Ludmila of Bohemia; Bohemian Duchess (860–921); Drahomira Bohemian Duchess (died after 936); Rulers; Czech – history – 10th c.

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Lubelski Rocznik Pedagogiczny
• Year: 2015
• Volume: 34
• Issue: 1

Dates

published

2015

online

2015-09-07

Contributors

author

Joanna Nastalska-Wiśnicka

References

• Źródła
• Annales Fuldenses. (1966). W: Magnae Moraviae Fontes Historici, t. 1. Brno, s. 85–129.
• Annales sancti Rudberti Salisburgenses. (1851). W: Monumenta Germaniae Historica. Scriptores, t. 9. Hannover, s. 758–810.
• Auctuarium Garstense. (1851). W: Monumenta Germaniae Historica. Scriptores, t. 9. Hannover, s. 561–569.
• Devos P. (1964). Le Dossier de S. Wenceslas dans un manuscript du XIII siècle (Codex Bollandinus 433). „Analecta Bollandiana” 82, s. 106–131.
• Die St. Wenzelslegende Kaiser Karl IV. Tłum., wstęp i komentarz A. Blaschka, Prag 1934.
• Die Wenzelslegende „Oriente iam sole”. (Die erste Rezension). (1906). W: J. Pěkař, Die Wenzels und Ludmila- Legenden und die Echtheit Christians. Prag, s. 409–430.
• Dobner G. (1765). Wenceslai Hagek a Liboczan Annales Bohemorum e bohemica editione redditi et notis illustrantia P. Victorino a S. Cruce. Pragae.
• Fontes Rerum Bohemicarum, t. 1 : Vitae sanctorum et aliorum ourondam pietate insignium. Wydavané z nadáni Palackého. Praha 1873.
• Förster J. (2007). Arbeo z Freisingu. Život a umučení svatého Jimrama, mučedníka. Praha.
• Friedrich G. (red.) (1904). Codex diplomaticus et epistolaris Regni Bohemiae, t. 1: 805–1197. Praha, nr 86, s. 94.
• Fuit in provincia Boemorum. (1939). W: V. Chaloupecký. Prameny X. století legendy Kristianový o svátem Václavu a svaté Ludmilé, (Svatováclavský sborník, dil. 2, č. 2). Praha, s. 459–475.
• Gumpoldi Mantuani episcopi Passio sancti Vencezlai martyris. W: Fontes Rerum Bohemicarum…, t. 1, s. 146–166.
• Kronikarze czescy: Kanonik Wyszehradzki, Mnich Sazawski. (1978). Tłum., wstęp i komentarz M. Wojciechowska, Warszawa.
• Legenda Nikol’skogo. W: Skazanija o načale češskogo gosudarstva…, s. 69–105.
• Ludvikovský J. (red.) (1978). Kristianova legenda. Život a umučeni svatého Václava a jeho báby Ludmily. Praha.
• Monumenta Germaniae Historica. Scriptores Rerum Germanicarum. Nova Series, t. 2: Cosmae Pragensis Chronica Boemorum. Berolini 1923.
• Nejstarší česka rýmovaná kronika tak řečeného Dalimila, k vyd. přípr. B. Havránek, J. Daňhelka, poznamky napsal Z. Kristen, Praha 1958.
• Passio s. Vencezlai incpiens verbis Crescente fide christiana. Recensio bavarica, rec. J. Emmler. W: Fontes Rerum Bohemicarum…, t. 1, s. 183–190.
• Proložnoe žitie Lûdmily. W: Skazaniâ o načale češskogo gosudarstva…, s. 107.
• Proložnoe žitie Vâčeslava. W: tamże, s. 112.
• Rogov A. I. (red.) (1970). Skazaniâ o načale češskogo gosudarstva v drevnerusskoj pis’mennosti, Moskva.
• Sborník staroslovanských literárních památek o sv. Václavu a sv. Ludmile, uspoř. J. Vajs, Praha 1929.
• Scriptores rerum Germanicarum, praecipue Saxonicarum in ovibus scripta et monumenta illustria, pleraque hactenus inedita, tum ad Historiam Germaniae generatim tum speciatim Saxoniae…, collegit I. O. B. Menckenius, t. 3, Lipsiae 1730.
• Staroslovenské legendy českého původu. Nejstarši kapitoly z dějin česko-ruských vztahů, přel., úvody k textům a komentáře napsali a rejstříky opatřili E. Bláhová, V. Konzal, Praha 1976.
• Vostokovskaâ legenda. W: Skazaniâ o načale češskogo gosudarstva…, s. 34–58.
• Wattenbach W. (red.) (1841). Annales Ratisponenses. W: Monumenta Germaniae Historica. Scriptores, Bd. 17. Hannover, s. 577–590.
• Opracowania
• Amt E. (red.) (2010). Women’s lives in Medieval Europe. A sourcebook, London–New York.
• Angenendt A. (1997). Heilige und Reliquien. Die Geschichte ihres Kultes vom frühen Christentum bis zur Gegenwart. München.
• Banaszkiewicz J. (1986). Podanie o Piaście i Popielu. Studium porównawcze nad wczesnośredniowiecznymi tradycjami dynastycznymi. Warszawa.
• Bennett J. M., Karras R. M. (red.) (2013). The Oxford handbook of woman and gender in medieval Europe. Oxford.
• Bitel L. M. (2002). Women in early medieval Europe, 400–1100. Cambridge.
• Bogdanov A. P. (2005). Knyagina Ol’ga. „Voprosy Istorii” 2, s. 57–72.
• Bogucka M. (2005). Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europu od antyku po wiek XXI. Warszawa.
• Bulin H. (1960). Počátky česko-veletského přatelství. (Dvě kapitoly z dějin vztahů západnoslovanských v 10. století). „Vznik a Počatky Slovanů” 3, s. 39–59.
• Charvát P. (2011). Václav, kníže Čechů, Praha.
• Chodor J. (1996). Wizerunki kobiet w kronikarstwie krajów Europy Środkowo-Wschodniej (XI–XII wiek). W: U. Borkowska (red.). Uniwersalizm i regionalizm w kronikarstwie Europy Środkowo-Wschodniej. Średniowiecze – początek czasów nowożytnych. Lublin, s. 268–297.
• Christova W. (1995). Prolog v russkoj i ûžnoslavânskoj pis’mennosti. W: A. Bartoszewicz, R. Pawłowa (red.). Tradycje Cyryla i Metodego w językach i literaturach słowiańskich. Język piśmiennictwa słowiańskiego do XIV wieku. Warszawa, s. 39–43.
• Davídek V. (1970). Co bylo před Prahou? Praha.
• Davids A. (red.) (1995). The Empress Theophano. Byzantium and the West and the Iuvn of the First Millenium. Cambridge.
• Deptuła Cz. (2000). Galla Anonima mit genezy Polski. Studium z historiozofii i hermeneutyki symboli dziejopisarstwa średniowiecznego. Lublin.
• Ennen E. (1999). Frauen in Mittelalter. München.
• Gąsiorowski A. (red.) (1995). Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy. Prace ofiarowane prof. Alicji Karłowskiej-Kamzowej, Poznań.
• Gustaw R. (1973). Adelajda. W: F. Gryglewicz, R. Łukaszczyk, Z. Sułowski (red.). Encyklopedia katolicka, t. 1. Lublin, kol. 82.
• Heinzelmann M. (1979). Translationsberichte und andere Quellen des Reliquienkultes. Turnhout.
• Holmes J. R. (2005). Aethelflaed. Queen of Mercia (r. 899–918). W: S. Wollbrink (red.).Great Lives from History. The Middle Ages, 477–1453. Pasadena, s. 30–32.
• Ingham N. (1988). War die heilige Ludmila Erzieherin des heiligen Wenzel?. W: V. Setchkareff, P. Rehder, H. Schmid (red.). Ars philologica slavica. Festschrift für Heinrich Kunstmann. München, s. 205–213.
• Ingham N. W. (1985). Sources on saint Ludmila. II, The translations of hier relics. W: M. S. Flier, D. S. Worth (red.). Slavic linguistics, poetics, cultural history. In Honor of Henrik Birnbaum on his Sixtieth Birthday 13 December 1985. „International Journal of Slavic Linguistics and Poetics” 31/32, s. 197–206.
• J. Banaszkiewicz (1997). Wątek „ujarzmienia kobiet” jako składnik tradycji o narodzinach społeczności cywilizowanej. Przekazy „słowiańskie” wcześniejszego średniowiecza. W: R. Michałowski (red.) [et al.]. Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym. Warszawa, s. 27–44.
• Jakobson R. O. (1976). Russkie odgoloski drevnečešskih pamâtnikov o Lûdmile. W: Kul’turnoe nasledie Drevnej Rusi. Istoki, stanovlenie, tradicii. Moskva, s. 46–50.
• Klapisch-Zuber Ch. (red,). (1991). Histoire des femmes en Occident, t. 2: Le Moyen Âge, Paris.
• Klapisch-Zuber Ch. (red.) (1993). Geschichte der Frauen. Bd. 2, Mittelalter, Frankfurt–New York.
• Kopičková B. (1989). Ženska otázka v českém středověku (Současný stav bádaní a možné směry jeho dalšiho vývoje. „Československý Časopis Historický” 37, č. 4, s. 561–574.
• Kopičkova B. (1992). Historické prameny k studiu postavení ženy v české a moravské středověké společností (interdisciplinární pojetí studia). Praha.
• Kronika kobiet (1993). Warszawa.
• Kubín P. (2011). Sedm Přemyslovských kultů. Praha.
• Kuchyňka Z. (2000). Budeč a svatá Ludmila. „Posel z Budce” 7, s. 4–7.
• Kutnar F., Marek J. (1997). Přehledne dějiny českého dějepisectví. Od počátků národní kultury až do sklonku třicátých let 20. Století. Praha, s. 24–28.
• Kuźmiuk-Ciekanowska A. (2013). Legenda w legendzie – święta Ludmiła na tle łacińskich żywotów św. Wacława. W: Z. Piłat, D. Prucnal, L. Wojciechowski (red.). Legenda – problem badawczy. I Warsztaty Mediewistyczne. Lublin, s. 55–67.
• Labarge M. W. (2001). Women in medieval life. London.
• Le Jan R. (2001). Femmes, pouvoir et société dans le haut Moyen Âge. Paris.
• Ludvikovský J. (1971). Tunna und Gommon – Wikinger aus der Prager Fürstengefolgschalft. „Folia Diplomatica” 1, s. 171–188.
• Ludvikovský J. (1973–1974). Latinské legendy českého středověku. „Sborník Prací Filosofické Faculty Brněnské University” Ř. E. 18–19, s. 267–308.
• Lutovský M. (1998). Bratrovrah a tvůrce státu. Život a doba knížete Boleslava I. Praha.
• Mareš F. V. (1965). Proložnye žitiâ češských svâtych v rukopisâch Puškinskogo doma. „Slavia” 34, n. 3, s. 353–363.
• Meduna P. (2006). Ludmila z kraje slovanského. W: Nomine Liudmilam…, s. 14–22.
• Michałowska T. (2003). Średniowiecze. Warszawa.
• Misztal H. (2001). Procedura kanonizacyjna pierwszego tysiąclecia. W: J. Strzelczyk, Cz. Pest, W. Polak (red.). Kanonizacja św. Wojciecha i dziedzictwo jego kultu. Lublin, s. 18–31.
• Morewedge R. T. (1975). The Role of Women in the Middle Ages. New York.
• Nastalska-Wiśnicka J. (2010). Rex martyr. Studium źródłoznawcze nad legendą św. Wacława (X–XIV w.). Lublin.
• Paner A. (2008). Przemyślidzi. Od Borzywoja I do Przemysła II Ottokara. Ludzie i wydarzenia w latach 872–1278. Gdańsk.
• Paul M. C. (2005). Saint Olga. Princess of Russ (r. 945–964). W: S. Wolbrink (red.). Great Lives from History. The Middle Ages, 477–1453. Pasadena, s. 792–79.
• Pěkař J. (1906). Die Wenzels- und Ludmila Legenden und die Echtheit Christians. Prag.
• Pelica G. J. (2010). Olga. W: Encyklopedia Katolicka, t. 14. Lublin, kol. 516.
• Power E. (1975). Medieval women. Cambridge.
• Prinke R. T. (2004). Świętosława, Sygryda, Gunhilda. Tożsamość córki Mieszka I i jej skandynawskie związki. „Roczniki Historyczne” 70, s. 81–110.
• Profantová N. (1996). Kněžna Ludmila, vládkyně a světice, zakladatelka rodu. Praha.
• Profantová N. (2006). Život kněžny Ludmily, drama na přelomu epoch. W: Nomine Liudmilam. Sborník prací k počtě svaté Ludmily. Mělnik. s. 23–33.
• Radzimiński A. (2012). Kobieta w średniowiecznej Europie. Toruń.
• Rosenthal J. T. (red.) (1990). Medieval women and the sources of medieval history. Athens–London.
• Sláma J. (2010). Kníže svatý Václav. W: P. Kubín (red.). Svatý Václav. Na památku 1100. Výročí narození knížete Václava svatého. Praha, s. 31–50.
• Šolle M. (1984). Staroslovanské hradisko. Charakteristika, funkce, vývoj a význam. Praha.
• Šolle M. (1984).Význam archeologického výzkumu budečskych kostelů. (Přispěvek k poznání předrománské architektury v Čechách). „Uměni” 32, č. 2, s. 115–121.
• Špačková R., Meduna P. (red.) (2006). Nomine Liudmilam. Sborník prací k poctĕ svaté Ludmily. Mĕlník.
• Speranskij M. N. (1914). Istoriâ drevnerusskoj literatury. Moskva.
• Spiegel F. (2004). The heroic biography of Aethelflaed of Mercia and the Old English Judith: a reexamination. “Quaestio Insularis” 5, s. 111–144.
• Třeštík D. (1985). Bořivoj a Svatopluk – vznik českého státu a Velká Morava. W: J. Poulik. B. Chropovský (red.). Velká Morava a počatky československé státností. Praha–Bratislava, s. 273–301.
• Třeštík D. (1988). Mír a dobrý rok. Státní ideologie raného přemyslovského státu mezi křesťanstvím a pohanstvím. „Folia Historica Bohemica” 12, s. 23–45.
• Třeštík D. (1990). Vražda kněžny Ludmily. „Dějiny a Současnost” 12, č. 2, s. 6–11.
• Třeštík D. (1997). Počatky Přemyslovců. Vstup Čechů do dĕjin (530–935). Praha, s. 367.
• Turek R. (1982). Čechy v raném středověku. Praha.
• Urbanek R. (1947). Legenda t.zv. Kristiána ve vývoji předhusitských legend václavských i ludmilských, sv. 1, Praha.
• Utrio K. (1998). Córki Ewy. Historia kobiety europejskiej. Warszawa.
• Weingart M. (1934). První česko-církevněslovanská legenda. W: Svatováclavský sborník. Bd. 1. Praha, s. 863–1088.
• Witkowska A. (2008). Legenda hagiograficzna i etiologiczna świętych miejsc i obrazów. Refleksja metodologiczna. „Tarnowskie Studia Teologiczne” 27, nr 1, s. 41–56.
• Wójcicka U. (1994). Siedem wieków literatury dawnej Rusi. Bydgoszcz.
• Wolf G. (1991). Theophanu und Adelheid. W: G. Wolf (red.). Kaiserin Theophanu. Prinzessin aus der Fremde – des Westreichs Grosse Kaiserin. Köln, s. 79–96.

Identifiers

DOI

10.17951/lrp.2015.34.1.67