Kilka uwag o udziale zjawisk gramatycznych w tworzeniu językowego obrazu świata

• Authors: Renata Grzegorczykowa
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Tematem artykułu jest omówienie roli zjawisk gramatycznych w tworzeniu językowego obrazu świata (JOS). Problem jest istotny, gdyż większość badaczy JOS-u skupia się na analizie słownictwa. Przyjmując szerokie rozumienie gramatyki jako całościowego opisu wszelkich mechanizmów umożliwiających funkcjonowanie języka, autorka jest zdania, że w tworzeniu utrwalonego w polszczyźnie obrazu świata uczestniczy przede wszystkim system słowotwórczy (pozwala na tworzenie nowych słów i porządkuje słownictwo, układając je w klasy pojęciowe o formalnych wykładnikach językowych). Natomiast systemy fleksyjny i składniowy są zaangażowane w tworzenie JOS w mniejszym stopniu i w nieco inny sposób. O sposobie konceptualizowania świata mogą świadczyć takie kategorie gramatyczne o funkcji semantycznej, jak liczba, rodzaj gramatyczny w rzeczownikach, czas i modalność oraz spójniki, które utrwalają dostrzeżone relacje między zjawiskami. Kategorie gramatyczne służące wyłącznie tworzeniu tekstu wpływają nie na konceptualizację świata, ale na swoisty dla każdego języka sposób mówienia o świecie, ujmowania świata w wypowiedzi. Służą więc nie funkcji nominatywnej języka, ale jego funkcji komunikatywnej.

EN

The article looks at grammar in the construction of linguistic worldview (LWV): the problem is important inasmuch as most researchers tend to only focus on lexical issues. By adopting a broad understanding of grammar as a body of mechanisms that make language possible, the author claims that the Polish linguistic worldview draws from the world-formational system (it allows for the emergence of new words and organizes the lexicon by arranging it into conceptual categories with formal linguistic exponents). The inflectional and syntactic systems, in turn, contribute to the LWV much less: the only grammatical categories with a semantic function relevant in this respect are number, gender, tense, modality and conjunctions, which code relationships between entities and phenomena.

Keywords

PL

językowy obraz świata; kategorie gramatyczne o funkcji semantycznej; system słowotwórczy; system fleksyjny

EN

linguistic worldview; grammar; word-formationed system; inflaction system; grammatical categories

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2018
• Volume: 30

Dates

published

2018

online

2018-08-17

Contributors

author

Renata Grzegorczykowa

References

• Abramowicz Maciej, Bartmiński Jerzy, Chlebda Wojciech, 2009, Językowo-kulturowy obraz świata Słowian na tle porównawczym. Założenia programu „A”, „Etnolingwistyka” 21, s. 341-342.
• Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin.
• Francić Vilim, 1961, Budowa słowotwórcza serbsko-chorwackich kolektywów, Kraków.
• Grzegorczykowa Renata, 2012, Nazwy tęsknoty w różnych językach, [w:] tejże, Świat widziany poprzez słowa, Warszawa, s. 143--149.
• Grzegorczykowa Renata, 2017, Pojęcie czułości w rozumieniu papieża Franciszka na tle danych językowych, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” 12, s. 112--119.
• Heinz Adam, 1961, Fleksja a derywacja, „Język Polski” XLI, s. 343–354.
• Lakoff George, 1987, Women, fire and dangerous things, Chicago.
• Langacker Ronald, 1987, Foundations of Cognitive Grammar, vol. 1, Stanford.
• LASiS – Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, t. 1. DOM, red. Jerzy Bartmiński, Iwona BielińskaGardziel, Beata Żywicka, Lublin 2015; t. 3. PRACA, red. Jerzy Bartmiński, Małgorzata Brzozowska, Stanisława NiebrzegowskaBartmińska, Lublin 2016; t. 5. HONOR, red. Petar Sotirov, Dejan Ajdačić, Lublin 2017.
• Mazurkiewicz-Brzozowska Małgorzata, 1993, Praca. Wybrane warianty znaczenia słowa we współczesnej polszczyźnie i ich struktura kognitywna, [w:] Nazwy wartości, red. Jerzy Bartmiński, Małgorzata Mazurkiewicz-Brzozowska, Lublin, s. 133--145.
• Mikołajczuk Agnieszka, Obraz radości we współczesnej polszczyźnie, Warszawa.
• Pajdzińska Anna, 2018, Kategorie gramatyczne a językowy obraz świata, „Etnolingwistyka” 30, s. 41--54.
• Przybylska Renata, 2002, Polisemia przyimków polskich w świetle semantyki kognitywnej, Kraków.
• Taylor John R., 2007, Gramatyka kognitywna, Kraków.
• Wierzbicka Anna, 1999, Język – umysł – kultura, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2018.30.31