Gramatykalizacja i leksykalizacja pojęć a językowy obraz świata. Szkic o ekwiwalencji kognitywnej

• Authors: Dorota Elżbieta Filar , Przemysław Łozowski
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest ukazanie roli elementów tradycyjnie określanych jako gramatyczne w badaniach nad językowym obrazem świata. Nawiązujemy przy tym do koncepcji lingwistycznych, które uznają gramatykę i leksykę języka za kontinuum struktur symbolicznych. Co istotne, przyjmujemy założenie o kluczowej roli ekwiwalencji kognitywnej, a w konsekwencji uznajemy konceptualizację gramatyczną (gramatykalizację) i konceptualizację leksykalną (leksykalizację) za dwa ekwiwalentne sposoby konceptualizacji językowej, czy też – dwa uzupełniające się zadania poznawcze. W części analitycznej artykułu próbujemy odnieść powyższe założenia bezpośrednio do paradygmatu JOS i zapytać o ten fragment językowego obrazu świata, który wyłania się z analizy różnych sposobów wyrażania zdarzeń przyszłych w języku angielskim, polskim oraz w kilku innych językach używanych na terenie Europy.

EN

The aim of the study is to highlight the role and place of those language elements that, in the overall scheme of the linguistic worldview, are traditionally referred to as grammatical. We, thus, side with those linguistic conceptions that assume that grammar and lexicon constitute a continuum of symbolic structures. The key operational tool/notion is that of cognitive equivalence, with grammatical conceptualization (grammaticalization) and lexical conceptualization (lexicalization) being the two equivalent ways, or two complementary cognitive tasks, of expressing conceptualizations in language. In the analytical part of the article, the paradigm of the linguistic worldview comes to the fore, and it is within its premises that the research question of how futurity happens to be conceptualized in selected languages is attempted. The examples come from English, Polish, and several other European languages.

Keywords

PL

gramatykalizacja; leksykalizacja; ekwiwalencja kognitywna; językowy obraz świata

EN

grammaticalization; lexicalization; cognitive equivalence; linguistic worldview

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2018
• Volume: 30

Dates

published

2018

online

2018-08-17

Contributors

author

Dorota Elżbieta Filar

author

Przemysław Łozowski

References

• Anusiewicz Janusz, Dąbrowska Anna, Fleischer Michael, Językowy obraz świata i kultura: projekt koncepcji badawczej, [w:] Językowy obraz świata i kultura, red. Janusz Anusiewicz i Anna Dąbrowska, Wrocław, s. 11--44.
• Bartmiński Jerzy, 1980, Założenia teoretyczne słownika, [w:] Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, Wrocław, s. 7--36.
• Bartmiński Jerzy, 1988, Słownik ludowych stereotypów językowych. Założenia ogólne, „Etnolingwistyka” 1, s. 11--34, Lublin.
• Blank Andreas, 2001, Pathways of lexicalization, [in:] Language Typology and Language Universals. An International Handbook, Martin Haspelmath, Ekkehard Konig, Wulf Oesterreicher, and Wolfgang Raible (eds.), Berlin and New York, pp. 1596–1608.
• Bogusławski Andrzej, 1988, Język w słowniku. Desiderata semantyczne do wielkiego słownika polszczyzny, Wrocław.
• Bybee Joan, 2006, Language change and universals, [in:] Linguistic Universals, R. Mairal and J. Gil (eds.), Cambridge, pp. 179--194.
• Campbell Lyle and Richard D. Janda, 2001, Introduction: conception of grammaticalization and their problems, „Language Sciences” 23, pp. 93--112.
• Dirven Rene and Marjolijn Verspoor (eds.), 2004, Cognitive Exploration of Language and Linguistics (Cognitive Linguistics in Practice 1.), Second revised edition, Amsterdam.
• Evans Vyvyan, 2009, Leksykon językoznawstwa kognitywnego. [Tłum. Magdalena Buchta i inni, oryginał: A Glossary of Cognitive Linguistics, 2007], Kraków.
• Filar Dorota, 2013, Narracyjne aspekty językowego obrazu świata, Interpretacja marzenia we współczesnej polszczyźnie, Lublin.
• Goodenough Ward H., 1964, Cultural Anthropology and Linguistics, [in:] A Reader in Linguistics and Anthropology. Language in Culture and Society, Dell Hymes (ed.), New York, pp. 36–39.
• Grzegorczykowa Renata, 1990, Pojęcie językowego obrazu świata, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 39--46.
• GWJP-M: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. Renata Grzegorczykowa, Roman Laskowski, Henryk Wróbel, Warszawa, 1984.
• Heine Bernd, 2003, Grammaticalization, [in:] The Handbook of Historical Linguistics, Brian D. Joseph and Richard D. Janda (eds), (Blackwell Handbooks in Linguistics 12.), Oxford, pp. 575--601.
• Hopper Paul, 1987, Emergent Grammar, „Proceedings of the Thirteenth Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society”, pp. 139--157.
• Hopper Paul, 2015, An Emergenist Approach to Grammar, [in:] The Handbook of Language Emergence (Blackwell Handbooks in Linguistics 39.), Brian MacWhinney and William O’Grady (eds.), Oxford, pp. 314--327.
• Hopper Paul J. and Elizabeth Closs Traugott, 2005, Grammaticalization (Cambridge Textbooks in Linguistics 45.), 2nd Edition, Cambridge.
• ISJP Bańko: Inny słownik języka polskiego, 2000, red. Mirosław Bańko, Warszawa.
• Jadacka Hanna, 2001, System słowotwórczy polszczyzny, Warszawa.
• Jakubowicz Mariola, Wyrazy funkcyjne we fleksji. Partykuły i słowa posiłkowe w koniugacji, [niepublikowane wystąpienie na konferencji U źródeł wyrazów funkcyjnych, która odbyła się w Katowicach, 13--14.04.2014 r. w Katowicach].
• Joseph Brian D., 2003, Morphologization from syntax, [in:] The Handbook of Historical Linguistics, Brian D. Joseph and Richard D. Janda (eds), (Blackwell Handbooks in Linguistics 12.), Oxford, pp. 472--492.
• Joseph Brian D., 2002, Rescuing traditional (historical) linguistics from grammaticalization „theory”. Paper presented at the Conference on New Reflections on Grammaticalization 2, University of Amsterdam, 4--6 April 2002. [cytat z księgi abstraktów].
• Karolak Stanisław, 2001, Gramatyka a kształtowanie świadomości poznawczej, [w:] tegoż, Od semantyki do gramatyki, Warszawa, s. 9--19.
• Kuryłowicz Jerzy, 1965/1975, The evolution of grammatical categories, „Diogenes” 51, s. 55--71.
• Langacker Ronald W., 2009, Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie. [Tłum. Elżbieta Tabakowska i inni, oryginał: Cognitive Grammar: A Basic Introduction, 2008], Kraków.
• Langacker Ronald W., 2016, Nominal Structure in Cognitive Grammar. The Lublin Lectures, Ed. by Adam Głaz, Hubert Kowalewski, and Przemysław Łozowski, Lublin.
• Lewicki Andrzej M., 2001, Językoznawstwo polskie XX wieku, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 619--656.
• Libura Maria, 2000, Jak obraz świata odbija się w gramatyce? Analiza języka fizyki klasycznej, „Język a Kultura” t. 13, Językowy obraz świata i kultura, red. Janusz Anusiewicz i Anna Dąbrowska, s. 125--130.
• Lyons John, 1989, Semantyka, t. 2, przełożył Adam Weinsberg [z ang. Semantics 2, 1977] Warszawa.
• Łozowski Przemysław, 1999, Panchronia, czyli językoznawstwo bez synchronii, [w:] Przeszłość w językowym obrazie świata, red. Anna Pajdzińska i Piotr Krzyżanowski, Lublin, s. 25--50.
• Majewicz Alfred, 1989, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa.
• Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2007, Ekwiwalencja, [w:] Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej, Lublin, s. 361--371.
• O’Grady William, 2005, Syntactic Carpentry: An Emergentist Approach to Syntax, London.
• Pajdzińska Anna, 2001, Językowy obraz świata a poetyckie gry z gramatyką, [w:] Semantyka tekstu artystycznego, red. Anna Pajdzińska i Ryszard Tokarski, Lublin, s. 247--260.
• Palmer Gary B., 2015, Ethnography: A neglected method of inductive linguistics, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 27, s. 21--45.
• Pylyshyn Zenon W., 1984, Computation and cognition. Toward a Foundation for Cognitive Science, London.
• SWJP Dun.: Słownik współczesnego języka polskiego, 1996, red. Bogusław Dunaj, Warszawa.
• Szadura Joanna, 2017, Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie, Lublin.
• Tabakowska Elżbieta, 2001, Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu, przeł. A. Pokojska, Kraków.
• Tokarski Ryszard, 2001, Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 343--370.
• Traugott Elizabeth Closs and Graeme Trousdale, 2013, Constructionalization and Constructional Changes, (Oxford Studies in Diachronic and Historical Linguistics 6.), Oxford.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2018.30.69