Z dziecięcych refleksji nad językiem

• Authors: Edyta Manasterska-Wiącek
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem niniejszego artykułu jest lingwistyczna analiza wypowiedzi dziecięcych pod kątem ich refleksji (językowej i metajęzykowej) nad przyswajanym językiem. Badanie będzie próbą odpowiedzi na pytanie, na jakich poziomach, w jakim wymiarze badane dzieci obserwują mowę oraz jak mówią o języku za pomocą samego języka. O ile na gruncie psychologii odnotowuje się prace poświęcone metajęzykowi, o tyle w lingwistyce trudno dotrzeć do badań skoncentrowanych na metajęzyku tak specyficznego użytkownika języka, jakim jest dziecko. Niejednorodność poglądów psychologów odnośnie do rozumienia pojęcia świadomości (meta)językowej pozwala mimo wszystko oprzeć analizę na podstawowym założeniu, że o zachowaniach językowych – by mogły zostać uznane za metajęzykowe – można mówić wtedy, kiedy człowiek wykonuje je świadomie, kiedy posiada zdolność refleksji nad językiem oraz wykazuje intencję kontrolowania własnej aktywności.Część empiryczna artykułu, obfitująca w liczne wypowiedzi dzieci świadczące o ich refleksji nad językiem, pozwoliła na wyciągnięcie konkretnych wniosków: dzieci myślą o tym, co i jak mówią, analizują wypowiedzi swoje oraz innych; refleksji dziecięcej podlegają różne poziomy języka: fonologiczny, leksykalny, składniowy, analizują i różnicują skład morfemowy leksemów, zwracają uwagę na stałe połączenia wyrazów, identyfikują określony rejestr językowy oraz kwestie stylistyczne dotyczące użycia wyrazów, nie operując sprawnie aparatem pojęciowym są w stanie same wymyślić własny, umieją bawić się słowami oraz ich znaczeniami.

EN

The study proposes a linguistic analysis of children’s utterances with regard to their (linguistic and metalinguistics) reflection on the language they acquire. The aim of the analysis is to find out at what level and in what aspects children observe speech and how they talk about language. Metalinguistic reflection has been a subject of psychological research but there is little such reflection from the linguistic perspective relating to children. Psychologists are divided on the issue of (meta)linguistic awareness, therefore the assumption can be made that for linguistic behaviour to be considered metalinguistic it must be performed consciously, it must involve reflective thinking, and the intention to control one’s actions. The empirical part of the study, i.e., an analysis of a corpus of children’s reflective utterances about language, has led to the following conclusions: children think of what and how they say, they analyse their own utterances and those of others. Their reflective thinking functions at various levels of linguistic organization: phonological, lexical, syntactic, morphological. They pay attention to collocations, identify registers and lexis-based styles, play with words and their meanings. Without a conceptual framework at their disposal, they can devise their own.

Keywords

PL

mowa dziecka; metajęzyk; gramatyka

EN

children’s speech; metalanguage; grammar

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2018
• Volume: 30

Dates

published

2018

online

2018-08-17

Contributors

author

Edyta Manasterska-Wiącek

References

• Boniecka Barbara, 2010, Dziecięce wyobrażenia świata, Lublin.
• Bula Danuta, Niesporek- Szamburska Bernadeta, 2004, Komunikacja językowa dzieci, [w:] Dziecko w świecie języka, red. Bronisława Dymara, Kraków, s. 13--56.
• Clark Eve V, Rozwój słownika dziecka: rola składni, semantyki i pragmatyki, [w:] Psychologia języka dzieckai, red. Barbara Bokus, Grace W. Shugar, Gdańsk, s. 135--174.
• Donaldson Margaret, 1986, Myślenie dzieci, tłum. Anna Hunea-Bednarska, Ewa Maria Hunca, Warszawa [oryginał: Children’s Minds, Glasgow 1978].
• Gleason Jean Berko, Ratner Nan Bernstein, 2005, Psycholingwistyka, tłum. Ewa i Maciej Humanowie, Gdańsk [oryginał: Psycholinguistics. Second edition ed. by Jean Berko Gleason, Nan Bernstein Ratner ISBN 0-15-504106-1, Thomson Learning 1988].
• Kaczmarek Leon, 1988, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin.
• Kielar-Turska Maria, 1989, Język dziecka. Słowo i tekst, Kraków.
• Krasowicz-Kupis Grażyna, 2004, Rozwój świadomości językowej dziecka. Teoria i praktyka, Lublin.
• Kuhl Patricia K., 2007, Proces przyswajania języka – nowe spojrzenie, [w:] Psychologia języka dziecka, red. Barbara Bokus, Grace W. Shugar, Gdańsk, s. 33--62.
• Kurcz Ida, 1995, Pamięć. Uczenie się. Język, Warszawa.
• Kwarciak Bogusław, 1995, Początki i podstawowe mechanizmy świadomości metajęzykowej, Kraków.
• Lenneberg Eric Heinz, 1980, Język w kontekście rozwoju i dojrzewania, [w:] Badania nad rozwojem języka dziecka, red. Grace Wales Shugar, Magdalena Smoczyńska, Warszawa, s. 203--231.
• Maciejewska Alina, 2002, Formowanie znaczeń w wypowiedziach dzieci przedszkolnych, Czynności tworzenia i rozumienia wypowiedzi, „Studia Pragmalingwistyczne” 3, Warszawa, s. 55--70.
• Macnamara Jim, 1986, O nazywaniu rzeczy. Uwagi na temat związku między logiką a psychologią, „Wiedza a Język”, t. 1, s. 37--55.
• Manasterska-Wiącek Edyta, 2014, Pokonać barierę znaczenia. O intelektualizowaniu wypowiedzi przez dzieci, [w:] Komunikacja niełatwa, czyli o tym, co przeszkadza w skutecznym porozumiewaniu się, red. Agnieszka Rosińska-Mamej, Joanna Senderska, Kraków, s. 119--134.
• Manasterska-Wiącek Edyta, 2015, Dyfuzja i paradyfuzja w przekładach literatury dla dzieci, Lublin.
• Manasterska-Wiącek Edyta, 2016, O paluszkach rybnych i rybie z palcami, czyli o dosłowności w wypowiedziach dziecięcych, [w:] Język a komunikacja 37: Niedosłowność w języku, red. Marcin Odelski, Aleksandra Knapik, Piotr Chruszczewski, Władysław Chłopicki, Kraków, s. 391--402.
• Niesporek-Szamburska Bernadeta, 2010, Język pierwszy dziecka: od nabywania do kształcenia kompetencji językowej i komunikacyjnej, „Lingwistyka Stosowana” nr 3, s. 99--112.
• Porayski-Pomsta Józef, 1991, Strategie opanowywania znaczeń – ich odbicie w żywej mowie dzieci trzyletnich, [w:] Zagadnienia komunikacji językowej dzieci i młodzieży, red. Józef Porayski-Pomsta, Warszawa, s. 45--54.
• Porayski-Pomsta Józef, 1993, Umiejętności komunikacyjne i językowe dzieci w wieku przedszkolnym, Warszawa.
• Święcicka Małgorzata, 1991, Środowiskowe uwarunkowania składni dzieci sześcio- i siedmioletnich, [w:] Zagadnienia komunikacji językowej dzieci i młodzieży, red. Józef Porayski-Pomsta, Warszawa, s. 63--68.
• Tomasello Michael, 2003, Czy małe dzieci posiadają składniową kompetencję osób dorosłych?, [w:] Akwizycja języka w świetle językoznawstwa kognitywnego, red. Ewa Dąbrowska, Wojciech Kubiński, Kraków, s. 144--222.
• Wygotski Lew Siemonowicz, 1989, Myślenie i mowa, tłum. Edda Flesznerowa i Józef Fleszner, Warszawa [oryginał: Myšlenie i reč’, Moskva 1966].
• Zgółkowa Halina, 1986, Czym język za młodu nasiąknie…, Poznań.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2018.30.285