Search results

1

„Pół dusze mojej i głowy korona”. Idea żony-przyjaciela w literaturze staropolskiej

100%

HANUSIEWICZ-LAVALLEE M.

Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

|

2013

|

vol. 26

|

issue 3 (103)

EN

The article presents various incarnations of the idea of the ‘wife-friend’ in early modern Polish literature. Drawing on Aristotelian and Ciceronian ethics, Renaissance humanism produced a sophisticated philosophy of friendship, distinctive rituals which accompanied it, and a special rhetoric of friendship. These, however, were considered as characteristic of the friendly relations between men exclusively. Humanist decorum, together with the literary forms expressive of it, was adopted also in the Poland of the 16th and 17th centuries. Still, the traditionalism typical of Polish culture, together with the strong heritage of the Middle Ages, resulted in a modifi cation of the humanist paradigm: the humanist ideals were intertwined with the Augustinian idea of marriage as a union based on friendship, developed and augmented in medieval theology. Thus the female spouse began to be addressed with a masculine noun ‘friend’ (which stressed her dignity) and seen as a partner or collaborator. Following humanist rhetoric, she was now described as “the other me.” Such an image of the wife, assisting her husband with advice, equal to him, full of devotion and prudent, not simply a friend of his, but his best friend, was present in Polish Sarmatian literature, from the times of Mikołaj Rej of Nagłowice up to late Baroque. Humanist rhetoric was used in pair with Biblical motifs, in particular taken from the Book of Genesis and the Proverbs, the spouses being no longer considered merely two souls in one body, but also one soul in two bodies: thus the fullness and perfection of friendship accomplished in a mutual spousal relation was stressed. The misogynistic undertones, not infrequent in old Polish literature, become softened, and despite the conviction that women have a sanguine temperament by nature and yield to the bodily and the natural, marriage is considered to compensate for these defects and make a woman capable of constituting a unity with a man, which consists in a perfect friendship, by no means inferior to those between men, but even more excellent. Translated by Dorota Chabrajska

PL

Artykuł przedstawia różnorodne inkarnacje idei „żony-przyjaciela” we wczesnonowożytnej literaturze polskiej. Humanizm renesansowy, w nawiązaniu do etyki arystotelesowsko-cycerońskiej, stworzył wyrafinowaną filozofię, charakterystyczne rytuały i retorykę przyjaźni, które wszakże odnoszone były wyłącznie do przyjacielskich relacji między mężczyznami. Także w Polsce szesnastego i siedemnastego wieku widoczne jest oddziaływanie tego rodzaju humanistycznej obyczajowości i związanych z nimi form literackich. Znamienny tradycjonalizm kultury polskiej i trwałość dziedzictwa średniowiecznego wpłynęły jednak na modyfikację tego paradygmatu; wywodząca się od św. Augustyna, a rozwinięta i umocniona przez średniowieczną teologię idea małżeństwa jako związku opartego na przyjaźni interferuje w polskiej kulturze wczesnonowożytnej z koncepcjami humanistycznymi. Kobieta-małżonka zyskuje miano przyjaciela (charakterystyczne jest użycie męskiej formy rzeczownika, podkreślające jej godność), partnera i współpracownika, o którym – w nawiązaniu do retoryki humanistycznej – mówi się „drugi ja”. Taki obraz żony - służącej mężowi radą, równej mu, oddanej, pracowitej, roztropnej, będącej nie tylko przyjacielem, ale wprost przyjacielem najlepszym – kształtuje przede wszystkim polska literatura ziemiańska od czasów Mikołaja Reja po pisarzy późnego baroku. Retoryka humanistyczna splata się z topiką biblijną, zaczerpniętą zwłaszcza z Księgi Rodzaju i z Księgi Przysłów; małżonkowie to już nie tylko dwie dusze w jednym ciele, ale i jedna dusza w dwóch, podkreśla się pełnię i doskonałość przyjaźni osiąganej w we wzajemnej relacji małżeńskiej. W tych kontekstach cichną nierzadkie przecież w literaturze dawnej tony mizoginiczne i choć pamięta się o wrodzonej kobietom „krewkości” (czyli poddaniu ciału i naturze), to małżeństwo zdaje się kompensować te ułomności i czynić kobietę zdolną do zjednoczenia się z mężczyzną w doskonałej przyjaźni, która nie tylko nie ustępuje przyjaźniom męskim, ale nawet je przewyższa.

2

Radość, śmiech i „dobra myśl” w literaturze staropolskiej

100%

HANUSIEWICZ-LAVALLEE M.

Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

|

2011

|

vol. 24

|

issue 1 2(93 94)

EN

In its first part, the article briefly presents the relation between laughter and joy in medieval and early modern culture, in order to focus, in its main part, on the categories of facetudo and urbanitas, significant to Polish humanistic literature and considered by the Renaissance and Baroque writers to be an implementation of the social virtue and the “sharing of joy.” The author observes that the widespread development of such genres as the facetiae, the apothegm, the epigram, as well as the song in early modern literature grew out of the ancient culture of the convivium, a characteristic mark of which was the celebration of joy conceived of as a moral attitude and part of the ethos of the perfect gentiluomo. The author proceeds to point that in early modern Polish literature (in particular, in works of Łukasz Górnicki and Jan Kochanowski) the banquet was considered as a kind of spectacle of social joy to which the characteristic name of «good thought» (derived from Greek) was applied. The moral norms and the norms of conduct binding throughout such a spectacle referred to those of the ancient times, embracing, among others, the elimination of social divisions as well as incorporating art, which was perceived as a necessary component. In the final part of the article, the author points to the gradual disappearance of the ethos of the humanistic banquet from the Polish literature and culture of the 17th century. Translated by Dorota Chabrajska

3

Co ma humanitas do humanistyki?

100%

HANUSIEWICZ-LAVALLEE M.

Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

|

2015

|

vol. 28

|

issue 1 (109)

EN

The present essay reflects on the decline of the links between, on the one hand, the tradition of the classical paideia and the the humanitas (the two of which had animated the development of European culture and civilization up till the 18th century) and, on the other hand, the modern humanities. The author stresses the paradox which consists in that philosophical and sermocinal education, today perceived as impractical and anachronistic, used to be highly valued for centuries precisely due to its usefulness in the preparation of the youth for broadly understood social life. The basis of the humanistic educational curriculum was the conception of humanity perceived as a task to accomplish and as a certain intellectual and moral potential which can only be fulfilled by way of immersion in the logosphere, laden with the power to humanize. So understood, the humanitas was an instrument of shaping the space of freedom, it animated the social and political life, strengthened civic education, was useful in teaching the young the art of debating and handling controversies, and it shaped the attitudes of tolerance. However, literary studies, which were the basis of such a humanistic curriculum, did not embrace an extensive model of reading; rather, the written word was considered as exhibiting the axiological locus. It was only the new humanism that contributed to the professionalization of the humanities and thus to a certain objectification of the bonae litterae, which are no longer considered as a tool of humanization, but as a research object. Thus their cultural role has become non-obvious and may be questioned, although on the other hand the modern civilization does not offer new models of introducing the human being to the world of values. Translated by Dorota Chabrajska

PL

Esej podejmuje refleksję nad zerwaniem więzi między klasyczną tradycją pajdei i humanitas, która animowała rozwój kultury i cywilizacji europejskiej do wieku XVIII, a współczesną humanistyką. Autorka podkreśla paradoks polegający na tym, iż edukacja filozoficzno-sermocynalna, dziś często postrzegana jako niepraktyczna i anachroniczna, przez stulecia ceniona była właśnie ze względu na swą użyteczność w przygotowaniu młodzieży do szeroko rozumianego życia społecznego. U podstaw humanistycznego programu edukacyjnego leżała koncepcja człowieczeństwa jako zadania, jako określonego potencjału intelektualnego i moralnego, który należy dopiero urzeczywistnić przez zanurzenie się w mającej moc humanizującą logosferze. Tak rozumiana humanitas służyła kształtowaniu przestrzeni wolności w życiu społecznym i politycznym, umacniała postawy obywatelskie, uczyła sztuki prowadzenia i rozstrzygania sporów, tolerancji. Będące jednak podstawą tego humanistycznego programu studia literackie nie zakładały ekstensywnego modelu lektury, a słowo traktowane było przede wszystkim jako locus aksjologiczne. Dopiero neohumanizm przyczynił się do profesjonalizacji humanistyki, a zarazem swoistego uprzedmiotowienia bonae litterae, które nie są już traktowane jako instrument humanizacji, a właśnie jako obiekt naukowych poszukiwań. Z tego jednak powodu ich rola kulturowa staje się nieoczywista i podlega kwestionowaniu, choć z drugiej strony współczesna cywilizacja nadal nie proponuje innych modeli wprowadzających człowieka w świat wartości.

Refine search results

3 Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

3 HANUSIEWICZ-LAVALLEE M.

1 2015

1 2013

1 2011

„Pół dusze mojej i głowy korona”. Idea żony-przyjaciela w literaturze staropolskiej

Radość, śmiech i „dobra myśl” w literaturze staropolskiej

Co ma humanitas do humanistyki?