Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 10

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Content available remote

Wyrażenie „biały kruk” w dziejach języka polskiego

100%
Ignatowicz-Skowrońska J.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2010
|
vol. 9
69-80
EN
The subject of description in this paper is the functioning of the expressions biały kruk in the history of Polish language. The expression has a long tradition of application in Polish language, although its complete metaphorisation took place as late as in the 19th century. The analysis of the functioning of the expression in 20th and 21st century texts convinces us that at present it is subject to numerous formal modifications and is broadening the scope of its meaning.
2
Content available remote

Rozwój znaczeniowy wyrażenia “pospolite ruszenie” w polszczyźnie

100%
Ignatowicz-Skowrońska J.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2011
|
vol. 10
79-96
EN
The paper contains an analysis of the linguistic processes that have led to the transformation of the term “pospolite ruszenie” into an idiom. Research shows that the con temporary semantic content of the expression refers to large extent to the connotations linked to its historic designatum. Terminological uses of the expression are richly documented with questions in dictionaries, the earliest from which date back to the 16th century. Whereas its idiomatic uses are not noted by any modern dictionary, although they appear frequently in contemporary Polish texts.
3
Publication available in full text mode
Content available

Modyfikacje zwrotu "podbijać komuś bębenka" we współczesnej polszczyźnie

100%
Ignatowicz-Skowrońska J.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2016
|
vol. 15
145-165
PL
Analizowany w artykule stary, pochodzący z XVI wieku zwrot podbijać komuś bębenka jest współcześnie często używany, ale w postaciach innowacyjnych zarówno na poziomie formalnym, jak i semantycznym. Takim aktualizacjom sprzyja mało dziś znana geneza związku i – jak z analizy wynika – jego słabe utrwalenie formalno-znaczeniowe w pamięci mówiących. Ponieważ z jakichś powodów zwrot dla użytkowników języka jest wciąż atrakcyjny, jest używany w formach zmodyfikowanych. Pod względem formalnym pojawiają się wszelkie możliwe transformacje jego struktury: leksykalne, gramatyczne i łączliwościowe. Pod względem semantycznym najbardziej czytelne okazują się aktualizacje tradycyjnej treści ‘pochlebiać komuś’. Pozostałe użycia są mniej wyraziste. Można wskazać konteksty, zdecydowanie mniej liczne, w których realizowane jest znaczenie ‘zachęcać do czegoś’, przy czym – jak przekonują badania – aktualizowany jest zarówno pozytywny odcień zachęcania: ‘zachęcać do czegoś dobrego’, jak i negatywny ‘judzić, podburzać, zachęcać do złego’. Obok nich występują liczne cytaty, w których innowacyjnie pod względem formalnym użyty zwrot staje się nośnikiem nowych treści: ‘podbijać stawkę, potęgować coś’, ‘grać na jakichś nastrojach, emocjach, wykorzystywać je dla osiągnięcia jakichś interesów’ i ‘podgrzewać atmosferę, podsycać emocje’. Obecność takich treści jest efektem nawiązywania przez stary zwrot o genezie nieprzejrzystej dla współczesnych użytkowników języka wtórych relacji znaczeniowych z innymi wyrazami i związkami oraz wiązania go ze zjawiskami pozajęzykowymi, którym towarzyszy bicie, walenie w bębny.
EN
An old expression, coming from the 16th century, podbijać komuś bębenka, ‘to flatter somebody’, which is analysed in the article, is now frequently used, but in some innovative forms both at the formal and semantic levels. Such updates are favoured by the fact that the genesis of the expression is not widely known, and – as suggested by the analysis – its formal and semantic consolidation in the memory of the speakers is rather weak. The expression is still used, although in modified forms, because it is somehow attractive for the speakers. From the formal point of view there appear all possible transformations of its structure: lexical, grammatical and collocative. From a semantic point of view the most clear are the updates with the original meaning: ‘to flatter somebody’. The other options are less clear. It is possible to find contexts, definitely less numerous, with the meaning: ‘to encourage somebody’, and – accord ing to the results of the research – both the positive and the negative connotations might appear: ‘to encourage somebody to do something positive’, ‘to stimulate’ or ‘to encourage somebody to do something negative’, ‘to egg on’. In addition, there are numerous quotations in which the expression – formally innovative – becomes a carrier of new meanings: ‘to bid up’, ‘to heighten’, ‘to play on somebody’s emotions’, and ‘to add fuel to something’. The occurrence of such meanings results from the fact that the old expression of unclear genesis for the present-day speakers has developed new semantic relations with other words and expressions, and because it associates with non-linguistic phenomena: drumming, beating the drum.
4
Publication available in full text mode
Content available

Skrzydlate słowa Juliana Tuwima

100%
Ignatowicz-Skowrońska J.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2015
|
vol. 14
225-248
EN
The paper contains deliberations on the entries in a two-volume dictionary "Skrzydlate słowa" edited by H. Markiewicz and A. Romanowski marked as Tuwim’s winged expressions. The purpose of the analysis is to determine, whether all the entries included in the lexicon meet the criteria for winged words and to recreate the mechanisms that led to the transformation of Tuwim’s quotations into winged words. The research has shown that only a limited number of entries included in the analysed dictionary constitutes Tuwim’s winged words, while the remaining examples are widely known quotations from his works that are not considered to be language units. However the data included in the dictionary edited by Markiewicz and Romanowski has made it possible to examine the processes of transformation from quotations into winged words. The processes were frequently accompanied by the exclusion of components that are superfluous from the perspective of communication and less frequently – by the modification of the prototypes’ meaning. Other secondary sources in relation to Tuwim’s texts have also contributed to the transformation of Tuwim’s quotations into winged words. Tuwim’s quotations that “have taken wings”, especially the ones that are most productive in modern Polish, are subject to further transformations.
5
Publication available in full text mode
Content available

O znaczeniu i formie zwrotu wycierać sobie gębę kimś, czymś we współczesnej polszczyźnie

100%
Ignatowicz-Skowrońska J.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2019
|
vol. 18
179-190
EN
The article contains an analysis of the 16th-century variant expression wycierać sobie gębę kimś, czymś [literally translation: ‘to wipe one’s kisser with somebody or something’], which in the contemporary prescriptive dictionaries is registered as wycierać sobie gębę, buzię, mordę kimś, czymś ‘to talk about somebody / something unfavourably, without due respect, with over-familiarity; to backbite, backmouth, slander somebody’. The research based on the materials of the National IPI PAN Corpus of Polish has revealed that the variant of the phrase concerns not three but seven nominal components: (1) gęba [mug], (2) buzia [face, kisser], (3) usta [mouth], (4) twarz [face], (5) pysk [gob], (6) morda [trap], and (7) ryj [chops]. On the other hand, the number of patterns of valence has decreased; in texts of the contemporary Polish language they occur in two patterns: ktoś [somebody] + wyciera sobie gębę [wipes their (1)/(2)...] + kim [(with) somebody] and ktoś [somebody] + wyciera sobie gębę + czym [(with) something]. In the contemporary Polish language the expression in question has acquired anew meaning, which prescriptive dictionaries failed to note; however, it has been registered by Wielki słownik języka polskiego, anon-prescriptive Internet dictionary, edited by P. Żmigrodzki: ‘to talk about some-body or something alot, inter alia in order to derive benefit’. The new meaning – according to the results of the research – is dominant; the old meaning, although it is less frequent, is con-stantly being updated in the contemporary Polish language. It is typical of the contexts, where the expression appears in the form ktoś + wyciera sobie gębę + kim.
PL
Przedmiotem analizy jest pochodzący z XVI wieku wariantywny zwrot wycierać sobie gębę kimś, czymś, który we współczesnych słownikach normatywnych rejestrowany jest jako wycierać sobie gębę, buzię, mordę kimś, czymś ‘mówić o kimś, o czymś źle, niepochlebnie, bez należytego szacunku, ze zbytnią poufałością; obmawiać, oczerniać kogoś’. Badania prowadzone ma materiałach Narodowego Korpusu Języka Polskiego IPI PAN pokazały, że wariancja związku dotyczy nie trzech, a siedmiu komponentów nominalnych: gęba, buzia, usta, twarz, pysk, morda i ryj. Zmniejszyła się natomiast liczba schematów walencyjnych, które w tekstach współczesnej polszczyzny związek realizuje, a mianowicie ktoś + wyciera sobie gębę + kim i ktoś + wyciera sobie gębę + czym. Analizowany zwrot zyskał również we współczesnej polszczyźnie nowe znaczenie, czego słowniki normatywne nie zauważyły, a co odnotował jedynie nienormatywny internetowy Wielki słownik języka polskiego pod red. Piotra Żmigrodzkiego. Jest nim treść ‘mówić dużo o kimś lub o czymś, m.in. dla osiągnięcia jakichś korzyści’. Znaczenie nowe – jak pokazały badania – jest dominujące, znaczenie stare, choć rzadsze, wciąż jest w tekstach współczesnej polszczyzny aktualizowane. Jest ono typowe dla kontekstów, w których zwrot jest realizowany w postaci ktoś + wyciera sobie gębę + kim.
6
Publication available in full text mode
Content available

Rozwój znaczeniowy zwrotu pokazać, pokazywać plecy w polszczyźnie

100%
Ignatowicz-Skowrońska J.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2020
|
vol. 19
131-144
EN
The phrase pokazać, pokazywać plecy, although is present in the Polish language at least from the middle of the 19th century, has been scarcely documented in the language vocabularies. It is not registered in the NKPP. The SJPD and SFS were the first to note it, with merely two citations. In these vocabularies the phrase was assigned only one meaning, while in more recent lexicographic collections it functions as a polysemantic unit. None of its meanings, however, is a present day innovation, as all of them came into existence during the 19th and 20th centuries, although some weren’t noted by the vocabularies. Therefore, nowadays the phrase is used to express three meanings, the most prevailing of them today having come into existence most recently. The oldest citation containing it dates back to 1938 and testifies to the usage of the phrase in the sense “to pass someone, to be better in a bicycle race”. It had to be a rare usage at that time, as the next examples are from our times. They also point to the progressive generalization of its scope. Today, the phrase pokazać, pokazywać plecy is used in various sports to mean “to pass someone, to prove faster, better than someone”. Two further meanings of the phrase, today actualized definitely less frequently, appeared at the turn of the 20th century and initially were semantically poorer, while during their functioning in the language acquired new shadows of meaning. In its second meaning, the phrase pokazać, pokazywać plecy evolved from the sense “to turn one’s back on someone; go away, escape” to the present content “to turn one’s back on someone; go away, escape, depart, leave some place”. In the third meaning, the semantic evolution of the discussed phrase proceeded from the meaning noted in the contemporary “to turn one’s back on someone, leave someone in order to show them some negative feelings” to the content functioning today in the customary usages “to turn one’s back on someone showing them dislike, disregard or disdain, break off relations with someone, deny someone support, acceptance”.
PL
Zwrot pokazać, pokazywać plecy, choć funkcjonuje w polszczyźnie co najmniej od połowy XIX wieku, ma ubogą dokumentację w słownikach językowych. Nie rejestruje go NKPP, a jako pierwsze odnotowały go z dwoma zaledwie cytatami SJPD i SFS. W słownikach tych zwrotowi przypisano tylko jedno znaczenie, podczas gdy w nowszych zbiorach leksykograficznych funkcjonuje on jako jednostka polisemantyczna. Żadne ze znaczeń zwrotu nie jest jednak innowacją współczesności, bo wszystkie zarysowały się na przestrzeni wieków XIX i XX, choć niektórych z nich słowniki nie odnotowały. Współcześnie zwrot funkcjonuje zatem w trzech znaczeniach, przy czym znaczenie dziś dominujące powstało najpóźniej. Najstarszy cytat je dokumentujący pochodzi z roku 1938 i zaświadcza użycie zwrotu w znaczeniu ‘wyprzedzić kogoś, okazać się lepszym w wyścigu kolarskim’. Musiało to być wówczas użycie rzadkie, bo jego kolejne przykłady pochodzą z czasów nam współczesnych. Świadczą też o jego postępującej generalizacji zakresowej. Dziś zwrot pokazać, pokazywać plecy w znaczeniu ‘minąć kogoś, wyprzedzić kogoś, okazać się szybszym, lepszym od kogoś’ jest używany w różnych dyscyplinach sportowych. Dwa kolejne znaczenia zwrotu, dziś aktualizowane zdecydowanie rzadziej, zarysowały się na przełomie XIX i XX wieku i początkowo były uboższe semantycznie, a w toku funkcjonowania zwrotu w języku wzbogacały się w nowe odcienie znaczeniowe. W swoim drugim znaczeniu zwrot pokazać, pokazywać plecy ewoluował od sensu ‘odwrócić się do kogoś tyłem; odejść, uciec’ do współczesnej treści ‘odwrócić się do kogoś tyłem; odejść, uciec, wyjechać, opuścić jakieś miejsce’. W znaczeniu trzecim ewolucja znaczeniowa tytułowego związku przebiegała od odnotowanego w słownikach współczesnych znaczenia ‘odwrócić się do kogoś plecami, odejść od niego, by okazać mu w ten sposób jakieś negatywne uczucia’ do funkcjonującej dziś w użyciach uzualnych treści ‘odwrócić się od kogoś, okazując mu niechęć, lekceważenie czy pogardę, zerwać z kimś stosunki; odmówić komuś, czemuś poparcia, akceptacji’.
7
Publication available in full text mode
Content available

Związki frazeologiczne z komponentem bank w polszczyźnie

100%
Ignatowicz-Skowrońska J.
Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza
|
2018
|
vol. 25
|
issue 1
61-75
EN
The subject of the article concerns phraseological units with the lexeme bank that can be found in the Polish language. The lexeme bank, which has been present in Polish since the sixteenth century, became the basis for a group of phraseological connections founded on three out of the four meanings of the word registered in dictionaries. More or less typically phraseological expressions were created around the meaning of the word bank as a money trading institution, or as a place where something is kept or stored and finally as a pot or pool in gambling games. The fourth meaning of bank, as an edifice that holds an institution involved in financial turnover, proved to be unattractive phraseologically and did not result in forming any phraseological units. Also it should be emphasized that some of the analyzed phraseological connections undergo semantic modifications in contemporary Polish, which have not yet been recorded in lexicographic collections. It happens so as new shades of meaning of the phrases rozbić bank (hit the jackpot) or trzymać bank (hold the pot) have not yet been fully established in the language and need to be carefully observed.
8
Publication available in full text mode
Content available

Geneza i sposoby aktualizacji zwrotu grać na x fortepianach w tekstach prasy emigracyjnej (do końca lat 80. XX wieku)

100%
Ignatowicz-Skowrońska J.
Poznańskie Spotkania Językoznawcze
|
2016
|
issue 31
27-35
EN
In this article the subject of our considerations are phrasemes with the component fortepiano (piano) that are not registered in most dictionaries of the old and contemporary Polish language. The objective of the considerations is the verification of several issues: the time of appearance of the phrasemes in the Polish language, their authorship and their original meaning.
PL
W artykule obiektem rozważań są związki frazeologiczne z komponentem fortepian, nierejestrowane w większości słowników językowych dawnej i współczesnej polszczyzny. Celem rozważań jest weryfikacja kilku kwestii: czasu pojawienia się związków w polszczyźnie, ich autorstwa oraz pierwotnego znaczenia.
9
Publication available in full text mode
Content available

Funkcjonowanie zwrotów leżeć bykiem i leżeć martwym bykiem w polszczyźnie

100%
Ignatowicz-Skowrońska J.
Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza
|
2021
|
vol. 28
|
issue 2
213-227
EN
The article discusses the motivation and the functioning of two phraseological units in the Polish language, namely leżeć bykiem (to idle lazily) and leżeć martwym bykiem (to be resting idly). Resulting from independent derivations, they appeared in the Polish language in the second half of the twentieth century. Due to formal similarity, though, they quickly developed relations which led to the transformations of their meaning and form.
10
Publication available in full text mode
Content available

Выражение „голосовать ногами / głosować nogami” в современном русском и польском языках

63%
Miturska-Bojanowska J., Ignatowicz-Skowrońska J.
Studia Rossica Posnaniensia
|
2016
|
issue 41
361-370
PL
Since the end of the 20th century, in the Russian and Polish language the phrase голосовать ногами / głosować nogami has broadened its usage and its meaning  in both languages. This refers to the primal Latin phrase pedibus in sententiam ire.  Its popularity could be related to the influence of the English idiom vote with your feet.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.