For many years, social security was motivating not only individuals but also researchers to act, however a new approach to the problem was associated with the rise of capitalist reality, i.e. the processes of the economy and society’s modernisation. The process of modernisation was closely related to transformations in two spheres: economic, i.e. three revolutions: agrarian, commercial and industrial, and social, i.e. the formation of an industrial society and the ongoing process of democratisation of social life. Capitalist reality forced a new approach not only to the management process but the position of Man in this process (the new reality revealed deficiencies in the existing system of values and thus in the perception of personal and interpersonal relations). While exalting humanity and its needs, the new social and economic reality has forced a different view of social issues and thus the role of the state in the simultaneously occurring process of growing wealth and the impoverishment of society. This left its mark in the approach of classical economists and their successors to social issues.
PL
Bezpieczeństwo socjalne od wieków motywuje do działania nie tylko poszczególne jednostki, ale także badaczy. Nowe spojrzenie na ten problem związane było z narodzinami kapitalistycznej rzeczywistości − z procesami modernizacji gospodarki oraz społeczeństwa. Proces modernizacji był powiązany z przeobrażeniami w dwóch sferach: w sferze ekonomicznej (z trzema rewolucjami: agrarną, handlową oraz przemysłową) oraz w sferze społecznej (z budową społeczeństwa przemysłowego i postępującym procesem demokratyzacji życia społecznego). Kapitalistyczna rzeczywistość wymusiła nowe spojrzenie nie tylko na proces gospodarowania, ale i na miejsce człowieka w tym procesie (nowa rzeczywistość ujawniła niedomagania w dotychczasowym systemie wartości, a tym samym w postrzeganiu człowieka oraz relacji międzyludzkich). Nowe realia społeczne i ekonomiczne, wywyższając człowieka i jego potrzeby, wymusiły odmienne spojrzenie na kwestie społeczne, a tym samym na rolę państwa w postępującym równolegle procesie bogacenia się i ubożenia społeczeństwa. Dlatego odcisnęły piętno na podejściu klasyków ekonomii (a później ich kontynuatorów) do kwestii społecznych.
Stosunki własnościowe determinują w sensie pozytywnym, jak i negatywnym życie ekonomiczno- społeczne i polityczne państwa. W przypadku górnośląskiej części autonomicznego województwa śląskiego determinacja negatywna dominowała nad pozytywną. Uwzględniając powyższe okoliczności polskie sfery rządowe oraz przemysłowe inicjowały liczne działania zmierzające do przebudowy stosunków własnościowych w przemyśle górnośląskim. Powyższym działaniom przyświecały dwa cele: zwiększenie stanu posiadania kapitału polskiego i promowanie polskich specjalistów.
EN
Ownership and national relations determine in a positive and negative sense an economic and social life of the state and the region (in the case of the autonomous Silesian Province). And therefore, in the interwar period, the Polish governmental and industrial spheres, in the name of the good of the state and society, initiated activities conducive to polonisation of heavy industry in Upper Silesia (these actions caused numerous conflicts between the state authority and German capital). There were two objectives of the above actions: increasing the ownership of Polish capital (of course at the expense of German capital) and deepening economic ties with the internal market, which in turn favoured the increase of employment of Polish specialists in local industry.
The paper presents the attitudes of the English classics, i.e. Adam Smith and John Stuart Mill, as well as the neoliberal Milton Friedman, to education as a tool supporting the process of division of labour, and thus having a positive impact on the nation’s wealth (national income) and standard of living, not only of individuals but of whole society as well. The aim of the study is to discuss the representatives of the classic economic thought and Milton Friedman’s idea of education as a tool for improving living conditions. The method of describing and reviewing the literature of the subject was used in the paper. In the reality of the free market economy, knowledge and skills as well as the activity, creativity and entrepreneurship of an individual determine individual success, and thus translate into a standard of living. However, with the spread of the capitalist system of production and the deepening of the process of division of labour (specialisation), a universal and public education system, financed by public and private funds hand in hand, plays an increasingly important role in improving the standard of living of the individual and of the general public. Today, the efficiency of the education system (easier access to an appropriate level of education) determines the wealth of society and the position of the state in the global economy.
PL
Artykuł prezentuje stosunek angielskich klasyków, tj. Adama Smitha i Johna Stuarta Milla, a także neoliberała Miltona Friedmana, do oświaty (edukacji) jako narzędzia wspomagającego proces podziału pracy, a tym samym oddziałującego pozytywnie na bogactwo narodu (dochód narodowy) i poziom życia nie tylko jednostki, ale i całego społeczeństwa. Celem artykułu jest zaprezentowanie spojrzenia klasyków myśli ekonomicznej i Miltona Friedmana na edukację jako narzędzie poprawy warunków bytowych. Przy pisaniu artykułu posłużono się metodą opisu i przeglądu literatury przedmiotu. W realiach gospodarki wolnorynkowej wiedza i umiejętności oraz aktywność, kreatywność i przedsiębiorczość jednostki decydują o indywidualnym sukcesie, a więc przekładają się na poziom życia. Jednak wraz z upowszechnieniem kapitalistycznego systemu produkcji i pogłębieniem procesu podziału pracy (specjalizacji) coraz większą rolę w podwyższaniu poziomu życia jednostki i ogółu społeczeństwa odgrywa powszechny i publiczny system edukacyjny, finansowany równolegle ze środków publicznych, jak i prywatnych. Współcześnie sprawność systemu edukacyjnego (ułatwiony dostęp do odpowiedniego poziomu kształcenia) decyduje o zamożności społeczeństwa i pozycji państwa w globalnej gospodarce.
Kapitalistyczny porządek społeczno-ekonomiczny wyrastał z oświeceniowego indywidualizmu, z wolności działania jednostki. Idea wolności odnosiła się jednocześnie do wolności osobistej, własności prywatnej i wolności gospodarowania. Zgodnie z tą koncepcją państwo nie powinno ingerować w gospodarkę, a tym bardziej w sferę socjalną. Jednak dziewiętnastowieczne realia życia społeczno-gospodarczego odbiegały od „idealistycznych” założeń i dlatego pojawiały się głosy domagające się skorygowania niedoskonałości kapitalistycznego systemu produkcji, co wymusiło nie tylko rozwój prawa socjalnego, ale także rozbudowę socjalno-ekonomicznych kompetencji państwa.
EN
The capitalist socio-economic order grew out of the Enlightenment individualism, with the freedom of action of the unit. Idea of freedom referred both to personal freedom, private property and freedom of management. According to this concept the state should not interfere in the economy, especially in the social sphere. However, the realities of the nineteenth-century social and economic life differed from the idealistic assumptions and, therefore there were voices opting for a fairer distribution of manufactured goods, which in turn necessitated the development of social legislation, and socio-economic development of the competence of the state.
Już na początku XVI w. w Polsce rozpoczął się powolny proces odchodzenia od ładu feudalnego, co związane było ze zmianą sposobu myślenia i nowym spojrzeniem na proces gospodarowania oraz na rolę państwa w tym procesie. W polskich realiach doktrynie merkantylizmu towarzyszyły ostre spory o kształt państwa i o uprzywilejowaną pozycję szlachty w życiu gospodarczym.
EN
The slow process of leaving feudal order started at the beginning of the 16th century also in Poland. It was connected with the changer of the way of thinking and new look at the process of management and the role of a state in that process. In Polish reality, the doctrine of mercantilism was accompanied with the strident dispute about the form of the state and the privilieged position of peerage.
Polscy marginaliści w okresie dwudziestolecia międzywojennego nie podchodzili w sposób bezkrytyczny do fisherowskiej wersji teorii ilościowej pieniądza. Odmienne spojrzenie na pieniądz i jego istotę oraz na politykę pieniężną wynikało z problemów, z którymi borykała się polska gospodarka w omawianym okresie.
EN
Polish marginalism in the interwar period was marked by originality and independence from West-European patterns. The Polish followers of marginalism took into account the specific political and economic experience of newly-reborn Polish state and they paid careful attention to practical aspects of economic life, including an exceptional role of money and monetary policy.
Elementarnym filarem liberalnego porządku społeczno-ekonomicznego jest wolność. Właściwie pojmowana wolność determinuje nie tylko stosunki społeczno- -polityczne (organizację społeczeństwa i państwa), ale i ekonomiczne. W sensie ekonomicznym wolność z jednej strony kształtuje stosunki własnościowe (określa relacje między dobrem jednostki a ogółu, kształtuje warunki podziału), a z drugiej determinuje zakres swobody jednostki w gospodarce (swobody wymiany oraz konkurencji) z uwzględnieniem relacji z państwem. Zdefiniowana w ten sposób wolność rodzi zarówno pozytywne, jak i negatywne efekty, a więc prowokuje do dyskusji i zachęca do formułowania alternatywnych koncepcji (często o zabarwieniu idealnym) określających relacje między wolnością (wolnością jednostki w zakresie posiadania i dysponowania własnością) a prawami i obowiązkami państwa.
EN
The fundamental pillar of the liberal socio-economic order is freedom. Properly understood freedom determines not only socio-political relations (the organisation of society and state) but also economic ones. In the economic sense, freedom on the one hand shapes ownership relations (defines the relationship between the good of the individual and commonalty, the conditions of division), and determines the scope of the individual`s economic freedom (freedom of exchange and competition), with respect to the state. The freedom defined in this way gives rise to both positive and negative effects, and thus provokes discussion and encourages the formation of alternative concepts (often idealistic) that define the relationship between freedom (the individual’s freedom to own and command the property) and the rights and duties of the state.
W dobie renesansu pojawiły się ponownie utopijne koncepcje dotyczące nowego porządku społecznego. Koncepcje te były reakcją na: kryzys dotychczasowych średniowiecznych struktur społecznych, renesansowe prądy umysłowe, zmiany zainicjowane przez reformację, otwarcie na świat zewnętrzny i merkantylną politykę gospodarczą. Renesansowe utopie krytycznie ustosunkowywały się do panującego ustroju, zwracały baczną uwagę na braki ekonomiczne, społeczne i naukowe. Utopiści w nierównościach majątkowych i dochodowych upatrywali źródła zła moralnego w społecznym wymiarze. Panaceum na niedomagania ustrojowe było uspołecznienie własności, sprawiedliwszy podział dóbr i obowiązek pracy fizycznej.
EN
The utopian ideas for a new social order emerged again the era of the Renaissance. These concepts were a reaction to the crisis of existing medieval social structures, Renaissance philosophy, changes triggered by the Reformation, opening to the outside world and the mercantile economic policy. Renaissance utopias took a critical attitude to the prevailing system and paid close attention to the economic and scientific shortcomings. Utopians looked at inequalities in wealth and income as the moral evilness in the social dimension. The panacea for the problems of the government system were the socialization of ownership, fairer distribution of wealth and the duty of manual labour.
W polityce gospodarczej II Rzeczypospolitej wyróżnia się cztery okresy zdeterminowane stanem koniunktury i sytuacją polityczno-społeczną: pierwszy obejmował lata 1919-1924 i był związany z budową podwalin ustrojowych odrodzonego państwa, a także z powojenną odbudową potencjału gospodarczego oraz zawirowaniami skarbowo-walutowymi; drugi przebiegał w latach 1925-1929 i cechował się stabilizacją gospodarczą oraz poprawą wskaźników makroekonomicznych, co z kolei rodziło społeczny optymizm; trzeci obejmował lata 1929-1935 i był związany z wielkim kryzysem gospodarczym oraz drastycznym spadkiem wskaźników makroekonomicznych; czwarty przebiegał w latach 1935-1939 i cechował się stabilizacją pokryzysową oraz proetatystyczną polityką gospodarczą. W poszczególnych fazach koniunktury sfery rządowe (w porozumieniu ze sferami przemysłowymi oraz środowiskiem naukowym) „dostosowywały” politykę gospodarczą (pieniężną i fiskalną) do bieżących potrzeb koniunktury oraz uwarunkowań społeczno-ekonomicznych i politycznych, zarówno w realiach krajowych, jak i międzynarodowych.
EN
In the economic policy of the Second Polish Republic, there are four periods which were determined by the condition of the economic situation and political and social conditions. The first period covered years 1919-1924 and was related to the construction of the political foundations of the reborn state, with the post-war reconstruction of the economic potential and fiscal and currency turmoil. The second one took place from 1925 to 1929 and was characterized by economic stabilization and improvement of macroeconomic indicators and social moods. The third period covered the years 1929- 1935 and was associated with a great economic crisis and drastic decrease in macroeconomic indicators and the fourth one ran from 1935 to 1939 and was characterized by post-crisis stabilization and pro-statist economic policy. In the mentioned periods, the governmental spheres (in agreement with industrial spheres and scientific circles) adapted economic (monetary and fiscal) policies to the current of the downturn and socioeconomic and political conditions in both domestic and international realities.
olscy fizjokraci rekrutowali się spośród magnaterii, średniej oraz górnej warstwy ziemiaństwa. Polscy zwolennicy nowej koncepcji ekonomicznej w centrum swych zainteresowań nie postawili kwestii liberalizacji życia gospodarczego, ale kwestię „ratowania” upadającej Rzeczypospolitej. Dlatego też opowiadali się za: wzmocnieniem pozycji władcy i za sanacją finansów publicznych, poprawą opłacalności produkcji rolnej, likwidacją pańszczyzny, ograniczeniem przywilejów ekonomicznych szlachty, polepszeniem sytuacji ekonomicznej chłopstwa, rozwojem miast i produkcji manufakturowej (przemysłowej). Wśród polskich fizjokratów wyjątkową rolę odegrali: Antoni Popławski, Hieronim Stroynowski, Hugon Kołłątaj.
EN
Polish physiocrates come from baronage, the middle class of squirearchy and the upper stratum of bourgeoisie. Polish supporters of the new economic theory did not place the issue of liberalisation of the economic life in the center of their interests, but the issue of rescuing the deteriorating Republic. That was the reason that they were for empowering the position of the rule and financial reconstruction, the improvement of profitability the arable farming, dismantling of serfdom, the limit of economic privileges of peerage, the improvement of economic situation of peasantry, development of cities and development of industrial production. The exceptional role among Polish physiocrats played: Antoni Popławski, Hieronim Stroynwski, Hugon Kołłątaj.
Poziom rozwoju gospodarczego determinuje stosunki ekonomiczne, a zwłaszcza stosunek do pieniądza i procentu. W naturalnej gospodarce rolnej, opartej na tradycji, zwyczaju oraz religii, pieniądz i wymiana pieniężna odgrywały wtórną rolę, a pobieranie procentu od udzielanych pożyczek było naganne, ponieważ uruchamiało mechanizm pogoni za indywidualnym bogactwem, co z kolei rodziło nieetyczne zachowania. Natomiast w gospodarce towarowej pieniądz odgrywa pierwszorzędną rolę, determinuje obieg gospodarczy i dlatego starożytno-średniowieczne rozważania o pieniądzu i procencie, a zwłaszcza teoria nominalizmu pieniężnego Arystotelesa, są obecnie inspirujące.
EN
The level of economic development determines economic relations and especially the attitude to money and interest. In natural farming based on tradition, custom and religion, money and monetary exchange play a secondary role and collecting interest on loans is quite reprehensible, because it activates the pursuit of wealth, which in turn raises unethical behaviour.
Pod wpływem przeobrażeń gospodarczych w Europie na przełomie XVIII i XIX w. doszło do poprawy warunków bytowych pracujących, co pociągnęło za sobą szybsze tempo przyrostu naturalnego. Sytuacja ta wywołała niepokój wśród klasyków myśli ekonomicznej – zwłaszcza u Malthusa i Ricardo. Według nich rozbieżności między tempem przyrostu naturalnego a poziomem produkcji żywności doprowadzą do katastrofy ekonomicznej w Europie.
EN
The economic changes in Europe at the turn of 18th and 19th centuries had a great influence on the improvement of living conditions which contributed to the higher population growth rate. That situation worried the major developers of economic thought, especially Malthus and Ricardo. According to them, the divergence between the population growth rate the level of food production would lead to an economic disaster in Europe.
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.