Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 13

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

O zrodzić (się) i czasownikach rodzenia w perspektywie historycznej

100%
Piela A.
Poradnik Językowy
|
2022
|
vol. 796
|
issue 7
79-89
EN
The aim of this paper is to present the semantic history of the verb zrodzić (się) in the Polish language against other names describing the act of giving birth or being born, most of which have a common root, e.g. rodzić (się), porodzić (się), narodzić (się), urodzić (się). It turns out that despite the fact that nowadays the discussed word is not a synonymous equivalent of either rodzić (się) or urodzić (się), it can still be found in the living speech in this meaning (e.g. zradzać potomstwo (to give birth to off spring)). Lexicographic sources document the characterised verb in one content only, cf. zrodzić ‘to originate something; to cause, create, induce’, zrodzić się ‘to be originated, to result, to arise from something; to come into being’ (e.g. konflikt, pomysł zrodził się (a conflict, idea was born); idea, inicjatywa zrodziła się (an idea, initiative was born)). The archaic content of the title verb fossilised in texts of prayers and in phraseology.
2
Publication available in full text mode
Content available

O pączku historycznie

100%
Piela A.
Poradnik Językowy
|
2019
|
vol. 761
|
issue 2
109-113
3

Niestabilne frazeologizmy z dawnym komponentem «odzieżowym»

100%
Piela A.
Język Polski
|
2014
|
vol. 94
353-363
4

Dawne znaczenia wyrazów nie giną bez śladu

100%
Piela A.
Język a Kultura
|
2016
|
vol. 26
97-105
EN
The fundamental purpose of this article was to present fates of semantic words, which old meanings can be actually found in phraseology. Exemplificative material constituted lexemes that currently do not appear in Polish, but functions in specialist inflections, e.g. ambit, pozłota, nawa, świątek, utrzeć — ucierać. Reference to the past showed that such words can be referred to as “historically burdened”. Their archaic meanings were kept in phrases like: wziąć, brać coś na ambit; głowa do pozłoty; nawa państwowa; świątek (i) piątek, piątek i świątek; Jaki piątek, taki świątek; Zielone Świątki; utarta droga, utarty szlak, tor; iść, kroczyć utartą drogą; coś toczy się utartym torem.
5
Content available remote

Nieuświadamiane archaizmy w polskich związkach frazeologicznych

100%
Piela A.
LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa
|
2013
|
issue 1(15)
59-71
EN
The fact that a language is a strongly conservative creation, lingering behind the extra-linguistic reality, is clearly visible from the still-existing phraseological units containing an archaic word. However, not all the phraseological units with an archaic lexeme are contemporarily treated as units containing an old, fossilized word. We notice that, according to some language users, some of the above-mentioned units seem to have been quite recent creations of Polish language, e.g.: mówić, powiedzieć itp. coś bez ogródek; być, pojawić się, znaleźć się na tapecie; bez pardonu; czyjaś noga nie postanie, nie postała gdzieś; mówić, odpowiadać, pytać z przekąsem; nie dziwota; wziąć, brać kogoś na spytki; świątek (i) piątek. There are a few reasons why these archaic components take on an „un-archaic” character in the given phraseological units such as: motivational transitions, the placement of isolated language units within word formation nests, the process of identifying them with a newly-created word formations. Through such mechanisms the boundary between what is obsolate and contemporary within a language is becoming very vague. This is the way how history melts with the present time.
6
Publication available in full text mode
Content available

Archaizmy jako składniki związków frazeologicznych w słownikach współczesnej polszczyzny

100%
Piela A.
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
|
2014
|
vol. LX (60)
235-249
PL
Problemy w opracowywaniu jednostek frazeologicznych pojawiają się nie tylko w przypadku pracy nad słownikami frazeologicznymi, ale również przy tworzeniu słowników ogólnych języka polskiego. Rzadko kiedy w opisie leksykograficznym porusza się kwestię traktowania związków z archaicznym komponentem. Okazuje się, że te konstrukcje wyrazowe zajmują marginesową pozycję w opisach leksykograficznych, a przecież one również wchodzą w skład zasobu słownego współczesnych użytkowników polszczyzny. Podstawowym celem artykułu jest pytanie o status frazeologizmów z elementem archaicznym w Uniwersalnym słowniku języka polskiego (USJP), we Współczesnym słowniku języka polskiego (WSJPDun) oraz w powstającym Wielkim słowniku języka polskiego (WSJP). Ogląd materiału frazeologicznego zawartego w tych leksykonach daje podstawy do twierdzenia, że sposób rejestrowania interesujących mnie frazeologizmów jest dość niejednorodny. W artykule staram się również pokazać wpływ opisu leksykograficznego na „losy semantyczne”, tj. na sposób interpretacji czy rozumienia jednostek z dawnym elementem.
EN
The problems with the description of phraseological units appear not only in the case of work on phraseological dictionaries but also while compiling and editing comprehensive dictionaries of Polish language. It is a rare phenomenon for scholars to tackle the question of treating the units containing an archaic element in their lexicographical descriptions. It turns out that such word constructions play a marginal role in the lexicographical descriptions mentioned above, yet they also contribute to the lexical inventory of the contemporary users of Polish language. The basic purpose of this article is to pose a question referring to the status of the phraseological units comprising an archaic element to be found in Uniwersalny słownik języka polskiego (USJP), in Współczesny słownik języka polskiego (WSJPDun) and in Wielki słownik języka polskiego (WSJP), the last one being in preparation now. The insight into the phraseological material comprised in these lexicons gives grounds to claim that the registration methods used for the phraseological units, which lie in the sphere of my interest, are rather heterogeneous. In the article I also try to demonstrate how a lexicographical description has influenced the so-called “semantic vicissitudes”, that is how the units with archaic elements were interpreted or comprehended.
7

Z dziejów polskich czasowników ubierania

100%
Piela A.
Język Polski
|
2012
|
vol. 92
|
issue 2
102–112
PL
Przedmiotem opisu w artykule są polskie czasowniki ubierania poświadczone już w dobie staropolskiej, np. oblec, obuć, odziać, ubrać, (z)zuć. Interesujące mnie czasowniki są notowane we współczesnych słownikach, ale obecnie mają one status słownictwa przestarzałego. Charakteryzowane nazwy czynności zaczęły wycofywać się z użycia, a dzisiejsi Polacy dysponują zestawem innych środków językowych na wyrażenie czynności ubierania aniżeli ich przodkowie. W omawianej klasie nazw zaszły więc spore zmiany. Przyczyn tego należy szukać przede wszystkim w czynnikach natury językowej. Oto one: widoczne rozwarstwienie słowotwórcze (nagromadzenie derywatów czasownikowych i rzeczownikowych mających w zasadzie to samo znaczenie), wielość sensów metaforycznych czy bogactwo frazeologii (związki wyrazowe różniące się często tylko komponentem czasownikowym).
EN
The article gives a description of Polish verbs referring to dressing which were already mentioned in Old Polish literature eg. oblec, obuć, odziać, ubrać, z(z)uć. These verbs are still listed in contemporary lexicons. However, they are regarded as archaic and old-fashioned forms. It might seem that the meaning of these verbs should be stable — fashion can change but the activity of dressing remains the same. Yet it turns out that the names of these activities are diappearing from circulation. Besides, nowadays Polish possesess new verbal phrases referring to the activity of dressing. Therefore, the verbs belonging to this semantic category have undergone significant changes. The reasons behind this transformation are of a linguistic nature such as: derivational stratification (the accumulation of verbal and nominal derivatives having the same meaning), a multitude of metaphorical senses or a variety of phraseology (collocations differing in the usage of verbs).
8
Publication available in full text mode
Content available

Brzechwy lekcja dawnego języka polskiego (na przykładzie zbioru Sto bajek)

100%
Piela A.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2020
|
vol. 19
309-324
EN
The basic purpose of this article is to demonstrate the archaic and anachronistic language forms contained in the collection of poetry by Jan Brzechwa Sto bajek. It turns out that the poet, as one of the precursors of the linguistic poetry for children, deliberately introduced into his poems some historical words, their forms and meanings, e.g.: androny, dziatwa, gawiedź, Piotrowa, sążeń, starościna, świekra, taradajka, żupa. Brzechwa’s vocabulary proves that his poetry is a historic, cultural, and linguistic curiosity to both the younger and older generations of readers.
PL
Podstawowym celem artykułu jest prezentacja archaicznych i anachronicznych form językowych zawartych w zbiorze poetyckim Jana Brzechwy Sto bajek. Okazuje się, iż autor, jako jeden z prekursorów nurtu poezji lingwistycznej dla dzieci, świadomie wprowadzał do swych utworów niektóre historyczne wyrazy, ich formy i znaczenia, np. androny, dziatwa, gawiedź, Piotrowa, sążeń, starościna, świekra, taradajka, żupa. Słownik Brzechwy udowadnia, że twórczość poety stanowi zarówno dla młodszej, jak i starszej generacji czytelników ciekawostkę historyczno-kulturowo-językową.
9

Niestabilne frazeologizmy z dawnym komponentem «odzieżowym»

100%
Piela A.
Język Polski
|
2014
|
vol. 94
|
issue 4
353-363
PL
W rozważaniach na temat słownictwa dawnej czy współczesnej mody uwypukla się szczególną właściwość leksyki odzieżowej, tj. jej efemeryczność, chwiejność. Okazuje się, że nie tylko słownictwo odzieżowe jest w polszczyźnie niestabilne. Trwałe nie są również frazeologizmy z komponentem będącym albo historyczną nazwą garderoby, albo dawną nazwą odzieży po semantycznej modyfikacji. W artykule przedstawione zostały losy tego typu połączeń w polszczyźnie.
EN
While considering the terminology connected with contemporary and past fashions, there is a tendency to highlight a specific feature of the clothing lexis which is its evanescence and instability. It turns out that not only the clothing terminology is unstable in the Polish language. Also the phrasemes with components relating to historical names of garments or the ones containing the names of old clothes after a semantic modification are characterized by the same phenomenon of instability. My article deals with the vicissitudes of these types of combinations in the Polish language.
10
Publication available in full text mode
Content available

W cieniu koronawirusa… Historycznie o zarazie i zarazkach

100%
Piela A.
Poradnik Językowy
|
2020
|
vol. 775
|
issue 6
97-105
11
Publication available in full text mode
Content available

O broni i borykaniu się

100%
Piela A.
Poradnik Językowy
|
2017
|
vol. 740
|
issue 1
77-81
12

Antroponimy jako komponenty związków frazeologicznych

100%
Piela A.
Język a Kultura
|
2015
|
vol. 25
77-88
EN
Personal proper names occurred in the fixed word combinations already in a distant past. This should not be very surprising as man willingly uses the language means which are very close to his/her surroundings to define the reality around him/her and personal proper names certainly belong to such language tools. However, one can observe a rapid disappearance of the units containing this component. There are only few phraseological combinations with an anthroponym which are still in use nowadays — e.g. polegać na kimś jak na Zawiszy; bredzić, pleść jak (Piekarski) na mękach; wyjść na czymś jak Zabłocki na mydle; tłuc się jak Marek po piekle; wyskoczyć jak Filip / filip z konopi / Konopi; dokoła Wojtek; mieć pietra. The analysis of the gathered material leads to the conclusion that the combinations containing a personal proper name have been specifically jeopardized over the years of the development of Polish language. The phenomenon of withdrawal of the combinations with an anthroponym seems to be typical of both historical and contemporary Polish language. The constructions of such a type are coined and then fall into disuse rather quickly. They basically have alimited range of use, most often they have an environmental origin, as aresult of which they have an occasional character. There has been an incessant selection within the group of the discussed phrasemes — some of them disappear while others are formed in their place, the ones which can rise to the requirements of the reality. They have to be up-to-date in their meanings, representations of the world as well as in their expression modes.
13
Publication available in full text mode
Content available

Rzeczownik „piec” w polskiej frazeologii

100%
Piela A.
Świat i Słowo
|
2022
|
vol. 39
|
issue 2
51-73
EN
The noun piec (furnance) in Polish phraseology The basic purpose of the article is to provide a general reflection about the decline of certain expressions. The field of observation constitutes both the lexical combinations featuring the component piec which are used in the modern language as well as obsolete ones. The analytical material was not selected in a random manner – piec is deeply rooted not only in the Polish but also in the all-Slavic culture as well. As a matter of fact, this implement revolutionised man’s direct environment, becoming a permanent fixture of human abodes. It turns out that the history of the Polish language attests the fact that in the past there were many more constructions which featured the name of an implement which served the purpose of heating the rooms in a building and that of cooking. What type of phrases have been retained by our language and which became obsolete? What factors determined the elimination of those phrases from the language – these are the fundamental questions which I will attempt to answer in the present article.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.