Search results

1

Średniowieczne pogranicze w Karpatach – refleksje nad informacjami Jana Długosza

100%

Rajman J.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2018

|

vol. 6

85-112

PL

The research aim the author placed before himself was to present the meaning of Jan Długosz’s relation for the research on the medieval Carpathian border, dividing the kingdoms of Poland and Hungary. All of the Długosz’s works were included, the most important of whichare the Roczniki czyli Kroniki Królestwa Polskiego, but much valuable information is also hiddenin Liber beneficiorum diocesis Cracoviensis. The author used the so-called Długosz autograph, stored in the Archives of the Krakow Chapter. The physiographic description of Długosz and the geographical nomenclature used in his times, mentions on the forests and climate conditions were analyzed. Attention was put on his information on the border signs used, monarch summits and the presence of border courts, changes to the borders (the issue of Spiš), or the legend of the gold hidden in the Carpathians. The works of Długosz bring valuable informationon castles, monasteries, armed conflicts, roads leading through the mountains and the meansof communication. Among the most interesting are archives on closing roads by blocking themwith fallen trees. Furthermore, Długosz includes valuable data on the Vlach’s population, and also partially on the religious interrelations. His description of the development of colonization, descriptions of the border cities or the characteristics of extraordinary lords fall a little bit weaker compared to the rest. The information on trade or the brigands lurking on both sides ofthe border is fragmentary, but important. Długosz revealed a detailed, albeit not always strict, knowledge on geography and geographic nomenclature. His works are an extraordinarily important source for nearly all aspects of the Carpathian borderlands functioning.

2

„Territorium Ludemir”. Możnowładcy i cystersi na pograniczu polsko-węgierskim w pierwszej połowie XIII wieku

100%

Rajman J.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2020

|

vol. 11

22-43

EN

The territory discussed in this article constitutes a fragment of the great borderland forest that covers the Carpathian Mountains. Polish colonisation of this forest did not take place until the second quarter of the 13th century. It was probably Leszek the White who granted the lands on the upper Dunajec River to his well-deserving knight Jan of the Gryfi ta dynasty. In turn, it was also most likely thanks to Jan Gryfi ta that colonisation started, carried out by a certain Ludemer/Ludemir, probably hailing from Silesia. Ludemer/Ludemir and other colonists of Polish origin explored the land, established the fi rst settlement of Ludźmierz, and named local rivers. The entire territory was then called the area of Ludemer, which was a name that had existed before 1234. In 1235, the son of Jan Gryfi ta, the Kraków governor (wojewoda) Teodor, founded the Cistercian abbey in the Ludźmierz woods to coordinate the colonisation. Teodor also made attempts to bring in settlers from Silesia, but these ended with his death in 1238. The Cistercian abbey in Ludźmierz eased to exist, as between 1241 and 1243 the monks moved far to Szczyrzyc in the north. The reasons for their departure are not known. The activity of the Ludźmierz Cistercians contributed to the creation of cultivated fi elds and likely also to the building of a few settlements on the upper Dunajec River.

PL

Omawiane terytorium stanowi fragment wielkiej pogranicznej puszczy porastającej Karpaty. Aż do drugiej ćwierci XIII w. nie ma śladów kolonizacyjnej działalności po stronie Polski. Prawdopodobnie książę Leszek Biały nadał ziemie nad górnym Dunajcem przed 1225 r. swojemu zasłużonemu rycerzowi Janowi z rodu Gryfitów. Zapewne dzięki Janowi Gryficie rozpoczęła się działalność kolonizacyjna. Podjął się jej niejaki Ludemer/Ludemir, zapewne pochodzący ze Śląska. Jego zasługą oraz innych osadników polskiego pochodzenia było rozpoznanie terenu, założenie pierwszej sady (Ludźmierz) oraz nadanie nazw rzekom. Całe terytorium zaczęto nazywać terenem Ludemera. Nazwa ta istniała przed 1234 r. Syn Jana, wojewoda krakowski Teodor ufundował w 1235 r. opactwo cystersów w miejscowości Ludźmierz, pośród lasów. Miało ono za zadanie przeprowadzenie kolonizacji. Teodor czynił także starania o sprowadzenie osadników ze Śląska. Działania te przerwała jego śmierć w 1238 r. Opactwo cystersów w Ludźmierzu także przestało istnieć, bowiem między 1241 a 1243 r. mnisi przenieśli się daleko na północ, do Szczyrzyca. Przyczyny ich odejścia z Ludźmierza nie są rozpoznane. Działalność cystersów ludźmierskich przyczyniła się do powstania pól uprawnych, a zapewne także kilku osad, nad górnym Dunajcem.

3

Związki rodzinne mieszczan krakowskich z duchowieństwem świeckim Krakowa w XIV wieku

100%

Rajman J.

Kwartalnik Historyczny

|

2021

|

vol. 128

|

issue 2

511-547

EN

The article analyses the family ties of the Cracow burghers with the secular clergy of the city in the fourteenth century, documented in sources. It has been demonstrated that the clergy who came from the Cracow burghers (cathedral canons, vicars, collegiate canons, parsons and priests, altarists and clerics) were a group consisted of 58 people. On their way to Church positions, they encountered various difficulties determined by the personal policy of the bishops of Cracow, the right of patronage, and the policy of noble and mighty families. There are also data on the education of the clergy of Cracow origin and their informal connections with the Church presented.

PL

Artykuł dotyczy udokumentowanych źródłowo powiązań rodzinnych krakowskiego mieszczaństwa z duchowieństwem świeckim Krakowa w XIV w. Wykazano, że duchowni wywodzący się z mieszczan krakowskich (kanonicy katedralni, wikariusze, kanonicy kolegiat, proboszczowie, kapłani, altaryści i klerycy) stanowili grupę 58 osób. Napotykali w drodze do stanowisk kościelnych na utrudnienia uwarunkowane polityką personalną biskupów krakowskich, prawem patronatu i polityką rodów możnowładczych. Przedstawiono także dane o wykształceniu duchownych krakowskiego pochodzenia i ich nieformalnych związkach z Kościołem.

4

Eremici i pustelnicy w Polsce średniowiecznej. Wybrane zagadnienia

100%

Rajman J.

Folia Historica Cracoviensia

|

2005

|

vol. 11

EN

Hermits and anchorites played an important role in the history of Polish monasticism. In the 18th century, anchorite ideas were realized in the Premonstratensian (Bl. Bronislava) and Franciscan Rule (Bl. Salomea). In contrast, the impact of the Cartusian Oder proved rather limited.

PL

W dziejach monastycyzmu polskiego w średniowieczu eremici i pustelnicy odegrali ważną rolę. Pierwszymi znanymi z imion eremitami w Polsce byli mnisi tworzący tzw. Erem Pięciu Braci. Żywot Pięciu Braci Męczenników napisany przez Brunona z Kwerfurtu jest najstarszym źródłem ukazującym eremitów w Polsce. Pozwala na ukazanie osób, które przyczyniły się do założenia eremu, okoliczności jego powstania i składu personalnego. Podstawą działania pierwszych eremitów w Polsce była reguła św. Benedykta obostrzona przez św. Romualda. Ich erem powstał prawdopodobnie w Międzyrzeczu. Na kształtowanie się postaw pustelniczch miał także wpływ monastycyzm bizantyjski, o czym świadczy przykład sw. Andrzeja Świerada. On i jego naśladowcy działali w ziemi sądeckiej i na Słowacji. Można domniemywać istnienia w XI w. pustelników także pod Krakowem. W XIII w. ideały pustelnicze realizowano w ramach reguły premonstrateńskiej (Bł. Bronisława) i franciszkańskiej (bł. Salomea). Słabe okazało się, natomiast, oddziaływanie zakonu kartuzów.

5

Imię Stanisław wśród mieszczan krakowskich do 1333 roku

100%

Rajman J.

Folia Historica Cracoviensia

|

2003

|

vol. 9

EN

The name Stanislaus (or its diminutive form) appears in Cracow burghers’ families in which names that sounded German, Polish or Ruthenian were recorded. We come across the name Stanislaus in the families of mayors of villages, aldermen, scribes, merchants, butchers, blacksmiths, maltsters and shoemakers. It can be inferred that the appearance of this name was widespread and encompassed all groups of burghers, which may be regarded as indirect proof of the popularity of the worship of St. Stanislaus.

PL

Artykuł przedstawia fakty na temat występowania imienia Stanisław wśród mieszczan krakowskich do 1333 roku. Przytoczone życiorysy mieszczan umożliwiają szkicowe nakreślenie środowisk, z których pochodzili ludzie noszący imię Stanisław. Zestawienie to wskazuje, że imię Stanisław (lub w formie zdrobniałej) występowało w rodzinach, w których poświadczone są imiona niemiecko brzmiące Albert i Hencze, polsko brzmiące Jaszko, czy rusko brzmiące Wasyl. Imię Stanisław napotyka się w rodzinach wójtów, ławników, pisarzy miejskich, kupców, rzeźników, kowali, słodowników i szewców. Jest to wniosek ważny, gdyż zestawienie to wskazuje niezbicie, że imię to miało wówczas zasięg szeroki, nie ograniczający się do jednej grupy mieszczan.

6

Czy duchowni kronikarze potraĮ li opisać „wielkie starcie”? Uwagi o bitwie, liczebności i stratach obu armii w świetle źródeł i nowszej historiograĮ i polskiej

100%

Rajman J.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2011

|

vol. 11

26-74

PL

The author of the article presents an in-depth analysis of nar rative sources about the battle, namely: “The chronicle of the conflict between Wladyslaw, King of Poland and the TeutonicKnights” (“Kronika konfliktu Władysława króla polskiego z krzyżakami”), “Continuation” of the Teutonic chronicle of Johann von Posilge, a comprehensive description by Długosz in the9th book of his Yearbooks (Roczniki) as well as the account of so-called Toruń Annalist. The author confronts this analysis with the findings published in the most impor tant works ofPolish historians, archaeologists and historical geographers. Particularly controversial is the issue of the armies’ strength. The author believes that the calculations presented in the morerecent literature, especially those per taining to the Teutonic army, are not reliable. He also indicates that the issue of the number of casualties in both armies should be re-discussed. Theauthor depicts the battle on the basis of narrative sources from which he tr ies to pick up the elements that could have come from the witnesses and participants of the battle and separatethem from the authors’ own combinations. “The chronicle of the conflict” does not provide any details concerning the strength of the Jagiellonian and Teutonic armies, shows some omissionsin recounting the episodes of the battle known from Długosz’s account and generally perceived as authentic. It does not provide any information on the fall of the gonfalone with the eagleduring the encounter of the Great Chorągiew of Cracow. No mention of the heroic behaviour of the Smolensk Chorągiew and of the abandonment of the battlefield by the mercenary CzechChorągiew (events accepted by the Polish historians) need to be enumerated among the most important omissions of “The chronicle.” The Teutonic “Continuation” and the account of theToruń Annalist are characterised by brevity consisting in using just a couple of sentences to describe a day-long battle. Długosz created his depiction of the battle of Grunwald when notonly the outcome of the Great War had already been known but also the effect of all other wars with the Teutonic Order, including the Thirteen Years’ War (1454–66). While the author of“The chronicle” wanted to create the account mainly of the facts, Długosz wanted to describe the reasons as well. He blamed Vytautus and the Lithuanians as well as a couple of Cracovianmagnates for the withdrawal form the siege of Malbork. He could not, however, decide whom to blame for the course of the battle of Grunwald. The author of the article believes that Długosz gives the same account of the battle as “The chronicle of the conflict,” but he falsely described the stance of the Lithuanian army failing to mention an extremely important fact i.e. the return of the Lithuanian army to the battlefield. Initially, the Cracovian historian also falsely described the alleged passivity of the king towards the approaching Teutonic army, on the morning of the 15th of July. From the whole Długosz’s descr iption emerges an image of a king skilfully commanding his army.

7

GDZIE MIESZKALI RAJCY KRAKOWSCY W XIV WIEKU?

100%

Rajman J.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2015

|

vol. 1

46-89

PL

The following article shows the very first attempt to locate the places of living of Krakow’s councillors in the 14th century in scientic literature. 170 councillors were taken under consideration in this quest. Krakow City Books and other documents from the 14th century were the source for analysis. Unfortunately, the tax list of this century is missing. Nevertheless, information provided in the documents gives light to houses and living conditions, as well as to transactions performed by councillors. Thanks to the notes evidencing councillor’s and his family right to the property, the author was also able to nd some information about particular houses that a councillor lived in. Krakow City Books provided information about a house kept by a widow, or inherited by the oldest son, therefore it was possible to know which house belonged to a councillor. It was necessary to establish family ties, which could be presented only in limited perspective. The author also took under consideration buildings that were noted as landmark in transactions between other citizens. Based on these evidence it was ossible to conrm that 60% of councillors in the 14th century lived in Krakow’s Market Square. Another popular addresses were: Braci Mniejszych Street and Grodzka Street (ca. 8–9%), Św. Floriana Street, Wiślna Street, Św. Jana Street (3.7%), Św. Szczepana Street and Mały Rynek (2.2%). Some councillors also lived on Szewska Street, Żydowska Street and Braci Kaznodziejów Street (1.5–0.75%).

8

Przybysze z miast księstwa opolskiego w czternastowiecznym Krakowie.

100%

Rajman J.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2013

|

vol. 13

107-118

PL

Research on immigrant groups in the urban commune of the 14th- century Krakow indicates that an important role was played by newcomers from towns loicated by the upper Odra and its tributary. The role consisted not only in their large numbers – several dozen of families can be identified – but primarily in their strong participation in the power elite. One can observe a weak influx of burghers from the Duchy of Opole. During the first quarter of the 14th century, there was only one newcomer from each of the towns: Opole, Olesno and Krapkowice. Information that we have is insufficient to examine their financial standing and family relationships. We can also confidently affirm that none of the abovementioned newcomers participated in the city council or was a lay judge. We have no information about their attitude towards the rebellion of Mayor Albert. In the second half of the first quarter of the 14th century, we can identify 10 families in Krakow who accentuated that they came from Opole and Olesno. A small influx is also visible in the light of the book of enrolments to civic law in the 1390s. A newcomer who made the most significant career was Ticzo Opuler who became aKrakow city counselor in 1379.

9

Muzyka w dawnym Żywcu. Unikatowa wartość „Chronografii” Andrzeja Komonieckiego

100%

Rajman J.

Muzyka

|

2020

|

vol. 65

|

issue 1

19-37

EN

The author’s main research aim was to analyse a work by Andrzej Komoniecki, alderman of the town of Żywiec, in Lesser Poland, entitled Chronografia albo Dziejopis Żywiecki [Chronography, or Żywiec chronicle]. This chronicle, covering the period up to 1728, is an extremely valuable source for the study of the urban culture of Żywiec during the Old Poland period. Detailed analysis has revealed very numerous and valuable information concerning music, in most cases entered under specific year dates, which provides a point of departure for the study of music in old Żywiec. All the music-related information from Chronography is presented under three headings: folk, church and court music. The first of these groups is relatively small, but there are notable mentions of dancing and music-making in an inn, a song sung by a convict, and, most interestingly, a relatively detailed description of highlander dances and music from the year 1716. The lively development of sacred music is evidenced by numerous mentions of altarists, cantors, parish school teachers (some of whom were instrumentalists) and organists. Especially detailed is the information concerning the organ in the parish church. Another extremely valuable item is the description of a fresco from 1542, no longer existing, which depicted figures playing various instruments. This description proves that the town’s owners enjoyed very close links to the parish church. As for court music, an ensemble probably existed at Żywiec Castle as early as the sixteenth century. Collected in this article is all the available information concerning court music in Żywiec. Of special interest are the mentions of concerts held in the church during which family members of the town’s owners performed. There are also multiple mentions of music played from the church tower by the court trumpeters.

PL

Głównym celem badawczym, jaki postawił autor, była analiza dzieła Andrzeja Komonieckiego, wójta miasta Żywiec w Małopolsce zatytułowanego Chronografia albo Dziejopis Żywiecki. Kronika ta została doprowadzona do 1728 r. i stanowi niezwykle cenne źródło do badań nad kulturą miejską Żywca w okresie staropolskim. Dokładna analiza dzieła ujawniła bardzo liczne i cenne informacje, opatrzone zazwyczaj konkretnymi datami rocznymi, dotyczące muzyki. Stanowią one uzasadnienie dla podjęcia tematu muzyki w dawnym Żywcu. W artykule zebrano wszystkie informacje o muzyce, prezentując je w trzech grupach – muzyka ludowa, kościelna i dworska. W pierwszej grupie informacji jest relatywnie mało, ale na podkreślenie zasługują wzmianki o tańcach i muzyce w karczmie, o pieśni śpiewanej przez skazańca, zaś najcenniejszy jest stosunkowo dokładny opis tańca i muzyki góralskiej z 1716 roku. O żywo się rozwijającej muzyce kościelnej świadczą liczne wzmianki o altarystach, kantorach, nauczycielach szkoły parafialnej (niekiedy bywali oni instrumentalistami) i organistach. Dzieło Komonieckiego dostarcza niezwykle szczegółowych wiadomości na temat organów w kościele parafialnym. Do bardzo cennych należy także opis nieistniejącego już fresku z 1542 r. przedstawiającego postacie grające na różnych instrumentach. Fresk ten dowodzi ścisłych związków właścicieli miasta z kościołem parafialnym. Prawdopodobnie już w XVI w. istniała kapela dworska na zamku żywieckim. W artykule zebrano wszystkie informacje na temat muzyki dworskiej w Żywcu. Na szczególne podkreślenie zasługują wzmianki o koncertach w kościele, w których muzykami byli członkowie rodziny właścicieli miasta, jak również wielokrotnie odnotowywana muzyka grana przez trębaczy dworskich z wieży kościoła.

10

Wkład klasztorów w rozwój kultury organowej średniowiecznej i wczesnonowożytnej Małopolski (od XIV do końca XVI w.)

100%

Rajman J.

Muzyka

|

2018

|

vol. 63

|

issue 3

43-64

EN

The source base for the conclusions presented in the article are the results of preliminary research in the sources generated by the monasteries (documents, financial records, inventories, obituaries, biograms of superiors, chronicles), manuscript court files of the bishop’s court and the judicial vicar from the fifteenth and sixteenth centuries, and postinspection protocols and municipal records. In addition, the author took into account the existing literature on the subject. While analyzing the data found in the sources, the author puts forward the hypothesis that no references to pipe organs in monastic churches exist in sources from the thirteenth century – a source mentioning an organist in the Dominican church in Sandomierz, allegedly referring to 1259, is open to questions and unreliable (in fact, it dates from as late as the eighteenth century). The first reference to a pipe organ in a monastic setting refers to the Church of the Holy Sepulchre in Miechów (1376). It was by the then provost Marcin Czcik. It should be emphasized that the monastic church in Miechów functioned at the same time as a parish church. The need to provide a music setting to religious services for the congregation was an important reason why the pipe organs were constructed in the Dominican and Franciscan churches in Cracow. The pipe organ in the Dominican church in Cracow were built in the first decade of the fifteenth century at the latest. Many references have survived to specific musicians in this church, while in the sixteenth century pipe organs in Dominican churches in other cities are mentioned. The construction of the pipe organ in the Church of St Francis dates back to a period before 1445. In the sixteenth century, it was the best equipped church in the Cracow diocese when it came to musical instruments – two main pipe organs and a positive organ in each of the flanking chapels. Important centres of music culture were located in the monasteries of the Canons Regular. Sources from the fifteenth and sixteenth centuries contain numerous references to names of specific organists employed at the Corpus Christi Church in the district of Kazimierz. In the sixteenth century, organ music was also performed in other churches of this order, most remarkably in the monastic church in Kraśnik (in this case, a complete list of sixteenth-century organists has survived). In the Church of the Holy Spirit in Cracow, the presence of an organist in confirmed in the sources from as early as 1443. The Premonstratensian church in Brzesko-Hebdowo probably had a pipe organ as early as in the fifteenth century, the abbey in Nowy Sącz – in the sixteenth century, the St Mark Church of the Canons Regular of the Penance of the Blessed Martyrs in Cracow – in 1541. A separate subject are monastic churches with a purely conventual function. The presence of a pipe organ in the Benedictine church in Tyniec can be deduced from a reference to the organist – a Benedictine monk named Jan – from 1405. It can be speculated that this church had a pipe organ as early as in the late fourteenth century. The origin of the pipe organ in the church in Łysa Góra are unclear, particularly attributing its foundation to King Ladislaus Jagiello. The pipe organ in the St Catherine Church of the Augustinian Order in Kazimierz, a remarkable centre of music culture, existed before 1436. In the second half of the fifteenth century, the church had two instruments. A reference to an organist in the Augustine church in Olkusz, a branch of the Kazimierz convent, comes from 1494. There are no reliable sources for dating the pipe organs in Bernardine churches in the period before 1600. The same holds for the Holy Virgin Mary Church at Jasna Góra, the conventual temple of the Pauline Order. In contrast to this state of knowledge, we know about a reference to an organist in the Pauline church at Skałka, providing evidence that a pipe organ existed there as early as in 1475. Providing this temple with the instrument so early was undoubtedly influenced by the fact that it functioned as a parish church. As for the Carmelitan church, belonging to an order with a very strict rule and located in the suburban district of Garbary, the pipe organ existed there as early as in the first half of the fifteenth century, which was stimulated by the musical needs of the convent and the fact that the temple hosted an effigy of the Holy Virgin famous for various graces. In Cistercian churches, pipe organs were installed relatively late, which was also connected with the principles of the rule. In Mogiła, a pipe organ was constructed in the years 1522–46 and is the earliest example of a Cistercian pipe organ in Małopolska. The presence of a pipe organ in the Cistercian church in Jędrzejów is confirmed in 1573, and in Szczyrzyc in 1597. In all probability, in the same sixteenth century pipe organs were constructed in the churches in Koprzywnica and Wąchock, but there are no sources yet to substantiate this hypothesis. In female monasteries – Poor Clares in Cracow and Premonstratensians in Zwierzyniec and in Imbramowice – the activity of organists, and therefore the presence of instruments, is confirmed in the second half of the fifteenth century, despite the rules that excluded male presence in the premises. The activity of an organist in the Benedictine female convent in Staniątki is confirmed in 1521, while Poor Clares in Nowy Sącz had an organist in 1568. The instrument in Nowy Sącz undoubtedly existed much earlier. In the monastic churches of female convents, organ music served only as accompaniment to choirs of nuns, because those churches were closed to laymen. If we additionally take into account sources from the late sixteenth century, it becomes possible to calculate that 36 monastic churches in Małopolska (in a territory overlapping with the Cracow diocese) possessed musical instruments. The collected references found in the sources prove that some monasteries (e.g. the Franciscan convent in Cracow) had their own workshops and supplied other churches. On the other hand, we notice that the convents would use the services of various organ-building centres as the builders employed for the purpose of constructing pipe organs were definitely not monks, or when organists employed elsewhere, e.g. in St Mary’s Church, were hired as experts for the procedure of acceptance. References to musicians mentioned by name prove that they were recruited from three circles: the convent itself, non-monastic clergy and lay-organists. It is remarkable that e.g. in Cistercian temples only monks were accepted as organists. Information about the size of the instruments dates back to the sixteenth century and refers to the pipe organ in Miechów, which had 22 pitches, and to the instrument in the Dominican church in Cracow with 16 pitches. Monastic pipe organs were installed in different places in the temple: above the vaulting of the nave, on the side wall of the presbytery, on the wall above the altar, or above the western entry. In Małopolska, monasteries were places were the most precious works of organ music originated. The most famous of them are the Holy Ghost Tablature from Cracow and the Jan of Lublin Tablature. Both contain a number of compositions performed with a pedal keyboard. Also, they provide evidence that the monastic circles in Małopolska in the Middle Ages fostered a keen interest in the development of organ-building and organ music.

PL

Podstawę źródłową wniosków zawartych w tym artykule stanowią wyniki kwerendy w źródłach wytworzonych przez klasztory (dokumenty, rachunki, inwentarze, nekrologi, żywoty przełożonych, kroniki), rękopiśmiennych aktach sądowych biskupa i oficjała krakowskiego z XV i XVI w. oraz protokołów powizytacyjnych i ksiąg miejskich. Autor uwzględnił także całą literaturę przedmiotu. Rozpatrując dane źródłowe autor stawia tezę, że w XIII w. nie ma jakichkolwiek wzmianek o organach w kościołach klasztornych – za wysoce problematyczny i mało wiarygodny uznaje przekaz o organiście w kościele dominikańskim w Sandomierzu odnoszący się rzekomo do 1259 r. (przekaz ten pochodzi, w istocie rzeczy, dopiero z XVIII w.). Pierwsza wzmianka o organach klasztornych (1376) dotyczy kościoła bożogrobców w Miechowie. Zostały one ufundowane przez ówczesnego prepozyta Marcina Czcika. Podkreślić należy fakt, że miechowski kościół klasztorny pełnił zarazem funkcję kościoła parafialnego. Potrzeba oprawy muzycznej nabożeństw dla wiernych była jedną z ważniejszych przyczyn wybudowania organów w kościołach dominikanów i franciszkanów krakowskich. Istnienie organów w kościele dominikańskim w Krakowie możemy datować najpóźniej na pierwszą dekadę XV w. Zachowało się sporo wzmianek o konkretnych muzykach w tym kościele, a z XVI w. pochodzą informacje o organach w innych niż Kraków, kościołach dominikańskich. Czas wybudowania organów w kościele św. Franciszka przypada na okres przed 1445 roku. W XVI w. był to najlepiej wyposażony w instrumenty kościół w diecezji krakowskiej – 2 organy główne i pozytyw w każdej z kaplic bocznych Ważnymi ośrodkami kultury muzycznej były klasztory kanonickie. Z XV–XVI w. zachowało się wiele wzmianek imiennych o organistach w kościele kanoników regularnych przy kościele Bożego Ciała na Kazimierzu. W XVI w. organy grały także w innych kościołach tej reguły, a na szczególną uwagę zasługuje klasztor w Kraśniku (znani są tutaj wszyscy organiści z XVI w.). W kościele klasztornym św. Ducha w Krakowie organista jest poświadczony w 1443 roku. W kościele premonstratensów w Brzesku-Hebdowie organy były prawdopodobnie już w XV w, a w XVI w opactwie w Nowym Sączu, u kanoników regularnych od pokuty błogosławionych Męczenników w kościele św. Marka w Krakowie w 1541 r. Odrębnym zagadnieniem są kościoły klasztorne ściśle konwentualne. O organach w kościele benedyktynów w Tyńcu możemy wnioskować z faktu, że już w 1405 r. wzmiankowany jest organista benedyktyn Jan. Można przypuszczać, że organy w tym kościele istniały pod koniec XIV w. Problematyczne są początki organów w kościele na Łysej Górze, a zwłaszcza przypisywanie ich fundacji królowi Władysławowi Jagielle. Organy w kościele augustianów św. Katarzyny na Kazimierzu, klasztoru o wybijającej się kulturze muzycznej, istniały przed 1436 roku. W drugiej połowie XV w. kościół posiadał 2 instrumenty. Z 1494 r. pochodzi wzmianka o organiście w klasztorze augustianów w Olkuszu, filii kazimierskiego konwentu. Brak w pełni przekonywujących źródeł do datowania organów w kościołach bernardyńskich na okres przed 1600 rokiem. Dotyczy to także kościoła N. Marii Panny na Jasnej Górze, świątyni konwentualnej paulinów. Kontrastuje z tym stanem wiedzy, pierwsza wzmianka o organiście w kościele paulińskim na Skałce, bowiem dowodzi istnienia organów już w 1475 roku. O wczesnym powstaniu organów w kościele na Skałce zadecydowała niewątpliwie funkcja parafialna tej świątyni. W przypadku kościoła karmelitów, zakonu o surowej regule, na podkrakowskich Garbarach, gdzie organy istniały już w pierwszej połowie XV w. wpływ miały zarówno potrzeby muzyczne konwentu, jak i fakt, że znajdował się tutaj słynący łaskami obraz maryjny. Późno powstały organy w kościołach cysterskich, co również wiązało się z nakazami reguły. W Mogile wybudowano je w latach 1522–46 – jest to najstarszy przykład organów cysterskich w Małopolsce. Istnienie organów w kościele cysterskim w Jędrzejowie jest poświadczone w 1573 r., a w Szczyrzycu w 1597. Zapewne na XVI w. przypada także budowa organów w Koprzywnicy i Wąchocku, ale brak na razie źródeł potwierdzających tę hipotezę. W klasztorach żeńskich – u klarysek w Krakowie i norbertanek na Zwierzyńcu oraz w Imbramowicach, mimo zakazów wypływających z reguły (zakaz obecności mężczyzn), działalność organistów, a zatem i istnienie instrumentów, da się wykazać dla drugiej połowy XV w. Organista w kościele benedyktynek w Staniątkach jest poświadczony w 1521 r., a u klarysek w Starym Sączu w 1568 roku. Instrument w Starym Sączu istniał niewątpliwie znacznie wcześniej. Muzyka organowa w kościołach klasztorów żeńskich służyła wyłącznie przy śpiewie chóru zakonnic, kościoły te bowiem były całkowicie zamknięte dla profanów. Biorąc pod uwagę także źródła z końca XVI w. można obliczyć, że 36 kościołów klasztornych w Małopolsce (tożsamej terytorialnie z diecezją krakowską) posiadało instrumenty muzyczne. Zebrane wzmianki źródłowe stanowią świadectwo, że niektóre klasztory, posiadające własne warsztaty, (np. klasztor franciszkański w Krakowie) wykonywały prace także dla innych kościołów. Z kolei korzystanie przez zakonników z dorobku różnych środowisk organmistrzowskich widzimy w sytuacjach, gdy zatrudniani byli organmistrze ewidentnie niezakonni, lub gdy do odbioru gotowych organów klasztornych zaprasza się jako ekspertów np. organistów w kościoła Mariackiego. Wzmianki imienne o organistach świadczą, że rekrutowali się oni aż z trzech środowisk muzyków – z konwentu, z organistów niezakonnych, ale będących osobami duchownymi, z organistów świeckich. Zauważalne jest, że np. u cystersów organistami byli wyłącznie mnisi. Dane o wielkości organów pochodzą z XVI w. i dotyczą instrumentu w Miechowie – 22 głosy i u dominikanów krakowskich – 16 głosów. Organy klasztorne były montowane w różnych miejscach kościoła – pod sklepieniem nawy głównej, na ścianie z boku prezbiterium, na ścianie nad ołtarzem, nad wejściem zachodnim. W klasztorach małopolskich powstały niezwykle cenne dzieła muzyki organowej. Najsłynniejsze z nich to tabulatura klasztoru św. Ducha w Krakowie oraz tabulatura Jana z Lublina. Oba zawierają szereg utworów, które były wykonywane z użyciem klawiatury nożnej. Świadczą, że średniowieczne klasztory małopolskie były środowiskami żywo zainteresowanymi rozwojem budownictwa organowego i muzyki organowej.

11

Paweł Pasternak, Organy i ich twórcy na obszarze ziemi sądeckiej, Nowy Sącz 2018 Zarząd Miasta Nowego Sącza, ss. 166. ISBN 978-83-9332-699-0

100%

Rajman J.

Muzyka

|

2019

|

vol. 64

|

issue 2

154-162

12

Nowożytne relacje o początkach klasztoru na Zwierzyńcu.

88%

Rajman J.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2007

|

vol. 5

58-65

13

L. S z ö g i, P. K ó n y a, Sáros megyei diákok az Európai egyetemeken – Šarišskí študenti na európskych univerzitách 1387–1918

75%

Rajman J.

Studia Historyczne

|

2014

|

issue 1

14

Żywoty i cuda świętych jako źródła do dziejów Krakowa w XIII wieku.

75%

Rajman J.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2004

|

vol. 3

177-186

15

Wstęp

63%

Rajman J.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2011

|

vol. 11

3-6

PL

Foreword

16

Spis treści

51%

Rajman J.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2011

|

vol. 11

197-198

17

Strona tytułowa

51%

Rajman J.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2011

|

vol. 11

1-1

18

Wykaz skrótów

51%

Rajman J.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2011

|

vol. 11

195-196

19

Wstęp

51%

Rajman J.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2013

|

vol. 13

3-7

PL

Preface

20

Spis treści

51%

Rajman J.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2013

|

vol. 13

184-185

Refine search results

15 Res Gestae. Czasopismo Historyczne

3 Muzyka

2 Folia Historica Cracoviensia

1 Kwartalnik Historyczny

1 Studia Historyczne

22 Rajman J.

1 2021

2 2020

1 2019

2 2018

1 2015

1 2014

4 2013

5 2011

2 2007

1 2005

1 2004

1 2003

Średniowieczne pogranicze w Karpatach – refleksje nad informacjami Jana Długosza

„Territorium Ludemir”. Możnowładcy i cystersi na pograniczu polsko-węgierskim w pierwszej połowie XIII wieku

Związki rodzinne mieszczan krakowskich z duchowieństwem świeckim Krakowa w XIV wieku

Eremici i pustelnicy w Polsce średniowiecznej. Wybrane zagadnienia

Imię Stanisław wśród mieszczan krakowskich do 1333 roku

Czy duchowni kronikarze potraĮ li opisać „wielkie starcie”? Uwagi o bitwie, liczebności i stratach obu armii w świetle źródeł i nowszej historiograĮ i polskiej

GDZIE MIESZKALI RAJCY KRAKOWSCY W XIV WIEKU?

Przybysze z miast księstwa opolskiego w czternastowiecznym Krakowie.

Muzyka w dawnym Żywcu. Unikatowa wartość „Chronografii” Andrzeja Komonieckiego

Wkład klasztorów w rozwój kultury organowej średniowiecznej i wczesnonowożytnej Małopolski (od XIV do końca XVI w.)

Paweł Pasternak, Organy i ich twórcy na obszarze ziemi sądeckiej, Nowy Sącz 2018 Zarząd Miasta Nowego Sącza, ss. 166. ISBN 978-83-9332-699-0

Nowożytne relacje o początkach klasztoru na Zwierzyńcu.

L. S z ö g i, P. K ó n y a, Sáros megyei diákok az Európai egyetemeken – Šarišskí študenti na európskych univerzitách 1387–1918

Żywoty i cuda świętych jako źródła do dziejów Krakowa w XIII wieku.

Wstęp

Spis treści

Strona tytułowa

Wykaz skrótów

Wstęp

Spis treści