Results found: 1

Search results

Sort By:

Limit search:

POLISH ARCHAEOLOGICAL RESEARCH IN PTOLEMAIS (LIBYA) IN 2007-2009. PRELIMINARY REPORT

100%

Żelazowski J., Rekowska-Ruszkowska M., Kowarska Z., Lenarczyk S., Chmielewski K., Rosłoniec E., Jaworski P., Misiewicz K., Lewartowski K., Yacoub G., Bogacki M., Małkowski W., Polak Z.

Światowit

2009-2010

vol. Tom VIII (XLIX), fasc. A

9-30

W latach 2007-2009 kontynuowano - rozpoczęte w 2001 przez prof. Tomasza Mikockiego - prace wykopaliskowe na terenie tzw. Willi z Widokiem, obejmującej kompleks kilku domów, a także rozwijano projekt badań nad topografią miasta antycznego przy użyciu metod geofizycznych, prospekcji terenowej i fotografii latawcowej. oProwadzono też prace konserwatorskie nad zabezpieczeniem odkrytych mozaik i malowideł ściennych. Eksploracja archeologiczna miała na celu odsłonięcie możliwie największych partii domów odkrytych już wcześniej. Badano więc kompleks pomieszczeń leżących na północny wschód od płytowanego atrium; odsłonięto też całe wschodnie skrzydło Domu Leukaktiosa; rozpoznano pomieszczenia leżące wzdłuż ulicy zachodniej, należące do domu z mozaiką geometryczną; próbowano też odpowiedzieć na pytanie o charakter późnoantycznego pomieszczenia z absydą. Cechą charakterystyczną niemal całego badanego obszaru jest jego intensywne użytkowanie w celach wytwórczych i magazynowych w okresie po zniszczeniach w III i IV w. Zazwyczaj działalność ta wykorzystywała stare posadzki, toteż akumulowały się na nich warstwy użytkowe. Zaobserwowano ślady produkcji wina, której służyło siedem, odkrytych w różnych pomieszczeniach, podziemnych zbiorników wykonanych z zaprawy hydraulicznej, rozmieszczonych wyraźnie w dwóch rejonach: V 1-3 w R 46 i R 75, oraz V 4-7 w R52 i R 59. Zbiornikom drugiej grupy towarzyszyła posadzka z zaprawy, położona na wcześniejszej, i ukształtowana w sposób uniemożliwiający spływanie cieczy do wnętrz. Natomiast nie ma takiej posadzki przy zbiornikach pierwszej grupy. W ich przypadku wylewy zostały otoczone zaprawą hydrauliczną lub niewielkim płytowaniem kamiennym. Głębokość zbiorników jest różna, waha się od ok. 2 m (grupa pierwsza) do ponad 3 m (grupa druga). Wszystkie zbiorniki mają elementy pozwalające na przykrycie ich pokrywami lub płytami kamiennymi. W ich wnętrzach, na różnej głębokości, występuje niewielkie przewężenie, służące zapewne osadzaniu na jego brzegu jakiejś instalacji, np. sit. Prawdopodobnie również z produkcją wina miała związek platforma w R 73, o bardzo gładkiej powierzchni, wykonana z zaprawy hydraulicznej. Pozostałością drugiego rodzaju aktywności produkcyjnej są piece różnego przeznaczenia. Największy z nich - K 3 - w pomieszczeniu R 70 miał dwuczęściową komorę i dwie fazy użytkowania, jednak nie dało się ustalić jego przeznaczenia. Wiadomo natomiast, że mały piec w R 73 służył do wypalania wapna, natomiast piec w R 45 - do wypalania ceramiki. Zapewne potrzebom tego samego garncarza służyła też glina składowana w pobliskim zbior-niku V 1, w którym znaleziono też niewypalone naczynia z niej wykonane. Na całym badanym obszarze występuje szereg poziomów zniszczeń, zawierających fragmenty ceramiki środkowo- i późnorzymskiej, lamp, szkła, tynków i malowideł ściennych, przedmiotów metalowych, tessery i monety. W niektórych częściach, głównie w zachodniej, w niższych poziomach widoczny był popiół i węgle drzewne. Główny składnik warstw zniszczenia stanowiła glina wraz z drobnymi fragmentami ceramiki i kamykami, pochodząca z konstrukcji ścian, które w wyższych partiach były zrobione z cegły suszonej. Ukończono badania we wschodniej części Domu Leukaktiosa, który sięgał do samej ulicy, zajmując całą szerokość insuli. Jego szerokość, 36,61 m, wyznaczają: mur W 1 od zachodu i nowo odkryty W 157, biegnący wzdłuż ulicy wschodniej. Poniżej W 157 leży zbudowany z dużych bloków mur W 164, datowany na okres hellenistyczny. Wraz z W 1 od zachodu wyznacza on pierwotną szerokość insuli okresu ptolemejskiego (36 m). Większą część wschodniego skrzydła zajmuje duży dziedziniec R 46, oddzielony od ulicy serią pomieszczeń, częściowo płytowanych, trudnych do rozpoznania ze względu na zły stan zachowania. Prowadziły z nich na dziedziniec przejścia, z których największe i niewątpliwie główne wyznacza duży próg na wysokości płytowania R 77. Z Domem Leukaktiosa dziedziniec połączony był równie szerokim wejściem poprzez pomieszczenie R5. Dziedziniec był wyłożony zaprawą, tworzącą dwie warstwy. W wyższej znajdował się odcisk kolumny, należącej do wyposażenia drugiej fazy użytkowania dziedzińca, kiedy to bazy, kapitele i trzony służyły jako stoły i siedziska. Pod posadzką znaleziono fragmenty murów W 49 i W 165 należących do wcześniejszej fazy użytkowania. Posadzka mozaikowa pomieszczenia R 45, graniczącego od południa z dziedzińcem, położona na niższym od niego poziomie, też mogła należeć do tej wcześniejszej, słabo rozpoznawalnej fazy. Granicę Domu Leukaktiosa od północy wyznacza mur W 168 (= W 114). Pomiędzy nim a dziedzińcem znajduje się jeszcze mur W 167, również z progiem ze śladami długotrwałego lub intensywnego użytkowania. Pierwotne pomieszczenie, jakie tworzyły te mury, zostało podzielone przez wybudowany później W 171 na dwa osobne (R 80, R 81). Od ulicy wschodniej R 81 oddzielało bardzo zniszczone pomieszczenie z fragmentem zachowanego opus signinum. Przejście między R 80 i R 81 było wyposażone w profilowane ościeżnice, a jego szerokość sugeruje, że było ono przykryte łukiem. W tym rejonie znajdowało się też wiele fragmentów malowideł ściennych oraz zaprawy przy-gotowanej pod malowidła. Znaleziono też kamienną bazę, być może pod posąg, co wraz z wystrojem architektonicznym wskazuje na istotne znaczenie pomieszczeń R 80 i R 81, które nie były połączone bezpośrednio z wnętrzem Domu Leukaktiosa. Dom z Atrium znajduje się na poziomie nieco wyższym niż Dom Leukaktiosa, jednak tworzył z nim pierwotnie jedną całość, o czym świadczy zamurowane przejście w murze W 14. Dokładne badania atrium (R 51) wykazały, że płytowanie dookoła impluvium jest nachylone w taki sposób, by woda opadowa ściekała do basenu, co sugeruje, że mimo znalezienia tam baz kolumn, było to pierwotnie pomieszczenie nie zadaszone. Wydaje się więc prawdopodobne, że pomieszczenie R 54, leżące w głębi i nieco wychodzące poza szerokość atrium, mogło stanowić rodzaj portyku. Nadmiar wody odprowadzano dwoma kanałami, jednym do ulicy zachodniej, a drugim do cysterny C 1. Na południe od atrium znajduje się pomieszczenie R 48, połączone z nim szerokim wejściem o profilowanych ościeżnicach oraz ze śladami malowideł ściennych po obu jego stronach, co wskazuje na oficjalną funkcję tego pokoju. Poniżej jego posadzki znajduje się fragment muru W 130 należącego do najwcześniejszej w tym rejonie Ptolemais, hellenistycznej zabudowy. Do kompleksu atrium zaliczają się także pomieszczenia R 52 z fragmentami malowideł ściennych i R 59 tworzące jego wschodnie skrzydło. Na północny wschód od atrium odsłonięto duży, płytowany dziedziniec R 68 z impluvium. Wraz z pomieszczeniami R 70, R 71, R 72, R 73 i R 83 tworzy on kolejny dom, niezbadany jeszcze w jego wschodniej części. Taki układ jest wynikiem kolejnych zmian, jakie musiały tu następować, i podziałów zabudowy na mniejsze domy. Świadectwem takich zmian jest np. blok w płytowaniu dziedzińca ukształtowany tak, by odprowadzać z niego nadmiar wody do pomieszczenia R 32, które należało do Domu Leukaktiosa. W sąsiadującym z dziedzińcem od zachodu pomieszczeniu R 70 znaleziono fragmentarycznie zachowaną posadzkę mozaikową i ślady przebudowy w późnym okresie użytkowania tej części domu. Całkowite odsłonięcie Domu z Atrium pozwoliło na przestudiowanie dekoracji malarskiej tego niewielkiego zespołu. Jej pozostałości, zachowane w dolnej części, odkryto w trzech pomieszczeniach południowej partii domu: R 50, R 48, R 52. Nigdzie nie znaleziono śladów kompozycji figuralnych - występuje tu tylko dekoracja w formie pasów i oddzielonych liniami paneli oraz malarskiej imitacji różnych rodzajów marmuru. Podobne malowidła znane są z Domu Leukaktiosa i wielu innych domów Cyrenajki. Prace o niewielkim zakresie prowadzono też wzdłuż zachodniej ulicy (R 74, R 79, R 76). Uchwycono północną, bardzo zniszczoną, kontynuację głównego muru W 1 ograniczającego zabudowę insuli od strony zachodniej. Duży blok, tworzący próg, może wskazywać na istnienie wejścia z ulicy do pomieszczenia R 74. Wszystkie trzy pomieszczenia wykazują intensywne ślady użytkowania po okresie zamieszkania domu. Podjęto próbę zbadania pomieszczenia z absydą R 65. Ze względu na znaczną koncentrację gruzu kamiennego w jego wnętrzu nie zdołano osiągnąć posadzki. W wypełnisku znaleziono fragment późnoantycznego architrawu oraz kolumny o spiralnym żłobkowaniu, a także bardzo niewiele fragmentów ceramicznych, marmurowych i odłamków cegieł. Wyjaśnienie więc, czy mamy do czynienia z budowlą kościelną, czy też z reprezentacyjną salą rezydencji późno antycznej, trzeba odłożyć na później, do czasu ukończenia prac. Przeprowadzono też intensywne prace konserwatorskie. Szczególną uwagę poświęcono ocalałym partiom malowideł ściennych. Wszystkie dobrze zachowane (ok. 80%), zostały zdjęte ze ścian i zdeponowane w Muzeum Tolmeity (Ptolemais). Ta procedura została poprzedzona drobiazgową dokumentacją rysunkową i fotograficzną. Powierzchnie malowideł oczyszczono i - w osłabionych partiach - wzmocniono żywicą syntetyczną. Następnie zabezpieczono je za pomocą warstw bibułki japońskiej, gazy bawełnianej i tkaniny bawełnianej. Malowidła odcięto od ścian za pomocą pił, noży, długich dłut i umieszczono powierzchnią malowaną w dół na paletach drewnianych, pokrytych gąbką. Natomiast malowidła pozostałe na ścianach ujęto w opaski z zaprawy, oczyszczono, wzmocniono ich powierzchnie za pomocą żywicy syntetycznej, a następnie przykryto oddychającą folią i częściowo przysypano przesianą ziemią z wykopów, by ochronić je przed zniszczeniem z przyczyn naturalnych lub antropogennych. W omawianym okresie odkryto 456 monet. Na szczególną uwagę zasługują cztery okazy republikańskie (trzy denary z lat 110-84 p.n.e. i as z II w. p.n.e.), najwcześniejsze rzymskie monety kiedykolwiek znalezione w Ptolemais. Odkryto też wiele kolejnych świadectw praktyki cięcia monet w obliczu dużego deficytu pieniądza w okresie I w. p.n.e. - I w. n.e. Skarb monet rzymskich znaleziony w 2006 roku został poddany gruntownej konserwacji, a w grudniu 2008 otwarto na Zamku Królewskim w Warszawie poświęconą mu wystawę. Istotnym elementem studium topografii miasta antycznego były prace metodami geofizycznymi. Przebadano w ten sposób łącznie 50 hektarów zachodniej i centralnej części miasta. Do pomiarów używano magnetometru protonowego, gradiometru Bartington Grad 601-2 oraz magnetometru cezowego. Rozpoznano wiele struktur znajdujących się pod powierzchnią, zrekonstruowano oryginalną, hellenistyczną siatkę ulic i jej zmiany w okresie bizantyńskim. Połączenie metod geofizycznych z fotografią latawcową i satelitarną oraz pomiarami geodezyjnymi pozwala dobrze dokumentować widoczne i niewidoczne konstrukcje w postaci ortofotomap oraz tworzyć bazę danych w systemie informacji przestrzennej (GIS). Najbliższe plany, o ile okoliczności na to pozwolą, obejmują dokończenie badania wschodniej części domu z płytowanym dziedzińcem, co pozwoli na uzyskanie całościowego obrazu trzech domów. Dokończenia wymaga też program badań geofizycznych na terenie miasta antycznego, dzięki czemu powstanie mapa całego, dostępnego badaniom obszaru. Należy też przygotować do ekspozycji malowidła przeniesione do muzeum, o ile zostanie wygospodarowana odpowiednia powierzchnia dla takiej wystawy

Refine search results

1 Światowit

1 Bogacki M.

1 Chmielewski K.

1 Jaworski P.

1 Kowarska Z.

1 Lenarczyk S.

1 Lewartowski K.

1 Małkowski W.

1 Misiewicz K.

1 Polak Z.

1 Rekowska-Ruszkowska M.

1 Rosłoniec E.

1 Yacoub G.

1 Żelazowski J.

Search results

POLISH ARCHAEOLOGICAL RESEARCH IN PTOLEMAIS (LIBYA) IN 2007-2009. PRELIMINARY REPORT