Results found: 1

Search results

Sort By:

Limit search:

Zbawienie w rozumie – dylematy i aporie siedemnastowiecznego racjonalizmu

100%

Czarnecki Z. J.

Kultura i Wartości

2012

issue 1

5-18

This article is concerned with analyzing processes that were unfolding during the end of the Renaissance and the mid seventeenth century, which were to form the basis for the development of modern thought. The beginning of these processes is the anthropological and epistemological breakdown in the optimism of the early Renaissance and a turn towards: (1) a pessimistic evaluation of human nature; (2) the skeptical negation of the value of human cognition; (3) questioning religious certainties in confrontation with the deepening (also as a the result of the Reformation) of religious pluralism; (4) questioning previously recognised foundations of moral order; (5) and social order. This article aims to demonstrate that the seventeenth century endeavoured to overcome these tendencies by finding a basis of general unity and order in human reason. This constituted a special antidote to the chaos of the changing and irrational theoretical and social reality. The effects included: (1) the founding of an extremely rationalistic conception of the human being; (2) extreme rationalism in the theory of cognition; (3) the emergence of deism and „natural religion”; (4) the rational and universal ethical and political system. Yet in all of these fields, the search for salvation through reason proved theoretically helpless when confronted with the real complexity of phenomena. The concept of the human being as ens rationale was possible only at the price of the degradation of feelings; a priori epistemology was condemned to construct worlds different from the empirical one; natural theology proved to be helpless when faced with the wealth in forms of religious life; the universal and absolute ethical system requires the depreciation of the diversity of human aims; the theory of the social contract required a questioning of the social and historical character of the human being. These difficulties of seventeenth-century rationalism became the point of departure for later philosophical thought, in particular the philosophy of Hume, Vico, Kant and Hegel.

Artykuł jest poświęcony analizie procesu, który dokonał się w filozofii europejskiej u schyłku Odrodzenia i w połowie siedemnastego stulecia stwarzając podstawy rozwoju myśli nowożytnej. Początkiem tego procesu było załamanie się antropologicznego i epistemologicznego optymizmu wczesnego renesansu na rzecz: 1) pesymistycznej oceny natury ludzkiej, 2) sceptycznej negacji wartości ludzkiego poznania, 3 ) zakwestionowania pewności religijnych wobec pogłębiającego się, także w wyniku reformacji, pluralizmu religijnego, 4) zakwestionowania uznawanych poprzednio podstaw porządku moralnego oraz 5) ładu społecznego. Celem artykułu jest wykazanie, że wiek XVII podjął próbę przezwyciężenia tych tendencji za pośrednictwem odnalezienia w rozumie ludzkim podstawy powszechnej jedności i harmonijnego porządku. Poszukiwanie zbawienia w rozumie stanowiło swoiste antidotum na chaos zmiennej i irracjonalnej rzeczywistości teoretycznej i społecznej. Efektem stanie się: 1) ugruntowanie skrajnie racjonalistycznej koncepcji człowieka pojmowanego jako ens rationale, 2) zainicjowana przez Descartesa dominacja skrajnego racjonalizmu w sferze poznania, 3) narodziny, za sprawą Herberta z Cherbury, deizmu i „naturalnej religii” zgodnej z wymogami rozumu, 4) wydedukowany more geometrico z pojęcia natury i substancji uniwersalny system etyczny Spinozy oraz wyprowadzony z racjonalnej natury człowieka na zasadzie umowy społecznej równie racjonalny porządek polityczny. Jednakże w każdej z tych dziedzin owo poszukiwanie zbawienia w rozumie okaże się teoretycznie bezsilne wobec rzeczywistej złożoności zjawisk, jakie skrajny racjonalizm usiłował porządkować. Koncepcja człowiek pojmowanego jako ens rationale okaże się możliwa tylko za cenę degradacji uczuć, aprioryczna epistemologia zostanie skazana na konstruowanie innych niż empiryczna rzeczywistości, teologia naturalna będzie całkowicie bezsilna wobec bogactwa form życia religijnego, uniwersalny i absolutny system etyczny wymaga deprecjacji różnorodności ludzkich celów, zaś teoria umowy społecznej zakwestionowania społecznego i historycznego charakteru człowieka. I właśnie te konsekwencje i trudności siedemnastowiecznego racjonalizmu staną się punktem wyjścia późniejszej myśli filozoficznej, zwłaszcza zaś filozofii Hume,a, Vica, Kanta oraz Hegla.

Refine search results

1 Kultura i Wartości

1 2012

1 Czarnecki Z. J.

Search results

Zbawienie w rozumie – dylematy i aporie siedemnastowiecznego racjonalizmu