Results found: 1

Search results

Sort By:

Limit search:

On Both Sides of the Middle Reaches of the Nemunas River. A New Approach to Old Problems

100%

Bliujienė A.

Wiadomości Archeologiczne

2016

vol. LXVII

issue 67

3-35

Rozwój i zmiany kulturowe, które zachodziły po obu stronach środkowego biegu Niemna, na terenach znanych jako Litwa Zaniemieńska (lit. Užnemunė) oraz Litwa Południowo-Wschodnia, są w dalszym ciągu słabo poznane (Ryc. 1–3). W niniejszym artykule omawiam przemiany kulturowe tego regionu między końcem I a przełomem VI i VII wieku n.e., opierając się na analizie obrządku pogrzebowego i zabytków pochodzących ze stanowisk sepulkralnych. W litewskiej historiografii archeologicznej, w której przeplatają się dane historyczne, lingwistyczne i archeologiczne, kwestia genezy i rozwój kulturowego regionu Litwy Zaniemieńskiej i Litwy Południowo--Wschodniej jest dość złożona. Autorzy piszący o Litwie Zaniemieńskiej zazwyczaj uznają ten obszar za zamieszkany przez społeczności praktykujące zróżnicowane zwyczaje pogrzebowe, które to ludy później weszły w skład plemion kultury sudowskiej – Sudowów vel Jaćwięgów. Dyskusyjna jest jednak kwestia spójności kulturowej terenów południowo-wschodniej i wschodniej Litwy, a zwłaszcza pytanie, czy kurhany z południowo-wschodniej Litwy, z kopcami kamiennymi, oraz wschodniolitewskie kurhany z kopcami otaczanymi przez wieńce kamienne, są zespołami kulturowo odmiennymi (Ryc. 3). W historiografii litewskiej dominuje pogląd, zgodnie z którym obie te grupy tworzą spójną całość. Kurhany z nasypami oraz konstrukcjami grobowymi, do których budowy używano kamieni, spotykane są po obu stronach środkowego biegu Niemna, stanowiąc miejsca grzebalne typowe dla okresu późnorzymskiego i okresu wędrówek ludów (Ryc. 6–8). Kamienne kurhany i groby rozpowszechnione są w różnych częściach wysoczyzn nadbałtyckich – w Litwie Zaniemieńskiej i Litwie Południowo-Wschodniej tworzą one trzy główne grupy: północną (grupa 1), południowo-wschodnią (grupa 2) i południowo-zachodnią (grupa 3). Cmentarzyska grupy północnej zajmują teren Wzniesień Dzukijskich. Na północy kurhany z południowo-wschodniej i wschodniej Litwy rozdzielone są niewielką strefą niezasiedloną (Ryc. 2, 3). Zespół kurhanów z południowo-wschodniej Litwy (grupa II) skupia się na równinie w rejonie Ejszyszek (lit. Eišiškės), pomiędzy rzekami Ūla i Verseka. Kilka cmentarzysk, które mogłyby należeć do tej grupy, znanych jest z północno-zachodniej Białorusi (Rys. 2:2). Stanowiska grupy północnej (1) i południowo-wschodniej (2) tworzą małe, wyraźnie widoczne zgrupowania (Ryc. 4). Grupa 3, południowo-zachodnia, obejmuje duże terytorium na Litwie Zaniemeńskiej, a jej cmentarzyska są rozproszone pomiędzy Szeszupą a środkowym biegiem Niemna. Północny skraj tego obszaru, na granicy Równiny Środkowolitewskiej i rozległych lasów w rejonie dzisiejszej Kozłowej Rudy (lit. Kazlų Rūda), pozostawał jednak niezasiedlony praktycznie aż do połowy XIII wieku. Na terenach rozciągających się po obu stronach środkowego biegu Niemna w okresie wpływów rzymskich i okresie wędrówek ludów w obrządku pogrzebowym dominowała inhumacja. Groby ciałopalne, popielnicowe i bezpopielnicowe, na Litwie Zaniemeńskiej mogą być datowane na II i początki III wieku (fazy B2–C1a). Na południowo- -wschodniej Litwie pierwsze ciałopalne groby jamowe pojawiają się w fazie C1b, natomiast liczba grobów ciałopalnych zwiększa się w fazie C2. Większość tych pochówków była jednak niewyposażona, dlatego trudno ustalić ich datowanie. Na południowo-wschodniej Litwie ciałopalenia zsypywano do różnej wielkości jam, wkopywanych bądź to pod podstawą kurhanu, bądź w jego nasyp. Groby były często otaczane kamiennymi wieńcami, kamieni używano też do budowy samych grobów. Większość grobów ciałopalnych z południowo-wschodniej Litwy nie zawierała żadnego wyposażenia. Od końca okresu wczesnorzymskiego, a zwłaszcza fazy przejściowej do okresu późnorzymskiego (faza B2/C1), oraz w okresie wędrówek ludów, wyrazistą cechą obrządku pogrzebowego ludów bałtyjskich są groby ludzkie z końmi lub pochówki końskie nie związane z żadnym konkretnym pochówkiem ludzkim. Pojedyncze groby koni, które są powszechne w kulturze bogaczewskiej, zarejestrowano na cmentarzyskach w Liepynai i Stanaičiai na Litwie Zaniemeńskiej. W południowo-wschodniej Litwie grób człowieka i konia odkryto na kurhanowej nekropoli w Moša-Naujasodai (Ryc. 12). Wspólne dla kultur bogaczewskiej i sudowskiej są brązowe ozdoby – naszyjniki z trąbkowatymi zakończeniami i łyżeczkowatymi zapięciami, tzw. zapinki oczkowate (typu Almgren 60–61), podkowiaste zapinki emaliowane, kuszowate zapinki różnych typów, zawieszki ósemkowate i w kształcie szprychowego koła, szpile typu Beckmann A, B, H, L i typu Szwajcaria oraz bransolety mankietowe (Ryc. 9, 11, 15, 16). Podstaw dla atrybucji kulturowej materiałów z okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów oraz rozpoznania kontaktów, jakie utrzymywała ludność zamieszkująca Litwę Zaniemeńską i Litwę Południowo-Wschodnią dostarczają znaleziska masowe, a mianowicie ceramika. Bliskie podobieństwo ceramiki z Litwy Zaniemeńskiej do ceramiki kultur wyraźnie świadczy o wspólnocie kulturowej tych obszarów (Ryc. 5, 13, 17–20). W Litwie Południowo-Wschodniej można wyróżnić północne (grupa 1) i południowo-wschodnie (grupa 2) skupienie stanowisk z kurhanami kamiennymi, natomiast w Litwie Zaniemeńskiej południowo-zachodnie (grupa 3) skupienie stanowisk sepulkralnych. Konstrukcje grobowe, obrządek pogrzebowy oraz materiały zabytkowe z okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów pozwalają uznać je za peryferia grup suwalskiej, a częściowo gołdapskiej i augustowskiej, kultury sudowskiej, bądź przyjąć, że stanowią one odrębne grupy tej kultury.

Refine search results

1 Wiadomości Archeologiczne

1 Bliujienė A.

1 2016

Search results

On Both Sides of the Middle Reaches of the Nemunas River. A New Approach to Old Problems