Fernando Savater, współczesny pisarz kataloński, twierdzi, że każdy człowiek rodzi się i żyjew świecie nie natury, lecz kultury: otaczają go nie niebo, drzewa i dzikie zwierzęta, leczludzie i owoce ich pracy. Z podobnym wyobrażeniem o świecie nie zgodziłoby się jednakwiele światłych umysłów rosyjskich. Mieliby ku temu wszelkie podstawy, ponieważ dzikaprzyroda na wschodzie kontynentu europejskiego ciągle przypomina o swojej potędze,zachodnia cywilizacja zaś – wręcz odwrotnie. Olbrzymie tereny, cywilizacyjne pustkowieoraz monotonia krajobrazu – oto trzy ważne parametry środowiska naturalnego, które przezdługie stulecia wywierały przemożny wpływ na mentalność przeważającej części Słowianwschodnich, a także na charakter dziejów całej Rusi, gdzie, jak zauważył poeta Afanasij Fet,„czas zgubił się w przestrzeni”. Każda z wymienionych cech przestrzeni geograficznejstanowi wartość pozytywną, zarówno dla znacznej części prostego ludu, jak i warstwywykształconej. „Kraina pusta, biała i otwarta”, przestworza (ros. простор), o którejz przerażeniem pisał Adam Mickiewicz w Ustępie Dziadów części III, często jest postrzeganajako przestrzeń szczęśliwa, bo wolna od zbędnych społecznych ograniczeń pierwotnej„naturalnej” swobody oraz krępujących konwenansów. Twórcy działający w warunkachWielkiej Równiny budują gmach kultury nie wbrew potędze natury, lecz uwzględniając owąpotęgę, o której ciągle pamięta każdy intelektualista, każdy mieszkaniec wielkich miast,chociaż z drugiej strony wielu wybitnych myślicieli i artystów, jak np. Piotr Czaadajew, OsipMandelsztam lub Michaił Bachtin, próbowało uniezależnić Rosjan od archaicznych związkówemocjonalnych, łączących ich z nieoswojoną przyrodą.Problem monotonii krajobrazu Równiny Wschodnioeuropejskiej jako czynnikapowodującego znaczne trudności przy kolejnych próbach przyłączenia Rosjan do gronahomini historici został w interesujący sposób przedstawiony w licznych artykułach i esejachhistoriozoficznych Fiodora Stiepuna – wybitnego rosyjskiego filozofa pierwszej połowy XXwieku, o orientacji okcydentalistycznej i metafizyczno-racjonalistycznej. W artykule pt.Przyczynek do fenomenologii krajobrazu (1912) oraz znacznie późniejszym dziele pt.Bolszewizm i egzystencja chrześcijańska (1959) myśliciel porównuje pejzaże Toskanii,Czarnolasu (Schwarzwaldu) i Równiny Rosyjskiej, w dobitny sposób ukazując wpływ naturalnych kształtów budowy terenu na wyobraźnię mitopoetycką mieszkających tam ludzi.Wyraziste i harmonijne kształty cechujące okolice Florencji i Sieny są przeciwieństwemrosyjskich przestworów, występujących w postaci czystej bez żadnych określonych kształtów.Ten brak formy i ta monotonia uczą tubylców pokory i szacunku dla wszechpotężnej natury,powodując, że cywilizacja, która powstała w tej krainie, przybiera charakter cywilizacjiprzetrwania, bez wyraźnej nadziei na rzeczywisty postęp. W opozycji do tego podstawowegozachowania Rosjan w ich dziejach pojawia się także „antyzachowanie”, które wyraża sięw prometejskim haśle walki z Bogiem, naturą lub z nieubłagalną logiką dziejów.Można jednak wątpić w sugestie Stiepuna co do tego, że przyroda Wielkiej Równiny,w odróżnieniu od zróżnicowanej i „kształtnej” Europy Zachodniej, powoduje u tubylcówumiejętność obcowania z pięknem i potęgą samego Boga oraz Jego czystego ducha, bezpośrednictwa formy, co oznacza większą religijność Rosjan w porównaniu z Włochami,Francuzami lub Niemcami.
The paper attempts a partial revision of common views about the rustic character of the typical Russian city. Extensive analysis of historical material, especially the Old Russian, indicates typical for the rural way of life, and their appearance is inconceivable otherwise than as a purely urban symbiosis of a (European) landscape and the surrounding wilderness. The author names two reasons for this state of things: first, the economic — poor division of labor and private property, and second, the aesthetic — taking into account in the construction of cities not only pragmatic (economic, military-strategic, political) factors, but also the factor of picturesque, which in Russia meant binding the creations of human civilization and the beauty and power of the wild nature. Outside and inside the urban space a continuous dialogue of a rural element close to nature with that in the life of Russian cities in fact an important role was played by the elements which were a fully European city element. These contradictory elements had taken their toll on the inhabitants of cities simultaneously or alternately, as in the musical counterpoint.
CZTERY PIOSENKI O MOSKWIE Streszczenie Autor artykułu podejmuje próbę analizy porównawczej czterech piosenek o Moskwie, które powstały w różnych okresach doby radzieckiej. Są to: Piosenka starego woźnicy (1935), Piosenka o Moskwie z fi lmu Świniarka i pastuch (1941), Chodząc po Moskwie z fi lmu o tym samym tytule (1964) oraz Aleksandra z fi lmu Moskwa nie wierzy łzom (1979). Celem porównania jest określenie istotnych cech stylu, czyli upodobań estetycznych i poetyki charakterystycznej dla epok, ktore odcisnęły swoje piętno na kształcie poetyckim kazdego z tekstów, a także incencjonalnie ukierun-kowanych światopoglądów, innymi słowy modeli świata, reprezentujących kolejno: wczesne lata zwycięskiego stalinizmu, jego apogeum, odwilż chruszczowowską oraz breżniewowską epokę stagnacji. Pierwszy model (z pierwszej połowy lat trzydziestych) zostaje określony mianem konformistyczno-kompromisowego: jest to próba pogodzenia ludzkich odruchów z czasów NEP-u z dążeniem do komfortu i innych przejawów naukowo-technicznego i społecz-nego postępu. Drugi, powstały w latach przedwojennych, jest modelem pseudosakralnym, a zarazem skrajnie utopijnym, ktory stanowi wyraz iście narkotycznego socialist dream. Do trzeciego, odwilżowego modelu pasuje określenie: neorealistyczie utopijny. Jest to karkołomna, a zarazem harmonijna próba połączenia łagodnego utopijnego idealizmu z apologią codziennej normalności. I wreszcie czwarty model świata, reprezen-tujący mentalność lat siedemdziesiątych, stanowi klamrę zamykającą cały okres radziecki: jest to model organistyczny i z lekka fatalistyczny, apelujący do obiektywnych praw natury i tradycyjnych wartości. FOUR SONGS ABOUT MOSCOW Summary The author of this paper makes an attempt to analyse and compare four songs about Moscow which were written in different periods of Soviet Russia. Namely: The Song of Old Coachman (1935), The Song about Moscow from They Met in Moscow (1941), Walking the Streets of Moscow from the fi lm of the same title and Alexandra from Moscow Does not Believe in Tears (1979). The aim of this comparison was to determine the most signifi cant style features that are: aesthetic preferences and poetry typical for epochs which left their stamp on each texts’ poetic form and intentionally directed world outlook, in other words the models of world representing as follows: the early years of victorious Stalinism, its apogee, Khrushchev Thaw and stagnation under Brezhnev. The fi rst model (the fi rst half of the 1930s) is described as semi-conformistic and semi-compromise. It is an attempt to reconcile the acts of human compassion from the period of the New Economic Policy (NEP) with the desire for comfort and other signs of sociological and technical advancement. The second model, created before the war, is pseudo-sacral one and at the same time extremaly utopian. It expresses narcotic socialist dream. For the third, Khrushchev Thaw model, the term neorealistic utopia applies perfectly. It is diffi cult yet at the same time harmonic attempt to combine mild utopian idealism with the apology of everyday life. Finally, the last, fourth world model representing mentality of the 70s sums up the whole soviet period. It is organic, a little bit fatalistic model which refers to objective rules of nature and traditional values.
The subject of analysis in this article is the function of portraits placed in the semiosphere of the house, primarily the family nest. The author of the article, referring to the works of Yuri Lotman and other representatives of the Moscow-Tartu semiotic school, builds three possible typologies of home portraits: from the point of view of the “hero” depicted in them, the applied stylistic convention, and his semantic-pragmatic functions. During the first typological analysis, firstly, commemorative portraits of family members, relatives, and acquaintances are singled out, and, secondly, portraits of historical figures and artists, including writers, are considered. The second typological analysis reveals the stylistic codes used in creating portraits: ceremonial, sentimental, realistic, eclectic, playful, etc. The purpose of the third typological analysis is to determine one or another effect of the portrait on the viewer, e.g. cult, memoir, comic, tragic, cathartic, etc.
RU
Предметом анализа в настоящей статье являются функции портретов, помещенных в семиосферу дома, в первую очередь семейного гнезда. Автор статьи, ссылаясь на работы Юрия Лотмана и других представителей московско-тартуской семиотической школы, выстраивает три возможные типологии домашних портретов: с точки зрения изображенного на них «героя», примененной стилистической конвенции и его семантико-прагматических функций. В ходе первого типологического анализа выделяются во-первых, памятные портреты членов семьи, родственников и знакомых, а во-вторых, портреты исторических деятелей и деятелей искусств, в том числе писателей. Второй типологический анализ выявляет стилистические коды, примененные при создании портретов: парадный, сентиментальный, реалистический, эклектический, игровой и т. п. Целью третьего типологического анализа является определение то или иное воздействие портрета на зрителя, к примеру, культовое, мемуарное, комическое, трагично-катарсическое и т. п.
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.