Search results

1

What the pencil and the sweet flag have in common or the migration of words and meanings

100%

Waniakowa J.

Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis

|

2015

|

vol. 130

|

issue 4

PL

The Gr. κάλαμος ‘cane, a thing made of cane: pen, rural pipe, fishing rod etc.’ is the primary source of certain terms for the sweet flag (Acorus calamus L.) and numerous names for a pencil in many different languages. Namely, the Greek word was borrowed by Latin in the form calamus, with the same meaning, whence originated many Germanic terms for the sweet flag. What is more, the dialectal Pol. kalmus is a loanword from the Germ. Kalmus ‘sweet flag’. Additionally, the Gr. κάλαμος was borrowed by Arabic in the form qalam, whence the Osm. kalém. The forms in other Turkic languages are borrowings from Turkish. Some Albanian, Bulgarian and Macedonian terms for a pencil are also loanwords from the Turk. kalem ‘pen, thin brush, oblong bone’. The terms in many Caucasian languages are Arabisms. Moreover, the Russ. карандаш ‘pencil’, as well as many other contemporary forms from Altaic, Uralic and other languages, which constitute new borrowings from Russian today, are in fact compounds consisting of kalam ‘cane’ and daš ‘stone’.

2

Mandragora i belladonna – nazwy dwóch roślin magicznych

100%

Waniakowa J.

Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis

|

2007

|

vol. 124

PL

Mandragora (Mandragora officinarum L.) i pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna L.) zostały tu połączone, ponieważ ich nazwy były splecione przez wieki i nie sposób rozpatrywać je osobno z językoznawczego, a także kulturowego punktu widzenia. Celem artykułu jest przedstawienie nazw obu roślin w powiązaniu z ich właściwościami, licznymi przesądami i legendami łączącymi się z nimi. W wyniku analizy możemy stwierdzić, że wiele nazw mandragory przeszło na pokrzyk. Nazwy obu roślin w większości odbijają wiarę w magiczne ich właściwości i przechowują pamięć o ludowych zwyczajach związanych z nimi. Niektóre z nazw łączą się z rzeczywistym wyglądem i cechami rośliny. Wiele nazw przestrzega przed śmiertelnym zagrożeniem ze strony obu roślin.

3

O pewnych slowianskich dialektalnych nazwach babki ‘Plantago’

100%

Waniakowa J.

Rocznik Slawistyczny

|

2011

|

vol. 60

149-160

EN

The article deals with some Slavic dialectal names of plantain ‘Plantago’ which can be assumed as calques from Latin or German. Their Slavic forms seem to be native therefore dialectologists often find them as authentically dialectal words without checking their attestations in the past and doing comparative studies. However, these names have a rich history and a long tradition. They often appear in a number of Slavic languages. They sometimes have a different etymology in various Slavic dialects but they have the same semantic motivation.

4

Pochodzenie i znaczenie wyrazu szkulepa

100%

Waniakowa J.

Acta Baltico-Slavica

|

2010

|

vol. 34

EN

The origin and meaning of the word szkulepaThe article deals with the history and etymology of the word szkulepa ‘jade’, ‘old cow’, ‘old, ugly woman’. It exists in the Doroszewski’s dictionary as an old word with no etymology. The author presents the lexicographical history of the word in Polish and reflects on its origin and morphological structure. She explores for this purpose various dictionaries of foreign languages as follows: Russian, Byelorussian and Lithuanian. She confirms that probably related words appear only in Lithuanian. Then she analyses the morphology of the discussed word. Finally, she comes to a conclusion that the word szkulepa comes into existence on the Lithuanian-Byelorussian borderland and makes a hybrid consisting of the Lithuanian lexical morpheme škùl-, which exists in a few Lithuanian words, and the unproductive Byelorussian suffix -ep-a. Происхождение и значение лексемы szkulepaСтатья посвящена этимологическому анализу лексемы szkulepa ‘дряхлая коняга’, ‘старая корова’, ‘старая, некрасивая женщина’. Данное слово отмечено в словаре под редакцией Дорошевского с пометой устарелое и без этимологии. Автор представила лексикографическую историю слова, обсуждая его происхождение и морфологическую структуру. Для этого использовались разные словари: русские, белорусские, литовские. Оказывается, что родственные слова можно найти лишь в литовском языке. На основе морфологического анализа можно сделать вывод, что слово szkulepa образовалось на литовско-белорусском пограничье и является гибридом, состоящим из литовской лексической морфемы škùl-, встречающейся в нескольких литовских словах, и непродуктивного белорусского суффикса -ер-а.

5

Gwarowe nazwy roślin jako przykład słownictwa ginącego — próba analizy zjawiska

100%

Waniakowa J.

Socjolingwistyka

|

2014

|

issue 28

215-224

PL

Autorka rozpatruje gwarowe nazwy roślin z perspektywy socjolingwistycznej. Stwierdza, że nazwy te należą do słownictwa ginącego w gwarach. Młode pokolenie użytkowników gwar nie rozróżnia gatunków roślin ani nie zna ich gwarowych nazw. Autorka docieka przyczyn tej sytuacji.

EN

The author discusses dialectal plant names from a sociolinguistic perspective concluding that they belong to disappearing dialectal vocabulary. It is observed that contemporary young speakers of dialects are not familiar with the different species of plants, let alone their dialectal names. Additionally, the paper focuses on the reasons for this situation.

6

Rola słowników łaciny średniowiecznej w badaniach nad słowiańskimi nazwami roślin

100%

Waniakowa J.

Polonica

|

2015

|

vol. 35

71-80

EN

The aim of the article is to indicate how many Slavic dialectal plant names have Latin or even Greek origin. Conducting such research, linguists dealing with the history and origin of these names cannot be satisfied with solely Slavic sources and dictionaries, but should extend their research to Latin and Greek botanical names, both ancient and medieval, using obviously suitable sources in this domain. Medieval Latin dictionaries play a prominent role in such investigations providing ordered collections of plant names originating from ancient Latin documents, which otherwise remain largely inaccessible to slavists.

7

90-lecie Profesora Jana Basary

100%

Waniakowa J.

Polonica

|

2019

|

vol. 39

247-255

PL

90-lecie Profesora Jana Basary

8

Etymology and ethnolinguistics: Different methodologies with a common goal

100%

Waniakowa J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2020

|

vol. 32

EN

The article focuses on the relationship between etymology and ethnolinguistics. The two fields come to foreground in analyses of dialectal plant names, especially of their origin. It is concluded that both fields should function in symbiosis and use each other’s achievements. Therefore, etymologists make ample use of ethnolinguistic findings in their semantic analyses. Those findings help determine the historical semantic motivation of the words being studied. Ethnolinguists, in turn, on the basis of etymological findings, arrive at the original senses of words, helpful in analysing their subjective meanings.

PL

Autorka skupia uwagę na relacjach między etymologią a etnolingwistyką, które uwidoczniają się przy analizie gwarowych nazw roślin, zwłaszcza przy ustalaniu ich pochodzenia. Ostatecznie dochodzi do wniosku, że obie dziedziny powinny pozostawać w symbiozie i wzajemnie korzystać ze swoich osiągnięć. W związku z tym etymolodzy podczas analiz semantycznych mogą korzystać obficie z wyników pracy etnolingwistów. Analizy etnolingwistyczne pomagają etymologom ustalić historyczną motywację semantyczną badanych wyrazów. Etnolingwiści z kolei, opierając się na ustaleniach etymologów, mogą docierać do pierwotnych sensów form wyrazowych, które są pomocne przy analizie subiektywnego znaczenia słów.

9

Ekwiwalencja a zjawisko „false friends" w słowiańskich nazwach roślin

100%

Waniakowa J.

Polonica

|

2021

|

vol. 41

39-49

EN

The article deals with interlingual similarities and the phenomenon of false friends in Slavic plant names. In all Slavic dialects and in the history of Slavic languages it is observed that one name may refer to several species of plants, and a given species may have even dozens of names. As analyses show, it is not uncommon for these names to be formally and semantically compatible across large areas where Slavic languages are spoken. In the conclusion of the paper, it is suggested that comparative studies of Slavic materials always require great caution to prevent possible mistakes in identification. Formal similarity does not guarantee the adequacy of the content, i.e. the true meaning, as in some cases we deal with complete equivalence of the names and their designates in the given Slavic languages, and sometimes the names constitute false friends.

PL

Artykuł dotyczy podobieństw międzyjęzykowych i zjawiska false friends w słowiańskich nazwach roślin. We wszystkich słowiańskich dialektach i w historii języków słowiańskich można zaobserwować, że jedna nazwa może odnosić się do kilku gatunków roślin, a dany gatunek może mieć nawet kilkadziesiąt nazw. Jak pokazują analizy, nierzadko nazwy te są zgodne formalnie i semantycznie na dużych obszarach, na których mówi się językami słowiańskimi. W podsumowaniu artykułu zasugerowano, że badania porównawcze materiałów słowiańskich zawsze wymagają dużej ostrożności, aby zapobiec ewentualnym błędom w identyfikacji. Podobieństwo formalne nie gwarantuje adekwatności treści, czyli prawdziwego znaczenia, gdyż w niektórych przypadkach mamy do czynienia z całkowitą równoważnością nazw i ich desygnatów w danych językach słowiańskich, a czasem nazwy takie stanowią false friends.

10

Próba usystematyzowania polskiej terminologii kosmonomastycznej

100%

Waniakowa J.

Onomastica

|

2021

|

vol. 65

|

issue 2

75-86

EN

The aim of the article is an attempt to systematize Polish cosmonomastic terminology. A separation was proposed between cosmonomastics as a part of onomastics dealing with the names of cosmic objects, and astronomical chrematonomastics as a part of chrematonomastics dealing with the names of human products that are used to research the cosmos. The existing terminology was analyzed from the point of view of the rules of creation of scientific terms. Moreover, certain terms were clarified and a number of new ones proposed. It was also assumed that cosmonomastic terms should be of foreign origin, like the astronomical terms on which they are based. Thus, guidelines for the possible formation of future cosmonomastic terms were suggested.

PL

Celem artykułu jest próba usystematyzowania polskiej terminologii kosmononastycznej. Zaproponowano rozdział między kosmonomastyką, jako działem onomastyki zajmującym się nazwami obiektów kosmicznych, a chrematonomastyką astronomiczną, jako działem chrematonomastyki, dotyczącym nazw własnych wytworów człowieka, które służą do badań kosmosu. Dokonano również analizy istniejącej już terminologii pod kątem jej zgodności z zasadami tworzenia terminów, uściślono pewne terminy oraz zaproponowano szereg nowych. Przyjęto przy tym, że terminy kosmonomastyczne powinny być pochodzenia obcego, podobnie jak terminy astronomiczne, które są ich podstawą. W ten sposób wskazano wytyczne do ewentualnego tworzenia przyszłych terminów kosmonomastycznych.

11

Norma językowa w praktyce dydaktycznej. Opinie studentów filologii obcych na temat normy języka polskiego

100%

Waniakowa J.

Poradnik Językowy

|

2019

|

vol. 767

|

issue 8

58-71

EN

This paper is underlain by the teaching experiences gained while running classes for students of foreign philologies, who will be translators/interpreters not only from Polish into a foreign language but also from a foreign language into Polish, and therefore need to be well-familiar with the grammatical rules of Polish and apply them. This text is dedicated to a range of vital problems, which have emerged at the classes. They include: the issue of changeability (evolution) of the norm over time, the relation between the norm and usage and the language system; the issue of the extent to which textbooks on proper language use and online advice of this kind refl ect the contemporary norm. There are also the emerging questions about the consistency between the contemporary norm and the language system (in particular in the historical aspect of language), and about the accuracy of the prescriptive fi ndings. Student show keen interest in all these problems, ask logical questions, often seek answers to them on their own, engage in debates, and boldly express their own judgments. Students’ approach to the discussed issues demonstrates, fi rstly, their sensitivity to departures from the language norm, secondly, their attitude to prescriptive guidance, and thirdly, the state of their language awareness.

12

Odolan – zagadkowa polska gwarowa nazwa kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis L.)

100%

Waniakowa J.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2023

|

issue 18

313-325

EN

The aim of the article is to investigate the origin of the Polish dialectal name odolan, which refers to valerian (Valeriana officinalis L.). On the basis of historical‑comparative analysis of the Slavic language material, it can be concluded that the name odolan is probably a late borrowing from Ukrainian dialects. It is related to the Proto‑Slavic form *odolěn, which is a derivative of the verb *odolěti ‘to defeat, to win’, derived from the Proto‑Slavic *dolja ‘success or failure, good or bad fate, destiny’. The Proto‑Slavic form *odolěn is motivated by the widely known healing and magical properties of valerian, but it is not a calque of Med. Lat. valeriana, because this Latin name is unlikely to be related to the verb valēre ‘to be strong, powerful; have an advantage, dominate’, and is most likely an adjectival derivative from the name of the Roman province of Valeria.

13

Polskie słownictwo gwarowe w kontekście etymologicznym (na przykładzie nazw roślin)

100%

Waniakowa J.

Gwary Dziś

|

2020

|

vol. 12

247-255

EN

The article presents the issues of dialectal vocabulary from the etymological point of view. Attention has been drawn to the need of studying dialectal vocabulary with regard to the etymology, pointing to the multi-faceted requirements in this respect. All the presented issues have been discussed by using the example of dialectal plant names. Emphasis has been placed on the fact that one should know all the botanical features of individual species in order to determine the proper semantic motivation behind the names. It has been stressed that in the etymology of dialectal names of plants, not only their forms but also the semantic motivation and history are of extreme importance. After examining them (using the historical-comparative method), etymological conclusions can be drawn whether a given dialectal name of a plant is authentically dialectal, inherited or borrowed. Moreover, it has been found out that the methodology of etymological dialectal research, in addition to the typical principles used in etymological surveys, must take into account the influence of rural life, beliefs, customs, etc. In other words, the entire rural culture of the semantic motivation of the dialectal vocabulary needs to be considered. Hence, etymological research into dialectal vocabulary requires more sophisticated etymological techniques and additional knowledge of dialectology, history of rural culture and ethnology.

PL

W artykule przedstawiono problematykę słownictwa gwarowego z etymologicznego punktu widzenia. Zwrócono uwagę na konieczność badania leksyki gwarowej pod względem etymologicznym, wskazując na wieloaspektowe potrzeby w tym zakresie. Wszystkie prezentowane zagadnienia omówiono na przykładzie gwarowych nazw roślin, uwypuklając konieczność znajomości wszelkich cech botanicznych poszczególnych gatunków w celu ustalenia właściwej motywacji semantycznej nazw. Podkreślono, że w sferze etymologii gwarowych nazw roślin ogromnie ważne są nie tylko ich formy, ale też motywacja semantyczna i historia. To po ich zbadaniu (za pomocą metody historyczno-porównawczej) można wywodzić wnioski etymologiczne, gdzie kluczową rolę odgrywa końcowe stwierdzenie, czy dana nazwa gwarowa rośliny jest autentycznie gwarowa, czy jest odziedziczona lub zapożyczona. Stwierdzono ponadto, że metodologia etymologicznych badań gwarowych, oprócz zwykłych zasad stosowanych w dociekaniach etymologicznych, musi także brać pod uwagę wpływrealiów wiejskich, wierzeń, zwyczajów itd., innymi słowy, całokształtu kultury wiejskiej na motywację semantyczną słownictwa gwarowego. Stąd badania etymologiczne nad słownictwem gwarowym wymagają dużo bogatszego niż zazwyczaj warsztatu etymologicznego i dodatkowej wiedzy z zakresu dialektologii, historii kultury wiejskiej oraz etnologii.

14

Rec.: Todor Bojadžiev, Vladimir Žobov, Georgi Kolev, Maksim Mladenov, Darina Mladenova, Vasilka Radeva, Ideografski dialekten rečnik na bălgarskija ezik, T. 1: A–D, Sofija 2012, ss. 1055

63%

Waniakowa J., Bijak U.

Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej

|

2017

|

vol. 52

EN

Review: Todor Bojadžiev, Vladimir Žobov, Georgi Kolev, Maksim Mladenov, Darina Mladenova, Vasilka Radeva, Ideografski dialekten rečnik na bălgarskija ezik, Vol. 1: A–D, Sofija 2012, 1055 pp.The article is a review of the first volume of An ideographic dialectal dictionary of the Bulgarian language. One of the crucial distinguishing features of the dictionary are the entry words, which are lexemes of literary Bulgarian naming the particular concepts. The entries are listed alphabetically but in keeping with the conceptual, onomasiological order. The particular entries contain all the registered dialectal forms along with their phonetic and morphological variants and information on the variants’ geographical distribution. Such way of presentation is supposed to provide a full picture of the equivalents of the general-language lexeme (concept) and demonstrate the diversity, lexical richness and nominational capabilities of Bulgarian dialects, while the choice of particular motivational features in the formation of words is supposed to reflect the specifics of the language users’ culture. The dictionary also contains words with no equivalents in the general language, a fact that allows for establishing the thematic groups (or semantic circles) in which Bulgarian dialects developed lexis that is peculiar to them. Rec.: Todor Bojadžiev, Vladimir Žobov, Georgi Kolev, Maksim Mladenov, Darina Mladenova, Vasilka Radeva, Ideografski dialekten rečnik na bălgarskija ezik, T. 1: A–D, Sofija 2012, ss. 1055Artykuł stanowi recenzję pierwszego tomu Ideograficznego słownika dialektów języka bułgarskiego. Jednym z podstawowych wyróżników omawianego słownika są wyrazy hasłowe – leksemy języka literackiego, nazywające poszczególne pojęcia. Artykuły hasłowe są uporządkowane alfabetycznie, ale z zachowaniem układu pojęciowego, onomazjologicznego. Poszczególne hasła zawierają zarejestrowane formy gwarowe i ich warianty fonetyczne oraz morfologiczne z uwzględnieniem rozmieszczenia terytorialnego danych postaci. Taka prezentacja ma dawać pełny obraz ekwiwalentów gwarowych danego leksemu (pojęcia) z języka ogólnego oraz pokazać różnorodność, leksykalne bogactwo i możliwości nominacyjne gwar bułgarskich, a wybór określonych cech motywacyjnych w kreacji wyrazów ma oddawać specyfikę kulturową użytkowników języka. W słowniku można też odnaleźć szereg specyficznych wyrazów, które nie mają odpowiedników w języku ogólnym, co pozwala ustalić, w jakich grupach tematycznych (czy też kręgach semantycznych) gwary wykształciły swoją własną leksykę.

15

„Kartacz” i „kartusz” — historia i etymologia dwóch zapożyczeń

63%

Dębowiak P., Waniakowa J.

Język Polski

|

2012

|

vol. 92

|

issue 3

219–225

PL

Artykuł zajmuje się historią i etymologią dwóch zapożyczeń w języku polskim, mianowicie wyrazów „kartusz” i „kartacz”. Omawia semantykę obu wyrazów i wskazuje języki, z których zostały zapożyczone. Prezentuje pokrótce historię tych wyrazów w języku niemieckim, francuskim i włoskim. W konkluzji wskazuje się wspólny etymon obu zapożyczeń — łac. „c(h)arta”.

EN

The article deals with the history and etymology of two loanwords in Polish, namely "kartacz" and "kartusz". The semantics of both words through centuries in Polish is discussed and donor languages as sources of borrowings are indicated. The history of both words in particular donor languages is also presented there. In conclusion, the common etymon for both words being the Latin "c(h)arta" is shown.

16

Słownik stereotypów i symboli ludowych. Recenzja książki Jerzego Bartmińskiego i Stanisławy Niebrzegowskiej-Bartmińskiej (red.). „Słownik stereotypów i symboli ludowych”, t. II: Rośliny, cz. 5: Drzewa owocowe i iglaste (ss. 299), cz. 6: Drzewa liściaste (ss. 430), Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2020–2021.

63%

Kurek H., Waniakowa J.

Polonica

|

2022

|

vol. 42

171-175

17

Językoznawstwo polonistyczne w XXI wieku — ankieta jubileuszowa Języka Polskiego

27%

Awramiuk E., Gębka-Wolak M., Kucharzyk R., Łaziński M., Milewska-Stawiany M., Piątkowski C., Rak M., Rudnicka E., Rutkowski M., Waniakowa J., Zbróg P., Zimny R.

Język Polski

|

2013

|

issue 1

26-62

Refine search results

What the pencil and the sweet flag have in common or the migration of words and meanings

Mandragora i belladonna – nazwy dwóch roślin magicznych

O pewnych slowianskich dialektalnych nazwach babki ‘Plantago’

Pochodzenie i znaczenie wyrazu szkulepa

Gwarowe nazwy roślin jako przykład słownictwa ginącego — próba analizy zjawiska

Rola słowników łaciny średniowiecznej w badaniach nad słowiańskimi nazwami roślin

90-lecie Profesora Jana Basary

Etymology and ethnolinguistics: Different methodologies with a common goal

Ekwiwalencja a zjawisko „false friends" w słowiańskich nazwach roślin

Próba usystematyzowania polskiej terminologii kosmonomastycznej

Norma językowa w praktyce dydaktycznej. Opinie studentów filologii obcych na temat normy języka polskiego

Odolan – zagadkowa polska gwarowa nazwa kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis L.)

Polskie słownictwo gwarowe w kontekście etymologicznym (na przykładzie nazw roślin)

Rec.: Todor Bojadžiev, Vladimir Žobov, Georgi Kolev, Maksim Mladenov, Darina Mladenova, Vasilka Radeva, Ideografski dialekten rečnik na bălgarskija ezik, T. 1: A–D, Sofija 2012, ss. 1055

„Kartacz” i „kartusz” — historia i etymologia dwóch zapożyczeń

Językoznawstwo polonistyczne w XXI wieku — ankieta jubileuszowa Języka Polskiego