Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 12

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Czasowniki z przedrostkiem re- w dawnej i współczesnej polszczyźnie (na tle wybranych języków słowiańskich)

100%
Zarębski R.
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
|
2016
|
vol. LXIII
143-158
PL
Celem artykułu jest opis czasowników z niesłowiańską cząstką re- w historii języka polskiego, z uwzględnieniem tła słowiańskiego. Omówiono: genezę i chronologię zjawiska, proces wydzielania się prefiksu re- z serii zapożyczeń łacińskich, zależności genetyczno-morfologiczne pomiędzy prefiksem re- a rodzajami podstaw słowotwórczych, relacje motywacyjne zachodzące pomiędzy derywatami czasownikowymi z re- a wyrazami motywującymi, semantykę czasowników z re- oraz uwarunkowania stylistyczno-pragmatyczne tych czasowników. Przeprowadzone badania pozwoliły ustalić, że prefiks re- ma długą tradycję w polszczyźnie, ale jego łączliwość jest ograniczona do podstaw genetycznie obcych. Wskazano także na polisemiczność prefiksu re-, która może zależeć od semantyki podstaw, oraz na przynależność czasowników z re- do specjalistycznej leksyki naukowo- technicznej. Podobnymi właściwościami charakteryzują się derywaty werbalne na re- także w innych językach słowiańskich.
EN
The article aims to describe verbs with non-Slavic prefix re- in the history of the Polish language, including the Slavic background. Discussed issues include: origins and chronology of the phenomenon, the process of evolution of the prefix re- from a series borrowings from Latin, genetic and morphological links between the prefix re- and the types root words, motivational relationships, semantics, as well as the stylistic and pragmatic characteristics of verbs prefixed by re-. It has been established through research that the prefix re- has a long tradition in the Polish language, but its connectivity is limited to genetically foreign roots. Also indicated has been the polysemy of the prefix and the fact that the re- verbs belong in a specialised scholarly and technical vocabulary. Similar properties characterise verbal derivatives prefixed with re- also in other Slavic languages.
2
Publication available in full text mode
Content available

Nagromadzenia leksemów współfunkcyjnych jako element stylu XVI-wiecznej prozy pamiętnikarskiej (na materiale diariusza Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła)

100%
Zarębski R.
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
|
2015
|
vol. LXI
281-296
PL
W artykule zwrócono uwagę na jedną z ważniejszych cech stylowych dawnej prozy pamiętnikarskiej, jaką jest występowanie ciągów synonimicznych. Kryterium genetyczne pozwoliło wyodrębnić szeregi złożone z: 1) jednostki leksykalnej pochodzenia obcego (łacińskiego, włoskiego, orientalnego itd.) i rodzimego, np. bonaccia – ucichnienie wiatru; 2) dwóch leksemów rodzimych, np. odnoga morska – jezioro; 3) leksemu rodzimego i obcego, np. grosz – majdyn oraz 4) dwóch leksemów obcych, np. caurus – magistro. Typ pierwszy tworzą zazwyczaj wyrazy równoznaczne, natomiast leksemy należące do pozostałych grup są zwykle bliskoznaczne. Omawiane szeregi, objaśniając sens wielu wyrazów nieznanych polszczyźnie końca XVI wieku, pełnią najczęściej funkcję semantyczną. Niekiedy mają także charakter ozdobny, a sporadycznie – ekspresywny. Zwrócono także uwagę na wielość formuł metajęzykowych wprowadzających wyrazy synonimiczne: to jest, po naszemu, po łacinie, po włosku, zową, rozumie się, objaśnienia z łącznikiem wyzerowanym.
EN
The article mentioned one of the most important stylistic feature of the old diarist prose, that is the occurrence of synonymic series. The genetic criterion made it possible to distinguish series composed of: 1) lexemes of foreign origin (Latin, Italian, Oriental etc.) and native, such as: bonaccia – ucichnienie wiatru; 2) two native lexemes, such as: odnoga morska – jezioro; 3) native and foreign lexemes, such as: grosz – majdyn and 4) foreign lexemes, such as: caurus – magistro. The first type of lexemes is characteristic of words of equivalent meaning, whereas lexemes which belong to three other types are usually synonymous. The series discussed, while explaining the meaning of a lot of words not known to 16th-century Polish, usually perform the semantic function. Sometimes they also have the ornamental character and, sporadically, the expressive character. Attention was also devoted to the multiplicity of metalinguistic formulae which introduce synonymic words: jest, po naszemu, po łacinie, po włosku, zową, rozumie się, explanations without the copula.
3

Cerkiewnosłowiańskie i wschodniosłowiańskie wpływy językowe w warstwie onimicznej przekładów biblijnych Szymona Budnego (na materiale "Nowego Testamentu")

100%
Zarębski R.
Język Polski
|
2020
|
vol. 100
|
issue 2
77-88
PL
W artykule omówiono zakres wpływów fonetyczno-morfologicznych na warstwę nazewniczą biblijnych przekładów Szymona Budnego. Działający w dobie renesansu na ziemiach Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, tłumacz posiadał znajomość języka cerkiewnosłowiańskiego i starobiałoruskiego. W pracy przekładowej prócz wielu innych źródeł wykorzystywał również tłumaczenia z obszaru Slavia Orthodoxa. Stosowanie nazw własnych w formie nawiązującej do wersji cerkiewnosłowiańskiej było przejawem dążności tłumacza do maksymalnego zbliżenia przekładu do tekstu oryginalnego. Użycie nazw własnych z językowymi śladami cerkiewnosłowiańskimi i wschodniosłowiańskimi wpływa też na ukształtowanie stylistyczne tłumaczeń, gdyż buduje biblijny koloryt lokalny. Odosobnione onimiczne propozycje Budnego indywidualizują jego przekłady na tle XVI-wiecznej polskiej praktyki translatorskiej.
EN
The article discusses the scope of phonetic and morphological influences on the name-related aspect of biblical translations by Szymon Budny. The translator, who was active in the Renaissance era in the lands of the Kingdom of Poland and the Grand Duchy of Lithuania, had knowledge of the Church Slavonic and Old Belarussian languages. In his translation work, apart from many other sources, he also used translations from the area of Slavia Orthodoxa. The use of proper names in the form referring to the Church Slavonic version was a sign of the translator’s desire to bring the translation as close as possible to the original text. The use of proper names with linguistic traces of the Church Slavonic and East Slavonic also contributed to the style of translations, as it built up the local biblical tone. Budny’s isolated onymic proposals individualize his translations against the background of sixteenth-century Polish translation practice. Cerkiewnosłowiańskie i wschodniosłowiańskiewpływy językowe w warstwieonimicznej przekładów biblijnych SzymonaBudnego (na materiale Nowego Testamentu)
4

Perspektywy badawcze historii języka w świetle nowego „Wyboru tekstów z dziejów języka polskiego” (z punktu widzenia członka zespołu autorskiego)

100%
Zarębski R.
Język Polski
|
2016
|
vol. 96
|
issue 4
119-128
PL
Celem artykułu jest wskazanie możliwości zastosowania nowego „Wyboru tekstów z dziejów języka polskiego”, pod red. M. Cybulskiego (Łódź 2015) w badaniach z zakresu różnych subdyscyplin językoznawstwa historycznego. Po krótkiej prezentacji antologii skupiono się na poszukiwaniu nie zmian językowych, ale przejawów ciągłości wybranych zjawisk w trzech obszarach: systemowo-leksykalnym, stylistyczno-pragmatycznym, świadomości językowej. We wnioskach podkreślono, że wskazanie zespołu stabilnych cech w obrębie każdego z poziomów języka może poszerzyć wiedzę historycznojęzykową, a także przynieść korzyści w zakresie obserwacji i prognozowania losów najnowszej polszczyzny; większość zachodzących w niej procesów ma bowiem długą tradycję.
EN
The aim of the paper is to show possibilities of use of the new edition of "Wybór tekstów z dziejów języka polskiego", edited by Marek Cybulski (Łódź 2015) in the research of subfields of historical linguistics. First, the author briefly presents the anthology and then – rather than searching for language changes – focuses on the expression of continuity of the selected developments in three areas: systemic and lexical, stylistic and pragmatic and that of linguistic awareness. In conclusion, the author stresses that by recognizing a group of stable features on each language level we can expand our knowledge of history of language. We can also facilitate observation and prediction of the development of the current Polish language in which most of the undergoing processes have a long tradition.
5

Trwałość i/a stabilność nazewnictwa biblijnego (z badań nad toponimią Nowego Testamentu Szarffenberga z 1556 roku)

100%
Zarębski R.
Język Polski
|
2017
|
vol. 97
|
issue 4
38-48
PL
W artykule zaproponowano opis toponimii w Nowym Testamencie Szarffenberga (1556 r.) w kontekście zjawiska trwałości (ciągłości) i stabilności, jako dwóch kategorii, które decydują o kształcie tradycji onimicznej na gruncie polskich przekładów biblijnych. Oba zjawiska rozpatrywane w powiązaniu z czynnikami pozajęzykowymi (związanymi z różnojęzycznymi źródłami przekładów XVI-wiecznych oraz przynależnością wyznaniową ich autorów) dowodzą istnienia istotnych zależności w zakresie formy językowej toponimów pomiędzy tłumaczeniami renesansowymi, a także średniowiecznymi. Na toponimicznej mapie punktów wspólnych i różnych przekład z 1556 r. zajmuje ważną pozycję, jako początkujący i utrwalający tradycję tłumaczeniową.
EN
In his article the author proposes the description of toponymy in Szarffenberg’s New Testament (1556) in the context of persistence (continuity) and stability as two categories which determine the form of onomastic tradition in the Polish translations of the Bible. Both phenomena are analyzed in connection with non-linguistic factors associated with multilingual sources of the 16th century versions of the Bible and the religious affiliation of translators. Those phenomena prove that there are significant correlations in the linguistic form of toponyms between medieval and Renaissance translations. On the toponymic map of common and different points the translation from 1556 occupies the important position as the one that marks the beginning and establishment of the tradition of translation.
6
Publication available in full text mode
Content available

Z problematyki badań nad językiem polskich przekładów Historii Aleksandra Wielkiego

100%
Zarębski R.
Forum Lingwistyczne
|
2018
|
issue 5
39-51
EN
The author presents the research on lexis and style of Polish translations of The Story of Alexander the Great – a manuscript translation by Leonard of Bończa (1510) and an anonymous print publication of 1550 as a comparative source; both sources constitute a series of translations. The manuscript provides an interesting lexical material (especially various synonymic equivalents placed in the glosses), which can broaden our knowledge on the affluence of lexical resource of Old Polish language. The study of translational practice of a medieval author opens up new perspectives of research, because of varied use of Latin in Polish language. The 16th century print publication sheds some light on the stylistic and linguistic characteristics of the manuscript, indicating constant and variable elements of the language.
7

O potrzebie badań bilingwizmu w historii polszczyzny

100%
Zarębski R.
Prace Językoznawcze
|
2021
|
vol. XXIII/3
71–86
PL
Bilingwizm na gruncie polskiego językoznawstwa interesuje badaczy głównie w wymiarze współczesnym. Ostatnio jednak daje się zauważyć rosnącą tendencję do opisów bilingwizmu jednostkowego i grupowego w ujęciu historycznym. W kontekście zachowań bilingwalnych rozpatruje się coraz częściej problemy dawniej podejmowane z innej perspektywy. Zmiana optyki, wiążąca się z podkreśleniem roli bilingwizmu w historii polszczyzny, stanowi skutek kilku czynników. Do najważniejszych należy odchodzenie od normatywnego stosunku do zagadnienia kontaktów językowych, wartościującego negatywnie przejawy mieszania języków oraz porzucenie przekonania o marginalnej skali zjawiska w polskiej przeszłości językowej. Celem opracowania jest przyjrzenie się dotychczasowym opisom bilingwizmu historycznego, zwrócenie uwagi na źródła badań oraz próba wskazania perspektyw badawczych, jakie otwiera ten kierunek.
EN
Polish researchers are interested mainly in contemporary bilingualism, although recently one can observe a growing tendency to describe individual and group bilingualism from a historical perspective. Moreover, problems which were earlier considered from other perspectives are now analysed in the context of bilingual behaviours. A new approach stressing the role of bilingualism in the history of Polish is due to several factors. The most important one is the fact that a normative approach to language contacts that negatively assesses blending of languages is no longer popular. Bilingualism in the Polish linguistic past is also no longer treated as a marginal phenomenon. The aim of the article is to investigate how historical bilingualism was presented, to focus on research sources and to attempt to point out possible perspectives for further research
8
Publication available in full text mode
Content available

Leksyka materiałów do nauczania polszczyzny w środowisku frankofońskim (na przykładzie wybranych pomocy dydaktycznych z początku XX wieku)

100%
Zarębski R.
Język Polski
|
2023
|
vol. 103
|
issue 4
109-120
PL
W artykule scharakteryzowano leksykę w 3 podręcznikach do nauki języka polskiego przeznaczonych dla frankofonów, które opublikowano na początku XX w. Przeprowadzona w kontekście glottodydaktyki historycznej analiza filologiczna miała na celu: wskazanie prawidłowości, które dotyczyły relacji między zastosowaną metodą gramatyczno-tłumaczeniową a rodzajem nauczanej leksyki oraz charakterystykę słownictwa w perspektywie leksykologicznej. Skonstatowano, że: (1) nauczanie leksyki, mimo że było podporządkowane opisowi gramatycznemu, odbywało się w dużej mierze z udziałem sposobów rozwijania kompetencji leksykalnej, wykorzystywanych we współczesnej glottodydaktyce (pola leksykalno-tematyczne, związki semantyczne, jednostki nacechowane ładunkiem etnolingwistycznym), (2) dawne podręczniki mogą stanowić cenne źródło do badań z zakresu lingwistyki historycznej, zwłaszcza w aspekcie kulturowym.
EN
The article characterizes the lexis of 3 textbooks to teach Polish, dedicated to francophone users, published at the beginning of the 20th century. The objective of the philological analysis conducted in the context of historical glottodidactics was: to indicate the regularity between the applied grammar-translation method and the kind of taught lexis and to characterise vocabulary in the lexicological perspective. It concluded that: (1) despite the subordination of the teaching lexis to a grammatical description, the process is carried out with methods of developing lexical competence used in contemporary glottodidactics (lexical-thematic fields, semantic relationships units with an ethnolinguistic charge), (2) old textbooks can be a valuable resource for research in historical linguistics, especially in the cultural aspect.
9
Publication available in full text mode
Content available

Elementy gwarowe w polszczyźnie mówionej najstarszego pokolenia radomszczan

100%
Zarębski R.
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica
|
2002
|
vol. 042
FR
L’article concerne les traces dialectales dans la langue de la plus ancienne génération des h abitants de Radomsko, nés à la campagne et qui habitent actuellement dans la ville. Après la présentation de l’histoire de Radomsko, l’auteur décrit les processus de l’origine dialectale dans la langue polonaise parlée des habitants dans le domaine de la phonétique, de la flextion et de la syntaxe. La partie «Les remarques sur la dérivation des noms propres» est consacrée à l’anthroponymie dialectale qui fonctionne dans la conscience langagière des informateurs. Sur l’analyse du matériel au niveau phonétique, morphologique et syntaxique, l’auteur constate que dans la langue des h abitants apparaissent les éléments dialectaux possédants l’intensité différente. Ces éléments existent à côté des formes littéraires qui montrent tout de même la tendance expensive.
10
Publication available in full text mode
Content available

Andrzej Sieradzki, Poznańskie derywaty nazwiskowe XVI-XVIII wieku, Poznań: Wydawnictwo Rys, 2013, ss. 197. [rec.]

100%
Zarębski R., Łódzki U.
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica
|
2014
|
vol. 048
11

[recenzja:] Ranko Matasović, Slavic Nominal Word-Formation. Proto-Indo-European Origins and Historical Development

63%
Witczak K. T., Zarębski R.
Język Polski
|
2017
|
vol. 97
|
issue 4
109-114
12

O (nie)przydatności źródeł leksykograficznych w badaniach XIX-wiecznej terminologii prawnej

63%
Woźniak E., Zarębski R.
Język Polski
|
2018
|
vol. 98
|
issue 4
59-69
PL
W artykule podjęto problematykę związaną z wykorzystaniem źródeł leksykograficznych w badaniach XIX-wiecznej terminologii prawnej. Autorzy postawili sobie za cel zbadanie, czy autorzy XIX-wiecznych słowników ekscerpowali akty prawne z czasów Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (co oznaczałoby, że ówczesna leksykografia dokumentowała zachodzące wówczas zmiany w zakresie semantyki terminów czy ich frekwencji), oraz ocenę przydatności słowników jako źródła informacji o dawnej leksyce prawnej. Przeprowadzona analiza wykazała, że dawne słowniki ze względu na często kompilacyjny charakter nie są w pełni miarodajnym źródłem w opisie niestabilnej niegdyś terminologii prawnej, wobec czego jej badania muszą się także odwoływać do konkretnych tekstów – w tym także tych, które dokumentują przejawy dawnej świadomości językowo-prawnej.
EN
The article deals with the use of lexicographical sources in the research of the 19th century legal terminology. The aim of the study is to find out whether the authors of 19th century dictionaries used legal documents from the times of the Duchy of Warsaw and Kingdom of Poland. If so, it would mean that the old lexicography documented undergoing changes of the semantics of terms and frequency of their use. Another aim was to assess the usefulness of dictionaries as the source of information on old legal lexis. The authors demonstrate that the old dictionaries are not a fully reliable source in the description of the then unstable legal terminology because of their compilation nature; therefore, researchers have to refer to specific texts, including those ones.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.