Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 9

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1

Novae. Headquarters Building of The Roman Legionary Base. Excavations of 2010

100%
Sarnowski T., Kovalevskaja L. A.
Światowit
|
2009-2010
|
vol. Tom VIII (XLIX), fasc. A
187-189
PL
W 2008 i 2009 r. dobiegły końca prace wykopali-skowe w obrębie komendantury (principia) obozu w Novae, które z kilku przerwami prowadzone były przez ponad 30 lat, przede wszystkim w tylnym, południowym skrzydle obiektu, mieszczącym kaplicę sztandarów, archiwum, skarbce i pomieszczenia biurowe. Środkowa i północna część budowli została rozpoznana systemem sondaży a szerokopłaszczyznowe badania miały miejsce tylko w pobliżu głównej bramy (groma). Cały teren, zajęty niegdyś przez komendanturę, wraz z odsłoniętymi ruinami został zgodnie z umową przekazany stronie bułgarskiej do konserwacji. Gospodarze terenu zamierzają podjąć wkrótce prace restauratorskie w całej centralnej części stanowiska, w tym także w obrębie łaźni legionowych, wczesnochrześcijańskiej bazyliki i rezydencji biskupiej, badanych w pobliżu principia przez ekspedycję poznańską. Celem lokalizacji nowych elementów zabudowy w północno-wschodniej części komendantury bułgarscy architekci otworzyli z użyciem koparki, w lipcu 2010 r., dwa sondaże, które niewiele później zostały poddane pracom dokumentacyjnym przez naszą ekspedycję. Zadokumentowaliśmy tylny mur portyku dziedzińca wraz z jednym filarem bramy oraz przebadaliśmy częściowo duże jamy w portyku wschodnim, o śmietniskowych wypełniskach, obfitujących w zabytki (amfory, lampy, ceramika cienkościenna i terra sigillata, ciężarki rybackie, fragmenty przedmiotów z brązu, żelaza, kości i szkła, przęśliki, paciorki itp.). Stratygrafia i moneta emitowana w latach 37-41 n.e. datują materiał zabytkowy na połowę I w. i pozwalają łączyć go ze stacjonującym w Novae do 69 r. legionem VIII Augusta. Materiał ten trafił do jam najprawdopodobniej w okresie flawijskim, kiedy teren obozu był przygotowywany do podjęcia prac budowlanych przez świeżo przybyłą legio IItalica. Bardzo ważnym, wyjątkowym wręcz znaleziskiem, jest odkryta koło filaru bramy baza posągu. Nosi ona dwa napisy, jeden z dedykacją z okresu tetrarchii dla Liber Pater, drugi - z konsularną datą (241 r.) i nie poświadczonym dotąd nigdzie w epigrafice wyrażeniem accepta pariatoria.
2

СЕЛЬСКАЯ ОКРУГА ХЕРСОНЕСА ТАВРИЧЕСКОГО (КРЫМ). УСАДЬБЫ в МИКРОРЕГИОНЕ ВЕРХНЕ-ЮХАРИНОЙ БАЛКИ - ИССЛЕДОВАНИА 2011 г.

100%
Sarnowski T., Kovalevskaja L. A.
Światowit
|
2012
|
vol. Tom IX (L), fasc. A
183-187
PL
W 2011 r. kontynuowaliśmy interdyscyplinarne badania nad osadnictwem starożytnym w mikroregionie Wąwozu Jucharina, który wraz z prawie całym Półwyspem Heraklejskim w południowo-zachodnim Krymie tworzy część wiejskiego terytorium greckiej kolonii Chersonez Taurydzki (dziś Sewastopol). Działająca w składzie ekspedycji Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego ekipa studenckiego koła naukowego „Wod.o.Lot” wykonała z latawca ukośne i pionowe zdjęcia z małej wysokości, a na ich podstawie - ortofotomapy trzech farm (342, 343, 363), ponadto - prospekcję geofizyczną, metodą elektrooporową, farmy 342 i okolic farmy 343. Wykopaliskami objęto tylko farmę 343, na której ukończyliśmy odsłanianie jednego z pomieszczeń (nr 4), rozpoczęliśmy badania wieży w jej północno-wschodniej części oraz rozpoznaliśmy wstępnie dziedziniec gospodarstwa, położony między dwiema wyżej wspomnianymi strukturami. Zarówno wieża jak i pomieszczenie 4 zawierają ślady dwóch różnych faz użytkowania. W fazie I zagłębione w skale pomieszczenie 4 z dziewięcioma gniazdami na gliniane kontenery (pithoi) pełniło funkcję magazynową. W fazie II podwyższono ziemnym nasypem poziom użytkowy i zmniejszono szerokość wnętrza z 3,7 do 2,8 m. W fazie I wieża mierzyła u podstawy 7,7x7 m (strona zewnętrzna) i 6,3 x 5,9 m (strona wewnętrzna). Wejście do niej, z kamiennymi stopniami schodów szerokości 90 cm, prowadziło w dół od strony dziedzińca, a jej dolna kondygnacja była zagłębiona na ponad 1 m w skale. W fazie II pogrubiono mur zewnętrzny wieży aż o około 1,5 m i zapewne była wtedy wyższa. Wraz z tym tzw. przeciwtaranowym pasem wieża zajmowała odtąd powierzchnię 10,7x 9,7 m. Eksplorowana przestrzeń szerokości 1,5 m, oddzielona od reszty lichym murem poprzecznym, pełniła prawdopodobnie funkcję klatki schodowej prowadzącej na drugą, podwyższoną kondygnację. Skromny materiał zabytkowy zawierał skorupy amfor z II i III w., odłamki miejscowych naczyń z gliny, fragment mortarium i szklanego bal-samarium, a także żelazne gwoździe i osełkę.
EN
In 2011 we proceeded further with archaeological investigations on the ancient settlement activity in the Yukharine Ravine, situated in the Heraclean Peninsula within the agricultural territory (chora) of Crimean Chersonesos. A team of students from “Wod.o.lot”, a stu¬dent research organisation, acting as members of our Crimean expedition from the Institute of Archaeology of the University of Warsaw, made an aerial and geophysical survey using electroresistivity method (Farmhouse 342 and surroundings of Farm 343). vertical aerial photographs taken from a kite were transformed into orthophotomaps of Farmhouses 342, 343 and 363. The only site excavated in 2011 was Farm 343 (for the plan see: T. CAPHOBCKH, A.A. KOBAAEBCKAS, CeAbCKaz 0Kpy2a XepcoHeca Taepmec- Kozo (Kpuu). ycadbSa 343, “Swiatowit” VIII (XLIX)/A (2009-2010) 2011, fig. 3). The fieldwork was carried out in Room 4, in the tower (Structure 1) and between these two structures. We finished uncovering the ruins of Room 4 and started inve¬stigating the north-eastern part of the tower. In the area between both these structures a 1 m wide test trench was opened across the courtyard of the farm. The tower and Room 4 show distinct traces of two building and occupa¬tion phases. In Phase I, dated to the 3rd quarter of the 3rd c. AD, Room 4 (dimensions: 6.25x5.4 m outside and 4x 3.7 m inside), partially sunk in bedrock, had 9 round rock- -cut pits for large clay containers (pithoi) and served as a storeroom, probably for some food items. In Phase II two inner retaining walls were built on the north-western and south-eastern sides of the room and thus, its inside width was diminished by 90 cm. A new earthen floor was laid overlying a 40 cm thick layer of rammed earth. Among very few small finds there were amphora sherds dated to the 2nd and 3rd c. AD, fragments of local clay vessels and broken pieces ofpithoi. In the tower, sunk more than 1 m into the rocky ground, only its north-eastern part with a 90 cm wide step¬ped entrance leading down from the courtyard was excavat¬ed. In Phase I the tower measured 7.7 x7 m outside and 6.3 x 5.9 m inside. In Phase II the tower was bigger (10.7x 9.7 m) and probably also higher after its outer walls had been reinforced with a 1.5 m wide wall made of large and very large stones in earth bonding. The excavated surface, 1.5 m wide, was separated from the rest of the room by a weak retaining wall, made of reused stones. The investi¬gated part of the tower had served probably as a staircase before it was filled with rubbish and stones later but still in Phase II. The excavations of2011 produced no good dating evidence and among small finds there were only amphora sherds dated to the 2nd and 3rd c. AD, fragments of local clay vessels, one fragment of a mortarium and one of a glass balsamarium, iron nails and a whetstone.
3

Investigations of 2013 at Site 343 in the Rural Territory of Chersonesos Taurica, Yukharine Ravine (Crimea)

100%
Sarnowski T., Kovalevskaja L. A.
Światowit
|
2014
|
vol. Tom XI (LII), fasc. A
173-176
RU
Место раскопок: Севастополь (Балаклавский район), Крым, Украина Руководители экспедиции: Т. Сарновски, Л.А. Ковалевская Финансирование: Институт археологии Варшавского университета Время проведения полевых работ: 30.06-23.07.2013 В 2013 году совместной украинско-польской Гераклейской охранной экспедицией были продолжены научно-охранные раскопки сельской усадьбы на земельном наделе 343. Памятник археологии находится в Балаклавском районе г. Севастополя, расположен на водоразделе балки Бермана и Верхне-Юхариной. В ходе предыдущих раскопок была полностью исследована северо-восточная часть усадьбы.2 Помимо самой постройки сельской усадьбы на данном участке земельного надела 343 исследованы три круглых в плане сооружения хозяйственного значения (Рис. 1). Главным объектом исследований в 2013 мельном наделе 343. Памятник археологии находится в Балаклавском районе г. Севастополя, расположен на водоразделе балки Бермана и Верхне-Юхариной. В ходе предыдущих раскопок была полностью исследована северо-восточная часть усадьбы.2 Помимо самой постройки сельской усадьбы на данном участке земельного надела 343 исследованы три круглых в плане сооружения хозяйственного значения (Рис. 1). Главным объектом исследований в 2013 по внешнему периметру «противотаранного пояса» 10,7x9,7 м. Изучается, прежде всего, внутреннее пространство башни с целью выяснения временных изменений в её планировке. Чтобы определить расположение башни в общей застройке усадьбы были заложены два зондажа вдоль внешнего лица северо-восточной и юго-восточной стен башни. Исследования показали, что в поздний период существования внутреннее пространство башни было поделено на три помещения (Помещения 5-7). В поме-щении 5 в скале был вырублен подвал, глубиной около 1 м, который относится к первоначальному периоду существования башни. В настоящий сезон были определены приблизительные размеры подвала: 2,6 м шириной и более 4 м длиной. На дне подвала в скале обнаружены 4 углубления под пифосы. Обнаружено незначительное количество фрагментов пифосов, похоже, пифо¬сы из подвала были извлечены когда-то в целом виде. К позднему периоду относятся помещения 6 и 7. В сезон 2013 года стена, разделяющая эти помещения, была разобрана и исследования проводились на всей площади юго-западной половины башни (Рис. 2). Прежде всего, в южной части приступили к изучению слоёв более ранней истории ниже уровня выявленного ранее пола, покрытого крупными каменными плитами. В результате на расстоянии более 3 м от юго-западной стены башни обнаружено несколько камней кладки бо-лее ранней стены, которая делила внутреннее простран-ство башни на два помещения. В южном углу башни обнаружен каменный противовес, который является неотъемлемой деталью винодельни. Но в нашем случае явно его вторичное употребление, так как камень расположен в кладке ранней юго-восточной стены. Также интересна находка пифоса т 5ки около центральной части юго-западной стены башни (Рис. 3). В юго-восточной стене башни в «противотаранном поясе» обнаружен порог входа в башню шириной 1 м. Керамический материал довольно многочисленный, но невыразительный, в основном относится к античному периоду, с преобладанием П-Ш в. н.э. В результате исследований площади зондажей с внешней стороны башни у её южного угла выявлена стена направлением северо-запад - юго-восток, в которой обнаружен порожный камень входа шириной 1,1 м, функционирующий в поздний период. Ещё одна стена, отходящая от башни, выявлена у её восточного угла, имеет направление юго-запад - северо-восток. Надеемся дальнейшие исследования на территории усадьбы предоставят более подробную информацию о её жизнедеятельности.
XX
Badania nad starożytnym osadnictwem w południowej części wiejskiego terytorium Chersonezu Taurydzkiego w 2013 r. były prowadzone na terenie farmy 343 (Ryc. 1) w mikroregionie Wąwozu Jucharina. Prace wykopaliskowe zostały ograniczone do dużej, prawie kwadratowej wieży, najstarszego elementu zabudowy farmy. Pierwotne wymiary wieży wynosiły 7,7x7 m, a po pogrubieniu murów zewnętrznych - 10,7x9,7 m. Wykonane zostały również dwa sondaże wzdłuż zewnętrznego lica dwóch boków wieży. Wykopaliska w poprzednich sezonach pozwoliły ustalić, że wnętrze wieży było podzielone na ostatnim etapie jej funkcjonowania na trzy pomieszczenia (pomieszcze¬nia 3-5). W pierwotnej formie pomieszczenie 5 miało wydrążoną w skale piwnicę, na dnie której stwierdziliśmy obecność czterech okrągłych zagłębień służących do ustawienia pitosów. Niewielka liczba znalezionych fragmentów pitosów wydaje się świadczyć o tym, że przed zasypaniem piwnicy kamieniami ze zniszczonych częściowo murów wieży zostały one usunięte w prawie nietkniętym stanie. Po rozebraniu lichego muru z nieregularnych kamieni łączonych gliną, oddzielającego od siebie pomieszczenia 6 i 7, kontynuowaliśmy eksplorację w pomieszczeniu 8, zajmującym całą środkową i południowo-zachodnią część wieży (Ryc. 2). Wejście do pomieszczenia prowadziło dwoma schodkami w dół przez otwór drzwiowy w południowo-wschodnim murze wieży. Wewnątrz niej, blisko południowego narożnika, znajdowało się in situ duże gliniane naczynie (Ryc. 3), być może na moszcz z winogron. Obok znaleziono dwa kamienne obciążniki niezachowanej prasy do wyciskania owoców winnej latorośli. W warstwie sypkiej ziemi zalegającej poniżej poziomu późnego, kamiennego płytowania znaleziono liczne fragmenty ceramiki naczyniowej, w większości z II i III wieku n.e. W dwóch sondażach na zewnątrz wieży odkryto dwa mury. Mur przylegający do południowego narożnika wieży zawierał zlokalizowane w jego pobliżu wejście prowadzące prawdopodobnie na dziedziniec wewnątrz całego zespołu otoczonego zapewne murem okrężnym.
4

Сельская округа Херсонеса Таврического (Крым). Исследованиа 2012 г. в микрорегионе Верхне-Юхариной балки

100%
Sarnowski T., Kovalevskaja L. A.
Światowit
|
2013
|
vol. Tom X (LI), fasc. A
139-144
EN
Site: Sevastopol (Balaklava District), Crimea, Ukraine Field directors: T. Sarnowski, L.A. Kovalevskaja Financial assistance: Institute of Archaeology, University of Warsaw Fieldwork: 26.06-20.07.2012 During the fieldwork of 2012 carried out by the joint Ukrainian-Polish Protection Expedition we proceeded further with archaeological investigations on the ancient settlement activity in the Yukharine Ravine, situated in the Heraclean Peninsula within the agricultural territory (chora) of Crimean Chersonesos, divided into plots by Greek colonists in the Late Classical Period.1 This summer investigations took place only at two sites - 341 and 343 - containing the remains of countryside farmhouses. The farmhouse at Site 341 is situated on the north-eastern slope of the upper part of the Yukharine Ravine, between the Sevastopol municipal cemetery and the area occupied by modern garden houses (datchas). After the site had been cleared by removing grass and any existing rubbish, vertical and oblique aerial photographs were taken from a kite by M. Pisz and S. Rzeźnik. The pictures (Fig. 1) show contours of a rectangular stone enclosure, measuring about 48x35 m. In the north-eastern part of the inner space there can be seen distinct traces of a masonry stone tower with a cistern. In 1989 the site was an object of an archaeological survey2 and in 1995 and 1996 a small rescue excavation was carried out.3 The ceramic material collected during these works can be mostly dated to the 2nd and 3rd c. AD but some later sherds (8th-10th c.) were also present. The main goal of our project in 2012 was to go on with further investigations of topography and architecture of the countryside farmhouse at Site 343 (Fig. 2). Situated between two upper watersheds of the Yukharine and Berman ravines, it forms one complex (Bliznecy) with another farmhouse (Site 344), each provided with a large square tower. The last excavation campaigns revealed within the former a winery (Room 14), a storeroom (Room 4), partially sunk in bedrock, with nine round rock- cut pits for large clay containers (pithoi) and an entrance leading to the courtyard. Both rooms show traces of two building and occupation phases. In addition to the two abovementioned rooms and the tower, Site 343 also contained three circular structures probably used for storing various plant and animal food products. Based on the present state of research we are convinced that circular structures and the farmhouse itself operated simultaneously in the 2nd and 3rd c. AD. A large area of about 300 m2 between the circular structures and the tower was dug last winter by treasure hunters so that we were forced at the beginning of our work to clean it and remove the top soil. No traces of ancient walls were revealed. The vast majority of ceramic sherds can be related to the first centuries AD. The earliest construction on the farm site was the tower, a rectangular structure measuring originally 7.7 x7 m. At a later stage its walls were doubled with four sets of wide, exterior buttresses, usually referred to as “anti-battering ram,” made of very large stones. During the excavation campaign of 2011 the tower was found divided into two rooms, 5x4 m (Room 6 in the south-western part of the tower) and 5x1.5 m (Room 5) large. The fieldwork of 2012 was concentrated on Room 6. Under a thick destruction layer consisting of medium size stones there was found another partition wall made of irregular stones in earth bonding. This very sloppily made wall overlies a pavement made of large stone slabs and fragments of clay pithoi (Fig. 3). Two small concentrations of powdered charcoal and ash were revealed on the pavement in its north-western part (Room 7). To judge by this structural and stratigraphic sequence, we are dealing with the 3rd and probably also the 4th occupation period when the tower did not fulfil its original function any more. The thin layer of soft earth overlying the pavement produced many pottery fragments of the Roman period, dated mostly to the 2nd and 3rd c. AD. In the upper part of the destruction layer there were also found some Medieval sherds and a small fragment of an inscribed (votive?) stone plate with four Greek letters which can be completed as [Άπο]λλοδ[ορος or οτος]. Probably we have to deal with the name of the owner of the farmhouse. In the north-eastern part (Room 5) of the tower a large part of a cellar sunk more than 1 m into the rocky ground was uncovered. The cellar undoubtedly formed part of the original construction of the tower. To judge by many parallels from the Chersonesan chora, it should have contained clay pithoi for storing various food products but no fragments of such containers have been found so far in the cellar filling consisting mostly of very large stones.
PL
Badania prowadzone w 2012 r. nad osadnictwem starożytnym w mikroregionie Wąwozu Jucharina, to jest w południowej części wiejskiego terytorium Chersonezu Taurydzkiego na Półwyspie Heraklejskim, były ograniczone do farm 341 i 343. Po oczyszczeniu stanowiska z pozostałościami zabudowy farmy 341 na północno-wschodnim stoku wąwozu z roślinności i śmieci, wykonano ukośne i pionowe zdjęcia lotnicze z latawca. Pozwoliły one ustalić przybliżone rozmiary powierzchni zajętej przez zabudowę prostokątnego obejścia (48x35 m). Na obszarze badanej w poprzednich latach farmy 343 pracami objęto przede wszystkim wieżę, w obrębie której odsłonięto pozostałości trzeciego okresu jej funkcjonowania. Materiał ceramiczny pochodzi głównie z II-III w. n.e. Na uwagę zasługuje znalezisko fragmentu kamiennej płytki (wotywnej ?) z czterema literami imienia [Άπο]λλοδ[ορος lub οτος], prawdopodobnie właściciela gospodarstwa.
5

Novae. The Roman Legionary Defences. Excavations of 2009 and 2010

100%
Sarnowski T., Tomas A.
Światowit
|
2009-2010
|
vol. Tom VIII (XLIX), fasc. A
185-186
PL
W ramach działań weryfikacyjnych w starych wykopach badaczy bułgarskich i poznańskich wzdłuż murów obronnych obozu zakończyliśmy prace koło kolejnej wieży wschodniego boku. Rozpoczęliśmy rozpoznawanie bramy północnej i odsłoniliśmy kilkunastometrowy odcinek północnego muru. W chronologicznej sekwencji wydarzeń budowlanych z okresu od I do V w. zadokumentowaliśmy łącznie, w części lub całości, dwie wieże drewniane i tyleż kamiennych (nr 4 i 27), dwa odcinki wału ziemnego i obronnego rowu, trzy rampy, mur obronny z II w. i mur oporowy z V w. Kontynuowaliśmy pomiary niezbędne do wykonania trójwymiarowego modelu rzeźby terenu zajętego przez obóz i miasto wczesnobizantyjskie.
6

Novae 2011. Principia et Munitiones Castrorum. Headquarters Building and Legionary Defences

81%
Sarnowski T., Kovalevskaja L. A., Tomas A.
Światowit
|
2012
|
vol. Tom IX (L), fasc. A
189-194
PL
Wykopaliska i prace weryfikacyjne 2011 r. były prowadzone w centralnej części stanowiska, w obrębie komendantury legionowej oraz wzdłuż północnego i wschodniego boku umocnień obozu. Pomiary geodezyjne pozwoliły ukończyć cyfrowy model terenu całego obozu i jego najbliższego sąsiedztwa. Grupa studentów-wolontariuszy z koła naukowego “Wod.o.Lot” przy Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego wykonała serię balonowych zdjęć lotniczych z niskiej wysokości, obejmujących poza terenem obozu także obszar przyobozowego osiedla (canabae), oraz fotogrametrię zachodniego muru bazyliki w zespole komendantury (principia). Jedynymi obiektami eksplorowanymi w obrębie principia były dwie duże jamy we wschodnim portyku dziedzińca (forum militare), w wykopie otwartym w 2010 r. przez architektów bułgarskich bez naszego udziału. Wyeksplorowane całkowicie w tym roku jamy zawierały bardzo bogaty materiał, m.in. fragmenty amfor, ceramikę stołową i kuchenną, lampy, ciężarki do sieci, kałamarz, fragmenty dwóch terakotowych statuetek, kości bydła, łuski i ości ryb, kawałki gliny z odciskami plecionki, drobne odłamki różnych przedmiotów z brązu, ołowiu, żelaza i kości, żelazną strigillę, kościany żeton do gry, odłamki naczyń ze szkła i brązu, 47 paciorków z pasty szklanej i pięć monet z lat 19-21 do 71-72 n.e. Szczególne znaczenie ma najmłodsza moneta Wespazjana. Pozwala ona uściślić datę przybycia do Novae legionu i Italica, co należy sytuować nie w 69 lub 70 r., jak to zazwyczaj się przyjmuje, lecz dopiero kilka lat później. Drugi wniosek jest taki, że o ile przeważająca część znalezisk wiąże się niewątpliwie z pobytem legionu VIII Augusta w Novae w latach około 45-69, to wykopanie jam, zebranie śmieci i zsypanie ich do jam zostało dokonane przez legionistów, którzy przybyli do Novae później, na początku lat 70. I w. Projekt prac dokumentacyjnych i weryfikacyjnych per lineam munitionum koncentrował się w tym roku na wschodnim (wieża nr 5 i wschodnia kurtyna muru obronnego) i północnym (północna kurtyna muru obronnego) boku obozu. Oczyszczona została wieża nr 5 i długi na 21 m odcinek muru wschodniego, szerokości 1,5-1,75 m. Na badanej powierzchni znajdują się też trzy wewnętrzne przypory, dobudowane do wewnętrznego lica muru obronnego, by wzmocnić powiązanie muru z wcześniejszym wałem ziemnym. Celem tegorocznych badań po północnej stronie obozu było odsłonięcie muru obronnego na całej długości eksplorowanej powierzchni oraz wyjaśnienie, dlaczego grubość muru z czasów Trajana waha się od 2,1 m na wschodnim krańcu wykopu do 1,2 m po stronie zachodniej. okazało się, że ten mur obronny zmienia swą szerokość blisko miejsca, gdzie lokalizujemy jedną z drewnianych wież, należących do najwcześniejszych drewniano-ziemnych umocnień legionu VIII Augusta z około połowy I w. Możliwe jest następujące wyjaśnienie tego dość niezwykłego stanu rzeczy. Podczas gdy kamienny mur, oparty o wcześniejszy wał, biegł prosto, ale tylko po stronie zewnętrznej, sam wał na wschód od wieży był wysunięty nieco dalej na południe, aniżeli na odcinku zachodnim. Zaobserwowaliśmy ponadto, że mur z czasów Trajana doznał co najmniej jednej poważnej reperacji, zanim w V w. został wzmocniony od strony zewnętrznej murem oporowym grubości około 1 m. W odległości około 50 cm na południe od kurtyny zbudowany został jeszcze późniejszy mur z kamieni oraz odłamków cegieł i dachówek, spojonych zaprawą ziemną. Mur ten biegł równolegle do wewnętrznego lica muru obronnego.
7

Novae 2012. Munitiones Castrorum. Legionary Defences

81%
Sarnowski T., Kovalevskaja L. A., Tomas A., Zakrzewski P.
Światowit
|
2013
|
vol. Tom X (LI), fasc. A
145-150
PL
W 2012 r. prowadziliśmy prace weryfikacyjne i dokumentacyjne w obrębie bramy wschodniej (porta prin-cipalis dextra) i północnej (porta praetoria) oraz w interval¬um wschodnim. Największy zasięg miały badania w obrębie i w pobliżu dwuprzelotowej bramy wschodniej (Ryc. 1). Odczyszczone zostały dwie platformy, wykonane ze średniej wielkości kamieni, zalanych obficie szarą zaprawą wapienną ze znaczną domieszką rzecznego żwiru i piasku. Na platformach musiały stać dwie kamienne wieże flankujące bramę. Ich dokładny kształt, niewątpliwie pro-stokątny, oraz wymiary są nie do odtworzenia. Wymiary platform wynosiły 7x7 m (platforma północna) i 8x6 m (platforma południowa). Budowa masywnych platform była najwyraźniej konieczna ze względu na potrzebę stabilizacji lessowego gruntu w bliskim sąsiedztwie wcześniejszego rowu z drewniano-ziemnej fazy istnienia fortyfikacji obozu. Mimo znacznej grubości platform (1,5 do 3 m), wykazują one głębokie pęknięcia, szczeliny i zagłębienia. Między platformami znajdował się fundament dźwigający pierwotnie filar między przelotami. zachowały się też dwa odcinki muru progowego. o ile dzięki wcześniejszym wykopaliskom znane było położenie muru obronnego po stronie północnej, o tyle powierzchnia na południe od bramy nie zawierała jego wyraźnych śladów. odczyszczenie południowego profilu wykopu ujawniło obecność najniższej warstwy kamieni należącej do muru obronnego, który w tym miejscu miał szerokość 1,4 m, podczas gdy na północ od bramy jego szerokość wynosiła około 1,5 m. Na południe od bramy mur był posadowiony bezpośrednio na poziomie gruntu (żółty calec). W odległości około 2,5 m na wschód od muru biegł - równolegle do niego - rów szerokości nie mniejszej niż 5 m i głębokości 1,8 m. Na północ od bramy najprawdopodobniej nie było przedłużenia wspomnianego rowu z kamiennej fazy istnienia umocnień obozu. Całą szerokość południowego przelotu bramy, a prawdopodobnie także miejsce po rozebranym filarze, zajmują bardzo grube płyty z miejscowego piaskowca. Ich górne powierzchnie nie tworzą równej płaszczyzny, a zatem nie był tam możliwy ruch kołowy, tylko pieszy. Płyty poło-żono prawdopodobnie dopiero po rozebraniu bramy, co nastąpiło - jak się wydaje - po wzniesieniu murów obron-nych wschodniego aneksu (tzw. Novae II), pod koniec III w. W dwóch miejscach odkryto ślady umocnień drewniano-ziemnej fazy z czasów obecności w Novae legionu VIIIAugusta (około 50 do 69 r. n.e.) i początków obecności legionu I Italica (okres flawijski). W południowym profilu jest to rów szerokości około 2,4 i głębokości 1,4 m. Nie stwierdzono śladów obecności wału. Po północnej stronie bramy najwcześniejszej fazy ujawniliśmy pozostałości zasy¬panego dużymi kamieniami zakończenia rowu. W jego za- sypisku znaleziono trzy fragmenty amfor występujących w jamach na terenie principia, dobrze datowanych na okres około 50-72 r. W odległości niecałych 5 m na zachód od bramy odczyszczono i zadokumentowano biegnący ze wschodu na zachód, długi na 12,5 m i szeroki na 2,5-3 m, odcinek jezdni ulicy via principalis, przykryty stosunkowo regularnymi, prostokątnymi płytami kamiennymi (Ryc. 2). Układ płyt najwyraźniej kierował ruch w stronę północnego przelotu. W jezdni zachowały się ślady dwóch par kolein, wcześniejszych i późniejszych. Rozstaw kół w obu przypadkach wynosił około 1,5 m. Na powierzchni zajętej przez bramę północną (porta praetoria) kontynuowaliśmy odsłanianie wschodniej, prostokątnej platformy, zbudowanej w IV w. z kamieni łączonych obficie białą zaprawą wapienną z dodatkiem stosunkowo małej ilości drobno tłuczonych odłamków ceramiki budowlanej (Ryc. 3). Na platformie, o długości 8,75 m, musiała stać wieża o nieznanych nam wymiarach i formie. Zbudowany wcześniej mur obronny miał na wschód od platformy 1,90 m szerokości. Wykop sondażowy o długości 7,50 m, wytyczony na północ od platformy, nie ujawnił śladów obecności rowu z okresu nerońskiego, jakie odkryto w odległości około 115 m na zachód. W wykopie tym znaleźliśmy jeden ukośny mur oporowy, stabilizujący teren, i uchwyciliśmy pierwotną konfigurację terenu, który w tym miejscu opadał łagodnie na północ. Kąt nachylenia stoku na północ od krawędzi platformy wynosi 13°. We wschodnim intervallum odczyściliśmy zbiornik retencyjny na wodę (Ryc. 4), badany w latach 60. ubiegłego stulecia - uzupełniliśmy wykonaną wtedy dokumentację rysunkową i fotograficzną oraz wykonaliśmy szczegółowe pomiary geodezyjne i niwelacyjne. Udało się też rozwarstwić chronologicznie elementy infrastruktury wodnokanalizacyjnej, zajmujące prawie całą szerokość intervallum między ulicą okrężną (via sagularis) a kamiennym cokołem ziemnego wału, przylegającego od tyłu do muru obronnego.
8

Novae 2014. Legionary Defences and the Rear Part ot the Fortress

61%
Sarnowski T., Kovalevskaja L. A., Tomas A., Zakrzewski P., Dziurdzik T., Jęczmienowski E.
Światowit
|
2015
|
vol. Tom XII (LIII), fasc. A
185-192
PL
W maju 2014 r. Novae było świadkiem uroczystego otwarcia parku archeologicznego, w którym dwa z trzech obiektów były wcześniej przedmiotem badań Ekspedycji Archeologicznej Instytutu Archeologii UW (komendantura legionowa - principia i brama wschodnia - porta principalis dextra). Ważną częścią parku jest też badana przez kolegów z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu grupa biskupia z bazyliką, łaźniami, rezydencją biskupa, baptysterium i hospitium dla ubogich i pielgrzymów (Ryc. 1) . Latem 2014 r. kontynuowano badania wzdłuż fortyfikacji obozu (brama północna, brama wschodnia, wieża nr 12 na południowym boku obozu). W tylnej części obozu przeprowadzone zostały prace interwencyjne w wykopie związanym z naprawą współczesnego wodociągu. Zakończone zostały prace wykopaliskowe we wschodniej części bramy północnej (portapraetoria), gdzie mogliśmy przystąpić do nie ukończonej jeszcze w pełni dokumentacji i weryfikacji wcześniejszych ustaleń (Ryc. 2).O ile sama brama z przelotem szerokości około 7 m znajdowała się w dość mocno nachylonym ku północy obniżeniu małego jaru prowadzącego do krawędzi naddunajskiej skarpy, o tyle już bezpośrednie przedpole wschodniego odcinka muru obronnego koło bramy zajmowało stosunkowo płaski wycinek terenu. Górna powierzchnia gliny tworzącej calec opada w kierunku północnym, a różnica poziomów na odcinku 8 m sięga aż 2 m. Na odcinku 6 m warstwę tę budowniczowie bramy wyrównali do poziomu 34,7 m n.p.m., co po stronie południowej wymagało prawie pionowego przycięcia glinianej skarpy na głębokość około 1 m. Zniwelowana powierzchnia została pokryta do poziomu około 35 m n.p.m. warstwą łamanych kamieni piaskowca połączonych kawowo-szarym lessem, zmieszanym z drobnymi odłamkami wapienia, pochodzącymi najwyraźniej z obróbki na miejscu bloków wapienia. Na warstwie konsolidującej teren stanął w północnej części kwadratu III 137 mur obronny fazy I. Nie znamy pierwotnej grubości muru, bowiem zachowała się z niego tylko dolna część północnego lica. Ma ona grubość 70 cm i jest wykonana w części zachodniej z dużych bloków wapienia o wysokości sięgającej także 70 cm (Ryc. 3). Dalej na wschód lico muru tworzą znacznie mniejsze, starannie ociosane, prostopadłościenne bloki piaskowca. Jest prawdopodobne, że w pewnym momencie (w IV w.?) szarą ziemią z pokruszonym kamieniem zasypano miejsce po wyjętych blokach kamiennych, zabezpieczających skarpę przed obsuwaniem się ziemi i stanowiących jednocześnie szeroką, kamienną podstawę wewnętrznej części muru obronnego pierwszej fazy. Jeśli ten domysł jest słuszny, to pierwotny mur obronny stał na ławie fundamentowej, mogącej mierzyć aż 3,5 m szerokości. O 80 cm krótsza od południa była wschodnia wieża bramy fazy I lub platforma, na której stała wieża. W fazie II (IV w.) fundament wschodniej platfor¬my został przedłużony o około 2,5 m na południe. W kilku miejscach wzdłuż wschodniego i północnego lica platformy zachowały się na niej duże bloki piaskowca należące do cokołu wieży, która być może zajmowała całą powierzchnię platformy. Sam mur obronny tej fazy, w części wewnętrznej (południowej), na fundamencie wkopanym w warstwę z rozbitymi dachówkami, liczył razem z blokami lica z pierwszej fazy 1,8 m szerokości i był wykonany z niezbyt regularnych kamieni piaskowca łączonych kremową zaprawą wapienną. Na przedpolu muru obronnego nie stwierdziliśmy śladów obecności rowu. W pobliżu wschodniej bramy obozu, którą po weryfikacyjnych i dokumentacyjnych pracach w 2012 r. włączono w obręb parku archeologicznego w Novae i poddano niezbędnym zabiegom konserwacyjnym w 2013 r., wykonaliśmy latem 2014 r. sondaż w poprzek wyłożonej kamiennymi płytami ulicy (viaprincipalis). Uzyskany prz¬krój nie daje niestety pewności, jaka była szerokość ulicy i jaki był wygląd jej obu stron. Po stronie południowej mamy zapewne do czynienia z szerokim na minimum 2,4 m chodnikiem pod gołym niebem, wyłożonym dużymi, pro-stokątnymi płytami piaskowca o grubości kilkunastu centymetrów. Chodnik należał niewątpliwie do pierwszej, najstarszej fazy ulicy „kamiennego okresu”. Biegnący wzdłuż chodnika od strony ulicy kamienny ściek szerokości 40 cm i głębokości co najmniej 50 cm każe liczyć się z możliwością, że dalej na zachód ulica miała kolumnowy portyk. Po stronie północnej sytuacja jest zgoła odmienna. Wydaje się bowiem, że mur szerokości 60 cm, biegnący ze wschodu na zachód i położony w odległości 7,3 m od chodnika na południu pełnił funkcję stereobatu portyku. Jeśli zaproponowane identyfikacje zachowanej substancji architektonicznej są słuszne, to jezdnia ulicy via principalis miałaby 7,3 m szerokości, co dokładnie odpowiada pomiarom szerokości bramy zachodniej, w przybliżeniu także bramy wschodniej oraz wyliczeniom szerokości ulicy u monumentalnego wejścia (groma) do principia. W odległości 0,8 do 1,2 m na południe od stereobatu biegnie ukośnie w kierunku północno-wschodnim duży kolektor kamienny o pochyłych ku wnętrzu ścianach, murowanych z dość regularnych kamieni piaskowca. Głębokość tego kanału, przykrytego kamiennymi płytami, wynosi 1,4 m a jego szerokość u dna z ubitego lessu - 60 cm, zaś u góry - 90 cm. W stosunku do poziomu wspomnianego wyżej chodnika kanał biegł na głębokości 1,8 m. Powierzchnia między kanałem a stereobatem jest solidnie zabezpieczona murem oporowym grubości 60 i wysokości 65 cm z kamieni łączonych wapienną zaprawą. Nawierzchnia jezdni wykazuje ślady naprawy. Najpierw tworzył ją przynajmniej częściowo bruk ze stosunkowo małych kamieni piaskowca posadowionych na grubej warstwie ubitego lessu, przemieszanej z fragmentami ceramiki budowlanej; górna powierzchnia tej warstwy miejscami także pełniła funkcję nawierzchni jezdni. W bliżej nieokreślonym momencie została ona zastąpiona nawierzchnią ze stosunkowo dużych płyt piaskowca ukazanych na planie w komunikacie z wykopalisk w 2012 r. (por. przyp. 5). Nowe płyty z wyżłobionymi koleinami znajdują się na poziomie 47 do 47,2 m n.p.m. Nie wiemy, jak wyglądała ta ulica w końcowym okresie istnienia miasta, a to dlatego, że w trakcie wcześniejszych wykopalisk prowadzonych przez kolegów bułgarskich został zdjęty humus i podhumusowa warstwa ziemi. Chyba dopiero w czasach nowożytnych w dość głębokim wykopie wybierane były płyty przykrywające kanał. znaleziska monet z sondażu i pozyskane w czasie czyszczenia płyt jezdni nie układają się niestety w przejrzystą sekwencję. We wszystkich warstwach przeważają zdecydowanie emisje z IV w. Najwcześniejszą jest moneta Gordiana III (238-244), najpóźniejszą zaś Arkadiusza z lat 393-395. W koleinach jezdni zostały znalezione dwie monety, z pierwszej i z końca drugiej połowy IV w. Na południowym boku obozu, gdzie dotąd od czyszczana była i dokumentowana wewnętrzna wieża nr 12 i przylegający do niej odcinek muru południowego, rozszerzyliśmy wykop po stronie północnej i południowej z zamiarem połączenia w jedną całość mniejszych wykopów-jam naszych poprzedników i tym samym otrzymania długiego przekroju południe-północ przez fortyfikacje (Ryc. 4). Plan wykopu wzbogacił się o dwie struktury: trzymetrowy odcinek wschodniego muru późnej wieży zewnętrznej i krótki odcinek ziemnego wału, w który od północy było wbudowane późne, datowane na IV w., pogrubienie muru obronnego. Grubość muru zewnętrznej wieży wynosi 2,65 do 2,8 m. Późna wieża została zbudowana w tym samym czasie, co pogrubienie muru obronnego i w tej samej technice opus mixtum z użyciem rumoszu kamiennego wewnątrz muru i regularnych kamieni piaskowca, przedzielanych warstwami cegieł w partii lica. Mur późnej wieży biegnie pod kątem około 80° na zachód w stosunku do muru obronnego. Po stronie północnej wał ziemny jest przecięty wypełniskiem wcześniejszego sondażu, wykonanego w poszukiwaniu jamy posłupowej wieży drewnianej. Z dużym prawdopodobieństwem możemy sądzić, że negatyw po słupie znajdował się koło narożnika między późnym pogrubieniem muru a murem wieży wewnętrznej. Chodzi zapewne o jeden z trzech zewnętrznych słupów wieży. Po południowej stronie muru obronnego osiągnęliśmy warstwę kamieni pochodzących zapewne z rozbiórki muru i wypełniających może zagłębienie rowu obronnego. Wyżej, aż do poziomu humusu powykopaliskowego zalegają pochyło biegnące z północy na południe, równoległe warstwy gruzu, szarej lub kawowej ziemi i zaprawy wapiennej, powstałe w czasie kolejnych etapów rozbiórki muru obronnego i wieży, w tym także i niedawno, bodaj w XIX lub XX w. Wśród ośmiu monet z wykopu wokół wieży nr 12 aż cztery to emisje Konstancjusza II, które, choć niedobrze stratyfikowane, wydają się sytuować budowę zewnętrznej wieży i pogrubienie muru około połowy IV w. W zachodniej części obozu, gdzie doszło do pęknięcia wodociągu zaopatrującego Swisztow w wodę, podjęto interwencyjne badania wykopaliskowe i prace dokumentacyjne (Ryc. 5). Łączna długość sondażu biegnącego z północnego wschodu ku południowemu zachodowi wyniosła około 9 m, a szerokość 0,8 m. W lessowym calcu ukazało się głębokie na 1 m i szerokie na 50 cm ziemne wypełnisko rowu fundamentowego pod mur wykonany techniką szachulcową, położone o 1 m dalej na zachód wypełnisko szerokiej na 3,2 m i głębokiej na 1,5 m piwnicy oraz jama prawie 60 cm głębokości. Blisko dna piwnicy zalegały fragmenty ręcznie lepionego naczynia o fakturze „trackiej”, dwuuszny dzbanek, fragmenty trzech naczyń szklanych, kamienna stępa i wylew amfory Dressel 20=Zeest 90 ze stemplem na wylewie: ---]L(?)ERI. Znaleziska i pozostałości strukturalne wskazują, że mamy najprawdopodobniej do czynienia ze śladami koszar. Dwie monety, jedna Tybe- riusza z lat 22-23 i druga, mocno wytarta, z pierwszej połowy I w., znalezione w nasypie bezpośrednio nad najwcześniejszym poziomem chodzonym, sugerują, że wspomniane pozostałości należy łączyć z pobytem w Novae legionu VIII Augusta w okresie nerońskim. Z późniejszej fazy okresu pryncypatu zachował się krótki odcinek muru z kamieni piaskowca łączonych żółtym lessem. Jeszcze wyżej, na grubej warstwie nasypu z monetą Arkadiusza z lat 401-403, znajdował się niestarannie zbudowany mur z kamieni łączonych ziemią. W rumowisku obok tkwił fragment krótkiego belkowania z dedykacją dla Priapa Heliopolitańskiego i Geniusza Cesarza.
9

Novae 2013. Legionary Defences and Headquarters Building

61%
Sarnowski T., Kovalevskaja L. A., Tomas A., Zakrzewski P., Dziurdzik T., Jęczmienowski E.
Światowit
|
2014
|
vol. Tom XI (LII), fasc. A
179-188
PL
W 2013 r. kontynuowaliśmy badania wzdłuż fortyfikacji obozu (mur północny, brama północna, brama wschodnia, wieża nr 12 na południowym boku obozu - Ryc. 1), natomiast w jego centrum, w obrębie principia (Ryc. 4), podjęte zostały ponadto prace wykopaliskowe i dokumentacyjne związane z projektem „Novae - serce legionu. Socjalizacja i muzeifikacja ruin rzymskiego obozu i późnoantycznego miasta - I etap”, realizowanym w ramach Operacyjnego Programu Rozwoju Regionalnego 2007-2008 Komisji Europejskiej. Na skarpie dunajskiej, gdzie w latach poprzednich odkryliśmy w odległości około 42 m na wschód od północno-zachodniego narożnika obozu pozostałości kamiennej wieży z końca I lub początku II w., zakończyliśmy w tym roku badania po zlokalizowaniu wcześniejszej wieży drewnianej z okresu nerońskiego, należącej do umocnień obozu legionu VIII Augusta. Wieża drewniana miała w planie kształt prostokąta o wymiarach 5,8x3 m, zwróconego dłuższym bokiem na północ. Wieża wspierała się na sześciu słupach, trzech kwadratowych od strony wewnętrznej i trzech okrągłych od zewnątrz. Ustaliliśmy położenie dwóch skrajnych słupów wewnętrznego rzędu. Pozostałości okrągłych słupów zewnętrznych tkwią pod fundamentem późniejszego muru obronnego. W bardzo ograniczonym zakresie prowadziliśmy również prace w pobliżu bramy północnej i wschodniej. Stwierdziliśmy, że wschodnia platforma bramy północnej, dźwigająca od IV w. wieżę nieznanej nam formy, została dobudowana do obu stron muru obronnego, który wykazuje ślady co najmniej dwukrotnej przebudowy. W ostatnim okresie grubość muru wynosiła 2,3 m. Przed południową platformą bramy wschodniej, gdzie wytyczyliśmy wykop celem uchwycenia końców dwóch rowów, wyraźnie widocznych w profilu położonym 12 m na południe od tego¬rocznego sondażu, nie stwierdziliśmy obecności rowów ani z okresu istnienia drewnianego obozu, ani współczesnego murom kamiennym. Na południowym boku obozu odczyszczaliśmy i dokumentowaliśmy wewnętrzną wieżę nr 12 i przylegający do niej odcinek południowego muru obronnego (Ryc. 2). Mur obronny ma w tym miejscu 3,2 m grubości i wykazuje ślady pogrubienia przy użyciu cegieł ze stemplami, które datują przebudowę na okres po tetrarchii. Wymiary murowanej z kamienia wieży z okresu po pogrubieniu muru obronnego wynoszą u jej podstawy 5,7x2,6 m. Prace ziemne i budowlane (Ryc. 3), związane ze wspomnianym projektem rewitalizacji centralnej części Novae, pociągnęły za sobą konieczność przeprowadzenia pilnych, interwencyjnych działań archeologicznych i dokumentacyjnych. Podjęte one zostały wewnątrz budowli komendantury i wzdłuż jej zewnętrznych murów. Po obu stronach kaplicy sztandarów (A) i skarbców (Fw i Fz) wykopaliska ujawniły - dobudowane do principia od południa - prostokątne pomieszczenia (Ryc. 6). Z wyjątkiem przebadanego wcześniej, ogrzewanego hypokaustycznie pomieszczenia klubowego Ez3 (schola) i małego wnętrza, chyba dla wartownika, obok schodów wiodących na południe z korytarza Dz, funkcja pozostałych nie została ustalona. Należy je chyba uznać za pomieszczenia biurowe. Najokazalszym obiektem na zachód od kaplicy był dwukolumnowy portal (Ryc. 5), położony w odległości 4,5 m na południe od tylnego wejścia do principia, wiodącego poprzez korytarz Dz. Do budowy pomieszczeń i portalu doszło najprawdopodobniej w końcu II lub na początku III w., kiedy to obserwujemy różne przeróbki także w kilku miejscach południowego skrzydła komendantury. Na południe od portalu i w przejściu do korytarza Dz w dość szybkim tempie zbierała się ziemia spływająca z południa. z czasem zaszła konieczność budowy schodów prowadzących na wyższy poziom. Ostatni zarejestrowany poziom uliczki z tyłu komendantury wiąże się już z cywilnym okresem istnienia Novae w V lub VI wieku. W głębokich wykopach fundamentowych pod metalowe pylony rekonstruowanego szkieletu budowli komendantury pojawiły się w obrębie kaplicy sztandarów dwa kontraforsy, zaprojektowane przez budowniczych, by usztywnić i wzmocnić konstrukcję murów kaplicy. Przy wschodnim murze kaplicy wystąpiła koncentracja stosunkowo dużych fragmentów kilku amfor, odkrywanych także we wczesnoflawijskich jamach w portyku wschodnim dziedzińca. Najprawdopodobniej i tym razem mamy do czynienia z małą jamą wykopaną w calcu przez legionistów z I Italica w czasie przygotowań do budowy flawijskich principia. Na środku dziedzińca prace ziemne ujawniły obecność dużych płyt wapiennych, na których prawdopodobnie stała pierwotnie jakaś grupa statuaryczna. Podobne płyty zostały odkryte blisko wschodniego, przyściennego filaru bazyliki. Między tym filarem a kolejnym, wolnostojącym, biegnie mur przegradzający dostęp z dziedzińca do bazyliki. zbudowany on został zapewne po jakimś trzęsieniu ziemi, może w końcu II lub na początku III w., celem wzmocnienia północnego boku bazyliki. Po przeciwległej stronie budowli znajdowały się tam dwa stopnie schodów prowadzących z portyku do bazyliki. Przejście zostało także zamknięte, ale stało się to później, prawdopodobnie dopiero po trzęsieniu ziemi około połowy V w. W czasie oczyszczania poziomu ziemnej posadzki w portyku wschodnim i na dziedzińcu przy jego północno-wschodnim narożniku odkryto bardzo płytko posadowione i bardzo źle zachowane fundamenty dwóch obiektów z absydami. o ile usytuowany w portyku prostokątny obiekt długości około 11,5 i szerokości 7 m z absydą i ławą (?) pełnił może funkcję pomieszczenia przeznaczonego do odbywania zebrań (sobola), o tyle obiekt koło narożnika dziedzińca służył chyba jako rodzaj kaplicy. oba obiekty zostały zbudowane, gdy stała już kolumnada portyku. W północnej części dziedzińca, z późnych jam, wykopanych dopiero w vI w. celem pozyskania czystego lessu do prac budowlanych, wydobyto cztery bazy posągów, trzy z napisami łacińskimi, jedną z greckim. z lektury dedykacji wynika, że bazy z napisami łacińskimi dźwigały plastyczne przedstawienia legionowego orła lub Herkulesa (187 r.), Apollina (209 r.) i Jowisza (212 r.), natomiast baza z drugiej połowy IV w. z wierszowanym napisem greckim - posąg Foibosa (t.j. Apollina). Posągi z końca II i początku III w. zostały wzniesione przez primi pili legionu I Italioa. Baza z napisem greckim jest jedną z dwunastu, które zostały znalezione w principia lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie, i które wystawione były przezprimipilarii (cywilni funkcjonariusze odpowiedzialni za dostawę żywności w systemie pastus militum dla nadgranicznych legionów) w okresie od około 300 do 432 r. Dwie z tych późnych baz zarówno legion I Italski, jak i Novae, co daje nam bardzo pewną podstawę, by sądzić, że komendantura legionu służyła w drugiej połowie IV i pierwszej V w. także jako reprezentacyjne, i chyba też administracyjne, centrum cywilnej społeczności zamieszkującej dawny obóz, opuszczony w dużej części przez legion. Jednym z najpóźniejszych elementów wykorzystania terenu niegdysiejszych prinoipia był szkieletowy grób bez inwentarza, odkryty w obudowanej dachówkami jamie, blisko południowo-zachodniego narożnika dziedzińca, w odległości dwudziestu kilku metrów na wschód od wczesnochrześcijańskiej katedry. Grób miał orientację wschód-zachód a zmarły leżał w pozycji na wznak z głową zwróconą na wschód. W pobliżu północno-wschodniego narożnika dziedzińca został odsłonięty duży, okrągły piec do wypalania wapna (Ryc. 7), najprawdopodobniej z ostatniego okresu istnienia principia w samym końcu VI lub na początku VII w. Średnica komory pieca, wkopanej w całości w ziemię co najmniej na głębokość około 2,5 m, wynosiła 3,2 m. W rumowisku, nad dnem pieca znajdowały się fragmenty co najmniej dwóch kapiteli korynckich, fragment gzymsu i mały odłamek napisu łacińskiego z bazy posągu lub ołtarza dedykowanego nieokreślonemu bóstwu o przydomkach sanotus i [----]or.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.