Search results

1

Ku autonomii etyki. Uwagi metodologiczne

100%

LEKKA-KOWALIK A.

Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

|

2016

|

vol. 29

|

issue 3 (115)

EN

Against the background of some methodological distinctions introduced by Stanisław Kamiński the paper advances the claim that the issue of the autonomy of a scientific discipline concerns cognitive rather than institutional autonomy. The former requires that a discipline have a subjectual rather than meta-subjectual character. Ethics, as conceived of by Tadeusz Styczeń, fulfils this requirement: it has its own empirical data in the form of individual ethical judgments concerning moral oughtness; those judgments grasp normative facts, i.e., real and objective relationships between persons. The operation of ‘exchanging’ persons in a judgment: “I ought to do X to C,” allows us to generalize judgments and thereby to form a general ethical judgement taken to be true: Any person as person deserves affirmation from any person as person. Styczeń distinguishes three dimensions in this judgement, concerning, respectively: existence (the oughtness captured in the judgement is a real relationship), oughtness (the ‘content’ of the oughtness is affirmation, i.e., love), and rightness (what should be done as an ‘expression’ of affirmation). Explaining the existential dimension belongs to metaphysics. Ethics is cognitively autonomous in its oughtness dimension, for it has its own empirical data, although the ultimate explanation of those data belongs to the anthropology of the personal ‘I.’ In the dimension of rightness ethics is not autonomous, for determining what is a right realization of affirmation depends on a ‘total’ anthropology. Distinguishing oughtness and rightness of the ethical judgement, or-as I suggest in the paper-decomposing that judgement into two: “I ought to affirm the person,” and “I ought to do X as a way of affirming,” does not solve the cognitive autonomy of ethics, as a few problems appear. First, according to Styczeń, ethics must have a proprium in order to capture the fact of inconsistent judgments about what is the right way of affirming the person. This means that the anthropology of the personal ‘I”’ must be complemented by some anthropological theses. Two questions arise then: What sources do those additional theses have? Does this mean that ethical judgments are true only within a system of ‘total anthropology’? Secondly, it needs to be determined what kinds of beings can be put as terms of the oughtness relationship. Styczeń concentrates on persons but there are good reasons to claim that other beings, such as the family, the state or institutions, can be oughtness-creating. What status does the judgement “I am morally obliged to do X to my university” have? Is this judgement empirical or deduced from other theses? Thirdly, the contemporary philosophy of science claims-with good reasons-that observation is theory-laden or that observation depends on background beliefs. An ethicist faces then an alternative: he needs either to show that ‘ethical observation’ is not theory-laden or to recognize its theory-ladenness and indicate the sources of the background beliefs. Solutions to these problems will influence the understanding of the cognitive autonomy of ethics. The paper ends with the issue of cognitive autonomy as an epistemic value when seen against the background of the idea that research should have an inter- and transdisciplinary character.

PL

Na bazie metodologicznych rozróżnień Stanisława Kamińskiego w artykule bronię tezy, że problem autonomii dyscypliny naukowej dotyczy nie jej autonomii instytucjonalnej, ale poznawczej. Ta ostatnia wymaga, by dana dyscyplina miała charakter przedmiotowy, a nie metaprzedmiotowy. Etyka w rozumieniu Tadeusza Stycznia ma taki właśnie charakter: ma własne dane empiryczne w postaci jednostkowych sądów o powinności moralnej, a sądy te ujmują fakt normatywny, tj. realnie istniejącą, obiektywną relację powinności między osobami. Uogólnienie tych sądów za pomocą operacji „wymienialności” pozwala sformułować ogólny sąd etyczny „osobie jako osobie od osoby jako osoby należna jest afirmacja”. W sądzie tym Styczeń wyróżnia trzy wymiary: egzystencjalny (relacja ujęta w sądzie jest bytem), powinnościowy (to, co należne, to afirmacja) i słusznościowy (co jest należne jako realizacja afirmacji). Wyjaśnienie wymiaru egzystencjalnego należy do metafizyki. Natomiast etyka jest poznawczo autonomiczna w wymiarze powinnościowym, ponieważ jest oparta na własnych danych, które uzyskują ostateczne wyjaśnienie w antropologii osobowego „ja”. Wymiar słusznościowy sądu – tj. uznanie, co faktycznie jest afirmacją osoby – zależny jest z kolei od przyjętych antropologii i w tym aspekcie etyka jest poznawczo nieautonomiczna. Rozróżnienie wymiaru sądu etycznego czy – jak zaproponowałam w niniejszym tekście – analityczne rozłożenie go na dwa sądy: „powinienem afirmować” i „afirmacja polega na czynie X”, nie rozwiązuje całkowicie problemu autonomii, wciąż bowiem trzeba się zmierzyć z kilkoma problemami. Po pierwsze, skoro zdaniem Stycznia etyka w aspekcie słusznościowym domaga się proprium, antropologia osobowego „ja” musi zostać poszerzona o dodatkowe tezy. Takie poszerzenie wyjaśnia istnienie rozbieżnych sądów słusznościowych. Jakie są źródła owych dodatkowych tez? I czy znaczy to, że prawdziwość sądu etycznego jest zapewniana jedynie na gruncie konkretnej „totalnej” antropologii? Drugi problem dotyczy zakresu bytów, które można „podstawiać” w sądzie etycznym. Styczeń koncentruje się na osobach, ale są racje przemawiające za włączeniem innych rodzajów bytów, na przykład rodziny, państwa, instytucji, w zakres obowiązywania moralnej powinności. Pojawia się wobec tego problem relacji sądów, na przykład „powinienem X wobec osoby” i „powinienem Y wobec uniwersytetu”. Te pierwsze są „danymi doświadczenia”, ale czy także te drugie? Trzeci problem dotyczy rozważanego przez współczesną filozofię nauki uteoretycznienia obserwacji, obecności założeń tła w „obserwacji etycznej” pozwalającej ująć fakt normatywny w sądzie etycznym. Etyk staje przed alternatywą: albo musi pokazać, że obserwacja etyczna nie jest uteoretyczniona, albo też uznać jej uteoretycznienie i wskazać źródła założeń tła. Rozstrzygnięcia tych kwestii będą rzutować na rozumienie poznawczej autonomii etyki. Na zakończenie stawiam pytanie o autonomię jako wartość epistemiczną wobec postulatu badań interdyscyplinarnych i transdyscyplinarnych.

2

O konsekwencjach dwuznaczności terminu „tożsamość osobowa”. Uwagi po lekturze książki Grażyny Osiki Tożsamość osobowa w epoce cyfrowych technologii komunikacyjnych

100%

LEKKA-KOWALIK A.

Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

|

2016

|

vol. 29

|

issue 4 (116)

EN

In her book Grażyna Osika discusses some contexts of developing communication society, the nature of digital technologies, conceptions of identity and the impact of digital technologies on personal identity. On this basis Osika develops a communication model of personal identity. Yet her policy of ignoring metaphysical issues and confining philosophy to the philosophy of mind becomes a source of interpretational problems. Firstly, it is sometimes difficult to determine of what Osika writes: the real identity of a person, the view one has of oneself, a personal experience of one’s identity, the creation of one’s personal identity, the factors that influence one’s identity, the term ‘personal identity’ or the concept of personal identity. The book is in fact about the impact of digital technologies on the process of creating one’s own identity in the sense of acquiring/removing certain personal traits. This is what the communication model refers to. Secondly, Osika stresses that the starting point of creating one’s own identity is the experience of one’s own existence and that the ‘I exist’ experience enables various constructions of oneself. However, Osika does not take into consideration the implications of Piotr Oleś’s distinction she herself quotes: who I am (the realm of metaphysics) and what I am (the realms of psychology, sociology, etc.). While it is true that I can construct myself and that I am influenced by the technologies as well as by the environment, it is so only in the aspect of my traits. As far as my essence is concerned, I am not free to construct myself. I am not a tiger, or a bird, but a person-a rational and free being with potentialities. And it is only such understanding of the human person that may provide the foundations for Osika’s communication model of personal identity. Thus, in order to ultimately justify Osika’s claims, one needs to refer to classical metaphysics.

PL

Grażyna Osika w swej książce omawia konteksty kształtowania się społeczeństwa komunikacyjnego, naturę technologii cyfrowych, koncepcje tożsamości oraz wpływ technologii cyfrowych na tożsamość osobową, by ostatecznie na tej podstawie zbudować komunikacyjny model tożsamości osobowej. Programowe ignorowanie metafizyki i zamknięcie się w filozofii świadomości staje się jednakże źródłem zasadniczych trudności. Po pierwsze, niekiedy trudno jest ustalić, czy Osika pisze o faktycznej tożsamości człowieka, o własnym rozumieniu (wiedzy), „kim jestem”, o poczuciu tożsamości, o budowaniu własnej tożsamości, o czynnikach, które wpływają na budowanie tożsamości, czy o terminie „tożsamość człowieka” i pojęciu tożsamości człowieka. W książce natomiast chodzi naprawdę o wpływ technologii cyfrowych na budowanie się tożsamości w sensie nabywania przez człowieka określonych cech. Tego właśnie dotyczy komunikacyjny model tożsamości, który konstruuje Osika. Po drugie, Osika podkreśla, że punktem wyjścia budowania tożsamości osobowej jest doświadczenie własnego istnienia i że owo „jestem” jest otwarte na rozmaite konstrukcje siebie. Nie wyciąga natomiast konsekwencji z cytowanego przez siebie rozróżnienia Piotra Olesia: pytania o to, kim jestem (metafizyka) i o to, jaka jestem (psychologia, socjologia itd.). Słuszne jest twierdzenie, że mogę konstruować siebie i podlegam wpływom techniki i środowiska – ale jedynie w aspekcie cech; gdy chodzi o odpowiedź, kim jestem ze swej istoty, nie ma żadnych możliwości konstruowania siebie. Nie jestem tygrysem czy ptakiem, ale osobą – bytem racjonalnym i wolnym, a zarazem spontencjalizowanym; i takie właśnie rozumienie osoby daje fundament zaproponowanemu przez Osikę komunikacyjnemu modelowi tożsamości. Dla ostatecznego uzasadnienia tez Osiki należy więc sięgnąć do metafizyki klasycznej.

3

Ku liberalizmowi otwartemu (rec.: W. Ver Eecke, Ethical Dimension of the Economy: Making Use of Hegel and the Concepts of Public and Merit Goods, Springer Verlag, Berlin–Heidel− berg 2008)

100%

LEKKA-KOWALIK A.

Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

|

2011

|

vol. 24

|

issue 4 (96)

EN

Review of Wilfried Ver Eecke’s Ethical Dimension of the Economy: Making Use of Hegel and the Concepts of Public and Merit Goods, Springer Verlag,Berlin–Heidelberg 2008.

4

Filozofia jako fundament badań naukowych nad ubóstwem i strategii jego zwalczania

100%

LEKKA-KOWALIK A.

Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

|

2011

|

vol. 24

|

issue 4 (96)

EN

The paper first analyzes various methodological aspects of the concept of poverty. It shows that this concept is multi−dimensional, syndromic, value−laden and theory−laden. In consequence, any attempt to measure poverty empirically or to construct any strategy to overcome it requires accepting a definition and some indices of poverty (concerning cither an individual, a group or a country). Such a choice should be justified if the empirical results and their follow−up social programs are not to be settled by political agreement of groups in power. It is then argued that a justification of the choice of this definition must be provided by a philosophy and only by such a philosophy which allows us to show why poverty should be seen as evil, why poverty should be fought and why the «should» has a moral character. Classical philosophy of the Aristotelian−Tho− mistic tradition is indicated as the one which fulfills the specified conditions.

5

Nauka i etyka nauki. Owoce wiążącej mocy prawdy

100%

LEKKA-KOWALIK A.

Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

|

2011

|

vol. 24

|

issue 3 (95)

EN

The paper first discusses the question of whether there exists any ethics for scientists, as well as the answer to this question proposed by Tadeusz Styczeń. This constitutes the point of departure for arguing that the ethics of science is grounded in the binding power of truth (which is another concept worked out by Styczeń). In order to demonstrate it it is argued that (1) truth as adaequatio is the goal of science neither replaceable nor reducible to any set of cognitive values; (2) the binding power of truth is the basis for the methodological requirement that reliable scientific results should be accepted by all researchers; (3) methodological value−judgements have a basis in ethical value−judgments, and there are no reasons why the former should be recognized as binding researchers and the latter as not binding them; (4) there is no conflict between cognitive values and ethical ones, for respecting any of them requires respecting truths cognized by the researchers, regardless of the domain those truths belong to, i.e. ethical truths are binding in the same way as biological ones. The practical consequences of this approach are shortly sketched, among them the need to reform education and the training of young scientists.

6

Myślenie utopijne w nauce, o nauce i dzięki nauce. Źródło inspiracji czy zagrożeń?

100%

LEKKA-KOWALIK A.

Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

|

2014

|

vol. 27

|

issue 3 (107)

EN

The author considers a schema of utopian thinking in the context of science. Her starting point is an ambiguity inherent in the Greek etymology of the term ‘utopia’: outopos, i.e., ‘non-existing place’ and eutopia, i.e., ‘good place.’ This ambiguity signifies a gap between what is and what should be: a truly good place for human beings does not exist. Implicit in this thinking is also a diagnosis concerning the actual world: it is not as it should be. Based on this recognition, a utopia becomes a project of building the perfect world – the one that should be. A reasoning of this kind may be also found in science: the knowledge we have is insufficient and therefore a constant scientific progress is necessary regardless of its consequences. There are also (1) utopian conceptions of science, expressing the conviction that actual science is not as it should be and therefore better paradigms of doing science should be constructed, and (2) utopian science policies reflecting the opinion that science does not achieve the expected results, and thus knowledge-seeking activities should be forced into procedures designed by the governing bodies in order to obtain the desired scientific results. Science can also be a source of utopias understood as possible alternatives to the contemporary organization of the world; utopias may be a consequence of the development of science; and finally, science can also make a utopian project attractive by insisting that human beings and the world are simply the ‘material’ and ‘resources’ to be reshaped in accordance with a desired conception. The author defends the thesis that utopian thinking may be identified as exemplifying certain ‘primacies,’ for instance, the primacy of ideas over beings, of procedures over human beings, of social structures over individual persons, of control over understanding, of appearance over the reality, of thinking over cognizing, of methods over objects, of paradigms over facts, and of efficiency over truthfulness. A characteristic mark of the thinking in question is that the primary element of each pair is a correlate of the consciousness rather than a cognitive result as such. In consequence, theoretical cognition is replaced with ‘artistic’ creation, thus entering the realm of poiesis. Accepting primacies of this kind changes science into the utopia the harmful effects of which have already been suffered in history both by science itself and by the societies subjected to such attempts. The introduction to the considerations characterized above includes analyses of some aspects of utopia conceived of as a social project.

PL

Autorka rozważa schemat myślenia utopijnego w kontekście nauki rozumianej jako science. Punktem wyjścia jest dwuznaczność greckiego źródłosłowu terminu „utopia”: outopos, tj. „miejsce nieistniejące”, i eutopia, tj. „dobre miejsce”. Dwuznaczność ta wskazuje na rozziew między tym, co jest, a tym, co być powinno: miejsce prawdziwie dobre dla człowieka nie istnieje. Implicite jest to także diagnoza dotycząca aktualnego świata: nie jest on taki, jaki być powinien. Utopia staje się przez to projektem zbudowania doskonałego świata, czyli takiego, jaki być powinien. Rozumowanie takie można odnaleźć w myśleniu naukowym: aktualna wiedza nie jest tym, co człowiek wiedzieć powinien, i stąd konieczny jest nieustanny postęp naukowy bez względu na jego konsekwencje. Są też utopijne koncepcje nauki (oparte na przekonaniu, że aktualna nauka nie jest taka, jaka być powinna i wobec tego należy skonstruować jej lepsze paradygmaty) i można mówić o utopijnej polityce nauki (odzwierciedlającej przekonanie, że skoro nauka nie osiąga spodziewanych rezultatów, narzucenie na czynności wiedzotwórcze procedur zaplanowanych przez organa rządzące nauką pozwoli zbudować taką naukę, jaką powinna ona być). Nauka może też być źródłem utopii rozumianych jako alternatywy dla aktualnej organizacji świata, utopia może być konsekwencją jej rozwoju i nauka może czynić utopie projektami atrakcyjnymi, gdy człowieka i świat ujmuje jedynie jako „materiał” do przekształcania zgodnie z określonym pomysłem. Autorka broni tezy, że myślenie utopijne można rozpoznać na podstawie przyjmowanych przez nie prymatów: idei nad bytem, procedur nad człowiekiem, struktury społecznej nad jednostką, kontroli nad rozumieniem, wrażenia nad rzeczywistością, myślenia nad poznaniem, metody nad przedmiotem, paradygmatu nad faktem czy skuteczności nad prawdą. Cechą charakterystyczną jest to, że człon prymarny (nadrzędny) jest w przypadku każdej pary produktem świadomości, a nie rezultatem poznania. Następuje pojetyzacja – zastąpienie poznania teoretycznego twórczością. Akceptacja prymatów tego rodzaju w nauce i w myśleniu o nauce przekształci naukę w utopię z wszystkimi – także historycznie znanymi, a niepożądanymi – tego konsekwencjami, tak dla nauki, jak i dla społeczeństwa. Wstępem dla rozważań są analizy niektórych aspektów utopii rozumianej jako projekt społeczny.

Refine search results

6 Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

6 LEKKA-KOWALIK A.

2 2016

1 2014

3 2011

Ku autonomii etyki. Uwagi metodologiczne

O konsekwencjach dwuznaczności terminu „tożsamość osobowa”. Uwagi po lekturze książki Grażyny Osiki Tożsamość osobowa w epoce cyfrowych technologii komunikacyjnych

Ku liberalizmowi otwartemu (rec.: W. Ver Eecke, Ethical Dimension of the Economy: Making Use of Hegel and the Concepts of Public and Merit Goods, Springer Verlag, Berlin–Heidel− berg 2008)

Filozofia jako fundament badań naukowych nad ubóstwem i strategii jego zwalczania

Nauka i etyka nauki. Owoce wiążącej mocy prawdy

Myślenie utopijne w nauce, o nauce i dzięki nauce. Źródło inspiracji czy zagrożeń?