Search results

1

Metoda etnogeograficzna w ukazywaniu zróżnicowania kulturowego w mikroskali. Przykład pożywienia wigilijnego na Śląsku Cieszyńskim

100%

Księżnik K.

Zeszyty Wiejskie

|

2022

|

vol. 28

|

issue 2

125-161

EN

The article is the first attempt to familiarize with the possibilities of using the ethnogeographic method to present cultural diversification in a microscale (in the case of Cieszyn Silesia). Among other things in the text, the following are brought closer: the specificity of the ethnogeographic method, the current state of the Polish Ethnographic Atlas studies on traditional (also Christmas Eve) food, the specificity of the analysed source materials, and the general context of celebrating the Christmas Eve in Cieszyn Silesia. However, the research focus is on an attempt to show the cultural diversity of several villages in Cieszyn Silesia in the early 21st century on nine ethnographic maps, for the first time elaborated in a (regional) microscale. At the same time, the following questions are raised: 1) Do the Christmas Eve dishes served in the examined villages in the early 21st century preserve the cultural specificity of Cieszyn Silesia?; 2) Are the examined villages relatively culturally homogeneous or do they distinguish against the background of the others?; 3) Can the ethnogeographic method enable the presentation of cultural diversification in smaller territories?

PL

Celem artykułu jest pierwsza próba przybliżenia możliwości wykorzystania metody etnogeograficznej do ukazywania zróżnicowania kulturowego w mikroskali (przykład Śląska Cieszyńskiego). W tekście przybliżono m.in. specyfikę metody etnogeograficznej, stan dotychczasowych badań Polskiego Atlasu Etnograficznego nad pożywieniem ludowym (w tym wigilijnym), ogólny kontekst świętowania wigilii Bożego Narodzenia na Śląsku Cieszyńskim. Szerzej skupiono się jednak na próbie przedstawienia zróżnicowania kulturowego kilkunastu wsi Śląska Cieszyńskiego na początku XXI w. na dziewięciu mapach etnogeograficznych, po raz pierwszy opracowanych w mikroskali (regionalnej). Autorka stawia jednocześnie następujące pytania: 1) Czy potrawy wigilijne podawane w badanych wsiach na początku XXI w. zachowują specyfikę kulturową Śląska Cieszyńskiego?; 2) Czy omawiane wsie są jednorodne pod względem kulturowym, czy może wyróżniają się na tle pozostałych?; 3) Czy za pomocą metody etnogeograficznej można ukazać zróżnicowanie kulturowe na mniej rozległych obszarach?

2

Wigilijne tradycje kulinarne osadników na Dolnym Śląsku w świetle materiałów źródłowych Polskiego Atlasu Etnograficznego

100%

Drożdż A.

Studia Etnologiczne i Antropologiczne

|

2022

|

vol. 22

|

issue 1

EN

The text discusses the content of the source materials of the Polish Ethnographic Atlas relating to the culinary customs accompanying the celebration. Information from settlers and displaced people who came to Lower Silesia (current borders of the Lower Silesian Voivodeship) after World War II was taken into account. First of all, the researchers’ records and representations of the memory of the interviewees concerning Christmas Eve dishes eaten in their new place of residence were analyzed. These messages indicated both the process of transmission of some culinary traditions brought by the settlers and the changes taking place under the influence of intercultural contacts. The newcomers brought with them the knowledge of dishes appropriate for times of fasting. The most popular products were groats, selected vegetables (previously preserved) and forest mushrooms foraged in autumn. Despite the fact that the settlers came from different places, the dishes they prepared had almost the same composition; only the methods of their preparation and serving showed some differences. The status of these dishes was not uniform; some of them were still common during the research, while in the case of others, a gradual departure from the tradition of eating them was noticed. The impulse for these transformations was contact with people who often had very different culinary traditions.

PL

W tekście została omówiona zawartość materiałów źródłowych Polskiego Atlasu Etnograficznego odnoszących się do zwyczajów kulinarnych towarzyszących świętowaniu. Uwzględnione zostały wiadomości pochodzące od osadników i przesiedleńców, przybyłych na Dolny Śląsk (obecne granice województwa dolnośląskiego) po II wojnie światowej. Przeanalizowane zostały przede wszystkim zapisy badaczy i reprezentacje pamięci rozmówców dotyczące potraw wigilijnych spożywanych w nowym miejscu zamieszkania. Wiadomości te wskazywały zarówno na proces transmisji niektórych tradycji kulinarnych przywiezionych przez osadników, jak również na zmiany zachodzące pod wpływem kontaktów międzykulturowych. Nowoprzybyli przywieźli ze sobą znajomość potraw o postnym składzie. Do najpopularniejszych produktów należały kasze, wybrane warzywa (wcześniej poddane procesowi konserwacji) oraz zebrane jesienią grzyby leśne. Pomimo, iż osadnicy pochodzili z różnych stron, to przygotowywane przez nich dania posiadały niemal ten sam skład, jedynie sposoby ich przygotowania i serwowania wykazywały pewne różnice. Status tych potraw nie był jednorodny; niektóre z nich cieszyły się powszechnością jeszcze w czasie badań, w przypadku innych zauważono stopniowe odchodzenie od tradycji ich spożywania. Impulsem do tych przekształceń był kontakt z osobami posiadającymi nieraz bardzo odmienne tradycje kulinarne.

3

Święty wieczór w obrzędowości dorocznej Ukraińców Bojkowszczyzny: tradycja ludowa i pamięć przesiedleńców

100%

Kolomyichuk O.

Literatura Ludowa

|

2019

|

vol. 63

|

issue 4-5

53-72

PL

W artykule dokonano analizy tradycyjnych obrzędów i zwyczajów, które dotyczą obchodów Świętego Wieczoru (6 stycznia według nowego stylu) na Bojkowszczyznie – w regionie historyczno-etnograficznym na terenie współczesnej Ukrainy. Świąteczno-obrzędowa uroczystość została przedstawiona według tradycji ludowej obchodów Świętego Wieczoru, czyli dotyczy okresu końca ХІХ – lat 30. ХХ wieku. Opisane działania obrzędowe i rytualne cechuje symbolika dobrego początku; miały one na celu zachować i powiększyć własne gospodarstwo: rytualne milczenie podczas karmienia kur, żywienie bydła daniami obrzędowymi z dotrzymaniem pewnego scenariusza rytualnego i in. Konieczną częścią Świętego Wieczoru na Bojkowszczyznie były motywy zaduszkowe, które przejawiały się w zaproszeniu zmarłych do rodzinnej Świętej Wieczerzy, zostawaniu potraw obrzędowych po jej zakończeniu, semantyką tekstu-obrzędu dopełnianego pomiedzy członkami rodziny, zapychaniu łyżki w rytualny snop. W takich czynnościach magiczno-rytualnych Świętej Wieczerzy jak dzielenie się chlebem, obwiązywanie nóżek stołu łańncuchem, zaprosiny do rodzinnego stołu dusz zmarłych krewnych, dzikich zwierząt czy aniołów, znaleziono symbolikę communitas. Opisywane obrzędy tradycyjne i działania magiczne, funkcjonujące wśród mieszkańców ukraińskiej części Bojkowszczyzny, często porównywnuję z wypowiedziami przesiedlonych Ukraińców – mieszkańców województw zachodnich i północnych współczesnej Polski, którzy jeszcze przed 1947 r. zasiedlali górskie stoki Bieszczad Zachodnich.

EN

The article presents traditional rites and customs connected with the celebration of Christmas Eve (on 6th January) in Boikivschyna, the historical-ethnographic region of modern Ukraine. The festive and ritual ceremony discussed herein adheres to the folk tradition of the celebration of Christmas Eve from the end of the 19thcentury until the 1930’s. The described ritual acts are marked by the symbolism of a “good beginning”: ritual silence during feeding chickens, feeding cattle with ritual food, and keeping some ritual scenarios that were intended to preserve and increase the farmstead. Commemorative motifs were a required part of Christmas Eve in Boikivschyna and manifested themselves in the invitation of the dead relatives to the family’s Holy Supper, in leaving ritual food after the finished supper, in the semantics of the text-rite performed by family members, and in sticking the spoon into a ritual sheaf. Such magical and ritual acts of Christmas Eve as dividing bread; strapping the table legs with a chain; and inviting the souls of dead relatives, wild animals or angels to family supper, have been found to contain symbols related to communitas. The traditional rites and magical acts practised among the inhabitants of Boikivschyna in Ukraine (described in the article) are also compared with memories of deported Ukrainians, inhabitants of western and northern voivodeships of modern Poland who lived in the Bieszczady Mountains before 1947.

Refine search results

1 Literatura Ludowa

1 Studia Etnologiczne i Antropologiczne

1 Zeszyty Wiejskie

1 Drożdż A.

1 Kolomyichuk O.

1 Księżnik K.

2 2022

1 2019

Metoda etnogeograficzna w ukazywaniu zróżnicowania kulturowego w mikroskali. Przykład pożywienia wigilijnego na Śląsku Cieszyńskim

Wigilijne tradycje kulinarne osadników na Dolnym Śląsku w świetle materiałów źródłowych Polskiego Atlasu Etnograficznego

Święty wieczór w obrzędowości dorocznej Ukraińców Bojkowszczyzny: tradycja ludowa i pamięć przesiedleńców