Search results

1

Recenzja książki Marcina Dębickiego i Radosława Zenderowskiego pt. Dlaczego Cieszyn (nie) jest stolicą Europy Środkowej? Idiosynkratyczne mniemania o charakterze miasta, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2021, ss. 248

100%

Makaro J.

Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa

|

2022

|

vol. 13

1-3

2

Przemiany przemysłu na Ziemi Cieszyńskiej w okresie przechodzenia do gospodarki rynkowej

94%

Dziadek S.

Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego

|

2000

|

vol. 1

35-43

PL

Zmieniające się warunki społeczno-ekonomiczne będące konsekwencją przechodzeniado gospodarki rynkowej w znacznym stopniu oddziałują na zmianę struktury zagospodarowaniaregionalnego. To zagospodarowanie jest poniekąd efektem wzajemnego oddziaływaniazróżnicowanych czynników: ludzkiego, środków trwałych i środków obrotowychstanowiących pewną jedność techniczną, organizacyjną i ekonomiczną (Kurowski 1990).

3

Lokalne media internetowe – transgraniczne czy przygraniczne? Przypadek Cieszyna

84%

Kornacka-Grzonka M.

Border and Regional Studies

|

2017

|

vol. 5

|

issue 3

185-200

PL

Pogranicze to często obszar specyficzny, gdzie obserwować można bezpośrednie ścieranie się odmiennych językowo, społecznie czy historycznie grup nieraz obciążonych negatywnymi stereotypami o sąsiadach zza granicy. Media lokalne mogą jednak ograniczać bądź niwelować wzajemne bariery utrudniające współistnienie. Cieszyn jest ciekawym przykładem miasta podzielonego miedzy dwa państwa: Polskę i Czechy. Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie czy lokalne portale wykorzystują możliwości jakie oferuje internet i umacniają stosunki, współpracę między oboma wspólnotami oraz wskazanie jakie czynniki mogą mieć wpływ na ten proces.

EN

Borderland is a specific area where one can observe the direct language, social or historical conflict between groups, which are often overwhelmed by negative stereotypes about their neighbors from abroad. Local media may, however, limit or bridge the barriers to coexistence. Cieszyn is an interesting example of a city divided between two countries: Poland and the Czech Republic. This article attempts to answer the question of whether local web portals use the opportunities offered by the internet and strengthen relationships, cooperation between the two communities, and what factors might influence this process.

4

Przyczynek do wpisu sztambuchowego Jerzego Wilhelma Klocha dla Jana Muthmanna

84%

Golik-Prus A.

Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej

|

2019-2020

|

vol. 69-70

45-55

EN

The established form of album inscriptions, basing on the rich emblematic tradition, made it possible to identify a hand-written album-like inscription of Jerzy Wilhelm Kloch in a book by pastor Jan Muthmann from Cieszyn, which had been earlier regarded as a mere dedication or just passed over. The inscription is of interest primarily as it indicates that one may discover other inscriptions of this type in literature through looking for the aforementioned characteristic features of this literary genre. It has also become another confirmation of close ties of friendship between the two Cieszyn pastors.

PL

Ukształtowany schemat wpisu sztambuchowego, czerpiącego z bogatej tradycji emblematycznej, pozwolił na odkrycie, traktowanego dotąd raczej jako dedykacja lub w ogóle pomijanego, rękopiśmiennego wpisu sztambuchowego Jerzego Wilhelma Klocha w książce cieszyńskiego pastora Jana Muthmanna. Wpis budzi zainteresowanie przede wszystkim ze względu na rysujące się możliwości odkrycia nowych obiektów tego typu w literaturze dzięki zastosowaniu w trakcie badań wspomnianych przed chwilą stałych elementów konstrukcyjnych przynależnych temu gatunkowi literackiemu. Sam zaś przedstawiony wpis stał się dodatkowym potwierdzeniem osobistych więzi łączących dwóch cieszyńskich pastorów.

5

Wpływ administracji publicznej na jakość przestrzeni na przykładzie działań konserwatorskich w latach 90. XX wieku w Cieszynie

84%

Konarzewski Ł.

Ochrona Zabytków

|

2016

|

issue 2

31-54

PL

Artykuł porusza zagadnienia z zakresu ochrony zabytków w kontekście zarządzania przestrzenią z ramienia publicznego, ze szczególnym uwzględnieniem okresu transformacji ustrojowej po 1989 roku w Polsce i krajach Europy Środkowej. Po dokonaniu na wstępie próby zdefiniowania pojęć przestrzeni publicznej i zawierającego się w niej krajobrazu kulturowego oraz omówieniu tych zagadnień na przykładzie działań służby konserwatorskiej w historycznym, środkowoeuropejskim mieście Cieszynie, ukazano proces kreowania metodologii konserwatorskiej, przyjętej dla celów ochrony i opieki nad zabytkami Cieszyna i współkształtowania całości krajobrazu miasta historycznego. Przedstawiono – na kilkunastu przykładach – sposoby praktycznego wpływania na kształt krajobrazu kulturowego i przestrzeni publicznej w mieście, omówiono również przebieg ważniejszych prac związanych z odkryciami i rozpoznawaniem obiektów historycznych oraz ich rezultaty. Opracowanie wsparto na podstawach teoretycznych w postaci materiałów planistycznych znajdujących się w archiwum służb konserwatorskich w Cieszynie i ważniejszych publikowanych i niepublikowanych źródłach do historii miasta oraz na podstawach empirycznych, które stanowiła w Cieszynie w latach 90. XX wieku, przyjęta i realizowana przez autora artykułu, praktyka konserwatorska.

EN

The article addresses the issues from the field of monument conservation in the context of public management of space, with particular focus on the government transformation period after 1989 in Poland and the states of Central Europe. After the initial attempt to define the notions of public space and the cultural landscape it contains, and discussing these issues on examples of efforts of the monument protection services in the historic, Central-European city of Cieszyn, the article presents the process of creating conservation methodology, assumed for the purpose of protecting and preserving the monuments of Cieszyn and co-creating the entirety of the historic city’s landscape. The author uses over a dozen examples to present practical means of influencing the shape of the cultural landscape and public space in the city; he also discusses the proceedings of the most significant works related to discoveries and identification of historical objects, as well as their results. The theoretical basis for the discussion consists of city-planning materials from the monument protection services archive in Cieszyn and the most notable published and unpublished sources regarding the city’s history as well as empirical basis – namely the conservation practice which the author of the article assumed and implemented in Cieszyn in the 1990s.

6

Psyches iatreion, czyli cieszyńska biblioteka księdza Leopolda Jana Szersznika

84%

Bogus-Spyra M.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

2023

|

vol. 120

63-88

EN

The life attitude and scholarly interests of Leopold Jan Szersznik (1747–1814) were influenced both by factors related to his home upbringing and his institutional education, which consisted of philosophical studies at the Jesuit academy in Olomouc, novitiate at the Jesuit convent in Brno, studies in Březnica, study at the academic college of St Clement in Prague, then at the college in Cheb and theological studies in Prague. In November 1775, L.J. Szersznik decided to return to Cieszyn. From Bohemia he brought back a number of books that were the basis for later collections. The basis of his early collection were works on Slavic history, the history of the Society of Jesus and the life of Bohuslav Balbín. Szersznik, who took a position as a professor at a grammar school in Cieszyn, set himself the goal of establishing a library at the school worthy of the new era. When efforts to acquire suitable volumes proved unsuccessful, he decided to put his own collection into the public domain. Permission to set up a library came in 1801, and the ex-Jesuit considered this date the beginning of his foundation library, which opened in 1802 and became the first public institution of its kind in what was then Austrian Silesia, as well as one of the first in what is now Poland. To this day, it ranks among the most valuable Silesian historical collections. Thanks to Szersznik’s efforts and financial support, the collection of several thousand volumes, including manuscripts, was properly secured and organized according to the old section-based scheme that facilitates orientation in the book collection, which was eventually divided into 27 thematic and formal groups. The most extensive section was devoted to the works of lay historians. The second largest section is the collection of works by poets, followed by mathematicians and theologians, philosophers, lawyers, economists, naturalists, grammarians, geographers. Szersznik made sure that the collected volumes would serve not only his students, but also future generations, and that future residents of Cieszyn and visitors who wish to visit the place would also benefit from them. Thanks to the established foundation, the ex-Jesuit’s collection remains the pride of the town to this day. The works collected by Szersznik are often rarities, which cannot be found in other institutions. The collection is an example of a Baroque-Enlightenment library with original interior design, and can still be revered at the Cieszyn library. According to the founder's will, it can serve not only for the development of science, but also for the healing of the soul.

PL

Na postawę życiową i zainteresowania naukowe Leopolda Jana Szersznika (1747-1814) wpłynęły zarówno czynniki związane z wychowaniem domowym, jak i edukacja instytucjonalna, na którą składały się: studia filozoficzne w jezuickiej akademii w Ołomuńcu, nowicjat w konwikcie jezuickim w Brnie, studia w Březnicy, a także nauka w akademickim kolegium św. Klemensa w Pradze, następnie w kolegium w Chebie i studia teologiczne w Pradze. W listopadzie 1775 roku L.J. Szersznik zdecydował o powrocie do Cieszyna. Z Czech przywiózł szereg książek, które były podstawą późniejszych zbiorów. Bazę jego wczesnej kolekcji stanowiły dzieła z dziejów Słowiańszczyzny, historii Towarzystwa Jezusowego oraz życia Bohuslava Balbína. Szersznik, który objął posadę profesora w gimnazjum w Cieszynie, postawił sobie za cel powołanie przy szkole biblioteki godnej nowych czasów. Gdy starania o pozyskanie odpowiednich woluminów okazały się nieskuteczne, postanowił oddać do użytku publicznego własne zbiory. Pozwolenie na urządzenie biblioteki nadeszło w 1801 roku i tę datę eksjezuita uznał za początek swej fundacyjnej biblioteki, która została otwarta w 1802 roku i stała się pierwszą publiczną placówką tego typu na terenie ówczesnego Śląska Austriackiego, a także jedną z pierwszych na obszarze obecnych ziem polskich. Do dziś zaliczana jest do najbardziej wartościowych śląskich zbiorów historycznych. Staraniem Szersznika i dzięki jego środkom finansowym zbiory liczące kilkanaście tysięcy woluminów, w tym manuskryptów, zostały odpowiednio zabezpieczone i uporządkowane według dawnego schematu działowego umożliwiającego orientację w księgozbiorze, który ostatecznie podzielono na 27 grup tematycznych i formalnych. Najobszerniejszy był dział poświęcony pracom historyków świeckich. Drugi pod względem wielkości to zbiór dzieł poetów, następnie matematyków i teologów, filozofów, prawników, ekonomistów, przyrodników, gramatyków, geografów. Szersznik zadbał, by zgromadzone woluminy służyły nie tylko jego uczniom, ale i kolejnym pokoleniom oraz by pożytek z nich mieli także przyszli mieszkańcy Cieszyna i goście, którzy zechcą odwiedzić to miejsce. Dzięki założonej fundacji zbiory eksjezuity do dziś stanowią chlubę miasta. Zgromadzone przez Szersznika dzieła to często białe kruki, których na próżno szukać w innych instytucjach. Kolekcja stanowi przykład biblioteki barokowo-oświeceniowej posiadającej oryginalny wystrój wewnętrzny, który do dziś można oglądać w Książnicy Cieszyńskiej. Zgodnie z życzeniem fundatora może służyć nie tylko rozwojowi nauki, ale także leczeniu duszy.

7

Jerzy Kotula (1855 – 1889). Cieszyński księgarz, wydawca i nakładca

83%

Uljasz A.

Gdański Rocznik Ewangelicki

|

2016

|

vol. 10

57-74

EN

The article presents a story of Jerzy Kotula (1855 – 1889), a book seller from Cieszyn, who greatly contributed to preserving Polish national identity of the Cieszyn area, being one of the local activists of the Evangelical Church. He was a book seller, editor, bibliographer while conducting educational activities. He provided funding for publications of books. Most notably, in 1879 he published a brochure in Cieszyn which presented a letter, dated 8 August, written to him by Józef Ignacy Kraszewski and concerning the mission of Polish schools operating in Silesia. The brochure was entitled W sprawie szkół ludowych na Śląsku (kilka uwag dla nauczycieli) [In the Matter Folk Schools in Silesia (a few comments for teachers)]. From 1883 until his passing Jerzy Kotula owned and operated a Polish bookshop in Cieszyn.

8

Images of the Urban Spaces of Cieszyn

83%

Kulczyńska K., Matykowski R.

Bulletin of Geography. Socio-economic Series

|

2011

|

vol. 15

|

issue 15

83-94

EN

A number of specific characteristics of the town of Cieszyn are inherently related to its history. Since 1920, Cieszyn has been divided by a state border along the Olza river (except for the war time of 1938-1945). Before that, since the 17th century, the town was part of the Austrian Habsburg empire and was under imperial Vienna's cultural influence. The contemporary structure of the Polish part of Cieszyn includes numerous elements reflecting the town's specificity. Therefore, the social cognitive image of Cieszyn comprises those components of its spatial structure too.

9

Przygraniczne targowiska jako kurcząca się forma organizacji przestrzennej handlu detalicznego w Cieszynie

82%

Kulczyńska K.

Space – Society – Economy

|

2020

|

issue 31

25-44

EN

The paper presents changes that have taken place at the cross-border marketplaces in Cieszyn, with a particular emphasis on two of them, located in Łyska and Katowicka Streets. Since the end of the 1990s, they have been gradually shrinking both in terms of the number of consumers and the number of stalls. Nevertheless, they still constitute one of the most important forms of commercial activity in Cieszyn.

PL

W artykule przedstawiono zmiany, jakie zaszły na przygranicznych targowiskach w Cieszynie, ze szczególnym uwzględnieniem bazarów przy al. Łyska i ul. Katowickiej. Od końca lat 90. XX wieku ulegają one stopniowemu kurczeniu się zarówno pod względem liczby konsumentów, jak i liczby stanowisk handlowych. Mimo to nadal stanowią jedną z ważniejszych form działalności handlowych prowadzonych w Cieszynie.

10

Gwiazdka Cieszyńska and the Emigration from Cieszyn Silesia to the United States of America, 1851-1887

71%

Morys-Twarowski M.

Ad Americam

|

2012

|

vol. 13

39-43

EN

We know very little about the emigration from Cieszyn Silesia to the United States of America in the second half of the 19th century. One source of information concerning the history of emigration is the press. The most important Polish newspaper in Cieszyn Silesia was Gwiazdka Cieszyńska (literally: The Cieszyn Star). Examination of issues of Gwiazdka Cieszyńska from 1851 to 1887 (the period when Paweł Stalmach was the editor-in-chief) provides some information about the emigration from Cieszyn Silesia to the United States of America. Additionally, it reveals how the newspaper created an image of the United States of America aimed at discouraging their readers from emigrating to this country.

11

„AVION”. Jeden dom, dwa języki

67%

Pindór M.

Edukacja Międzykulturowa

|

2020

|

vol. 12

|

issue 1

245-261

EN

The paper describes the activities which have been undertaken by “Avion” Reading Room and Coffee House (Čítárna a kavárna Avion) since 2010, from the viewpoint of socio-cultural Czech and Polish initiatives. The House is situated in the Czech Cieszyn near the Friendship Bridge as a branch of the Municipal Library in Czech Cieszyn (Mĕstská knihovna Český Tĕšín). Among many different forms of activities which support an intercultural and supranational dialogue in the multicultural background, initially a focus is on a series of Czech-Polish Discussion Salons (Cyklus Česko-Polských Diskusních Salonů) entitled: “Without Stereotypes. Czechs and Poles in return about themselves” (Bez stereotypů. Češi a Poláci o sobĕ navzájem” (from 2013). The activity of the previous “Avion” café room and restaurant (1933-1939 ) is described as it has been simultaneously the model for the present one and symbol of interwar and multinational Cieszyn. The modern ways for the commemoration of the pre-war “Avion” are presented including the functioning for over a decade (1996-2010 ) of the poetical and musical “Avion” in the buildings of Cieszyn Theatre (Těšínského divadla). The conclusions indicate that the activities undertaken by “Avion” Reading Room and Coffee House comply with a conceptual frame of the multicultural dialogue cited in the White Book on the International Dialogue “Live together as equals in respect” following “to form a space for the intercultural dialogue”, “learning and teaching intercultural competencies” (Rabczuk, 2015, pp. 31-32 ). The initiatives contribute to the integration of the both sides of Cieszyn and societies which differ in terms of nationalities living there.

PL

W artykule poddano opisowi działalność (2010-2020) usytuowanej w Czeskim Cieszynie przy granicznym moście Przyjaźni Czytelni i Kawiarni Avion (Čítárna a kavárna Avion) - oddziału Biblioteki Miejskiej w Czeskim Cieszynie (Mĕstská knihovna Český Tĕšín), w aspekcie podejmowanych przez instytucję czesko-polskich inicjatyw społeczno-kulturalnych. Wśród przywołanych różnych form aktywności, sprzyjających ponadlokalnemu dialogowi międzykulturowemu w środowisku wielokulturowym, uwzględniono przede wszystkim Cykl Czesko -Polskich Salonów Dyskusyjnych/ Cyklus Česko-Polských Diskusních Salonů pt. „Bez stereotypów. Czesi i Polacy o sobie nawzajem/ Bez stereotypů. Češi a Poláci o sobĕ navzájem” (2013 - nadal). W opracowaniu przywołano dzieje poprzedniczki i zarazem pierwowzoru Czytelni i Kawiarni Avion - Kawiarni-Restauracji Avion (1933-1939), symbolu międzywojennego wielonarodowościowego Cieszyna. Przestawiono współczesne sposoby upamiętniania przedwojennej kawiarni Avion, przede wszystkim kilkunastoletnie (1996-2010) funkcjonowanie kawiarni poetycko-muzycznej Avion w pomieszczeniach Teatru Cieszyńskiego w Czeskim Cieszynie (Těšínské divadlo Český Tĕšín). We wnioskach wskazano, iż działania Czytelni i Kawiarni Avion wpisują się w ramy konceptualne dialogu międzykulturowego wymienione w Białej Księdze w sprawie dialogu międzynarodowego „Żyć wspólnie jako równi w godności”, takie jak „tworzenie przestrzeni dla dialogu międzykulturowego”, „uczenie i nauczanie kompetencji międzykulturowych” (Rabczuk, 2015, s. 31-32), przyczyniają się do integracji obu Cieszynów i zróżnicowanych narodowościowo społeczeństw je zamieszkujących.

12

Public diplomacy w miastach podzielonych granicą państwową. Przykład Cieszyna i Czeskiego Cieszyna (Český Těšín)

67%

Zenderowski R., Krycki M.

Border and Regional Studies

|

2014

|

vol. 2

|

issue 2

206-227

PL

Cieszyn i Czeski Cieszyn jako transgraniczne duopolis jest interesujący z dwóch względów: (a) jako przykład dokonujących się między oboma miastami procesów reintegracji społeczno-kulturowej i ekonomicznej oraz (b) jako przestrzeń spotkania dwóch silnie ugruntowanych kultur narodowych (polskiej i czeskiej). Autorzy proponują, by spojrzeć nań z punktu widzenia wielodziedzinowej teorii publicznej dyplomacji, określanej niekiedy jako soft diplomacy; jako taka może być użyteczna zarówno w naukowej analizie transgraniczności, jak i dla władz lokalnych i rządowych, a także innych interesariuszy, myślących o tym, jak w owej reintegracji, jak i tworzeniu wspólnej, przyjaznej przestrzeni pomóc, dla obopólnego dobra. W ramach niniejszego opracowania autorzy skupią się na przeglądzie różnych form oddolnych i odgórnych działań, wpisujących się w dyplomacją publiczną po stronie czeskiej i polskiej, uwzględniając przede wszystkim jej kulturowe aspekty. Zarysowana jest przy tym działalność władz miejskich, które powinny tworzyć dogodne warunki do prowadzenia takiej dyplomacji publicznej, aby sprzyjała ona intensyfikacji międzynarodowych kontaktów. Artykuł jest wreszcie próbą oceny projektów tejże uspołecznionej dyplomacji.

EN

Polish Cieszyn and Czech Český Těšín as a cross-border duopolis is interesting for two reasons: (a) ongoing socio-cultural and economic reintegration processes, and (b) as a place of two strongly established national cultures (Polish and Czech). The authors suggest employing to their study and the phenomenon of transborderness at all the perspective of multidisciplinary public diplomacy theory, sometimes calles as soft diplomacy. As such may be useful both in cross-border scientific analysis, as well as for local and government authorities, and other stakeholders. The authors will focus on a review of the various forms of bottom-up and top-down action, enrolling in public diplomacy in the Czech and Polish, particularly considering its cultural aspects. The activities of municipal authorities is outlined, as they are responsible for creating such favorable conditions for public diplomacy that would support the intensification of international contacts. Finally, the article is an attempt to assess the relevant projects of this „socialized” diplomacy.

13

Pochodzenie pacjentów przyjętych do szpitala bonifratrów w Cieszynie w jubileuszowym roku 1900

67%

Kuśka M.

Hereditas Monasteriorium

|

2013

|

vol. 2

109-139

EN

On December, 1898, two years before the 200th anniversary of its opening, the hospital led by the Brothers Hospitallers of St. John of God in Cieszyn reached the top of its development. The post, at the beginning being able to hold only a few, and then a dozen of patients, after the extension at the end of the 19th century was able to admit 60 patients at the same time. The extension of the hospital coincided with the intensive industrialisation of Cieszyn Silesia. The local urban area became the biggest centre of this type in Austria-Hungary. It is not surprising then that people from almost the whole monarchy, trying to find better living conditions, were migrating for work in the Duchy of Cieszyn. Thanks to the preserved patients’ records from that time it is possible to determine exactly the origins of the patients from the hospital of the Brothers Hospitallers of St. John of God in Cieszyn. It can be stated that the patients staying in this local hospital, represented a variety of nations living in this area at that time. Apart from the natives, a medical record from 1900 mentions a significant number of the inhabitants of Moravia, Czech Republic, Galicia as well as other parts of Austrian Silesia. A smaller number of representatives comes from counties in Upper Hungary and Croatia, Austrian Tyrol, Upper and Lower Austria and, finally, foreign countries – Prussia and Russia. The article constitutes a small contribution to the study of the complex history of the Brothers Hospitallers of St. John of God in Cieszyn. It is also a useful material for the researchers who are interested in ethnic relations in Cieszyn Silesia.

14

Dzieje chłopskiego rodu Zająców z Ogrodzonej koło Cieszyna od XVII do początku XX wieku

67%

Morys-Twarowski M.

Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"

|

2016

|

vol. 4

|

issue 4

99-137

PL

Zającowie byli jedną z najważniejszych rodzin chłopskich osiadłych w Ogrodzonej koło Cieszyna. W artykule przedstawiono losy Zająców z Ogrodzonej od protoplasty rodu Jerzego, kowala, który w 1614 roku nabył grunt w tej miejscowości, aż do przełomu XIX i XX wieku. Z tej rodziny wywodzili się między innymi Andrzej (1818–1885), lekarz w Cieszynie i działacz społeczny, Jerzy (1826–1896), radny Ogrodzonej, działacz społeczny, i Jan (1865–1943), wójt Ogrodzonej, polski działacz narodowy i społeczny, w 1928 roku kandydat w wyborach do Senatu. Zebrany materiał może stanowić podstawę do analizy imiennictwa chłopów na Śląsku Cieszyńskim, ich wyborów religijnych w dobie kontrreformacji i polityki małżeńskiej elit chłopskich oraz wyborów politycznych w 2. połowie XIX i na początku XX wieku.

EN

The Zając family was one of the most important peasant families settled in the village of Ogrodzona near Cieszyn. The article presents the fate of the family from Ogrodzona from Jerzy, the progenitor of the family and a blacksmith, who in 1614 acquired land in the village, until the late nineteenth and the early twentieth century. Members of this family include among others Andrzej (1818–1885), a physician in Cieszyn and social activist, Jerzy (1826–1896), a local councilor and social activist, and Jan (1865–1943), a mayor of the village of Ogrodzona and Polish national and social activist, who in 1928 was a candidate in election to the Senate. The collected materials can form the basis for the analysis of the naming tradition of peasant families from Cieszyn Silesia, their religious choices in the era of the Counter-Reformation, marital policy of peasant elites and political choices in second half of the nineteenth and the early twentieth century.

15

Multiculturalism of the Cieszyn Silesia Borderland and the Identity of an Individual

67%

Muryc J., Raclavská J.

Świat i Słowo

|

2022

|

vol. 38

|

issue 1

465-474

EN

One of the important factors binding an ethnic group is a language. From this point of view, it has to be stressed that in the territory of the historic Duchy of Teschen we have recorded the presence of members of Polish, Czech and German, and – to a lesser extent – Jewish, Slovak, Ruthenian and Wallachian nationalities. The political history of this region was unusually disruptive – change of citizenship was typical and, as a result, spoken and official language changed as well. Over the centuries, Latin, German, Czech and Polish have been used as official languages. Regarding the current usage of standard language varieties, the formal Czech, Polish and – to a lesser extend – Slovak are used. As far as dialects are concerned this group belongs of the southern subgroup of Silesian dialects, the majority of which are located in the polish territory. The dialect is used by the local inhabitants of both Polish and Czech nationalities. Apart from dialect, other language forms used are standard Czech (it is a compulsory class in Polish-language schools), standard Polish as a code of pedagogical communication in local Polish schools, the language of Polish minority magazines; Polish plays on the Polish stage of the Těšín Theater are also shown in Polish language. Polish is used at the events organized by Polish organizations and Polish church services. The Těšín Silesian dialect is probably the most widespread communication code and performs the function of natural, commonly spoken language. Its usage is not determined by age or ethnicity. Generally speaking, the inhabitants of the area are bilingual and, depending on the communication situation, choose the appropriate language code. However, the ethnic identity cannot be derived only from language usage, although language identity is one of its important elements. In the past the inhabitants of Czech Těšín region felt the need similar to that of other inhabitants of other border regions with multi-ethnic, multicultural and multilingual character – the necessity for self-identification. Nowadays, the situation is different – the Czech majority does not feel the need to emphasize its ethnicity, and Polish minority, thanks to Polish schools, organizations, democratization processes and participation in Polish cultural life, declares Polish nationality, but stresses its specific region origin.

16

Kasata zakonu jezuitów na Śląsku Austriackim w 1773 roku w świetle dokumentów Archiwum Ziemskiego w Opawie

67%

Ploch G.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

2023

|

vol. 120

373-400

EN

The purpose of the following article is to outline the process of the dissolution of the Society of Jesus in Austrian Silesia based on the archival complex, little known in Poland, gathered by the Land Archives in Opava (Zemský archive v Opava). The division of Silesia between Prussia and the Habsburg monarchy, as a result of the First Silesian War in 1742, had an impact on the organizational structure of the Society of Jesus in Silesia. The Jesuit college in Opava and the residence in Cieszyn together with the associated mission centres belonged to the Czech Province (Provincia Bohemiae), therefore they were liquidated in 1773 – in contrast to the Jesuit institutions in Prussian Silesia, belonging to a separate Province of Silesia (Provincia Silesiae). The dissolution also partially affected the Jesuit college in Nysa, which owned several villages on the Austrian side. The main intention of the following study is to present the characteristics of the activities of the central Austrian court administration, used not only as part of the dissolution of the Society of Jesus in Austria, but also in the so-called Josephine dissolution carried out a decade later, in the 1780s. The method of operation of the court bureaucracy in terms of work coordination was presented on the basis of the Opava archival documents created in the immediate period of the dissolution. The history of the institutions under discussion (until the dissolution) is only briefly outlined, due to the fact that it has already been developed in the literature. A tabular list of archival materials from the collection of the Royal Office in Opava and a personal list of Jesuits affected by the dissolution were presented. The publication is not an exhaustive analysis of archival sources, but a contribution to further research into the history of the Society of Jesus in Silesia.

PL

Celem poniższego artykułu jest naszkicowanie przebiegu działań kasacyjnych Towarzystwa Jezusowego na Śląsku Austriackim na tle mało znanego w Polsce zespołu archiwalnego zgromadzonego przez Archiwum Ziemskie w Opawie (Zemský archiv v Opavě). Podział Śląska pomiędzy Prusy i monarchię habsburską, dokonany w wyniku I wojny śląskiej w 1742 roku, odbił się na strukturze organizacyjnej Towarzystwa Jezusowego na Śląsku. Kolegium jezuickie w Opawie oraz rezydencja w Cieszynie wraz z przynależnymi ośrodkami misyjnymi należały do Prowincji Czeskiej (Provincia Bohemiae), podległy zatem likwidacji bezpośrednio w 1773 roku – w przeciwieństwie do placówek jezuickich na Śląsku Pruskim, należących do odrębnej Prowincji Śląskiej (Provincia Silesiae). Działania kasacyjne dotknęły również częściowo nyskie kolegium jezuickie, które posiadało kilka wsi po stronie austriackiej. Głównym zamierzeniem poniższego opracowania jest przedstawienie charakterystyki działań centralnej austriackiej administracji nadwornej, zastosowanej nie tylko w ramach kasaty Towarzystwa Jezusowego na ziemiach austriackich, lecz również w tzw. kasatach józefińskich przeprowadzonych dekadę później, w latach 80. XVIII wieku. Sposób funkcjonowania biurokracji nadwornej w kwestii koordynacji prac przybliżono na podstawie opawskich dokumentów archiwalnych powstałych w bezpośrednim okresie kasaty. Historię omawianych placówek (do kasaty) naszkicowano jedynie pokrótce, ze względu na fakt, iż została ona już opracowana w literaturze. Zaprezentowano tabelaryczny wykaz archiwaliów zbioru Urzędu Królewskiego w Opawie oraz spis personalny jezuitów dotkniętych kasatą. Publikacja nie jest wyczerpującą analizą źródeł archiwalnych, lecz przyczynkiem do dalszych badań historii działalności Towarzystwa Jezusowego na Śląsku.

17

Stan i potrzeby zabytków Cieszyna

60%

Samek J.

Ochrona Zabytków

|

1970

|

issue 3

173-181

EN

The author deals with problems connected with the preservation of cultural properties in the town of Cieszyn discussing in detail the particular buildings, starting from the Romanesque St. Nicholas rotunda through the Gothic townscape arrangements (going back to the 14th century), including such representative focal points as the „Piastowska” Tower or Black Friars Church up to the Renaissance burgher houses and the Baroque edifices of high architectural and historical interest. To be mentioned here deserve also some Neo-classical buildings as, for instance, the Larisch palace with its richly decorated interiors. The whole agglomeration of the town’s cultural properties is composed of buildings situated on the Castle Hill, eix churches and 150 houses. Actual state of preservation of Cieszyn cultural properties may cause well-reasoned misgivings about their future fates. A serious danger for them consists in emergence of ground waters, the advanced humidification and cracking of walls as well as in decay of plasters due to excessive salting. As by no means lesser as to their destructive effects are to be considered unapropriate use, reconstructions and repairs carried out in cultural properties in a manner not concurring with the conservator’s viewpoint. The wrongly planned construction of new buildings r e sults in disappearance of ancient town planning and historical pattern of the town. In this connection the author points to the necessity to undertake the many-step works which should be carried out at least within the two following stages: 1) scientific research accompanied by a town planning survey and historical documentation of more important objects, 2) working out of conservation projects. A stress should be laid on the fact that the problem of preserving of Cieszyn cultural properties is tightly bound with tourism as the town is sited on important touring route. Thus the author suggests the need to publish a guide book devoted to Cieszyn and its environments and to highlight the most interesting objects in collaboration with art historians аб consultants. A conclusion may be drawn that problems and conditions discussed by the author represent, unfortunately enough, by far not a solitary instance. Decrements in the monumental architecture substance, unappropriate repaire and „modernization” attempts can also be observed in other towns in this country. As the measures for bettering the situation might be proposed the accelerating of inventory and conservator’s recording works on cultural property as well as an appointment of District Conservator responsible for steady care over the Cieszyn historical monuments.

18

Śmierć kapitana Cezarego Hallera

60%

Korbel D.

Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny

|

2021

|

issue 24

19-55

PL

Wojna czechosłowacko-polska, która trwała 8 dni (23-30 stycznia 1919 r.), jest nadal nieznana dla większości społeczeństwa. Kpt. Cezary Haller, młodszy brat gen. Józefa Hallera, pozostaje jedną z nielicznych postaci bardziej znanych, a nawet „związanych” z tą bitwą. Okoliczności jego śmierci, mimo dostępnych dokumentów archiwalnych i omawiających je publikacji, nadal pozostają polem do spekulacji i manipulacji faktami historycznymi. Fałszywy mit powtarzany przez 100 lat o zabiciu tego polskiego oficera przez żołnierzy czechosłowackich jest częścią braku wiedzy o tej wojnie. Artykuł ten jest kolejną próbą przybliżenia czytelnikom najbardziej prawdopodobnego przebiegu bitwy pod Zebrzydowicami i Kończycami Małymi w dniu 26 stycznia 1919 r. Jest to także okazja do ponownego zwrócenia uwagi na fakt, że kpt. Cezary Halller nie został zabity, ale zginął na polu bitwy. Śmierć kpt. Cezarego Halllera stała się także ważnym symbolem walki o polskość Śląska Cieszyńskiego, a popularyzacja historii jego bohaterskiego czynu pozwoli przypomnieć sobie wielu innych, często bezimiennych bohaterów walki o niepodległość Rzeczypospolitej.

EN

The Czechoslovak-Polish War, which lasted 8 days (January 23-30, 1919), is still unknown to the majority of the public. Capt. Cezary Haller, younger brother of General Jozef Haller, remains one of the few figures more widely known or even "associated" with this battle. The circumstances of his death, despite available archival documents and publications discussing them, still remain a field for speculation and manipulation of historical facts. The false myth repeated for 100 years about the killing of this Polish officer by Czechoslovak soldiers is part of the lack of knowledge about this war. This article will be another attempt to deflate this issue and at the same time to familiarize readers with the most probable course of the battle of Zebrzydowice and Kończyce Małe on January 26, 1919. It will also be an opportunity to once again draw attention to the fact that Captain Cezary Halller was not killed or killed but died on the battlefield. The death of Capt. Cezary Halller also became an important symbol of the fight for Polishness of Cieszyn Silesia, and popularization of the history of his heroic deed will allow to recall many other often nameless heroes of the fight for independence of the Republic of Poland.

19

12 Pułk Piechoty Ziemi Wadowickiej w obronie Śląska Cieszyńskiego

60%

Korbel D.

Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny

|

2018

|

issue 21

60-83

PL

Artykuł poświęcony jest udziałowi 12. Pułku Piechoty Ziemi Wadowickiej w obronie Śląska Cieszyńskiego podczas inwazji czeskiej w dniach 23-30 stycznia 1919 r. Ten konflikt był częścią procesu odzyskiwania niepodległości przez Polskę i walki o kształt jej granice. Autor przedstawił przyczyny sporu, jego historię i argumenty antagonistów. Podkreślił działania podstępne i dezinformacyjne ze strony Czech oraz scharakteryzował siły obu walczących stron. Szczegółowo opisany został przebieg wydarzeń - bitwa pod Stonawą, Kończycami Małymi i Zebrzydowicami z udziałem żołnierzy z 12 pułku piechoty. Jednym z oficerów, który zginął 26 stycznia niedaleko Stonawy był por. Henryk Karol Taub. Decyzją prezydenta RP z 22 października 2018 r. został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

EN

The article remains participation of the 12th Infantry Regiment in the defense of Cieszyn Silesia during the Czech invasion of Poland from 23rd to 30th January 1919 r. This conflict was a part of the regaining independence process by Poland and the struggle of the shape of Polish borders. The introduction includes the subject of the dispute, its history and antagonists’ arguments. There are also some political and economic reasons of the outbreak of Czech-Polish war. The author underlines insidious and disinformation actions by Czech. Their army pretends to be Ententa army and tries to use the international mandate for their aggression. The next part shows the military aspect of the conflict and the Polish and Czech strength. The presentation of war events connected to the 12th Infantry Regiment participation in the war is also presented and the diplomatic circumstances of the end of the conflict between both countries are wildly described. The gory battle near Stonawa, Kończyce Małe and Zebrzydowice on 26th January is emphasized because of the participation of soldiers from 12th Infantry Regiment. One of the soldiers, who died on 26th January near Stonawa, was Henryk Karol Taub. He was given the Knight’s Cross of the Order of Polonia Restituta by the president of Poland on 22nd October 2018.

20

Archiwalia obcej proweniencji oraz starodruki i książki dawne oznaczone obcymi znakami pieczętnymi w zbiorach Archiwum i Biblioteki OO. Bonifratrów w Cieszynie

59%

Kuśka M.

Hereditas Monasteriorium

|

2014

|

vol. 4

261-292

EN

The archival and library collection of the Cieszyn Brothers Hospitallers, despite being of relatively smaller size compared to the sermonic collection, is of great interest, particularly because of the extant hospital records as well as early prints of medical nature, and a very complex history of some archival and library units. A certain part of the collection shared the complicated fate of the monastery and the monks. Over more than a hundred years they frequently changed owners, all of whom have left their mark in the books. The presence of previous owners in the history of a given volume is best exemplified by seal imprints. The present compilation presents all the early printed books and antique books from the collection of the Archives and Library of the Brothers Hospitallers in Cieszyn, as well as archival records clearly originated outside the monastery. It also demonstrates the influence they exerted on the present shape of the archival and library collection of the convent of Brothers Hospitallers.

Refine search results

Recenzja książki Marcina Dębickiego i Radosława Zenderowskiego pt. Dlaczego Cieszyn (nie) jest stolicą Europy Środkowej? Idiosynkratyczne mniemania o charakterze miasta, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2021, ss. 248

Przemiany przemysłu na Ziemi Cieszyńskiej w okresie przechodzenia do gospodarki rynkowej

Lokalne media internetowe – transgraniczne czy przygraniczne? Przypadek Cieszyna

Przyczynek do wpisu sztambuchowego Jerzego Wilhelma Klocha dla Jana Muthmanna

Wpływ administracji publicznej na jakość przestrzeni na przykładzie działań konserwatorskich w latach 90. XX wieku w Cieszynie

Psyches iatreion, czyli cieszyńska biblioteka księdza Leopolda Jana Szersznika

Jerzy Kotula (1855 – 1889). Cieszyński księgarz, wydawca i nakładca

Images of the Urban Spaces of Cieszyn

Przygraniczne targowiska jako kurcząca się forma organizacji przestrzennej handlu detalicznego w Cieszynie

Gwiazdka Cieszyńska and the Emigration from Cieszyn Silesia to the United States of America, 1851-1887

„AVION”. Jeden dom, dwa języki

Public diplomacy w miastach podzielonych granicą państwową. Przykład Cieszyna i Czeskiego Cieszyna (Český Těšín)

Pochodzenie pacjentów przyjętych do szpitala bonifratrów w Cieszynie w jubileuszowym roku 1900

Dzieje chłopskiego rodu Zająców z Ogrodzonej koło Cieszyna od XVII do początku XX wieku

Multiculturalism of the Cieszyn Silesia Borderland and the Identity of an Individual

Kasata zakonu jezuitów na Śląsku Austriackim w 1773 roku w świetle dokumentów Archiwum Ziemskiego w Opawie

Stan i potrzeby zabytków Cieszyna

Śmierć kapitana Cezarego Hallera

12 Pułk Piechoty Ziemi Wadowickiej w obronie Śląska Cieszyńskiego

Archiwalia obcej proweniencji oraz starodruki i książki dawne oznaczone obcymi znakami pieczętnymi w zbiorach Archiwum i Biblioteki OO. Bonifratrów w Cieszynie