Search results

1

A forgotten hero: Jan Morawiński (1907–1949)

100%

Olkowski R.

Muzealnictwo

|

2021

|

issue 62

220-226

EN

Notes of a Curator at the National Museum published in 1970 in the second volume of the book Struggle for Cultural Goods is the only generally available testimony to saving the Wilanów historic monuments by Jan Morawiński, a forgotten hero from the times of WW II. Additionally priceless because of Morawiński documenting the looting of 137 paintings belonging to the pre-WW II Branicki collection at Wilanów. The above-mentioned Notes were published by the Państwowy Instytut Wydawniczy after the manuscript kept in the private archive of the author’s daughter Agnieszka Morawińska. The notes, however, resemble pieces of paper torn from a notebook in which an earlier chapter is missing. The missing chapter does exist, yet for unknown reasons was omitted in the two-volume Struggle for Cultural Goods. Warsaw 1939–1945 edited by Prof. Stanisław Lorentz. The present paper is based on Morawiński’s hand-written testimony, supported by archival sources and recollections of his colleagues from the National Museum in Warsaw (MNW). From August 1939 to August 1944, Jan Morawiński, together with others, was involved in saving precious museum exhibits in the Museum building, but also throughout Warsaw. He was involved in packing the historic monuments into crates which were to help them survive the toughest times, and he helped to put out fires at the Museum, risking his own life. Moreover, he rescued the Royal Castle collections during the hardest bombing of Warsaw, transporting them to the storages in Warsaw’s Jerozolimskie Avenue. For his dedication he was awarded the Virtuti Militari Cross of the 5th class by Gen. Juliusz Rómmel. After Warsaw’s surrender, he was assigned Head of MNW’s storerooms and inventories: when Director Lorentz was absent, he acted as his deputy. In the first period of the Nazi occupation he courageously faced German officials. Furthermore, he headed the clandestine action of inventorying and documenting German destructions and plundering. The knowledge amassed in this way was extremely helpful in the restitution of the looted historic monuments, not only museum ones. He also contributed to documenting the destruction of the Warsaw Castle. Imprisoned by the Nazis, he went through Gestapo’s hands at Daniłowiczowska Street in Warsaw. Later on, he became manager of the Museum of Old Warsaw in the Old Town, at the same time acting as a guardian of the Wilanów collection. Following the defeat of the Warsaw Uprising, he participated in the so-called Pruszków Action in whose course he was badly injured.

2

Zapomniany bohater - Jan Morawiński (1907–1949)

100%

Olkowski R.

Muzealnictwo

|

2021

|

issue 62

260-271

PL

Notatki kustosza Muzeum Narodowego opublikowane w 1970 r. w drugim tomie książki Walka o dobra kultury, to jedyne ogólnodostępne świadectwo ratowania zabytków wilanowskich przez Jana Morawińskiego, zapomnianego bohatera z czasów II wojny światowej. Bezcenne ze względu na udokumentowanie przez Morawińskiego grabieży 137 obrazów należących do przedwojennej kolekcji Branickich w Wilanowie. Wspomniane Notatki zostały opublikowane przez Państwowy Instytut Wydawniczy na podstawie rękopisu istniejącego w domowym archiwum córki ich autora, Agnieszki Morawińskiej. Sprawiają jednak wrażenie kartek wyrwanych z notatnika, w którym brakuje wcześniejszego rozdziału. Rozdział ten istnieje, ale z niewyjaśnionych przyczyn został pominięty w dwutomowym dziele pod redakcją prof. Stanisława Lorentza pt. Walka o dobra kultury. Warszawa 1939–1945. Niniejszy artykuł opiera się na rękopiśmiennym świadectwie Morawińskiego, popartym archiwalnymi źródłami i wspomnieniami kolegów z Muzeum Narodowego w Warszawie (MNW). Jan Morawiński od sierpnia 1939 r. do sierpnia 1944 r. ratował, wraz z innymi, bezcenne muzealia w gmachu muzeum, a także na terenie stolicy. Pakował zabytki do skrzyń, by przetrwały najcięższy okres i z narażeniem życia gasił pożary budynku muzeum. Ratował zbiory Zamku Królewskiego w czasie najcięższego bombardowania Warszawy, przewożąc je do magazynów w Alejach Jerozolimskich. Za swoje poświęcenie otrzymał z rąk gen. Juliusza Rómmla krzyż Virtuti Militari V klasy. Po kapitulacji Warszawy został mianowany kierownikiem magazynów i inwentarzy MNW – w czasie nieobecności dyrektora Lorentza był jego zastępcą. W pierwszym okresie okupacji odważnie stawiał czoła niemieckim urzędnikom. Kierował tajną akcją inwentaryzacji i dokumentacji zniszczeń i rabunków niemieckich. Wiedza zgromadzona w ten sposób była niezwykle pomocna w restytucji zagrabionych zabytków, nie tylko muzealnych. Brał także udział w dokumentowaniu zniszczeń Zamku Królewskiego. Schwytany przez Niemców, przeszedł przez Gestapo w więzieniu przy ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie. W późniejszym czasie został kierownikiem Muzeum Dawnej Warszawy na Starym Mieście, a równolegle był także opiekunem zbiorów wilanowskich. Po upadku powstania warszawskiego brał udział w tzw. akcji pruszkowskiej, podczas której został ciężko ranny.

3

Zapomniany bohater – Jan Morawiński (1907–1949). Część druga

100%

Olkowski R.

Muzealnictwo

|

2022

|

vol. 63

214-224

PL

Po opuszczeniu szpitala w styczniu 1945 r. Jan Morawiński został kustoszem nowego Oddziału Muzeum Narodowego w Warszawie. Jego głównymi zadaniami były opieka nad zbiorami oraz zabezpieczenie pałacu. 13 stycznia 1946 r. wyjechał na placówkę do Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie jako specjalista ds. restytucji polskiego mienia kulturalnego z Niemiec. Do zakresu działania Morawińskiego miały należeć przede wszystkim sprawy związane z rewindykacją polskiego mienia kulturalnego, pozyskanie poloników ze zbiorów niemieckich oraz zakupienie dzieł sztuki. Podczas swojej misji działał przede wszystkim w brytyjskiej strefie okupacyjnej Niemiec. Roszczenia polskie przedstawione przez niego stronie brytyjskiej dotyczyły głównie składnicy w Grasleben oraz dzwonów zgromadzonych w Hamburgu. Po wielomiesięcznych zabiegach udało mu się wyjechać do Hamburga i na miejscu stwierdzić obecność ok. tysiąca dzwonów o polskiej proweniencji. Morawiński działał także na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej. W Nossen w Saksonii znalazł dziewięć obrazów o proweniencji krakowskiej. Jednym z największych jego sukcesów było uzyskanie zgody Anglików na rewindykację archiwaliów pochodzących z terenu Gdańska, Elbląga, Szczecina i Torunia. Za fundusze otrzymane z Ministerstwa Kultury i Sztuki zakupił m.in. obraz Teodora Lubienieckiego Portret rodziny na tle parku, puchar Augusta II z 1698 r., dwa sztychy przedstawiające Jana III Sobieskiego. Po zakończeniu pracy w Berlinie został szefem Polskiej Misji Wojskowej we francuskiej strefie okupacyjnej w Niemczech. W maju 1949 r. powrócił do kraju, by w październiku, mimo pogarszającego się stanu zdrowia, objąć stanowisko radcy kulturalnego w Ambasadzie RP w Rzymie. Zmarł nagle w Warszawie 13 grudnia 1949 r.

4

Forgotten hero: Jan Morawiński (1907–1949). Part two

100%

Olkowski R.

Muzealnictwo

|

2022

|

vol. 63

95-105

EN

Having been discharged from hospital in January 1945, Jan Morawiński became a curator at a new Branch of the National Museum in Warsaw. His main task was guardianship of the collection and Palace’s preservation. On 13 January 1946, Morawiński left for Berlin’s Polish Military Mission as a specialist in restituting Polish cultural assets from Germany. Morawiński’s scope of activities covered first of all the issues of the restitution of Polish cultural assets, acquisition of Polonica from German collections, and purchase of art works. In the course of his mission he operated mainly within the British occupation zone in Germany. The Polish claims submitted by Morawiński to the British were related mainly to the Grasleben depository and the bells amassed in Hamburg. After months-long efforts, he succeeded in leaving for Hamburg in order to ascertain the presence of about a thousand bells of Polish provenance there. Furthermore, Morawiński operated within the Soviet occupation zone. In Saxony’s Nossen he discovered nine paintings which had come from Cracow. One of his greatest successes was to win the permission of the English to recover the archival resources originally from Gdansk, Elbląg, Szczecin, and Toruń. With the financing provided by the Ministry of Culture and Art he purchased, among others, the painting by Teodor Lubieniecki Family in the Park Background, a cup of Augustus II (1698), and two etchings featuring John III Sobieski. Having finished his Berlin assignment, he became head of the Polish Military Mission in the French occupation zone in Germany. In May 1949, he returned to Poland to become a Cultural Counselor at Poland’s Embassy in Rome. Morawiński died suddenly in Warsaw on 13 December 1949.

Refine search results

4 Muzealnictwo

4 Olkowski R.

2 2022

2 2021

A forgotten hero: Jan Morawiński (1907–1949)

Zapomniany bohater - Jan Morawiński (1907–1949)

Zapomniany bohater – Jan Morawiński (1907–1949). Część druga

Forgotten hero: Jan Morawiński (1907–1949). Part two