Search results

1

O wieloznaczności i funkcjonalności terminu dopowiedzenie. Na przykładzie nowotestamentalnych apokryfów staropolskich

100%

Ziółkowska O.

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego

|

2020

|

vol. 76

281-292

PL

Artykuł stanowi głos w dyskusji o możliwości przenoszenia terminów między językoznawstwem diachronicznym i synchronicznym na przykładzie terminu dopowiedzenie. W wypadku tego terminu zwrócono także uwagę na homonimię. Skonfrontowano różne definicje obecne w literaturze przedmiotu. Analizowane w artykule przykłady pochodzą ze staropolskich apokryfów nowotestamentalnych (Historyi trzech kroli oraz Rozmyślań dominikańskich). Termin dopowiedzenie zdefiniował Laskowski, a przejęli go m.in. Grochowski, Wiśniewski, Dobaczewski. Wszystkie definicje, w których dopowiedzenie ujmowane jest jako jednostka asyntagmatyczna, zależna kontekstowo, zostały stworzone na gruncie badań synchronicznych i zakładają w dużej mierze odwołanie się do kompetencji językowej użytkownika języka. Większość przykładów przywoływanych w tego typu artykułach jest spreparowana, stworzona celowo przez piszącego. Na problemy z adaptacją terminu wykształconego na gruncie badań synchronicznych do badań diachronicznych zwracała uwagę już Pastuchowa, sugerując, że historyk języka powinien wyjść od materiału językowego. To z kolei prowadzi do obserwacji, że zaproponowana definicja oraz kryteria wyróżniania dopowiedzeń nie są adekwatne do materiału dawnego. Ponadto tak zdefiniowany termin jest nieintuicyjny. Terminu dopowiedzenie użyła ponadto Krążyńska na określenie jednej ze średniowiecznych technik rozbudowywania pojedynczych zdań. W tym ujęciu termin dopowiedzenie jest jednak nieostry, nieprecyzyjny, choć intuicyjny. Sam termin zapewne nie został zaadaptowany z jednego obszaru badawczego do innego, lecz stworzono go niezależnie. Przyczyną tego stanu rzeczy może być przejrzysta budowa słowotwórcza wyrazu oraz intuicyjne rozumienie. Bardzo trudno zaproponować jasne i jednoznaczne kryteria wyodrębniania dopowiedzeń z tekstów staropolskich. Wiąże się to z faktem, że nie wiemy, czy dany element językowy jest integralną częścią zdania (składnikiem), czy też jest wtórny, dosunięty (spójnikowo lub bezspójnikowo). Nie są rozstrzygające w tej kwestii geneza (czy to np. zastosowanie figury retorycznej, czy też glosa wtórnie wciągnięta w tekst główny) ani zakres dopowiadanych sensów. Kluczowe wydają się wiedza o zabytku oraz intuicja badawcza.

EN

Ambiguity and functionality of the term dopowiedzenie (apposition), exemplified by Old Polish New Testament apocrypha. Summary: The article contributes to the discussion about the possibility of transferring terms between diachronic and synchronic linguistics. Using the term dopowiedzenie (‘apposition’) as an example, we address homonymy and confront various definitions that can be found in the literature. The examples analysed in the article are sourced in Old Polish New Testament apocrypha (Historyja trzech kroli ‘The history of the Three Kings’ and Rozmyślania dominikańskie ‘Dominican Meditations’). The term dopowiedzenie was defined by Laskowski and adopted by, among others, Grochowski, Wiśniewski, Dobaczewski. The definitions in which apposition is seen as an asyntagmatic and contextually dependent unit have been created on the basis of synchronic research and assume, to a large extent, appealing to the language competence of the speaker. Most examples cited in such articles are invented, i.e. created deliberately by the writer. Problems with the adaptation of a term that has developed in the field of synchronic research to diachronic research were already pointed out by Pastuchowa, who suggested that a historical linguist should take language material as a starting point. This, in turn, leads to an observation that the proposed definition and the criteria for the identification of apposition are not applicable to old material. Moreover, the term thus defined is non-intuitive. The term dopowiedzenie was also used by Krążyńska to describe one of the medieval techniques of expanding simple sentences. In this approach, however, the term is blurred, imprecise, although intuitive. Most probably the term was not adapted from one research area to another, but it was created independently. The reason for this can be its transparent word-formation structure and intuitive understanding. It is difficult to propose clear and unambiguous criteria for the extraction of appositions from Old Polish texts. This is due to the fact that we do not know whether a particular language element is an integral part of a sentence (constituent) or whether it is secondary, added (with or without the use of a conjunction). Examining the origin (e.g. the use of a rhetorical figure, the glosses incorporated secondarily in the main text) or the range of the added meanings does not help in resolving the issue. It is the knowledge of the written relic and scholarly intuition that seem to be the key. Keywords: term, apposition, syntax, Old Polish apocrypha

2

References to Scripture in the Old Polish History of the Three Kings. Quotations, Allusions, Echoes

100%

Bryłka-Baranowska Z.

|

2024

|

vol. 42

|

issue 2

303-323

EN

The article analyzes the references to Scripture in Historyja trzech kroli (History of the Three Kings), an Old Polish apocryphal work preserved in a copy from 1544. The references to the Bible are divided into quotations, allusions and echoes. Quotations were introduced either by reference to a particular location or author of the biblical text, or to an unspecified “prophet” or “evangelist.” Sometimes they were not signaled in any way. Then the quotation could only be identified by recognizing the passage to which it refers. Allusions to the Old and New Testaments mostly consisted of references to characters, places, and events, without quoting the text of Scripture itself. The featured echoes most often consisted of narrative parallelisms between the story of the Wise Men from the East and the first Church. References to Scripture in the apocryphal work served to emphasize typology and create parallelisms between biblical history and the story of the three kings. The text emphasizes the role of the Gentiles in salvation history while belittling the role of Israelites.

3

Jeszcze raz o składni ad sensum w języku staropolskich apokryfów. Perspektywa leksykalna i/a źródłowa

100%

Rojszczak-Robińska D., Nowak-Pasterska E.

Język Polski

|

2024

|

vol. 104

|

issue 4

95-113

PL

Tematem artykułu jest zjawisko zaburzenia zgody liczby i/lub rodzaju między podmiotem a orzeczeniem w języku staropolskich apokryfów w sytuacji, gdy pojawia się podmiot określany ilościowo, podmiot zbiorowy lub wyrażony rzeczownikiem typu tłum czy lud. Pełna analiza tekstów potwierdziła, że składnia ad sensum jest wciąż żywa na przełomie XV/XVI w., choć stopniowa wycofuje się z języka. Różnice widoczne są zarówno w frekwencji występowania składni ad sensum przy poszczególnych rzeczownikach i w poszczególnych tekstach. Wskazałyśmy też słowa, które nie były dotychczas uwzględniane w opracowaniach (tłuszcza, gromada, zastęp), a także znaczenia kolektywne słów takich jak stroża czy ziemia. Analiza źródłowa badanych miejsc pokazała, że składnia ad sensum pojawia się już w tekstach łacińskich.

EN

The subject of the article is the phenomenon of the disruption of the agreement of number and/or gender between the subject and the ruling in the language of Old Polish apocrypha. This situation occurs when there is a quantified subject, a collective subject or expressed by a noun like tłum or lud. A full analysis of the texts confirmed that ad sensum syntax is still alive in the late 15th/early 16th century, although it is gradually withdrawing from the language. Differences can be seen both in the frequency of occurrence of ad sensum syntax with particular nouns and in particular texts. We also pointed out words that have not been included in the studies so far (tłuszcza, gromada, zastęp), as well as the collective meanings of words such as stroża or ziemia. Source analysis of the examples showed that ad sensum syntax already appears in Latin texts.

4

Grzech Adama w staropolskich apokryfach Starego i Nowego Testamentu (na przykładzie „Historyi barzo cudnej o stworzeniu nieba i ziemie” oraz „Rozmyślania przemyskiego”)

80%

Stelmach W.

Język - Szkoła - Religia

|

2022

|

vol. 17

144-155

EN

The aim of the paper is to interpret the implementation of the biblical motif of original sin in two Old-Polish apocrypha. I am interested in the relation between the discussed fragments of the works: the scene describing the nature of Adamic sin and the scene of Christ’s temptation in the desert. The analyses carried out make it possible to indicate how original sin was thought about, what are the content and source relations between the works, and to show the exegetical function of these descriptions.

PL

Celem artykułu jest interpretacja realizacji biblijnego motywu grzechu pierworodnego w dwóch staropolskich apokryfach. Interesuje mnie relacja między omawianymi fragmentami utworów: sceną opisującą naturę grzechu Adama i sceną kuszenia Chrystusa na pustyni. Przeprowadzone analizy pozwalają wskazać, w jaki sposób myślano o grzechu pierworodnym, jakie są relacje treściowe i źródłowe między utworami, a także pokazują funkcję egzegetyczną tych opisów.

5

The Figures of Adam and Eve in the Old Polish Apocrypha of the New Testament

80%

Stelmach W.

|

2024

|

vol. 42

|

issue 2

325-343

EN

The aim of the article is to analyze fragments of the Old Polish New Testament apocryphal texts, which refer to the figures of Adam and Eve. Although it might seem that the First Parents are marginal characters for New Testament works, studies show that they play a very important role in the soteriological and exegetical context. The article compares selected fragments of Old Polish apocrypha with the basis of the translation and interprets the translator's decisions regarding the use of the figures of Adam and Eve in the medieval Polish text. They allow us not only to create antitypical pairs: Adam – Jesus and Eve – Mary, but also to explain the nature of original sin and its role in the work of salvation.

PL

Celem artykułu jest analiza fragmentów staropolskich tekstów apokryficznych Nowego Testamentu, które odnoszą się do postaci Adama i Ewy. Choć mogłoby się wydawać, że Pierwsi Rodzice są marginalnymi bohaterami w utworach nowotestamentalnych, badania porównawcze przekładów staropolskich z łacińskimi źródłami pokazują, że odgrywają oni istotną rolę w kontekście soteriologicznym i egzegetycznym. W artykule wybrane fragmenty apokryfów staropolskich zestawiono z podstawą przekładu i zinterpretowano decyzje tłumacza dotyczące wykorzystania postaci Adama i Ewy w średniowiecznym polskim tekście. Pozwalają nie tylko stworzyć antytypiczne pary: Adam – Jezus i Ewa – Maryja, ale również wyjaśnić naturę grzechu pierworodnego i jego rolę w dziele zbawienia.

Refine search results

2 Verbum Vitae

1 Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego

1 Język - Szkoła - Religia

1 Język Polski

2 Stelmach W.

1 Bryłka-Baranowska Z.

1 Nowak-Pasterska E.

1 Rojszczak-Robińska D.

1 Ziółkowska O.

3 2024

1 2022

1 2020

O wieloznaczności i funkcjonalności terminu dopowiedzenie. Na przykładzie nowotestamentalnych apokryfów staropolskich

References to Scripture in the Old Polish History of the Three Kings. Quotations, Allusions, Echoes

Jeszcze raz o składni ad sensum w języku staropolskich apokryfów. Perspektywa leksykalna i/a źródłowa

Grzech Adama w staropolskich apokryfach Starego i Nowego Testamentu (na przykładzie „Historyi barzo cudnej o stworzeniu nieba i ziemie” oraz „Rozmyślania przemyskiego”)

The Figures of Adam and Eve in the Old Polish Apocrypha of the New Testament