Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 9

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  Polish–Lithuanian Commonwealth
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Piotr Mieszkowski o Senacie Rzeczpospolitej. Kilka uwag na temat XVII-wiecznego polskiego republikanizmu

100%
Tulejski T.
Przegląd Prawa Konstytucyjnego
|
2022
|
issue 5(69)
167-180
PL
Piotr Mieszkowski jest jednym z zapomnianych dzisiaj polskich pisarzy republikańskich XVII wieku. Jego rozważania nad ustrojem Rzeczypospolitej Obojga Narodów są zwieńczeniem debat, które toczyły się w wieku XVI. W traktacie Polonus Iure Politus Mieszkowski przedstawia dojrzałe spojrzenie na zagadnienie właściwego ustroju państwa polsko-litewskiego. Zdaniem autora jego koncepcja ustrojowa jest połączeniem rzymskiej tradycji republikańskiej oraz dorobku polskiej renesansowej filozofii politycznej okresu złotego wieku. Szczególne znaczenie ma dla niego rola senatu Rzeczpospolitej. Autor artykułu dowodzi, że Mieszkowski jest jednym z przedstawicieli grupy konstytucjonalistów, którzy uważali senat, za newralgiczny element ustroju państwa zapewniający mu trwałość i stabilność. Warunkiem koniecznym realizacji tej roli jest jednak kultywowanie cnót republikańskich.
EN
Piotr Mieszkowski is one of the forgotten republican writers of 17th century Poland. His reflections on the political system of the Polish-Lithuanian Commonwealth are the culmination of the debates that took place in the 16th century. In his treatise Polonus Iure Politus, Mieszkowski presents a mature perspective on the proper system of the Polish-Lithuanian state, which merges the Roman republican tradition and the achievements of Polish political philosophy of the Renaissance, its golden age. According to Mieszkowski, the Senate of the Polish-Lithuanian Commonwealth is of particular importance. The author of the article proves that Mieszkowski is one of the representatives of a group of constitutionalists of 17th century Commonwealth who considered the senate the crucial element of the political system, ensuring its durability and stability. The necessary condition for fulfilling this role, however, is the cultivation of republican virtues.
2
Publication available in full text mode
Content available

Comparative studies of medical specialization in Orthodox and Catholic monasteries. Preliminary remarks

84%
Krainia O.
Orientalia Christiana Cracoviensia
|
2019
|
vol. 11
63-76
EN
Comparative studies of medical specialization in Orthodox and Catholic monasteries. Preliminary remarks. The article is dedicated to the problem of the genesis of hospitals and specialization of some Catholic and Orthodox monasteries in the provision of medical care and other charitable activities. The relevance of the topic is dictated by the difficulty in explaining the phenomenon of the Orthodox Trinity Hospital Monastery in Kyiv outside the context of the history of Rus as a part of the Polish-Lithuanian Commonwealth. Orthodox monasteries are not characterized by the reflection in their name of the monastery’s implied charitable function. The problems of historiography relating to the monastery as a medical institution are discussed in the article. It focuses how the imperial concept of historical development prevails in post-Soviet countries, also either West European connections or regional features is taken little into account. Despite the meager available source base, posing the question makes it possible to identify promising areas of research, such as a comparison of the charters of Orthodox and Catholic monasteries with regard to the care of patients, dependence of specialized church institutions on public health policy, dynamics of the evolution of hospitals in Catholic and Orthodox monasteries, an architectural and spatial structure of medical units there, monastic view of disease and medical practice, which highlight the issues of the monasteries’ social role and their functioning during epidemics.
3

Ideały wychowawcze w edukacji oświeceniowej (w perspektywie historii intelektualnej). Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej

84%
Janeczek S.
Roczniki Kulturoznawcze
|
2015
|
vol. 6
|
issue 2
5-37
PL
Artykuł omawia ideały wychowawcze w szkołach Komisji Edukacji Narodowej (KEN) w dobie oświecenia na tle europejskim. Wykorzystuje metody historii kultury intelektualnej (intellectual history), które umożliwiają poszerzenie tradycyjnej historii oświaty i wychowania o wymiar społeczno-kulturowy. Działania Komisji, podobnie jak poprzedzające ją reformy przeprowadzone w Rzeczypospolitej na gruncie szkolnictwa kościelnego w połowie XVIII wieku, wpisują się w analogiczne zmiany na gruncie ogólnoeuropejskim. Podobny był ich duch, godzący nowożytny utylitaryzm – odpowiedni do potrzeb absolutystycznych państw, które przejmowały troskę o oświatę od grup wyznaniowych – z integralną wizją szkoły, w której elementem fundamentalnym jest wychowanie moralne zespolone z religijnym. Mimo przejawów pewnego racjonalizmu i naturalizmu w duchu epoki religia pozostała fundamentem moralności, a ta podstawą ładu społecznego. Artykuł potwierdza ideę tzw. długiego trwania (longue durée), ukazując ciągłość wychowawczą w szkole nowożytnej, mimo odmiennych deklaracji ideowych.
XX
This paper discusses the ideals of education present in the schools of the Commission of National Education (Pol. KEN) in the period of the Enlightenment against the backdrop of Europe. It applies the methods of intellectual history which permit to expand the traditional history of education and formation by the social and cultural dimensions. The activities of the Commission, like the preceding reforms in the mid-eighteenth century Polish Republic (based on church education), are part and parcel of the European reforms. They were similar in terms of their spirit that combined a critical approach to modern utilitarianism—appropriate to the needs of the absolutist states that were concerned about education in the manner of religious groups— with an integral vision of school whose fundamental element was moral formation in combination with religious formation. Despite certain manifestations of rationalism and naturalism in line with the spirit of the epoch, religion remained the foundation of morality, and the latter in turn was the foundation of social order. This paper confirms the idea of the so-called long duration (longue durée), and shows that in spite of different ideological declarations we observe educational continuity in the modern school.
4
Publication available in full text mode
Content available

The Commission of National Education and its transformation from 1773 to 1794

84%
Bartnicka K., Dormus K.
Rozprawy z Dziejów Oświaty
|
2018
|
vol. 55
9-60
EN
The unexpected news about the suppression of the Society of Jesus by Pope Clement XIV arrived in Warsaw in September 1773 during the Sejm summoned for the purpose of ratifying the First Partition of the territory of the Polish–Lithuanian Commonwealth. The pope decided to subordinate the schools and the estate owned by the Jesuits to the secular clergy. Despite the pope’s recommendation, the parliamentarians decided to nationalise post-Jesuit schools and their estate. A central state office, the Commission of National Education, was established to supervise those schools. The post-Jesuit estate, converted into an educational fund under the authority of the Commission, would be used solely for the operations of schools and teachers as well as for a profound education reform. The Commission was instituted on 14 October 1773 and took charge of education and public schools without exceptions. In 1776, despite many obstacles, it assumed full control over its educational fund and commenced work immediately. Despite the belief generally held today, in its 20 years of existence, the Commission of National Education was significantly transformed on several occasions and did not operate without stopping. What was invariable were the concept and objective of the Commission and its schools: to raise an enlightened, public-oriented and happy man, a good citizen and patriot, capable of building a happy and wealthy society and a strong state. In 1795, Poland lost its independence for 123 years, but owing to the Commission’s activity, a new nation was born that was prepared to fight for its freedom.
5
Publication available in full text mode
Content available

Oświeceniowa kultura naukowa w kontekście filo­zoficznym. Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej (cz. 2)

67%
Janeczek S.
Roczniki Filozoficzne
|
2015
|
vol. 63
|
issue 4
67-114
PL
Artykuł przestawia dydaktykę KEN w zakresie sformułowań programowych, podręczników i praktyki dydaktycznej, ukazanych na tle reform charakterystycznych dla ówczesnej szkoły europejskiej. W ukazaniu realiów kultury naukowej funkcjonującej w szkolnictwie zarządzanym przez Komisję skupiono się na oddaniu specyfiki styku filozofii i nowożytnej nauki, nieraz znacznie odbiegającego od realiów współczesnych. Nauczanie w szkołach KEN należy niewątpliwie do programowo eklektycznej kultury intelektualnej oświecenia, godzącej szkołę tradycyjną z postulatami nowożytnymi. Postawa ta ujaw­niła się w całym szkolnictwie europejskim, a więc nie tylko we Francji, przodującej przynajmniej w zakresie deklaracji programowych, ale zwłaszcza w centralistycznie reformowanej oświacie w monarchii habsburskiej. Jest ona także właściwa tak reprezentacyjnemu świadectwu ówczesnej kultury naukowej, jakim była Wielka Encyklopedia Francuska, do której KEN wprost nawią­zy­wała. Szkoły KEN odchodzą od utożsamiania kształcenia realnego z kursem filozofii, co nasili się wraz z upowszechnianiem się empirystycznej epistemologii, owocującego fenomenalizmem rugującym podejście ufundowane na filozofii, w szkole tradycyjnej właściwe nowożytnemu ary­sto­telizmowi chrześcijańskiemu. W szkole europejskiej wzbogacano studium językowo-humani­styczne o kształcenie matematyczno-przyrodnicze, zachowując kurs filozofii w duchu philo­sophia recentiorum, przynajmniej na poziomie uniwersyteckim. Filozofia ta krytycznie asy­milowała elementy nowożytnej epistemologii, a zwłaszcza osiągnięcia nowożytnego przyrodo­znawstwa. Postawa ta była charakterystyczna także dla szkoły zreformowanej w połowie wieku XVIII na teranie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, zwłaszcza przez zakon pijarów i jezuitów. KEN wprowadziła natomiast samoistne przedmioty matematyczno-przyrodnicze, co zaowoco­wa­ło ograniczeniem wykładu filozofii, którą w szkołach średnich sprowadzono do kursu logiki i ukierunkowanej praktycznie etyki, a na uniwersytetach do prawa naturalnego z odniesieniami społecznymi, politycznymi i ekonomicznymi. Zaowocowało to nawet odejściem od tradycyjnej struktury uniwersytetu, z propedeutycznym wydziałem filozoficznym, gdy w duchu fizjo­kratycz­nego porządku fizycznego i moralnego ukonstytuowano dwuczłonową strukturę szkół wyższych. Tym niemniej presja tzw. długiego trwania (longue durée) tłumaczy zachowanie elementów filo­zoficznych nawet w przyrodoznawstwie, dzielone z ówczesną szkołą europejską, a więc w formie interpretacji korzystającej z kategorii substancji i jej właściwości, a nawet koncepcji duszy zwierzęcej.
EN
The paper depicts the didactic approach of the Commission of National Education (Pol. KEN). It shows curricula policy, textbooks, and didactic practice against the backdrop of reforms characteristic of the then European school. In presenting the reality of learned culture in educa­tion managed by the Commission attention is focused on the specific borderline between philo­sophy and modern science, the areas that many a time diverged from contemporary circum­stances. Teaching in the KEN schools undoubtedly belongs to the policy of eclectic intellectual culture of the Enlightenment that seeks to reconciliate the traditional school with modern postulates. This attitude was manifested throughout European education, therefore not only in France, which was leading at least in her policy declarations, but especially in the Habsburg monarchy whose education was under centralistic reformation. It was also proper to the then learned culture of the Encyclopaedia, or a Systematic Dictionary of the Sciences, Arts, and Crafts, on which the KEN would directly draw. The KEN schools diverge from the identification real education with a course of philosophy, a fact became more prominent together with the popularisation of empiristic epistemology that resulted in phenomenalism; the latter eliminated the approach founded on philosophy in the traditional school, the approach proper to modern Christian Aristotelianism. The European school of linguistic and humanistic studies was enriched by mathematics and natural sciences, whereas a course in philosophy in the spirit of philosophia recentiorum was maintained, at least at the university level. This philosophy assimilated some elements of modern epistemology in a critical manner, especially the accomplishments of modern natural science. Such attitude was also characteristic of the school reformed in the mid-eighteenth century in the Polish-Lithuanian Commonwealth, especially by the Piarists and Jesuits. The KEN introduced independent mathematical and natural science subjects, a fact that resulted in limitation of the course of philosophy which in secondary education was reduced to a course in logic and practical ethics, and at universities to natural law with some social, political, and economic references. This resulted in departure from the traditional structure of university, with a propaedeutic faculty of philosophy, where a two-part structure of higher education was constituted in the spirit of physiocratic physical order and moral order. Nevertheless the pressure of the socalled long duration (longue durée) accounts for the maintenance of philosophical elements in Enlightenment school, even in natural science, in the form of interpretation that takes advantage of the category of substance and its properties, and even of the conception of animal soul.
6
Publication available in full text mode
Content available

Oświeceniowa kultura naukowa w kontekście filozoficznym. Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej (Cz. 1)

67%
Janeczek S.
Roczniki Filozoficzne
|
2015
|
vol. 63
|
issue 4
35-65
PL
Artykuł przestawia dydaktykę KEN, koncentrując się na ukazaniu reform oświatowych charakterystycznych dla epoki oświecenia. W szczególności ukazuje specyfikę styku ówczesnej filozofii i nowożytnej nauki, stopniowo wyzwalającej się z hegemonii filozofii. Wskazuje na dominujący podówczas duch utylitaryzmu, a w warstwie metodologicznej – programowy eklektyzm. Postawa ta ujawniła się w całym szkolnictwie europejskim, a więc nie tylko we Francji, przodującej przynajmniej w zakresie deklaracji programowych, ale zwłaszcza w centralistycznie refor­mowanej oświacie w monarchii habsburskiej. Jest ona także właściwa tak reprezentacyjnemu świadectwu ówczesnej kultury naukowej, jakim była Wielka Encyklopedia Francuska, do której nawiąże wprost KEN. W szkole europejskiej wzbogacano studium językowo-humanistyczne o kształcenie matematyczno-przyrodnicze, zachowując kurs filozofii w duchu philosophia recentiorum, przynajmniej na poziomie uniwersyteckim. Filozofia ta krytycznie asymilowała elementy nowożytnej epistemologii, a zwłaszcza osiągnięcia nowożytnego przyrodoznawstwa. Podejście to było typowe dla szkolnictwa reformowanego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez środowiska wyznaniowe, zwłaszcza zakon pijarów i jezuitów. Z czasem coraz bardziej upowszechni się empirystyczna epistemologia, owocująca fenomenalizmem kwestionującym możliwość uprawiania maksymalistycznie pojętej filozofii w formie nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego funkcjonującego w szkole tradycyjnej. Mimo krytyki tego modelu kształcenia, presja tzw. długiego trwania (longue durée) tłumaczy zachowanie w szkole oświeceniowej elementów filozoficznych nawet w przyrodoznawstwie, w formie interpretacji korzystającej z kategorii substancji i jej właściwości, a nawet koncepcji duszy zwierzęcej.
EN
This paper depicts the didactic approach of the Commission of National Education (Pol. KEN). It focuses on the educational reforms characteristic of the Age of the Enlightenment. In particular, it shows the specific character of the then philosophy and modern science that gradually liberated itself from the hegemony of philosophy. It pinpoints the spirit of utilitarianism that dominated at that time, and in its methodological aspect policy eclecticism. This attitude was manifested throughout European education, therefore not only in France, which was leading at least in her policy declarations, but especially in the Habsburg monarchy whose education was under centralistic reformation. It was also proper to the then learned culture of the Encyclopaedia, or a Systematic Dictionary of the Sciences, Arts, and Crafts, on which the KEN would draw. The European school of linguistic and humanistic studies was enriched by mathematics and natural sciences, whereas a course in philosophy in the spirit of philosophia recentiorum was maintained, at least at the university level. This philosophy assimilated some elements of modern epistemology in a critical manner, especially the accomplishments of modern natural science. Such approach was typical of reformed education in the Polish–Lithuanian Commonwealth by religious milieus, especially the Piarists and Jesuits. In the course of time empiristic epistemology became more and more popular and bore fruit in the form of phenomenalism which questioned the pursuit of philosophy maximalistically understood in the form of modern Christian Aristotelianism in the traditional school. Despite criticism of this model of education, the pressure of the so-called long duration (longue durée) accounts for the maintenance of philosophical elements in Enlightenment school, even in natural science, in the form of interpretation that takes advantage of the category of substance and its properties, and even of the conception of animal soul.
7
Publication available in full text mode
Content available

Dokumenty polsko-rosyjskiego rozejmu zawartego 11 (1) XII 1618 r. we wsi Dywilino

67%
Małow A.
Wschodni Rocznik Humanistyczny
|
2020
|
vol. XVII (2020)
|
issue 2: Rozejm w Dywilinie (1618) na tle epoki, pod red. A. Góraka
7-100
PL
Praca jest krytyczną edycją tekstów dokumentów rozejmu zawartego w Dywilinie w 1618 roku poprzedzoną obszernym wstępem źródłoznawczym i archiwoznawczym. Edycja została przygotowana w zgodzie z zasadami wydawniczymi obowiązującymi w Rosji. Z dwóch oryginalnych gramot rozejmu dywilińskiego zachował się jedynie „litewski protiven przechowywany obecnie w Rosyjskim Państwowym Archiwum Akt Dawnych Tekst dokumentu zachował się w trzech identycznych co do składu i bliskich chronologicznie „polskich”księgach poselskich Każda z nich zawiera także tekst dodatkowego porozumienia zawartego nad rzeką Polanówką 1 (11) czerwca 1619 r. Umowa dywilińska zachowywała swoją moc prawną nieprzerwanie do jej naruszenia przez stronę rosyjską w 1632 r. Jest to bardzo ważna dla polskiej historiografii edycja źródłowa, która umożliwi historykom badanie istotnego wydarzenia w dziejach polskiej dyplomacji i historii w ogóle.
EN
The work is a critical text edition of the documents of the Treaty of Dywilino signed in 1618, preceded by an extensive source and archival study introduction. The edition was prepared in accordance with the publishing rules in force in Russia. Of the two original gramota of the Treaty of Diwilino, only the “Lithuanian” protiven has survived and is currently stored in the Russian State Archives of Ancient Documents. The text of the document has been preserved in three “Polish” books of deputies, identical in composition and chronologically close. Each of them also contains the text of an additional agreement concluded on the Polanówka River on June 1(11), 1619. The Truce of Diwilino remained legally binding until its violation by the Russian side in 1632. This is a source edition of great importance for Polish historiography, which will enable historians to study a significant event in the history of Polish diplomacy and history in general.
RU
Работа представляет собой критическое издание текстов документов перемирии, заключенного в Деулине в 1618 году, которому предшествует обширное источнико- и архивоведческое введение. Издание подготовлено в соответствии с российскими правилами. Из двух оригинальных грамот деулинского перемирия уцелела только «литовская» противень в настоящее время хранящаяся в Российском государственном архиве древних актов в Москве. Текст документа сохранился в трех идентичных и хронологически близких «польских» книгах посольских, каждая из которых содержит также текст дополнительного соглашения, заключенного на речке Поляновке 1 (11) июня 1619 года. Деулинское соглашение сохраняло юридическую силу до его нарушения российской стороной в 1632 году. Это очень важное для польской историографии источниковое издание, которое позволит историкам изучать важное событие в истории польской дипломатии и истории в целом.
8
Publication available in full text mode
Content available

Szkice do portretu szlachcianki w dawnej Rzeczypospolitej: dokumenty dotyczące Rainy Gniewoszówny Strzyżewskiej w zbiorach Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie

51%
Baran A.
Bibliotekarz Lubelski
|
2019
|
issue 62
71-94
EN
This article is devoted to the noblewoman Raina Gniewoszówna Strzyżewska – a figure little known in historiography. During the period of her independent economic activities, she gathered into her possession substantial estates in Lutsk and the suburbs. The analysis of the sources concerning this woman made it possible to reveal little-known or even unknown pages of Lutsk's history of the 16th century.
RU
Статья посвящена шляхтянке Раине Гневошовне Стрижевской – персоне, мало известной в историографии. В период самостоятельной хозяйственной активности она сосредотачивала в своих руках значительные земельные владения в Луцке и его пригородах. Анализ источников, касающихся этой женщины, позволил раскрыть малоизвестные или, даже, неизвестные страницы истории Луцка XVI века.
PL
Artykuł poświęcony jest szlachciance Rainie Gniewoszównie Strzyżewskiej – postaci mało znanej w historiografii. W okresie swej samodzielnej aktywności gospodarczej skupiała ona w swych rękach znaczne posiadłości ziemskie w Łucku i na przedmieściach. Analiza źródeł dotyczących tej kobiety pozwała odsłonić mało lub wręcz nieznane karty historii Łucka w XVI w.
9

Kazimierz Sarnecki o wojnie. Relacje magnackiego rezydenta z lat 1691–1696

51%
Ślęczka T.
Oblicza Komunikacji
|
2015
|
vol. 8
93-109
EN
Supporting materials on Polish history for graduates have been examined from the statistic side. Counting was not the individual parts of speech, but the word-forming bases of autosemantic words. In the material studied, relatively high frequency of concepts connected with the phenomenon of war was observed. Common concepts are war, fighting, army. On the other hand, related to the notion of war, rare words form long lists in the layer of hapax legomena. It allows to interpret some historical narrations intended for high school students as focused on the phenomenon of war. Kazimierz Sarnecki, the courtier of the Lithuanian magnate, Karol Stanisław Radziwiłł, prepared for his master written reports from the court of Jan III Sobieski, at which he stayed between 1691 and 1696, with a few interruptions. They consist of a systematically kept diary and longer epistolary relations. Sarnecki writes in them about the matters that interested his patron (the king’s health, court life, government appointments, war affairs), he rarely mentions himself. The subject of my interest is the way in which Sarnecki recounts Sobieski’s Moldovan expedition of 1691 (in which he participated himself), the subsequent Polish-Tatar struggles in Podolia, battles on the other fronts of the Holy League, and the Nine Years’ War (these events he knows only vicariously). He describes the Moldovan expedition completely. Just as authors of the official war diaries, he lists the stages of the march, the grouping of troops, in the reports of battles you can see the professionalism. He informs very vaguely about the killed, accentuates only losses, incurred by the forces from the Grand Duchy of Lithuania. He emphasizes active participation of Lithuanian troops in the fighting. He does not hide the difficulties with supplies, although he does not shift the blame on Sobieski. He will also repeat — as other authors of the war memories did — a rumour about a miraculous event during the campaign. He limits relations about nature to its impact on warfare; similarly he looks at the buildings he passes through the prism of their military utility. War reports from later times (1692–1696) are different. The civil matters dominate, while the battles with the Tatars or battles in Western Europe Sarnecki mentions irregularly and perfunctorily
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.