Search results

1

Budynek Operalni Saskiej w Warszawie

100%

Król B.

Pamiętnik Teatralny

|

1956

|

vol. 5

|

issue 4

631-650

EN

The article discusses the history of the first free-standing purpose-built theater edifice in Warsaw, which, from 1725 to 1772, hosted performances by dell’arte troupes and the Dresden Opera, as well as the first permanent ensemble of Polish actors. The author refers to the scant research on this building (known as the Royal Opernhauz, Operalnia, or Saxon Theater), focusing on the findings of Martin Hammitzsch, Mieczysław Rulikowski, and Kazimierz Konarski. Based on an analysis of ten drawings and plans of the building from Dresden archives (Institut für Denkmalpflege and Landeshauptarchiv), which are reproduced in the article, she challenges Hammitzsch’s dating of the edifice in 1748 and suggests that its construction was completed as early as 1725. She also disagrees with the claim that Giuseppe Galli Bibiena, Matthäus Daniel Pöppelmann or Joachim Daniel Jauch were involved in designing the Saxon Opera House. The name of the architect remains unknown; however, it is clear that he must have been strongly influenced by the Dresden art scene, as there is a noticeable similarity between the Warsaw theater and the Kleiner Komedienhaus in Dresden. The article also discusses the available material concerning the reconstruction of the edifice in 1748, which was probably limited to the renovation of the interior and perhaps also the façade, the redecoration of the auditorium, and technical improvements to the stage. The architectural solutions used in the Opera House had a significant impact on the development of theater stages in Poland.

PL

Artykuł dotyczy historii pierwszego wolnostojącego i specjalnie wzniesionego budynku teatralnego w Warszawie, w którym w latach 1725–1772 występowały zespoły dell’arte i opery drezdeńskiej, a także pierwszy stały zespół polskich aktorów. Autorka nawiązuje do nielicznych ustaleń badaczy zajmujących się tym budynkiem (zwanym Królewskim Opernhauzem, Operalnią lub Teatrem Saskim) – zwłaszcza Martina Hammitzscha, Mieczysława Rulikowskiego i Kazimierza Konarskiego. Dzięki analizie dziesięciu reprodukowanych w artykule rysunków i planów budynku, przechowywanych w archiwum Institut für Denkmalpflege oraz w Landeshauptarchiv w Dreźnie, podważa tezę Hammitzscha datującego gmach na 1748 i sugeruje, że budowa została ukończona już w 1725 roku. Podważa również tezy o udziale Giuseppe’go Galli Bibieny, Matthäusa Daniela Pöppelmanna czy Joachima Daniela Jaucha w projektowaniu Operalni. Nazwisko projektanta pozostaje nieznane, wiadomo jednak, że był on pod silnym wpływem drezdeńskiej sceny artystycznej, gdyż zauważalne jest podobieństwo między warszawskim teatrem a tzw. Kleiner Komedienhaus w Dreźnie. W artykule omówione zostały także dostępne materiały dotyczące przebudowy gmachu w 1748 roku. Prace ograniczyły się wtedy prawdopodobnie do renowacji wnętrza, a być może i fasady, do zmiany wystroju sali widowiskowej oraz ulepszeń technicznych sceny. Rozwiązania architektoniczne zastosowane w Operalni miały istotny wpływ na rozwój scen teatralnych w Polsce.

2

«Zabawa złożona ze wszystkich, jakich teatr dostarczyć może»: Les Amants magnifiques – Miłość wspaniała

80%

Kencki P.

Pamiętnik Teatralny

|

2016

|

vol. 65

|

issue 3

25-80

EN

This article is an analysis of the 18th century Polish rendering of Molière’s Les Amants magnifiques by Duchess Franciszka Urszula Radziwiłłowa, supplemented by its edition in the appendix. The publication presents Radziwiłłowa's translation of the play itself as well as its 1749 performance at Nieśwież, where the Radziwiłłs had their private court theatre. The drama employs a play within a play device, the article discusses some issues regarding the phenomenon of metatheatricality. First of all, it presents some key proposals of understanding it, going back to the classifications advanced by Tadeusz Kowzan and the system devised by Sławomir Świontek on the basis of a theory of communication. The author advances his own proposition of tackling metatheatre that enables analysis of the phenomenon not only in reference to drama alone, but also in reference to theatrical performances. Starting with the assumption that the theatre performance is an artificial reality where there is an innate tension between reality and the imaginary convention, he distinguishes four aspects that pertain to metatheatricality. They are as follows: separation of a play within the play from the performance as a whole; transgression consisting in playing with the limits of the spectacle; two-way identification of the actor and the character being portrayed; and finally, absorption of the macrocosm of the world into the microcosm of the spectacle. The author argues that deployment of the above-mentioned conceptual tools enables us to better understand the purpose for which the Duchess utilised the metatheatrical devices proffered by Molière. He claims that they were used to present the reality as being a kind of theatrum vitae humanae, on the stage of which the man is being tested. And although his progress is frustrated by various illusions and traps set up by others, by holding on to his virtue (to love, in particular) he is nonetheless able to act in accordance with his destiny, governed by Divine Providence.

PL

Artykuł omawia osiemnastowieczną polską adaptację Les Amants magnifiques Moliera autorstwa księżnej Franciszki Urszuli Radziwiłłowej, której edycję opublikowano w aneksie. Artykuł analizuje zarówno przekład Radziwiłłowej, jak i wystawienie sztuki w 1749 roku w Nieświeżu, gdzie Radziwiłłowie mieli swój prywatny teatr dworski. W dramacie zastosowano zabieg teatru w teatrze, w artykule zaprezentowano więc zagadnienia dotyczące zjawiska metateatralności, przede wszystkim kluczowe propozycje jego rozumienia: klasyfikację Tadeusza Kowzana oraz system opracowany przez Sławomira Świontka na gruncie teorii komunikacji. Autor przedstawia własną propozycję ujęcia metateatru, która umożliwia analizę zjawiska w odniesieniu nie tylko do samego dramatu, ale także do widowisk teatralnych. Wychodząc z założenia, że spektakl teatralny jest sztuczną rzeczywistością, w której istnieje napięcie między realnością a wyobrażoną konwencją, autor wyróżnia cztery aspekty metateatralności: separacja gry w teatr od spektaklu jako całości; transgresja polegająca na grze granicami spektaklu; dwustronna identyfikacja aktora i odtwarzanej postaci; wreszcie absorpcja makrokosmosu świata przez mikrokosmos spektaklu. Autor dowodzi, że zastosowanie powyższych rozróżnień pozwala lepiej zrozumieć, w jakim celu księżna wykorzystywała metateatralne narzędzia proponowane przez Moliera. Argumentuje, że posłużyły one do ukazania rzeczywistości jako swoistego theatrum vitae humanae, na scenie którego człowiek poddawany jest próbie. I choć rozmaite iluzje i pułapki zastawiane przez innych stanowią utrudnienie, to jednak trzymając się swojej cnoty (zwłaszcza miłości), człowiek jest w stanie postępować zgodnie ze swoim przeznaczeniem, którym rządzi Opatrzność Boża.

3

«Wymawia się Szekspir»: Mistrzowi Williamowi w czterechsetną zgonu jego rocznicę

80%

Komorowski J.

Pamiętnik Teatralny

|

2016

|

vol. 65

|

issue 3

5-24

EN

Wojciech Bogusławski prefaced the first publication of his translation of Hamlet, included in volume four of his Dzieła dramatyczne (Dramatic Works), with an introduction titled “Shakespeare,” where he volunteered in a footnote: “It is pronounced Szekspir [Shek-speer].” Within the period of almost one hundred years, the spelling of the Stratford playwright’s name in Poland vacillated between these two extremes: “Shakespeare,” or the older version of “Shakespear,” on the one hand, and some form of Polish phonetic spelling, the most widespread-and at the end, prevalent-being “Szekspir,” on the other. Polish prints and manuscripts from 1765–1849 contain at least forty spelling variants ranging from English and pseudo-English to more or less phonetic versions, with numerous hybrid solutions in between. Most of the variants are attempts by Polish authors and editors at making the name of Hamlet’s author more familiar in Polish. The present list, published as such for the first time, is arranged chronologically. Each instance of the first usage is quoted and a succinct commentary is supplied. The list is potentially incomplete, however, since other versions might crop up in future research.

PL

Wojciech Bogusławski poprzedził pierwodruk swojego przekładu Hamleta, umieszczonego w czwartym tomie Dzieł dramatycznych, przedmową zatytułowaną „Shakespeare", w której w przypisie zdradził: „Wymawia się Szekspir". W ciągu prawie stu lat pisownia nazwiska dramaturga ze Stratfordu w Polsce wahała się między tymi dwoma skrajnościami: „Shakespeare" lub starsza wersja „Shakespear" z jednej strony i jakaś forma polskiego zapisu fonetycznego, najbardziej rozpowszechniona – i w końcu zwycięska – „Szekspir" z drugiej. Pomiędzy tymi biegunami w latach 1765–1849 pojawiło się w polskich drukach i rękopisach co najmniej 40 (słownie czterdzieści) wariantów zapisu, angielskich, niby-angielskich, bardziej lub mniej fonetycznych i na różne sposoby hybrydowych. Większość wariantów to próby autorów i redaktorów zapisania lub „oswojenia” nazwiska autora Hamleta w języku polskim. Zawarta w artykule lista, publikowana w tej formie po raz pierwszy, jest ułożona chronologicznie. Każdy przypadek pierwszego użycia jest cytowany i opatrzony zwięzłym komentarzem. Lista jest jednak potencjalnie niekompletna, ponieważ odnalezienie kolejnych wersji nie jest wykluczone.

4

Ze studiów nad Molierem w teatrze staropolskim

80%

Lewański J.

Pamiętnik Teatralny

|

1956

|

vol. 5

|

issue 4

597-630

EN

This article concerns the reception of Molière’s comedies in 18th-century Poland, focusing on Le Bourgeois gentilhomme (The Bourgeois Gentleman) and Les Précieuses ridicules (The Affected Ladies), whose two early translations are included in the appendix in critical editions. The former was staged in 1753 at the Jesuit college in Grudziądz (Pomerania). Although the translation by the Jesuit Antoni Bagieński (in the appendix) is generally quite faithful, with a tendency to imitate the original, all female characters were removed from the play due to school regulations. An even freer adaptation of this comedy for a school theater was prepared by Franciszek Bohomlec (1720–1784), editor of one of the first Polish periodical papers, Monitor Warszawski, from 1765 to 1784. Bohomolec not only omitted female characters, but also changed the sequence of scenes and the ending to give the play a more positive and didactic tone. Les Précieuses ridicules appeared on Old Polish stages several times. The first known translation (in the appendix) probably dates from the early 18th century. The author of the article emphasizes the high quality of this adaptation, which retained many features of the original comedy, despite changing its social milieu from the bourgeoisie to the nobility. The play was probably performed at a manor house, perhaps even at the royal court. The author also comments on three other Polish versions of the comedy, likely staged in aristocratic mansions: a mediocre translation by the Livonian gover Plater (probably Jan Ludwik), a rhymed rendering by Urszula Radziwiłł (1752), in which various features of the original are lost, and a translation by Maria Potocka (1749), which exist in manuscript. In addition, there is also a skillful adaptation by Bohomolec, where the original is altered to meet the needs of school theaters. The author concludes that the introduction of excellent French comedies into court theaters confirms their creators’ literary competence and good sense of judgement. The presence of Moliere’s plays on school stages despite monastic prohibitions and customs, in turn, is seen as a testimony to the power of the French playwright's pen.

PL

Artykuł dotyczy recepcji komedii Molière’a w Polsce w XVIII wieku, ze szczególnym uwzględnieniem Mieszczanina szlachcicem oraz Pociesznych wykwintniś, których dwa wczesne przekłady autor publikuje w aneksie. Mieszczanin szlachcicem został wystawiony w 1753 roku w kolegium jezuickim w Grudziądzu (Pomorze) w tłumaczeniu jezuity Antoniego Bagieńskiego (edycja krytyczna w aneksie). Przekład jest dość wierny, z tendencją do naśladowania oryginału, pominięte zostały jednak postaci kobiece ze względu na przepisy szkolne. Inną – jeszcze swobodniejszą – adaptacją Mieszczanina szlachcicem dla teatru szkolnego jest dzieło Franciszka Bohomolca (1720–1784) – redaktora Monitora Warszawskiego w latach 1765–1784. Bohomolec również pominął postaci kobiece, ponadto zmienił układ scen oraz zakończenie, aby nadać sztuce bardziej pozytywny i dydaktyczny wydźwięk. Pocieszne wykwintnisie pojawiły się na scenach staropolskich kilkakrotnie. Pierwszy znany przekład tej komedii pochodzi prawdopodobnie z początku XVIII wieku (edycja krytyczna w aneksie). Autor podkreśla wysoką jakość adaptacji, w której zachowano wiele cech oryginału, chociaż środowisko mieszczańskie komedii zostało zmienione na szlacheckie. Sztuka była prawdopodobnie prezentowana w jakiejś szlacheckiej rezydencji, może nawet na dworze królewskim. Autor komentuje jeszcze trzy inne przekłady, niektóre z nich inscenizowane prawdopodobnie w rezydencjach arystokratycznych – przeciętne tłumaczenie wojewody inflanckiego Platera (prawdopodobnie Jana Ludwika), wierszowane i gubiące różne cechy oryginału tłumaczenie Urszuli Radziwiłłowej (1752) i pozostawione w rękopisie tłumaczenie Marii Potockiej (1749). Dostosowana do potrzeb teatrów szkolnych jest natomiast zręczna adaptacja Bohomolca. Autor uznaje, że wprowadzenie doskonałych komedii francuskich do teatrów dworskich było potwierdzeniem literackich kompetencji i trafności oceny ich twórców. Obecność sztuk Moliere’a na scenach szkolnych, pomimo zakazów i zwyczajów zakonnych, uważa natomiast za świadectwo siły pióra francuskiego komediopisarza.

Refine search results

4 Pamiętnik Teatralny

1 Kencki P.

1 Komorowski J.

1 Król B.

1 Lewański J.

2 2016

2 1956

Budynek Operalni Saskiej w Warszawie

«Zabawa złożona ze wszystkich, jakich teatr dostarczyć może»: Les Amants magnifiques – Miłość wspaniała

«Wymawia się Szekspir»: Mistrzowi Williamowi w czterechsetną zgonu jego rocznicę

Ze studiów nad Molierem w teatrze staropolskim