Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 8

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  archiwa prywatne
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Content available remote

Manifest albo dekalog twórcy archiuwm prywatnego

100%
PL
Jeśli wartością, zgodnie z duchem naszych czasów i dobrem wszystkich klientów archiwów, jest różnorodność dziedziny archiwalnej, to celem nie jest gromadzenie archiwaliów proweniencji prywatnej przez archiwa publiczne lub społeczne, ale zaistnienie na nowo w Polsce archiwów prywatnych. Archiwa publiczne mają naturalne prawo wyłącznego gromadzenia archiwaliów publicznych, poza tym jednak powinna istnieć równość gromadzenia archiwaliów. Archiwa prywatne powinny mieć prawo gromadzenia archiwaliów prywatnych innych twórców, a także archiwaliów społecznych. Właściciele archiwów społecznych i prywatnych powinni mieć prawo wskazania sukcesora spośród archiwów publicznych, społecznych lub prywatnych. Równość archiwów przyczyni się do podniesienia pozycji archiwów publicznych jako instytucji zaufania publicznego. Archiwa publiczne będą prowadziły rejestr archiwów społecznych i prywatnych. Zmiana własności nie będzie odbywała się bez wiedzy archiwów publicznych. Archiwa publiczne będą zobowiązane przejąć archiwalia społeczne lub prywatne w przypadku niemożności dalszego ich istnienia.
EN
If, pursuant to the spirit of our time, and the interest of all the users of the archives, the versatility of the domain of archive studies, has the greatest value, then our goal is not to accumulate the archives of private provenance by the public or social data archives, but rather, to strive for the private archives in Poland to come about again. The public archives have natural right to exclusivity as far as amassing public archival materials is concerned. However, apart from that, parity of the right to cumulate materials ought to be upheld. Private archives ought to have the right to gather materials of other private archivists, as well as social data archives. The owners of such private archives, should also have the right to appoint an inheriting subject from among the public or private archives. Parity of archives will contribute towards an upswing in the position of the public archives as an institution of public trust. The public archives will keep a registry of private and social data archives. The latter will not be conveyed to anyone without the knowledge of the public archives. Public archives will also be required to take possession of the private and social data archive materials, in the event of their being closed down.
PL
W artykule przedstawiona została na tle kompetencji urzędy hetmańskiego dokumentacja wytwarzana przez kancelarie wojskowe działające przy hetmanach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII w. Na początku tego stulecia w do największego rozrostu władzy buławy w całej historii istnienia urzędu. Nastąpiło to w sposób nieformalny, a na dodatek towarzyszyły liczne nadużycia ze strony osób dowodzących armiami koronną i litewską, co sprawiło, że w zatwierdzonych na sejmie 1717 r. konstytucjach, a przede wszystkim traktacie warszawskim pojawiły się zapisy ograniczające władzę hetmanów. Jednak tylko w niewielkim stopniu i dalej hetmani posiadali rozległe kompetencje, które zapewniały im pełnię władzy administracyjnej i sądowniczej nad wojskiem. Utrzymali ją do połowy lat 60. XVIII w. a dowodzi tego dokumentacja wojskowa wytworzona przez kancelarię działające przy hetmanach. W artykule omówiono tę dokumentacją, co do której nie można mieć wątpliwości, że miała charakter publiczny. Do pierwszej grupy zaliczoną dokumenty i akta związane z władzą administracyjną hetmanów: wydawane przez nich lub zatwierdzane regulaminy, przede wszystkim organizacyjne, rozkazy hetmańskie, przesyłane z oddziałów raporty o stanach osobowych, wyposażenia, czy ruchach kadrowych itp. Kolejna grupa, to dokumentacja finansowa związana z utrzymaniem obu armii (w tym także oddziałów noszących nazwę hetmańskich) i urzędu hetmańskiego. Do trzeciej zaliczono akta i korespondencję powstałą z związku z prowadzoną przez hetmanów działalnością dyplomatyczną. Do czwartej - wszelką dokumentację związaną z władzą dyscyplinarną i sądowniczą hetmanów, a do piątej - korespondencję służbową prowadzoną przez hetmanów z podkomendnymi, jak też z królem, ministrami i ważniejszymi urzędnikami państwowymi. Bogate w materiał źródłowy zachowane spuścizny archiwalne po hetmanach: Adamie Mikołaju Sieniawskim, Janie Klemensie Branickim, Michale Kazimierzu Radziwille oraz trzech przedstawicielach rodu Rzewuskich sprawujących w XVIII w. ten urząd, pozwalają stwierdzić, że dokumentacja wojskowa powstawała jako publiczna i w takim charakterze podlegała procesom archiwotwórczym w kancelariach hetmańskich. Zapewne za życia hetmanów dokumentacja wojskowa przechowywana była oddzielnie od pozostałych dokumentów i akt o charakterze publicznym, a tym bardziej prawno-majątkowych i rachunkowo-gospodarczych. Po śmierci hetmana zazwyczaj jednak ich spadkobiercy przestawali otaczać dokumentację wojskową specjalną troską, a traktując ją jako prywatną część masy spadkowej, dołączali do reszty pozostałej po zmarłym spuścizny aktowej, poddając ją wstępnym procesom archiwizacji. W konsekwencji tzw. archiwa hetmańskie zaczęły być traktowane jako prywatne, choć powstały jako publiczne. Dowodzi tego zmiana procesu archiwotwórczego zachodzącego w przypadku dokumentacji wojskowej po połowie lat 60. XVIII., gdy hetmani utracili realną władzę nad armiami Rzeczypospolitej na rzecz Komisji Wojskowej Koronnej i Komisji Wojskowej Litewskiej. Cała dokumentacja wojskowa zaczęła być wytwarzana i gromadzona w kancelariach najpierw komisji wojskowej, następnie Departamentu Wojskowego Rady Nieustającej i w końcu Komisji Wojskowej przy Straży Praw - instytucji, co do których nie ma wątpliwości, że były publiczne.
3
Content available remote

Archiwum jako miejsce pamięci

63%
PL
W artykule autorka udowadnia, że archiwum jest miejscem pamięci, w zgodzie z rozumieniem tego terminu zaproponowanym przez Pierra Norę. Zgodnie z takim podejściem do tematu jest według autorki każde archiwum takim właśnie miejscem pamięci, bowiem jako instytucja przechowująca materiały archiwalne, pozwala ona w te materiały wejrzeć, a tym samym poznać przeszłość w nich zapisaną. Każdego rodzaju archiwum jak każde miejsce pamięci jest depozytariuszem przeszłości. Ponadto autorka stawia tezę, że archiwum to również miejsce kreowania pamięci. Autorka dzieli archiwa na dwie grupy, do pierwszej włączając archiwa państwowe, kościelne i bieżące, do drugiej natomiast – archiwa społeczne i prywatne. Jednocześnie wskazuje ona na dwie cechy, odróżniające archiwa z grupy drugiej od tych z grupy pierwszej, a są to DOBROWOLNOŚĆ (własna inicjatywa gromadzenia zasobu archiwalnego) i DOWOLNOŚĆ (głównie w doborze gromadzonych materiałów). Autorka zwraca uwagę na to, że archiwum prywatne służyć może kreowaniu siebie jako osoby lub kreowaniu pamięci rodu czy rodziny; jest samoświadectwem jego właściciela – to on bowiem nadaje mu pewien konkretny kształt, decydując tym samym, jaki kształt ma przyjąć w przyszłości pamięć o nim. Archiwa społeczne natomiast kreują pamięć o przeszłości np. danej zbiorowości czy danego terytorium, mogąc przy tym wpływać na kształt pamięci, a także w ogóle – czy zostanie ona zachowana. W przypadku archiwów społecznych autorka zwraca również uwagę na powody ich powstawania, przywołując zjawiska nazwane „przyśpieszeniem historii” oraz „demokratyzacją historii”. In this article the Author proves archive to be a memorial, as the term is understood by the thesis presented by Pierre Nora.
EN
In line with this thesis, it is the author's belief, that as a place that stores archival materials, every archive serves as a memorial, since it allows to look into the information and enter the past which is kept in them. Every type of archives is a depositary of the past. Moreover, the author claims archive to be a place where memory is created and not only preserved. The author proposes to divide archives into two groups, with state, church and current records in one and social data and private archives in the other. At the same time, She emphasizes two properties that are distinctive of the second group of archives, as opposed to the first one. They are: VOLITION (the act of gathering archival funds on one's own initiative) and ARBITRA-RINESS (mostly as to the choice of materials gathered). The author draws our attention to the fact that a private archive may serve as a means to creating one's persona or creating a rememberance of one's lineage or family; it is also the testimony of its owner - as it is him or her who shapes the archive, and, at the same time, decides on the way future generations will remember him or her. On the other hand, social data archives create the history of a given community or territory, at the same time shaping it or even allowing it to be preserved in any way at all. In the case of social data archives, the author draws attention to the reasons for the formation of archives referring to "acceleration of history" and "democratisation of history".
EN
Part of the library of Benedict John Tyszkiewicz from Czerwony Dwór left the ancestral seat at the beginning of the twentieth century. In 1918 a few thousand early printed books, mainly the ones from sixteenth and seventeenth centuries, were stored in Sucha, in the manor house of the Branicki and Tarnowski families. During World War II, the collection was dispersed. In the 40’s of the twentieth century, part of it went to Krakow. Rest of the collection was divided among the other libraries in Poland, books mostly went to the Ossolineum collection in Wroclaw. Eventually Tyszkiewicz collection has been moved to the National Library in Warsaw. Currently, the collection consists of app. 3500 early printed books. In 2014 we made a query and gathered information on the presence of books from the discussed library in the Czerwony Dwór which are now kept in Poland. Apart from Warsaw, books are dispersed in several other institutions, for example in the Library of Silesia in Katowice. A few handwritten documents from the archives of the Czerwony Dwór are stored in the National Library in Warsaw. All documents were purchased at the antique auctions. Most of the surviving books are marked with a heraldic stamp of Tyszkiewicz family or ex-libris by B. J. Tyszkiewicz. The collection consists mainly of early printed books published in Latin, more rarely in German and Polish. Many of the books from the sixteenth century had been published in Krakow. These books are not thematically homogeneous. Mostly they concern the history, politics, theology, philosophy and literature.
PL
Część biblioteki Benedykta Tyszkiewicza z Czerwonego Dworu opuściła rodową siedzibę na początku XX w. Kilka tysięcy starych druków, głównie z XVI i XVII w., w 1918 r. znalazło się w Suchej, na dworze Branickich i Tarnowskich. Podczas II wojny światowej kolekcja została rozproszona. W pierwszych latach powojennych ocalały zbiór został podzielony pomiędzy biblioteki w kraju, m.in. w Krakowie i Wrocławiu. Ostatecznie biblioteka Tyszkiewiczów trafiła do Biblioteki Narodowej w Warszawie, gdzie stanowi obecnie kolekcję składającą się z około 3500 starych druków. Ponadto w Bibliotece Narodowej w Warszawie przechowywanych jest kilka rękopisów z archiwum Czerwonego Dworu. Wszystkie dokumenty pochodzą z zakupów na aukcji antyków. Większość zachowanych ksiąg oznaczona jest pieczęcią heraldyczną Tyszkiewiczów lub ekslibrisem Benedykta Jana Tyszkiewicza. Kolekcja składa się przede wszystkim ze starych druków wydanych po łacinie, rzadziej w języku niemieckim i polskim. Wiele książek z XVI w. zostało opublikowanych w Krakowie. Tematycznie nie są one jednorodne i najczęściej dotyczą historii, polityki, teologii, filozofii literatury. W 2014 r. WBP w Olsztynie podjęła kwerendę, w wyniku której uzyskano informacje na temat książek z biblioteki z Czerwonego Dworu rozproszonych w różnych miejscach na terenie Polski (woluminy z kolekcji znajdują się m.in. w Bibliotece Śląskiej w Katowicach).
EN
Community archives display notable activity, especially during last years. Due to that they have become a significant element of the system of archives in Poland. But there are still a number of basic problems, not only theoretical, concerning their activity, that must be set down: their formal status (also: their holdings status), their place in system of Polish archives (in the broad sense), and shape of their relations to other archives (especially state ones). Moreover, corresponding to problems mentioned above, their fundamental meaning to national heritage and local identity must be looked into. Taking a thesis of Jerzy Skowronek, that the archival national heritage are all archival materials produced by a particular nation and state, regardless of place of keeping, the holdings of community archives must be seen as that. But not always they are simply associated with phenomena, processes or events that are crucial from the point of view of a nation as a whole. Whereas these holdings, according to a scope of their collection, are direct and very accurate reflection of local history. This makes community archives main creators and protectors of local identity, especially with common practice among community archives, that consists in dragging local communities into cooperation in making the history and, in general, into cooperating with them. Their mission, in both of these spheres, is carried out in a condition of a dichotomy. On the one hand there is intentional using of assets: creativity, enthusiasm and a special ability to reach to sources that are unavailable to other potential rivals. On the other hand, a full success is impediment due to various limitations, especially often observed financial fragility and lack of certainty of existence in a longer time perspective. Whereas state archives, having no problems in that area, due to some formal and organizational reasons cannot impact the non-state branch of the national archival holdings effectively. That, and a number of other reasons should induce both types of archives to strengthen contacts between them and to take up or intensify collaboration in various fields. It will result in increasing efficiency of archival activity performed by them separately.
PL
Archiwa społeczne przejawiają zwłaszcza w ostatnich kilku latach znaczną aktywność. Dzięki temu zdołały wyraźnie wpisać się jako element systemu archiwów w Polsce. Jednak szereg podstawowych problemów, bynajmniej nie tylko teoretycznych, związanych z ich działalnością, tj. ich formalny status (w tym takiż status ich zbiorów) i miejsce przypadające im w szerzej rozumianej sieci archiwów polskich oraz kształt relacji z innymi archiwami (zwłaszcza państwowymi) wymaga jeszcze sprecyzowania. Obok tego – co zresztą wiąże się z niejedną z ujętych materii – rozpatrzenia wymaga także kwestia ich zasadniczego znaczenia z punktu widzenia dziedzictwa narodowego i tożsamości lokalnej. Przyjmując tezę Jerzego Skowronka, że archiwalne dziedzictwo narodowe odpowiada wszelkim archiwaliom wytwarzanym przez dany naród i państwo niezależnie od miejsca ich przechowywania, zasób archiwów społecznych należy za takowe uznać. Nie zawsze jednak jest on w oczywisty i wyraźny sposób kojarzony z kluczowymi z punktu widzenia narodu jako całości zjawiskami, procesami bądź wydarzeniami. Natomiast zasób ów, ze względu na zakres gromadzonych zbiorów, jest bezpośrednim, a zarazem bardzo wiernym odzwierciedleniem dziejów lokalnych. To wraz z powszechną u archiwów społecznych praktyką wciągania miejscowych społeczności do współtworzenia tych dziejów i ogólnie do współdziałania z nimi w sposób niekwestionowany ustawia je w roli czołowych kreatorów i opiekunów lokalnej tożsamości. Realizacja ich misji, widocznej w obu tamtych sferach, przebiega w warunkach swoistej dychotomii. Z jednej strony widoczne jest świadome wykorzystywanie posiadanych atutów, tj. kreatywność, zapał i szczególną umiejętność docierania do niedostępnych innym ewentualnym konkurentom źródeł. Z drugiej osiągnięcie pełnego powodzenia utrudniają im różne ograniczenia, zwłaszcza zauważalna często finansowa chwiejność i brak pewności trwania w dłuższej perspektywie czasowej. Z kolei archiwa państwowe, których egzystencja pod tym względem nie jest problematyczna, z przyczyn formalno-organizacyjnych nie mogą w pełni efektywnie oddziaływać na niepaństwową „odnogę” narodowego zasobu archiwalnego. To wraz z szeregiem innych przesłanek powinno skłaniać oba typy archiwów do zagęszczenia kontaktów i podejmowania lub intensyfikacji współpracy co najmniej na kilku polach. Jej rezultatem będzie zwielokrotnienie skuteczności prowadzonej przez nie z osobna działalności archiwalnej.
EN
The process of rebuilding sovereign statehood after more than 120 years of captivity is a complicated phenomenon for a country with several centuries of history, encompassing a whole range of problems. One of the conditions for independent statehood was organizing archives and providing access to documents concerning both the distant past and the current functioning of the administration taken over after the collapse of the partitioning states. Since 1917, while still under German occupation, legislative works were carried out in Poland with the participation of outstanding representatives of the academic world. They were archivists, historians and lawyers. Thanks to this, it was possible to adopt the Decree on the Organization of State Archives and Care of Archival Materials on 7 February 1919. It was a very modern legal act. It enabled creation of a network of state archives, managed and operated with a high level of professionalism appreciated internationally. The 1919 decree remained in force in Poland until 29 March 1951, when, under changed political conditions, the democratic principles of organizing and functioning of the archival field were abandoned. They were restored in the current archival law. Thus, when celebrating the centenary of the restoration of sovereignty, and at the same time the centenary of the decree, we must be aware that it is not an „expired” letter of the law. Drawing conclusions from the achievements of our predecessors and creatively continuing their achievements is the highest form of commemoration of this important historical fact.
PL
Proces odbudowy niepodległej państwowości po ponad 120 latach niewoli w przypadku kraju o kilkusetletniej historii, to zjawisko skomplikowane, obejmujące cały szereg problemów. Jednym z warunków niepodległego bytu państwowego była organizacja archiwów i zapewnienie dostępu do dokumentów dotyczących zarówno odległej przeszłości, jak też bieżącego funkcjonowania administracji przejmowanej po upadku państw zaborczych. Od 1917 r., jeszcze w warunkach okupacji niemieckiej, w Polsce prowadzono prace legislacyjne, w których uczestniczyli wybitni przedstawiciele świata nauki. Byli to archiwiści, historycy i prawnicy. Dzięki temu możliwe było przyjęcie 7 II 1919 r. „Dekretu o organizacji archiwów państwowych i opiece nad archiwaliami”. Był to bardzo nowoczesny akt prawny. Umożliwił stworzenie sieci archiwów państwowych, których zarządzanie i funkcjonowanie cechował wysoki profesjonalizm doceniany w skali międzynarodowej. Dekret z 1919 r. obowiązywał w Polsce do 29 III 1951 r., kiedy w zmienionych warunkach ustrojowych nastąpiło odejście od demokratycznych zasad organizacji i funkcjonowania dziedziny archiwalnej. Zostały one przywrócone w obowiązującym obecnie prawie archiwalnym. Obchodząc jubileusz 100-lecia odzyskania niepodległości, a zarazem jubileusz 100-lecia tego dekretu, musimy być świadomi iż nie jest on „wygasłą” literą prawa. Wyciągnięcie wniosków z dokonań naszych poprzedników i twórcza kontynuacja ich dokonań to najwyższa forma uczczenia tego ważnego faktu historycznego.
PL
Proces odbudowy niepodległej państwowości po ponad 120 latach niewoli w przypadku kraju o kilkusetletniej historii, to zjawisko skomplikowane, obejmujące cały szereg problemów. Jednym z warunków niepodległego bytu państwowego była organizacja archiwów i zapewnienie dostępu do dokumentów dotyczących zarówno odległej przeszłości, jak też bieżącego funkcjonowania administracji przejmowanej po upadku państw zaborczych. Od 1917 r., jeszcze w warunkach okupacji niemieckiej, w Polsce prowadzono prace legislacyjne, w których uczestniczyli wybitni przedstawiciele świata nauki. Byli to archiwiści, historycy i prawnicy. Dzięki temu możliwe było przyjęcie 7 II 1919 r. „Dekretu o organizacji archiwów państwowych i opiece nad archiwaliami”. Był to bardzo nowoczesny akt prawny. Umożliwił stworzenie sieci archiwów państwowych, których zarządzanie i funkcjonowanie cechował wysoki profesjonalizm doceniany w skali międzynarodowej. Dekret z 1919 r. obowiązywał w Polsce do 29 III 1951 r., kiedy w zmienionych warunkach ustrojowych nastąpiło odejście od demokratycznych zasad organizacji i funkcjonowania dziedziny archiwalnej. Zostały one przywrócone w obowiązującym obecnie prawie archiwalnym. Obchodząc jubileusz 100-lecia odzyskania niepodległości, a zarazem jubileusz 100-lecia tego dekretu, musimy być świadomi iż nie jest on „wygasłą” literą prawa. Wyciągnięcie wniosków z dokonań naszych poprzedników i twórcza kontynuacja ich dokonań to najwyższa forma uczczenia tego ważnego faktu historycznego.
EN
The process of rebuilding sovereign statehood after more than 120 years of captivity is a complicated phenomenon for a country with several centuries of history, encompassing a whole range of problems. One of the conditions for independent statehood was organizing archives and providing access to documents concerning both the distant past and the current functioning of the administration taken over after the collapse of the partitioning states. Since 1917, while still under German occupation, legislative works were carried out in Poland with the participation of outstanding representatives of the academic world. They were archivists, historians and lawyers. Thanks to this, it was possible to adopt the Decree on the Organization of State Archives and Care of Archival Materials on 7 February 1919. It was a very modern legal act. It enabled creation of a network of state archives, managed and operated with a high level of professionalism appreciated internationally. The 1919 decree remained in force in Poland until 29 March 1951, when, under changed political conditions, the democratic principles of organizing and functioning of the archival field were abandoned. They were restored in the current archival law. Thus, when celebrating the centenary of the restoration of sovereignty, and at the same time the centenary of the decree, we must be aware that it is not an „expired” letter of the law. Drawing conclusions from the achievements of our predecessors and creatively continuing their achievements is the highest form of commemoration of this important historical fact.
EN
The article presents the process of record creating (pol. proces aktotwórzy) and the process of archiving (pol. proces archiwizacji) of accounting and registry books created by Evangelical parishes located in the property of the Finck von Finckenstein family. Their analysis expands the knowledge of the chancellery system used in evangelical parishes and explains and justifies the presence of items of church provenance in private archives. The presented research approach allows to see the source value of parish books, enabling the development of regional and more general research, including archival ones.
PL
W artykule przedstawiono procesy aktowórcze i archiwizację ksiąg rachunkowych i metrykalnych wytworzonych przez parafie ewangelickie znajdujące się w dobrach rodu Finck von Finckenstein. Ich analiza poszerza wiedzę na temat stosowanego w parafiach ewangelickich systemu kancelaryjnego oraz wyjaśnia i uzasadnia obecność akt proweniencji kościelnej w zasobie archiwów prywatnych. Zaprezentowane podejście badawcze pozwala dostrzec wartość źródłową ksiąg parafialnych, umożliwiając rozwijanie badań regionalnych, a także ogólniejszych, w tym archiwalnych.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.