Results found: 2

Search results

Search:
in the keywords: archiwa prywatne w Polsce

Sort By:

Limit search:

Archiwa hetmanów koronnych. Pojęcie, charakter i typologia dokumentacji

100%

Syta K.

Archiwa – Kancelarie – Zbiory

2011

issue 2(4)

s. 63 - 105

Adam Sędziwój Archives of great marshals (hetmani wielcy) and field marshals (hetmani polni) of the Polish Crown and of the Great Duchy of Lithuania functioned within an organisational framework very different to archives of other ministerial offices within the Polish-Lithuanian Commonwealth. Marshals' archives should be regarded as belonging to private archives and, to be more specific, as fragments of archives belonging to clans and families from which marshals descended. The documents written by marshals while they were in office were considered their private property and they were entered into archives as their personal, private files. This is how a paradox occured because documents written by a person holding one of the most important offices in the country, and who was often seen as dangerous for the nobility's and the ruler's own interests and for the country's security, could not be made known to the public and existed beyond any control. Various documents survived amongst the archives of the marshals of the Polish Crown, different in terms of form, sender and subject matter. The first criterion that we can adopt while characterising the documentation found in marshals' archives is its form. Here, the first place definitely takes correspondence, followed by documents set out in tabular form, case files, books, and finally documents. Other criterion which can be applied is the sender and the addressee. According to this criterion, the documents can be divided into these incoming, addressed to marshal or people close to him (e.g. people working in his office), and these outgoing, written by marshal or people working with him. Another criterion used for typology of documentation found in marshals' archives is the subject matter, usually dependent of the function of marshal of the Polish Crown. And so the documents can be divided into the following categories: military, financial, judicial, diplomatic and private (these include documents related to the office held but referring directly to marshal, e.g. papers appointing to the office of marshal, documentation regarding remuneration, correspondence). Taking into consideration the fisical form in which the documents can be found at the moment, we can describe them as loose, glued or bound together. Certainly, all those forms could well be found in the past but it is important to remeber that the condition that the documents are in at present does not always correspond to their original form. They were usually produced as loose documents and were later bound into fascicles.

Archiwa hetmanów wielkich i polnych, zarówno koronnych jak i litewskieh, nigdy nie funkcjonowały w ramach organizacyjnych choćby zbliżonych do archiwów innych urzędów ministerialnych Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pozostaje więc uznanie archiwów hetmańskich za część archiwów prywatnych, a dokładniej mówiąc za fragmenty zasobów archiwów rodowych i rodzinnych, z których wywodzili się hetmani. Akta, które powstawały w czasie sprawowania urzędu przez poszczególnych hetmanów, traktowane były jako ich własność prywatna i jako akta osobiste, prywatne, wchodziły do zasobów ich archiwów. W ten sposób wytworzyła się dosyć paradoksalna sytuacja, kiedy to dokumentacja jednego z najważniejszych urzędów w państwie, urzędu, w którym nierzadko społeczeństwo szlacheckie i osoba panującego widziały zagrożenie dla swoich interesów i bezpieczeństwa państwa, znalazła się poza publicznym obiegiem i kontrolą. W archiwach hetmanów koronnych zachowała się bardzo różnorodna dokumentacja archiwalna zarówno pod względem formalnym, kancelaryjnym, jak i merytorycznym. Pierwszym kryterium jakie można przyjąć określając dokumentację występującą w archiwach hetmańskich to jej postać kancelaryjna. Tutaj zdecydowanie na pierwsze miejsce wysuwa się korespondencja, następnie zestawienia tabelaryczne, akta spraw, księgi, w końcu dokumenty. Innym kryterium jakie można zastosować przy klasyfikacji hetmańskich archiwaliów to zasada przynależności kancelaryjnej. Według niej można wyróżnić archiwalia jakie trafiły do archiwum z zewnątrz, a ich adresatem był hetman, ewentualnie osoby z nim blisko związane (chociażby pracownicy kancelarii), drugą grupę stanowią archiwalia wytworzone przez hetmana lub jego otoczenie. Kolejnym kryterium jakie można zastosować w typologii dokumentacji archiwalnej występującej w zasobach archiwów hetmańskich to zasada ich przedmiotowości, wynikająca z funkcji hetmanów koronnych. Można podzielić ją na dokumentację o charakterze: wojskowym, finansowym, sądowniczym, dyplomatycznym oraz prywatnym (to znaczy odnoszącą się bezpośrednio do osoby hetmana, związaną jednak również ze sprawowanym urzędem, np. akty nominacyjne na urzędy hetmańskie, dokumentacja związana z ich uposażeniem, korespondencja). Biorąc pod uwagę kryterium formalne, postać fizyczną pod jaką występuje w chwili obecnej dokumentacja z hetmańskich archiwów, spotkać można się z: aktami luźnymi, klejonymi i zszywanymi. Oczywiście wszystkie wyżej wymienione formy występowały również współcześnie, choć wiadomo, że nie zawsze forma obecna jest postacią oryginalną. Pierwotnie najczęściej miała ona postać luzów, które łączono w wiązki i fascykuły.

Munimenta w szkatule żółwiowej. Archiwalia w świecie rzeczy Krzysztofa Grzymułtowskiego

80%

Hlebionek M., Jankowska J.

Archiwa – Kancelarie – Zbiory

2017

issue 8(10)

11-66

Krzysztof Grzymułtowski (+1687) należał do najbardziej wpływowych ziemian wielkopolskich swoich czasów. Dzięki małżeństwom własnym, ale też matki, spowinowacił się z rodzinami Leszczyńskich i Opalińskich. W historii Polski zapisał się jako dyplomata, który doprowadził do zawarcia w 1686 r. wieczystego pokoju z Moskwą, nazwanego później jego imieniem. W spuściźnie archiwalnej po rodzinie Poniatowskich, przechowywanej w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, dziedziczącej posiadłości m.in. po córce Grzymułtowskiego Katarzynie, zachował się inwentarz pośmiertny ruchomości i archiwaliów należących do magnata. Jest on interesujący, gdyż łączy w sobie funkcje pośmiertnego inwentarza nieruchomości i pośmiertnego sumariusza. Analiza zabytku doprowadziła do wniosków, że tak inwentarz, jak i rejestr archiwaliów zawierają informacje o przedmiotach bądź pismach ważnych z punktu widzenia wojewody bądź jego spadkobierców. Okoliczności śmierci Grzymułtowskiego zdają się wskazywać, że oba spisy powstały ze względów spadkowych. Znaczenie wymienianych w nim archiwaliów, głównie o charakterze prawno-majątkowym, ale też rachunkowogospodarczym, miały dokumentować prawa i zobowiązania spadkobierców. Tym samym w ich oczach były tak samo cenne, jak wymieniane wśród ruchomości klejnoty czy srebra. Ale interesujący nas spis archiwaliów wymienia także pisma, które w momencie śmierci uległy już dezaktualizacji. Niemniej miały prestiżowy charakter. Może to prowadzić do przypuszczenia, że drugim kryterium kwalifikującym archiwalia do umieszczenia w rejestrze, była ich wartość mentalna, pokazująca różne sfery działalności, ale też znaczenie Grzymułtowskiego w środowisku, w którym się obracał. Tak, jak przedmioty umieszczone w wykazie ruchomości, poprzez swą wystawność, kreują obraz Grzymułtowskiego jako członka szlacheckiej elity, należącego do jej wysokich sfer, tak spis dokumentacji dopełnia, a może i precyzuje ten obraz. Dzieje się to poprzez prezentację samej treści akt, sygnalizowanej w sumariuszowych regestach, ale też poprzez wskazanie kręgu osób, z którymi magnat się kontaktował. Postrzegany przez pryzmat archiwaliów nasz bohater jawi się urzędnikiem piastującym godności senatorskie i posiadającym szerokie stosunki wśród równych sobie statusem, osobą czynnie uczestniczącą w polityce, nie tylko zresztą krajowej, gospodarzem majętności prywatnych, ale i królewszczyzn. Obraz Krzysztofa Grzymułtowskiego wyłaniający się z akt spisanych w inwentarzu, dzięki dosłowności tych opisów, w sposób bardziej wyrazisty niż wykaz mobiliów, pokazuje „jakim powinno się być szlachcicem”.

Krzysztof Grzymułtowski (+1687) was one of most influential Greater Poland landowner of his times. Thanks to his and his mother’s marriages he became related with Leszczyński and Opaliński families. He made history as a diplomat who reached the eternal peace with Moscow in 1686, later named after him. In archival papers of the Poniatowski family, which inherited after Grzymułtowski’s daughter Katarzyna, one can find a post-mortem inventory of chattel and archival material of the magnate. It is interesting, because it combines functions of a post-mortem inventory of chattel and a post-mortem archival summary. Analysis of the objects drew to conclusions that both the chattel inventory and the archival register contain information about objects or documents important from the point of view of the voivode or his heirs. Circumstances of Grzymułtowski’s death indicate that both lists were made due to inheritance reasons. Enlisted archival materials, mostly of legal and financial significance, were supposed to document rights and obigations of inheritors. Thus in their eyes, they were as valuable as jewels and silvers mentioned as the chattel. But the list of archival materials consist also of documents that at the moment of death were already out of date. Still, they remained their prestigious character. It may lead to an assumption that another criterion of posting materials in the register or not, was their mental value, which showed various types of activity, as well as importance of Grzymułtowski in his circles. Just as objects put in the list of chattel creating a particular image of Grzymułtowski as a member of the highest nobility due to their sumptuousness, as well the list of documents supplements and even qualifies that image. It is done by presenting the content of the documents, signalled in the summary, but also by indicating people the magnate contacted. Perceived through these archival materials our character seems to be a state official serving as a senator, who has wide range of connections in the circle of his equals; he actively participate in the politics, not only domestic; he was a lord of both private and royal lands. The image of Krzysztof Grzymułtowski that emerges from the documents listed in the inventory is literal; thanks to that it shows us what nobleman one should be more vividly than the chattel inventory

Refine search results

2 Archiwa – Kancelarie – Zbiory

1 Hlebionek M.

1 Jankowska J.

1 Syta K.

1 2017

1 2011

Search results

Archiwa hetmanów koronnych. Pojęcie, charakter i typologia dokumentacji

Munimenta w szkatule żółwiowej. Archiwalia w świecie rzeczy Krzysztofa Grzymułtowskiego