Results found: 2

Search results

Search:
in the keywords: archiwalia hetmańskie

Sort By:

Limit search:

Pióra w służbie buławy. O kancelariach i archiwaliach hetmańskich w XVIII w.

100%

Ciesielski T.

Czasopismo Prawno-Historyczne

2018

vol. 70

issue 2

213-247

W artykule przedstawiona została na tle kompetencji urzędy hetmańskiego dokumentacja wytwarzana przez kancelarie wojskowe działające przy hetmanach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII w. Na początku tego stulecia w do największego rozrostu władzy buławy w całej historii istnienia urzędu. Nastąpiło to w sposób nieformalny, a na dodatek towarzyszyły liczne nadużycia ze strony osób dowodzących armiami koronną i litewską, co sprawiło, że w zatwierdzonych na sejmie 1717 r. konstytucjach, a przede wszystkim traktacie warszawskim pojawiły się zapisy ograniczające władzę hetmanów. Jednak tylko w niewielkim stopniu i dalej hetmani posiadali rozległe kompetencje, które zapewniały im pełnię władzy administracyjnej i sądowniczej nad wojskiem. Utrzymali ją do połowy lat 60. XVIII w. a dowodzi tego dokumentacja wojskowa wytworzona przez kancelarię działające przy hetmanach. W artykule omówiono tę dokumentacją, co do której nie można mieć wątpliwości, że miała charakter publiczny. Do pierwszej grupy zaliczoną dokumenty i akta związane z władzą administracyjną hetmanów: wydawane przez nich lub zatwierdzane regulaminy, przede wszystkim organizacyjne, rozkazy hetmańskie, przesyłane z oddziałów raporty o stanach osobowych, wyposażenia, czy ruchach kadrowych itp. Kolejna grupa, to dokumentacja finansowa związana z utrzymaniem obu armii (w tym także oddziałów noszących nazwę hetmańskich) i urzędu hetmańskiego. Do trzeciej zaliczono akta i korespondencję powstałą z związku z prowadzoną przez hetmanów działalnością dyplomatyczną. Do czwartej - wszelką dokumentację związaną z władzą dyscyplinarną i sądowniczą hetmanów, a do piątej - korespondencję służbową prowadzoną przez hetmanów z podkomendnymi, jak też z królem, ministrami i ważniejszymi urzędnikami państwowymi. Bogate w materiał źródłowy zachowane spuścizny archiwalne po hetmanach: Adamie Mikołaju Sieniawskim, Janie Klemensie Branickim, Michale Kazimierzu Radziwille oraz trzech przedstawicielach rodu Rzewuskich sprawujących w XVIII w. ten urząd, pozwalają stwierdzić, że dokumentacja wojskowa powstawała jako publiczna i w takim charakterze podlegała procesom archiwotwórczym w kancelariach hetmańskich. Zapewne za życia hetmanów dokumentacja wojskowa przechowywana była oddzielnie od pozostałych dokumentów i akt o charakterze publicznym, a tym bardziej prawno-majątkowych i rachunkowo-gospodarczych. Po śmierci hetmana zazwyczaj jednak ich spadkobiercy przestawali otaczać dokumentację wojskową specjalną troską, a traktując ją jako prywatną część masy spadkowej, dołączali do reszty pozostałej po zmarłym spuścizny aktowej, poddając ją wstępnym procesom archiwizacji. W konsekwencji tzw. archiwa hetmańskie zaczęły być traktowane jako prywatne, choć powstały jako publiczne. Dowodzi tego zmiana procesu archiwotwórczego zachodzącego w przypadku dokumentacji wojskowej po połowie lat 60. XVIII., gdy hetmani utracili realną władzę nad armiami Rzeczypospolitej na rzecz Komisji Wojskowej Koronnej i Komisji Wojskowej Litewskiej. Cała dokumentacja wojskowa zaczęła być wytwarzana i gromadzona w kancelariach najpierw komisji wojskowej, następnie Departamentu Wojskowego Rady Nieustającej i w końcu Komisji Wojskowej przy Straży Praw - instytucji, co do których nie ma wątpliwości, że były publiczne.

Materiały do przewodnika po archiwaliach hetmanów koronnych w zasobach archiwalnych i zbiorach bibliotecznych

67%

Syta K.

Archiwa – Kancelarie – Zbiory

2012

issue 3(5)

s. 109 - 182

Tekst jest przeglądem materiałów archiwalnych pochodzących z archiwów hetmanów koronnych, przechowywanych obecnie w zasobach archiwalnych i zbiorach bibliotecznych na terenie Polski (Kraków, Kórnik, Łódź, Poznań, Warszawa) i Ukrainy (Kijów, Lwów). Publikacja nie jest przewodnikiem po archiwach hetmanów koronnych z okresu XVI–XVIII w., niemniej stanowi mocny fundament do stworzenia tego rodzaju pomocy archiwalnej. Przegląd zawiera charakterystykę różnych rodzajów archiwaliów, które autor uznał za integralnie związane ze sprawowaniem urzędów hetmańskich (akta osobiste, administracyjno-wojskowe, jurysdykcyjne, finansowe, korespondencja). Większość opisanych tu materiałów archiwalnych pochodzi z XVIII w, z archiwów następujących hetmanów koronnych: Jana Klemensa Branickiego, Franciszka Ksawerego Branickiego, Stanisława Mateusza, Wacława, Seweryna Rzewuskich i Adama Mikołaja Sieniawskiego.

This article is an overview of archival collections with provenance of hetman's archives, but physically separated into collections in archives and libraries across Poland (Kraków, Kórnik, Łódź, Poznań, Warszawa) and also Ukraine (Kiev, Lviv). Research, which later became an inspiration for this overview, has been conducted mainly in the early 90s. In the light of the above, this article does not claim to be called a "guide" to the royalhetmans' archives of the sixteenth through to the eighteenth century, but it could be viewed as an outline of such archival finding aid. This overview focuses on characteristics of different types of archival material, which author considered integrally connected to holding of an office of hetman, i.e.: personal, administrative and military, judiciary, financial, and also correspondence. Qualification criteria may raise some concerns, because selection of archives is subjective by nature, but also because in the discussed time period there was social consensus on the fact that one's private life and public sphere would overlap. Most of the archival materials used in this study comes from the hetman's archives of the eighteenth century (Jan Clement Branicki's; Franciszek Ksawery Branicki's; Stanisław Mateusz, Wacław, Seweryn Rzewuski's and Adam Mikołaj Sieniawski's). Eighteen century is considered to be the peak of development of private archives, which - without a doubt - had great impact on the preservation of hetman's archives of that period. Moreover, the fact that there is significantly larger collection of hetman's archives of that period, compared to previous two centuries, is the result of the hetman's office having a special place within the political system of the Polish-Lithuanian Commonwealth.

Refine search results

1 Archiwa – Kancelarie – Zbiory

1 Czasopismo Prawno-Historyczne

1 Ciesielski T.

1 Syta K.

1 2019

1 2012

Search results

Pióra w służbie buławy. O kancelariach i archiwaliach hetmańskich w XVIII w.

Materiały do przewodnika po archiwaliach hetmanów koronnych w zasobach archiwalnych i zbiorach bibliotecznych