Search results

1

Obraz czarownicy w najnowszej polskiej historiografii procesów o czary w czasach wczesnonowożytnych

100%

Manyś B.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica

|

2020

|

issue 107

59-77

EN

In the paper the author intended to characterize the image of the witch-woman, as it is shown by the Polish historiography of the witch trials during the early modern period, in the light of the current studies, focusing on the female one. In this context, a number of questions present themselves and one of the purposes of this article is to find answers to the following questions, i.e.: on which factors research focus, while characterizing women accused of the witchcraft; was accusing of the doing evil and cooperation with the devil connected with the particular variables (sex, biological feature of a woman), or was it rather an outcome of the belonging to the particular social group, or maybe even a result of the economic situation in those days. In this article there is also raised a question: how much the recent findings overthrow the stereotype of the witch, which is consolidated in the folk memory of the citizens of Poland. The concepts presented in the following paper are intended to be the starting point of the discussion about the said problem. According to that, this article is not the review of the research focused on magic, witchcraft or witch trials, nor the summary of the Catholic Church attitude, which was widely discussed in the past research papers.

PL

W artykule podjęto próbę charakterystyki obrazu kobiety-czarownicy, jaki wyłania się w polskiej historiografii procesów o czary toczących się w dobie wczesnonowożytnej w świetle prowadzonych badań nad niewiastą. W tym kontekście nasuwa się szereg pytań, na które próbowano udzielić odpowiedzi w artykule, m.in.: na jakie czynniki zwracają uwagę badacze charakteryzujący kobiety oskarżone o czary, czy posądzenie o czynienie zła i spółkowanie z diabłem uzależnione było od konkretnych czynników (płci, funkcji biologicznych kobiety), czy raczej wynikało z przynależności do konkretnej grupy społecznej, bądź też warunkowane było sytuacją gospodarczą, w jakiej przyszło żyć oskarżonym. Postawiono również pytanie, na ile dotychczasowe ustalenia obalają stereotyp czarownicy utrwalony w zbiorowej pamięci mieszkańców Rzeczypospolitej. Prezentowane rozważania stanowią punkt wyjścia do dalszej dyskusji w zakresie analizowanego problemu. Nie stanowi on zatem przeglądu czy też rewizji badań nad magią, czarami i procesami, a także stanowiska Kościoła katolickiego, które szeroko zostało omówione w dotychczasowych pracach.

2

„Nie pozwolisz żyć czarownicy” (Wj 22,17). W poszukiwaniu właściwego zrozumienia jednego ze starotestamentalnych praw

89%

Lemański J.

Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie

|

2019

|

issue 26

11-32

PL

Przepis prawny z Wj 22,17 służył dawniej jako argument scrypturystyczny, uzasadniający „polowania na czarownice”. Jego właściwa interpretacja, mimo tego, że składa się praktycznie z trzech słów, nie jest jednak wcale taka łatwa. Przegląd opinii na ten temat pokazuje złożoność tego problemu. W tym artykule przepis biblijny pokazany został na tle innych starożytnych praw. Porównanie pozwala sądzić, że obawy przed szkodliwymi czarami były obecne we wszystkich kulturach otaczających starożytny Izrael. Teksty biblijne z rdzeniem kšp, zastosowanym w Wj 22,17, także pokazują dużą skalę praktykowania opisywanych nim czarów i stały, negatywny stosunek to nich. Sam przepis z Wj 22,17 może być pozostałością dawnego, lokalnego „kompleksu czarownicy”, wyrazem obaw przed skutkami złej magii. Mógł on pierwotnie dotyczyć jakiejś specyficznej formy czarów, uprawianej przez kobiety. Od momentu umieszczenia go w Kodeksie Przymierza, nabiera już jednak rangi ogólnonarodowej i staje się elementem walki o czystość jahwizmu. Nie ma pewności, czy sankcja w nim obecna oznacza karę śmierci, rodzaj ekskomuniki, banicję czy jakiś niesprecyzowany rodzaj kary, powalający na doraźne działanie w zależności od sytuacji i skali zagrożenia.

EN

In the past, the legal article from Ex 22,17 served as a scripturistic argument justifying the “witch-hunt”. Its correct interpretation, despite its length, is not so easy. The review of the opinions on this topic shows its complexity. The article shows the biblical law against other ancient ones. The comparison suggests that the fears of harmful spells were current in all cultures of ancient Israel. The biblical texts with the kšp core used in Ex 22,17 also show a large scale of practicing the spells and the constant, negative attitude to them. The law from Exodus 22,17 may be a remnant of the former local “witch complex”, the sign of fear of the effects of evil magic. It could originally refer to a specific form of spells cultivated by women. Since it was placed in the Covenant Code, it has become national turned into a part of the struggle for the purity of Jahvism. However, there is no certainty whether the presented sanction means the death penalty, a kind of excommunication, banishment or some unspecified type of punishment which allow to take a temporal action depending on the situation and the scale of the threat.

3

Jaki kolor ma wiedźma? Wizerunki kolorystyczne czarownic w filmach animowanych wytwórni Walta Disneya

89%

Baczyńska-Hryhorowicz A.

Literatura Ludowa

|

2022

|

vol. 66

|

issue 4

61-75

EN

The article discusses the characters of witches in Walt Disney’s animated films (Snow White and the Seven Dwarfs, Sleeping Beauty, The Sword in the Stone, The Little Mermaid, The Little Mermaid 2: Return to the Sea). The author analyses the colours in the appearance, surroundings and actions of the characters, describing them with the term “colour image”. Then, she discusses the meanings of the colours revealed in the images of witches (black, purple, green and red), taking into account their symbolic and emotional connotations. At the end of the article, the author considers how the colours present in the images of witches influence the perception and interpretation of their characters.

PL

Artykuł omawia postacie czarownic występujące w animowanych filmach produkcji Walta Disneya (Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków, Śpiąca Królewna, Miecz w kamieniu, Mała syrenka, Mała syrenka 2: Powrót do morza). Autorka poddaje analizie barwy występujące w wyglądzie, otoczeniu i czynnościach bohaterek, określając je „wizerunkiem kolorystycznym”. Następnie omawia znaczenia przypisanych czarownicom kolorów (czerni, fioletu, zieleni i czerwieni) z uwzględnieniem ich konotacji symbolicznych i emocjonalnych. W końcowej części artykułu autorka rozważa, jak obecne w wizerunkach czarownic kolory wpływają na odbiór i interpretację ich postaci.

4

Tropem czarownic. Kilka uwag historyczno-językowych na marginesie Księgi sądu wójtowskiego miasta Kleczewa z lat 1624–1738

89%

Piotrowska-Borowicz A.

Językoznawstwo

|

2023

|

vol. 18

|

issue 1

107-116

EN

The first part of the article provides a few historical remarks concerning trials on witchcraft in Poland, particularly regarding a few cases which happened in the town of Kleczew between the 17th and the 18th century. The following part of the article refers to the linguistic aspects related to terminology used in studying witchcraft and witches. The final part of the article provides information on Kleczew, where the lawsuits against those who “voluntarily deviated from God” took place.

PL

Artykuł w pierwszej części prezentuje kilka uwag natury historycznej dotyczących procesów o czary w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem niektórych przypadków z miasta Kleczewa z przełomu XVII i XVIII wieku. Druga część tekstu została poświęcona kwestiom językowym związanym z terminologią w badaniach nad czarami i czarownicami. Na koniec przedstawiono wybrane informacje na temat Kleczewa, gdzie odbywały się procesy tych, którzy „dobrowolnie odstąpili od Boga”.

5

Czarownica w literaturze polskiego oświecenia. Stereotyp i płeć

88%

Kowalewska D.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica

|

2016

|

vol. 34

|

issue 4

53-67

EN

The article focuses on the image of witches in the iconography, literature, and imagination of the inhabitants of Early Modern Europe (from the late Middle Ages to the Enlightenment). It endeavours to explain whether the role and function of magical figures in Early Modern literature is conditioned by gender and by the conviction that magic is related to the biological functions of women. I will also attempt to determine how the stereotype of the witch emerged and whether its function in literaturę was influenced by the changed relations between the sexes in the 18th century. Although the main area of interest are works in Polish, numerous references to foreign literature are also made.

6

Miejsca sabatów czarownic w epoce wczesnonowożytnej – ich znaczenie i topografia. Przyczynek do badań nad procesami o czary na Śląsku i Morawach

75%

Wojtucka K.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica

|

2020

|

issue 107

133-151

EN

There are many stereotypes related to witches and witch trials in the public’s imagination. One of the popular elements associated to this issue is the question of the witches’ Sabbath, which the witches attended. The Sabbath itself is a collection of the fantasies of late medieval and early modern society, with specific features depending on the region. Researchers assume that the sources of the meetings that later became known as the Sabbath were those attributed to heretics who worshiped the devil during them. This meeting was characterized by a certain order of rituals and customs. They could take place not only on such characteristic days as April 30, but also a week, up to three times. According to testimonies, witches arrived at the Sabbath on broomsticks or pitchforks, and during the meeting an orgy would often take place. These meetings took place in special places, mainly on various hills. The most famous mountains, where the Sabbaths took place, are Blocksberg in the Harz Mountains, Łysa Góra, and when it comes to the border area of Silesia and Moravia – Petrovy Kameny, which appear in large numbers in the testimonies of people accused of witchcraft in this area. This place, which is located on the border of the estate, was considered to be full of the forces of darkness, therefore in 1682 it was decided to consecrate it. Very often specific areas or regions “had” their own mountain where witch meetings took place. The Sabbaths could also take place in less obvious places, e.g. in clearings, trees, road branches or near the gallows. In some cases, in memory of such meetings, characteristic names such as Hexenplan or Hexenplatz remained, which not only can be found on old maps, but also function to this day in designated areas.

PL

W wyobraźni społeczeństwa funkcjonuje wiele stereotypów związanych z czarownicami, jak i z procesami o czary. Jednym z popularnych elementów związanych z tym zagadnieniem jest kwestia sabatu czarownic, na który owe uczęszczały. Sam sabat jest zbiorem fantazji późnośredniowiecznego i wczesnonowożytnego społeczeństwa, o specyficznych cechach, zależnych od regionu. Badacze wychodzą z założenia, że źródłem spotkań, które później zyskały miano sabatu, były te przypisywane heretykom, którzy podczas nich czcili diabła. Spotkanie to cechował pewien porządek rytuałów i obyczajów. Odbywać się one mogły nie tylko w takie charakterystyczne dni jak 30 kwietnia, lecz także w tygodniu, nawet do trzech razy. Według zeznań czarownice przylatywały na sabat na miotłach lub widłach, a podczas spotkania nierzadko miało dochodzić do orgii. Do spotkań tych dochodziło w szczególnych miejscach, przede wszystkim na różnego rodzaju wzniesieniach. Do najbardziej znanych gór, gdzie odbywały się sabaty, należą Blocksberg w Górach Harzu, Łysa Góra, a jeśli chodzi o pograniczne śląsko-morawskie – Petrovy Kameny, które licznie pojawiają się w zeznaniach osób oskarżonych o czary na tym obszarze. Miejsce to, które znajduje się na dawnym pograniczu dóbr, uchodziło za pełne sił ciemności, stąd też w 1682 r. zdecydowano się je poświęcić. Bardzo często konkretne obszary czy regiony „miały” własną górę, gdzie dochodziło do spotkań czarownic. Sabaty mogły się także odbywać w mniej oczywistych miejscach, np. na polanach, drzewach, rozgałęzieniach dróg czy w pobliżu szubienicy. W niektórych przypadkach na pamiątkę takich spotkań pozostały charakterystyczne nazwy, takie jak: Hexenplan czy Hexenplatz, które nie tylko można znaleźć na starych mapach, lecz także funkcjonują one do dzisiaj na wyznaczonych terenach.

7

Figura czarownicy jako symboliczna „zadra” w patriarchalnym świecie. Konteksty antropologiczno-edukacyjne

71%

Symonowicz-Jabłońska I.

Kultura i Edukacja

|

2022

|

issue 1(135)

48-59

PL

Celem artykułu jest ukazanie wizerunku kobiety – naznaczonej figurą czarownicy – zorientowanego na zmianę stereotypowego o niej myślenia. Spojrzenie z perspektywy nieskażonej potocznym oglądem świata wskaże na jej podmiotowość, samorealizację, prawo do samostanowienia, co jest podstawową kategorią pedagogiczną. Figura czarownicy jest dwuznaczna – odzwierciedla niepokorność dającą siłę w radzeniu sobie z presją społeczeństwa, aby nie poddać się sposobom kontrolowania kobiet, które podważały patriarchalne standardy. Nazywana wówczas kobietą demoniczną, nikczemną, magiczną, ale z drugiej strony boską, niewinną ofiarą, prawdziwą uzdrowicielką. Bowiem były one „mądrymi zielarkami, wróżbitkami i seksualnie oświeconymi istotami, które nie zostały okaleczone przez chrześcijańską pobożność i zakazy” (K.J. Sollée, 2021, s. 89). Tym samym stały się ikoną kobiety niezależnej, podporządkowanej tylko sobie, o silnej osobowości pożądanej w dzisiejszym świecie. Próba odpowiedzi na pytanie, kim były, a może kim są czarownice, ma za zadanie przybliżyć tytularną postać, a ukazanie kobiecej siły i wspomnienie o prześladowaniu wiedźm ma być dla nich swoistym hołdem.

EN

The aim of the article is to present the image of a woman – marked with the figure of a witch – oriented at changing stereotypical thinking about her. A look from a perspective not contaminated by the common view of the world will indicate its subjectivity, self-realization, and the right to self-determination, which is the basic pedagogical category. The figure of the witch is ambiguous – it reflects the rebelliousness that gives strength to deal with the pressures of society not to succumb to ways of controlling women that have undermined patriarchal standards. At that time she was called a demonic, wicked, magical woman, but on the other hand, a divine, innocent victim, a real healer. For they were „wise herbalists, soothsayers and sexually enlightened beings who had not been crippled by Christian piety and prohibitions” (K.J. Sollée, 2021, p. 89). Thus, they have become an icon of an independent woman, subordinate only to herself, with a strong personality desired in today’s world.

8

Czarownica w literaturze polskiego oświecenia. Stereotyp i płeć

71%

Kowalewska D., Dr hab. prof. UMK U. M. K., jurans@umk.pl

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica

|

2016

|

vol. 34

|

issue 4

EN

The article focuses on the image of witches in the iconography, literature, and imagination of the inhabitants of Early Modern Europe (from the late Middle Ages to the Enlightenment). It endeavours to explain whether the role and function of magical figures in Early Modern literature is conditioned by gender and by the conviction that magic is related to the biological functions of women. I will also attempt to determine how the stereotype of the witch emerged and whether its function in literaturę was influenced by the changed relations between the sexes in the 18th century. Although the main area of interest are works in Polish, numerous references to foreign literature are also made.

9

Anna Brzezińska’s games with stereotypes. Construction of the character of a witch and transformations of fairy tale motives in the cycle about Babunia Jagódka (“Granny Berry”)

71%

Ucherek D.

Literatura Ludowa

|

2020

|

issue 2

PL

Autorka artykułu analizuje stworzony przez Annę Brzezińską cykl opowiadań fantasy o Babuni Jagódce, zestawiając konstrukcję tytułowej postaci ze stereotypem ludowej czarownicy, a zawarte we wymienionych utworach motywy baśniowe porównując do ich wersji zakorzenionych w tradycji, opartych głównie na przekazach zebranych przez braci Grimmów. Analiza ta unaocznia, że Babunia Jagódka tylko pozornie stanowi realizację stereotypowego wizerunku wiedźmy, tak naprawdę zaś jest dowodem gry z nim i postmodernistycznej autoświadomości samej bohaterki. Jej prześmiewczy stosunek wobec tradycji, związanej z wyobrażeniem czarownicy, ale także z treścią wątków baśniowych, wywołuje efekt humorystyczny, co zwraca także uwagę na odnoszenie się przez Brzezińską do kanonu fantasy komicznej, zwłaszcza do „Świata Dysku” Terry’ego Pratchetta i do postaci Babci Weatherwax. Wieloznaczność Jagódki sugeruje zaś, by łączyć ją z wizerunkami nie wiedźm Grimmowskich, ale wschodniosłowiańskich Bab Jag, występujących np. w baśniach zebranych przez Aleksandra Afanasjewa. Z kolei sposób przetwarzania motywów baśniowych świadczy, że analizowane opowiadania wykazują cechy renarracji: osadzają znane elementy w nowej konwencji, wprowadzają składniki fabularne nieistniejące w wariancie pierwotnym, poddają baśniowe postacie psychologizacji, zamieniają ich role, zawierają fragmenty autotematyczne oraz „prawdziwe”, „nieprzekłamane” wersje dziejów postaci czerpanych z folkloru.

EN

The author of the article analyzes the cycle of fantasy short stories about Babunia Jagódka (“Granny Berry”), created by Anna Brzezińska, collating the construction of the title character with the stereotype of a folk witch, and comparing the fairy tale motives contained in the mentioned works with their versions rooted in tradition, based mainly on the sources collected by brothers Grimm. The analysis shows that Babunia Jagódka is only seemingly a realization of the stereotypical image of a witch, but in fact she is a proof of playing with it and a demonstration of the character’s postmodern self consciousness. Her irreverent attitude towards tradition, connected with the concept of a witch, but also with the content of fairy tale plots, evokes a humorous effect, which at the same time draws attention to Brzezińska’s references to the comic fantasy canon, especially to Discworld by Terry Pratchett and to the character of Granny Weatherwax. The ambiguity of Jagódka suggests in turn to link her not with Grimms’ witches, but with East-Slavic Baba Yagas, featuring e.g. in fairy tales collected by Alexander Afanasyev. On the other hand, the way of transforming the fairy tale motives indicates that the analyzed short stories show qualities of re narrations: they set well known elements in a new convention, introduce fictional components nonexistent in the original variant, submit the fairy characters for psychologization, exchange their roles, contain autothematic fragments and “true”, “undistorted” versions of the fates of folklore characters.

10

„Martwe czarownice”. Procesy i egzekucje zmarłych oskarżonych o magię pośmiertną w dobrach zakonu krzyżackiego na Śląsku i Morawach w XVII i XVIII wieku

63%

Wojtucki D.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica

|

2020

|

issue 107

153-197

EN

In the estate archives adjoining Bruntál (German: Freudenthal) and Sovinec (German: Eulenburg), properties belonging to the Teutonic Order, we can find testimonies of many trials of people accused of magical practices. Among these magic-beliefs can be found examples a “posthumous magic”, i.e. magic related people who made pacts with the devil during their lifetime and, after death returned to harass the living. One of the first documented cases “magia posthuma” in the Silesian – Moravian borderlands was recorded toward the end of the 16th century. By the end of the 17th century, a belief that a deceased person accused of this type of magic could “infect” other dead who died after it, began to develop. “Dead witches”, because that’s how you can call them, who still had during their lifetime dedicate themselves to the service of the devil, and were not revealed until their death, could have been used by him after his death. In “tracking” of the deceased, local clergy and superior authorities were involved. The persecution of the deceased on the basis of this beliefs was documented in the Teutonic estates, mainly in: Arnoltice (German: Arnsdorf ), Břidličná (before Frýdlant, German: Friedland an der Mohra), Světlá (German: Lichtewerden), Václavov u Bruntálu (German: Wildgrub). Based on the collected examples of the Teutonic goods, it can be concluded that the most common the way to permanently neutralize a person accused of posthumous magic was to burn his corpse, or burial on the edge of the village.

PL

W dobrach przyległych do Bruntál (niem. Freudenthal) i Sovinec (niem. Eulenburg), czyli w majątkach należących do zakonu krzyżackiego odnajdziemy świadectwa wielu procesów osób oskarżonych o praktyki magiczne. Wśród tych wierzeń szczególne miejsce zajmuje tzw. magia posthuma, związana z osobami, które po swojej śmierci za sprawą zawartego jeszcze za życia paktu z diabłem nie mogli zaznać w grobie spokoju i nadal nękali żywych. Jedne z pierwszych udokumentowanych przypadków wierzeń w magię pośmiertną na pograniczu śląsko-morawskim znamy z ostatnich lat XVI w. Pod koniec XVII stulecia rozwinęły się wierzenia w to, że osoba zmarła posądzona o ten rodzaj magii może „infekować” kolejnych zmarłych, których zgon nastąpił tuż po niej. „Martwe czarownice”, bo tak można je nazwać, które jeszcze za swojego życia miały się oddać służbie diabłu, a aż do swojej śmierci nie zostały ujawnione, mogły zostać wykorzystane przez niego po swoim zgonie. W „tropienie” zmarłych angażowano lokalnych duchownych i władze zwierzchnie. Prześladowania zmarłych na podstawie powyższych wierzeń udokumentowano w dobrach krzyżackich, głównie w ośrodkach: Arnoltice (niem. Arnsdorf ), Břidličná (dawniej Frýdlant), Světlá (niem. Lichtewerden), Václavov u Bruntálu (niem. Wildgrub). Na podstawie zebranych przykładów z dóbr krzyżackich można stwierdzić, że najczęstszym sposobem trwałego unieszkodliwienie osoby posądzonej o magię pośmiertną było spalenie jej zwłok, względnie pogrzebanie na granicy miejscowości.

Refine search results

3 Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica

2 Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica

2 Literatura Ludowa

1 Językoznawstwo

1 Kultura i Edukacja

1 Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie

2 Kowalewska D.

1 Baczyńska-Hryhorowicz A.

1 Dr hab. prof. UMK U. M. K.

1 Lemański J.

1 Manyś B.

1 Piotrowska-Borowicz A.

1 Symonowicz-Jabłońska I.

1 Ucherek D.

1 Wojtucka K.

1 Wojtucki D.

1 jurans@umk.pl

1 2023

2 2022

4 2020

1 2019

2 2016

Obraz czarownicy w najnowszej polskiej historiografii procesów o czary w czasach wczesnonowożytnych

„Nie pozwolisz żyć czarownicy” (Wj 22,17). W poszukiwaniu właściwego zrozumienia jednego ze starotestamentalnych praw

Jaki kolor ma wiedźma? Wizerunki kolorystyczne czarownic w filmach animowanych wytwórni Walta Disneya

Tropem czarownic. Kilka uwag historyczno-językowych na marginesie Księgi sądu wójtowskiego miasta Kleczewa z lat 1624–1738

Czarownica w literaturze polskiego oświecenia. Stereotyp i płeć

Miejsca sabatów czarownic w epoce wczesnonowożytnej – ich znaczenie i topografia. Przyczynek do badań nad procesami o czary na Śląsku i Morawach

Figura czarownicy jako symboliczna „zadra” w patriarchalnym świecie. Konteksty antropologiczno-edukacyjne

Czarownica w literaturze polskiego oświecenia. Stereotyp i płeć

Anna Brzezińska’s games with stereotypes. Construction of the character of a witch and transformations of fairy tale motives in the cycle about Babunia Jagódka (“Granny Berry”)

„Martwe czarownice”. Procesy i egzekucje zmarłych oskarżonych o magię pośmiertną w dobrach zakonu krzyżackiego na Śląsku i Morawach w XVII i XVIII wieku