Results found: 1

Search results

Search:
in the keywords: friendship, marriage, humanism, Renaissance and Baroque Polish literature, rhetoric, the Bible, woman, misogyny

Sort By:

Limit search:

„Pół dusze mojej i głowy korona”. Idea żony-przyjaciela w literaturze staropolskiej

100%

HANUSIEWICZ-LAVALLEE M.

Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

2013

vol. 26

issue 3 (103)

The article presents various incarnations of the idea of the ‘wife-friend’ in early modern Polish literature. Drawing on Aristotelian and Ciceronian ethics, Renaissance humanism produced a sophisticated philosophy of friendship, distinctive rituals which accompanied it, and a special rhetoric of friendship. These, however, were considered as characteristic of the friendly relations between men exclusively. Humanist decorum, together with the literary forms expressive of it, was adopted also in the Poland of the 16th and 17th centuries. Still, the traditionalism typical of Polish culture, together with the strong heritage of the Middle Ages, resulted in a modifi cation of the humanist paradigm: the humanist ideals were intertwined with the Augustinian idea of marriage as a union based on friendship, developed and augmented in medieval theology. Thus the female spouse began to be addressed with a masculine noun ‘friend’ (which stressed her dignity) and seen as a partner or collaborator. Following humanist rhetoric, she was now described as “the other me.” Such an image of the wife, assisting her husband with advice, equal to him, full of devotion and prudent, not simply a friend of his, but his best friend, was present in Polish Sarmatian literature, from the times of Mikołaj Rej of Nagłowice up to late Baroque. Humanist rhetoric was used in pair with Biblical motifs, in particular taken from the Book of Genesis and the Proverbs, the spouses being no longer considered merely two souls in one body, but also one soul in two bodies: thus the fullness and perfection of friendship accomplished in a mutual spousal relation was stressed. The misogynistic undertones, not infrequent in old Polish literature, become softened, and despite the conviction that women have a sanguine temperament by nature and yield to the bodily and the natural, marriage is considered to compensate for these defects and make a woman capable of constituting a unity with a man, which consists in a perfect friendship, by no means inferior to those between men, but even more excellent. Translated by Dorota Chabrajska

Artykuł przedstawia różnorodne inkarnacje idei „żony-przyjaciela” we wczesnonowożytnej literaturze polskiej. Humanizm renesansowy, w nawiązaniu do etyki arystotelesowsko-cycerońskiej, stworzył wyrafinowaną filozofię, charakterystyczne rytuały i retorykę przyjaźni, które wszakże odnoszone były wyłącznie do przyjacielskich relacji między mężczyznami. Także w Polsce szesnastego i siedemnastego wieku widoczne jest oddziaływanie tego rodzaju humanistycznej obyczajowości i związanych z nimi form literackich. Znamienny tradycjonalizm kultury polskiej i trwałość dziedzictwa średniowiecznego wpłynęły jednak na modyfikację tego paradygmatu; wywodząca się od św. Augustyna, a rozwinięta i umocniona przez średniowieczną teologię idea małżeństwa jako związku opartego na przyjaźni interferuje w polskiej kulturze wczesnonowożytnej z koncepcjami humanistycznymi. Kobieta-małżonka zyskuje miano przyjaciela (charakterystyczne jest użycie męskiej formy rzeczownika, podkreślające jej godność), partnera i współpracownika, o którym – w nawiązaniu do retoryki humanistycznej – mówi się „drugi ja”. Taki obraz żony - służącej mężowi radą, równej mu, oddanej, pracowitej, roztropnej, będącej nie tylko przyjacielem, ale wprost przyjacielem najlepszym – kształtuje przede wszystkim polska literatura ziemiańska od czasów Mikołaja Reja po pisarzy późnego baroku. Retoryka humanistyczna splata się z topiką biblijną, zaczerpniętą zwłaszcza z Księgi Rodzaju i z Księgi Przysłów; małżonkowie to już nie tylko dwie dusze w jednym ciele, ale i jedna dusza w dwóch, podkreśla się pełnię i doskonałość przyjaźni osiąganej w we wzajemnej relacji małżeńskiej. W tych kontekstach cichną nierzadkie przecież w literaturze dawnej tony mizoginiczne i choć pamięta się o wrodzonej kobietom „krewkości” (czyli poddaniu ciału i naturze), to małżeństwo zdaje się kompensować te ułomności i czynić kobietę zdolną do zjednoczenia się z mężczyzną w doskonałej przyjaźni, która nie tylko nie ustępuje przyjaźniom męskim, ale nawet je przewyższa.

Refine search results

1 Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

1 HANUSIEWICZ-LAVALLEE M.

1 2013

Search results

„Pół dusze mojej i głowy korona”. Idea żony-przyjaciela w literaturze staropolskiej