Search results

1

Z refleksji nad polszczyzną regionów i nie tylko. Język w regionie – region w języku II

100%

Kobus J., Osowski B.

Gwary Dziś

|

2016

|

vol. 8

181-186

2

Zadania dialektologii w zakresie ochrony ginących gwar

61%

Karaś H.

Gwary Dziś

|

2015

|

vol. 7

83-95

EN

The paper reviews the role of dialectology in preserving the dying out or endangered Polish dialects that form a major and representative part of the intangible cultural heritage. Dialectology – apart from its typical research tasks – is thus responsiblefor preserving the valuable heritage; disseminating knowledge on dialects; depicting the relations between dialects, history, and folk culture; raising the general public’s awareness of the position occupied by dialects among the varieties of Polish. Most importantly, in view of standard Polish being the prevailing variety, dialects need to be shown as embedded in family, social, local, and regional perspectives.Preserving the endangered dialects, as well as the whole intangible cultural heritage, is a multifaceted undertaking that comprises in the first place documentation, description, and scientific interpretation of dialectal material. Research on dialects need to be popularized in order to raise the language awareness of the Polish society. This in turn may indirectly inspire actions aimed at promoting local dialects, appreciating the regional speech varieties, changing the social perception of dialects by means of both formal and informal education, and finally – revitalizing the dialects that are the least known and scarcely ever used

3

Początki socjolingwistyki na Uniwersytecie Śląskim

61%

Lubaś W.

Socjolingwistyka

|

2013

|

issue 27

179-188

4

O przejawach świadomości językowej Warmiaków i Mazurów w pierwszej połowie XX wieku

61%

Wełpa-Siudek A.

Rozprawy Komisji Językowej ŁTN

|

2019

|

vol. LXVII

389-402

PL

W artykule została przeprowadzona analiza wypowiedzi mieszkańców Warmii i Mazur zanotowanych w czasie badań dialektologicznych prowadzonych w latach pięćdziesiątych XX wieku. Obserwacji poddane zostały zapisane opinie i sądy, będące przejawami świadomości językowej ludności. Bardzo liczne wypowiedzi tego typu dotyczyły słownictwa, umiejętności rozróżniania i używania wyrazów gwarowych, ogólnopolskich i niemieckich. Autochtoni wykazywali się także dobrą orientacją w zagadnieniach fonetycznych – zwracali uwagę na mazurzenie (określali je mianem szczypania) i wymowę samogłosek nosowych. W związku z sytuacją polityczną w pierwszej połowie XX wieku wykazywali zainteresowanie pochodzeniem rodzimej gwary i jej stosunkiem do innych języków (polskiego, niemieckiego) i funkcjonowaniem w społeczeństwie. Wypowiedzi Warmiaków i Mazurów ukazują także pozytywne emocje łączące się z językiem przekazywanym dzieciom zwłaszcza przez kobiety (matki, babcie, prababcie).

EN

This article analyzes statements of the inhabitants of Warmia and Masuria recorded during dialectological research in the 1950s. Observations have been made of opinions and judgments that are manifestations of the linguistic awareness of the population. Numerous statements of this type concerned vocabulary, the ability to distinguish and use dialectal words, national and German. The autochthons also showed good awareness of phonetic issues – here they pointed to mazurzenie (they called them szczypanie ‘tingling’) and the pronunciation of nasal vowels. In connection with the political situation in the first half of the twentieth century, they remained interested in the origin of the native dialect and its relation to other languages (Polish, German) and functioning in society. The statements from Warmia and Masuria also show positive emotions connected with the language, transmitted to children especially by women (mothers, grandmothers, great-grandmothers).

5

Charaszaj, czyszczacz, kastrun, krasacz, misiak… Kilka uwag o leksykalnym i słowotwórczym zróżnicowaniu nazw człowieka kastrującego zwierzęta (na przykładzie gwar małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego)

51%

Marciniak-Firadza R.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica

|

2017

|

vol. 51

|

issue 1

55-66

EN

Social, economic and cultural transformations of the Polish countryside over the last few dozen years have resulted in the disappearance of many professions, such as, i.a. the profession of an animal castrator, who worked mostly in pig farms. The aim of this paper is to indicate the semantic elements in derivational bases (charaszać, charszować, czyścić, kastrować, krasać, miśić, miśkować) and formal exponents constituting derivatives to name a person who castrates animals (‑acz, ‑aj, ‑ak, ‑ek, ‑nik, ‑ajko, ‑ciel, ‑un, ‑ator, ‑arz, ‑ø). Apart from that, the author intends to discuss the geographical range of those derivatives, not only in the borderland region, but in the whole Polish dialect area. Moreover, the paper discusses the issues of lexical, see kras‑ak / mis‑ak, kastrow‑ak / kras‑ak and word-formation variants, see czyszcz‑acz - czyszcz‑ak - czyszcz‑arz - czyśc‑iciel. The analysed material originates in the dialects of the Lesser Poland and Masovia borderland and it was collected in 2008–2011 from 32 villages.

PL

-

6

Z polskich drobiazgów słownikowych Tadeusza Szymańskiego: japa

51%

Fałowski A.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2023

|

issue 18

73-78

EN

The article deals with the Polish dialectal word japa, which was the subject of interest of T. Szymanski. It presents a point in the discussion concerning the etymology of the mentioned dialectal word. The author has come to the following conclusions: 1) it is necessary to consider separately etymologically the Proto‑Slavic *ěpa ‘a growth on a tree, a swollen place on the body’ and the Polish and Belorussian dialectal word japa which means ‘mouth; a large hole’, 2) it is unlikely to be a word derived from a child language, 3) the Serbian and Croatian items should be considered as etymologically identical to the Polish and East Slavic ones, 4) japa ‘mouth, map, etc.’ is close to ziapa with the same meaning, 5) the form with onset ja- (japa) is a result of changing word structure, 6) regional spreading of the Polish dialectal words japa and ziapa could indicate on their Ruthenian roots, 7) it is difficult to establish conclusively whether German word forms japen, jappen which mean ‘to open one’s mouth; to catch, grasp with one’s mouth’ have played any part in this process.

7

Kulturowe uwarunkowania gwarowych nazw chorób

51%

Buława M.

Polonica

|

2016

|

vol. 36

259-274

EN

Folk medicine, studied by ethnographers since the nineteenth century, is a part of folk culture and can only be investigated in its context. The article aims to depict how the presence of ethnomedicine is reflected in language on the level of the lexical system, and specifically in the dialect names of diseases. The author focused on just one group of names influenced by cultural factors, i.e. names determined by folk etiological beliefs. This category of names was discussed using the following examples: miesięcznik – the name of a children’s disease, boża kara, boża wola ‘epilepsy’, poszedło – a Kashubian name of epidemic infectious diseases, names connected morphologically with the verb strzelać, wąsak and related forms meaning ‘pain in the lower back’.

8

Cebula, Cybulin, Cybulski, czyli co wspólnego ma nazwisko Cybulski z cebulą

51%

Marciniak-Firadza R.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica

|

2017

|

vol. 51

|

issue 2

11-25

EN

The purpose of the article is to track the etymology of the word onion and its meanings in the history of the Polish language, contemporary Polish and local dialects, paying attention to verbal, phraseological connections which it creates, proverbs and sayings, as well as derivatives of both common, as well as proper names. The purpose is also to show connections of the common name of onion and proper name Cybulski. The source material for analysis was excerpted from dictionaries of the Polish language: etymological, phraseological, onomastic, dialectal and general (explanatory). Exceptionally in case of environmental variants of the Polish language, date comes from websites.

PL

-

9

Niematerialne dziedzictwo kulturowe wsi podlaskiej – współczesny stan zachowania oraz główne problemy jego ochrony

51%

Gaweł A.

Ochrona Zabytków

|

2014

|

issue 1

41-51

EN

The article discusses the current state of preservation of the intangible cultural heritage in the rural areas of Podlasie and the most important problems related to its protection. It has been assumed that Podlasie covers the area of the present Podlaskie Voivodeship, excluding its western part that belongs to Kurpie. At the beginning the article outlines the settlement processes that led to the current cultural diversity of the inhabitants of this region. The Podlaskie Voivodeship is the most ethnically and religiously diverse area in Poland. It is inhabited by national minorities: Belarusian, Lithuanian and Ukrainian, as well as an ethnic minority – the Tatars. Ethnic and national divisions are accompanied by a religious division, because apart from the Catholics, Podlasie is inhabited by many followers of the Orthodox Church. One of the effects of this ethnic and national diversity is the presence of East Slavic dialects with local varieties. These distinctions are reflected, among others, in the toponymy. Linguistic diversity is visible in the oral folklore, especially in ritual songs, including Konopielki, which are sung in the Podlasie region on Easter and are particularly interesting. Oral folklore includes also legends that nowadays rapidly disappear as a result of the lack of intergenerational transfer. Coexistence of two Christian denominations in Podlasie results in wealth of customs, ceremonies and beliefs related to the annual cycle of feasts. The article presents three selected annual customs and ceremonies worth protecting by being listed in the National Intangible Cultural Heritage List: playing the ligawka, a large trumpet-like musical instrument, in Advent in Ciechanowiec, celebrations of the last days of carnival, called zapusty, in Radziłów, and a tradition of prayers with wax votives in Krypno. Undoubtedly, one of the most important issues of protection of intangible heritage in the Podlasie region is the problem of transferring knowledge and skills associated with traditional crafts. Basketwork, pottery and weaving deserve particular attention among them. The article mentions also the problem of folk medicine in the context of the activity of the healers who are called szeptuchy in Podlasie. In the summary there have been listed the most important problems of protection of the intangible heritage in Podlasie.

10

Słowa pogranicza (na materiale gwarowym wschodniej Lubelszczyzny)

41%

Pelcowa H.

TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych

|

2020

|

vol. 6

|

issue Numer Specjalny

121-135

UK

Предметом дослідження є лексика, яка в географічному, ментальному та історичному вимірі пов’язана з територією східної Люблінщини; вона розглядається у відношенні до десигната і цивілізаційно-культурних змін, що випливають із глобалізаційних процесів. Сюди належать: 1) генетично східнослов’янські лексеми, тобто слова (або їхні значення) українського, білоруського походження; 2) георгафічні периферійні діалектизми, спільні для говорів східного пограниччя по обидва боки Західного Бугу, причому ця спільність пов’язана виключно із територіальним сусідством; 3) лексеми, що функціонують у мовній свідомості мешканців села як властиві окресленій нації.

EN

The study deals with the geographically, mentally and historically motivated vocabulary of the eastern part of the Lublin region as seen through the prism of the name-designatum relationship and the globalization-related civilization and cultural changes. The vocabulary includes: (1) names of East Slavic provenance, including words and their meanings of the Ukrainian and Belorussian origin; (2) geographically-restricted dialectal borderlands forms common for the formations of the Eastern Borderlands linguistic community alongside the Bug river; (3) words functioning in the villagers’ linguistic awareness of a given national community.

PL

Przedmiotem rozważań jest słownictwo usytuowane geograficznie, mentalnie i historycznie na obszarze Lubelszczyzny wschodniej, rozpatrywane w relacji nazwy do desygnatu i zmian cywilizacyjno-kulturowych wynikających z procesów globalizacyjnych. Są to: 1) nazwy genetycznie wschodniosłowiańskie, a więc wyrazy (lub ich znaczenia) pochodzenia ukraińskiego, białoruskiego; 2) „geograficzne dialektyzmy kresowe” wspólne dla gwar pogranicza wschodniego po obu stronach Bugu, przy czym wspólnota ta wynika wyłącznie z sąsiedztwa terytorialnego; 3) wyrazy funkcjonujące w świadomości językowej mieszkańców wsi jako przynależne do określonej nacji.

11

Uwagi o zmianach leksykalnych w gwarze sokólskiej wsi Nomiki w połowie XX wieku

41%

Kondratiuk M.

TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych

|

2020

|

vol. 6

|

issue Numer Specjalny

113-119

UK

Номіки (діал. nˡom’ik’i), колишнє село королівських селян в економії Гродно. Під час волочної поміри близько 1560 року воно займало на 22 волоки. Перша згадка про село Номіковічи датується 1578 р. Проживали там литовці та русини, які відбували панщину у фільварку в Одельську. Після шведської навали частину покинутих земель віддали селянам, переселеним із сіл, переданих татарам. Під час діалектних досліджень, здійснених Станіславом Глінкою (1957 рік і 1971 рік), було стверджено, що мешканці села спілкувалися між собою переважно білоруською, частково польською мовами. У статті подано приклади використання двох та кількох різних назв для одного і того ж десигната, дії чи явища. Це були назви, що використовувались у минулому та вживаються сьогодні, а також назви знарядь та дій, які вийшли з ужитку внаслідок науково-технічного прогресу, розвитку культури та освіти. Чітко видно заміну руських назв польськими назвами, що часто залежить від віку інформатора (зміни поколінь).

EN

Nomiki (dialectal: nˡom’ik’i) is an old village of royal peasants in Grodno county. During measurement of ground about 1560. The first mention of the village of Nomikowiczy dates back to 1578. Lithuanians and Ruthenians serving serfdom on the farm in Odelsko were imprisoned there. After the Swedish invasion, some of the abandoned lands were given to the peasants who were displaced from the villages handed over to the Tatars.During the dialectical research of Stanisław Glinka (1957 and 1971), the inhabitants mostly spoke Belarusian, partially Polish. The article presents the examples of usage two or more different names to define the same designate, activity or phenomenon. There were the names used in the past and nowadays, or the names which were out of use due to scientific and technical progress, evolution of culture and education. Changes in replacing Ruthenian names with Polish names are clearly visible, often depending on the age of the informant (generational changes).

PL

Nomiki (gw. nˡom’ik’i), to dawna wieś chłopów królewskich w ekonomii grodzieńskiej. W czasie pomiary włócznej około 1560 roku została osadzona na 22 włókach. Pierwsza wzmianka o siole Nomikowiczy pochodzi z 1578 roku. Osadzono w niej Litwinów i Rusinów odbywających pańszczyznę na folwarku w Odelsku. Po najeździe szwedzkim część włók opustoszałych oddano chłopom przesiedlonym ze wsi przekazanych Tatarom. W czasie badań gwarowych Stanisława Glinki (lata 1957 i 1971) mieszkańcy rozmawiali ze sobą przeważnie po białorusku, częściowo po polsku. W artykule przedstawiono przykłady używania dwóch i kilku różnych nazw na określenie tego samego desygnatu, czynności czy zjawiska. Były to nazwy używane dawniej i obecnie lub nazwy narzędzi i czynności, które wyszły z użycia w wyniku postępu naukowo-technicznego, rozwoju kultury i oświaty. Wyraźnie widoczne są zmiany zastępowania nazw ruskich nazwami polskimi, często zależne od wieku informatora (zmiany pokoleniowe).

12

Kulturowo-językowe dziedzictwo Podlasia - projekt badawczy Katedry Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego

41%

Barszczewska N.

Studia Białorutenistyczne

|

2016

|

vol. 10

EN

The Podlasie study is essential due to the multiculturalism in the area, which, on the one hand, determines the richness of the region, and on the other, leads to difficulties in identifying the population’s nationality. The CULTURAL-LINGUISTIC HERITAGE OF PODLASIE project has been carried out at the Department of Belarusian Studies at Warsaw University since January 2013. The main objective of the project is to investigate the Polish – East Slavic linguistic interference and the cultural-historical differences. Another dimension of the project is the analysis of behaviours in bilingual communities of the multicultural borderland, such as the necessity to select the appropriate language in various social situations. The comparison of research material from the 1980s and recordings obtained in 2013 enables tracing changes that have occurred in the local dialects, rituals and traditions of Podlasie over the last 30 years.

PL

Badanie Podlasia jest ważne ze względu na wielokulturowość, która z jednej strony stanowi o bogactwie danego regionu, a z drugiej – często utrudnia identyfikację narodową mieszkańców. Projekt Kulturowo-językowe dziedzictwo Podlasia realizowany jest w Katedrze Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego od stycznia 2013 roku. Głównym celem projektu jest zbadanie polsko-wschodniosłowiańskiej interferencji językowej i różnic historyczno-kulturowych. Dodatkowym wymiarem jest analiza zachowania się społeczności bilingwalnej w warunkach wielokulturowości pogranicza, na przykład konieczności wyboru odpowiedniego języka w różnych sytuacjach społecznych. Porównanie materiałów z lat 80. XX wieku oraz nagrań uzyskanych w 2013 roku pozwala na prześledzenie zmian, które zaszły w gwarach oraz obrzędach i tradycjach podlaskich na przestrzeni ostatniego 30-lecia.

RU

Даследаванне Падляшша важнае з увагі на шматкультурнасць, якая, з аднаго боку, сведчыць пра багацце дадзенага рэгіёна, а з другога – часта ўскладняе нацыянальную ідэнтычнасць жыхароў. Праект Культурна-моўная спадчына падляшша рэалізуецца Кафедрай беларусістыкі Варшаўскага ўніверсітэта cа студзеня 2013 года. Галоўнай яго мэтай з’яўляецца даследаванне польска-ўсходнеславянскай моўнай інтэрферэнцыі і гістарычна-культурнай дыферэнцыяцыі. Дадатковым вымярэннем з’яўляецца аналіз паводзін білінгвальнага грамадства ва ўмовах шматкультурнага памежжа, напрыклад, неабходнасці выбару мовы i розных сацыяльных сітуацыях. Параўнанне матэрыялаў з 80-х гадоў ХХ стагоддзя ды запісаў з 2013 года дазваляе назіраць змены, якія адбыліся ў падляшскіх гаворках, абрадах і традыцыях за апошнія 30 гадоў.

13

Kwestia tożsamości narodowej ukraińskojęzycznej ludności północnego Podlasia

36%

Roszczenko M.

Roczniki Kulturoznawcze

|

2014

|

vol. 5

|

issue 2

5-20

PL

Północne Podlasie było obszarem kresowym, kolonizowanym przez sąsiednie narody. Przed¬miotem artykułu są tereny położone w międzyrzeczu Bugu i Narwi, na których osiedlili się ruscy (ukraińscy) osadnicy z Wołynia i południowego Polesia, tworząc tam zwarty obszar gwar północno¬ukraińskich. Owej ukraińskojęzycznej, prawosławnej ludności było na północnym Podlasiu w końcu XIX wieku ok. 75 000. Według dwóch polskich międzywojennych spisów ogromna większość owej ludności została uznana za Białorusinów. Dokonane odgórnie „przenarodowienie” miało ogrom¬ne znaczenie dla procesu kształtowania się świadomości narodowej u prawosławnych mieszkań¬ców północnego Podlasia. W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku odrodził się na tym terenie, głównie wśród mło¬dzieży, ruch ukraiński. Doprowadziło to do ostrej rywalizacji między działaczami białoruskimi i ukraińskimi o prawosławne „dusze”. Dwa ostatnie spisy ludności wykazały, że ukraińską świadomość narodową na północnym Podlasiu deklaruje jeszcze niewiele osób. Wykazały one również, że zachodzi na tym terenie przyśpieszony proces polonizacji.

XX

Northern Podlachia is a part of Poland’s eastern territories once colonized by neighbouring peoples. The paper focuses on the territory situated in the basin area of the Bug River and the Narew River, where the area of Northern-Ukrainian local dialects has been formed as a result of the settlement of Ruthenians (Ukrainians) from Volhynia and Southern Podlachia. In the 19th century, the population of Ukrainian-speaking Orthodox inhabitants of Northern Podlachia was estimated at about 75,000. According to two inter-war population censuses, the vast majority of this population was recognized as Belarusians. This arbitrary classification for the purpose of the censuses had an enormous impact on national identity processes among the Orthodox inhabitants of Northern Podlachia. In the eighties of the 20th century, the Ukrainian national movement was revived in this territory, mostly among the youth. This led to a severe competition for the Orthodox “souls” between Belarusian and Ukrainian activists. The two recent population censuses have shown that only a small number of inhabitants of Northern Podlachia declare their Ukrainian national identity. The censuses have also proven the acceleration of polonization processes in this territory.

Refine search results

Z refleksji nad polszczyzną regionów i nie tylko. Język w regionie – region w języku II

Zadania dialektologii w zakresie ochrony ginących gwar

Początki socjolingwistyki na Uniwersytecie Śląskim

O przejawach świadomości językowej Warmiaków i Mazurów w pierwszej połowie XX wieku

Charaszaj, czyszczacz, kastrun, krasacz, misiak… Kilka uwag o leksykalnym i słowotwórczym zróżnicowaniu nazw człowieka kastrującego zwierzęta (na przykładzie gwar małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego)

Z polskich drobiazgów słownikowych Tadeusza Szymańskiego: japa

Kulturowe uwarunkowania gwarowych nazw chorób

Cebula, Cybulin, Cybulski, czyli co wspólnego ma nazwisko Cybulski z cebulą

Niematerialne dziedzictwo kulturowe wsi podlaskiej – współczesny stan zachowania oraz główne problemy jego ochrony

Słowa pogranicza (na materiale gwarowym wschodniej Lubelszczyzny)

Uwagi o zmianach leksykalnych w gwarze sokólskiej wsi Nomiki w połowie XX wieku

Kulturowo-językowe dziedzictwo Podlasia - projekt badawczy Katedry Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego

Kwestia tożsamości narodowej ukraińskojęzycznej ludności północnego Podlasia