Search results

1

Etiologia nadziei. O kulturowych źródłach konwersji religijnej

100%

Zarzecki M., Wiśniewski R.

Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne

|

2014

|

issue 9

94-103

PL

Współczesna socjologia religii dysponuje zaawansowanymi schematami wyjaśniającymi zjawisko genezy i dynamiki konwersji religijnej jako alternatywizacji doświadczeń religijnych w oparciu o kulturowe xródła atrakcyjności Nowych Ruchów Religijnych. Jednowymiarowa analiza konwersji religijnej jako rezultatu psychologicznej i społecznej manipulacji, "prania mózgu" (brainwashing), "porwania" (snapping) poprzez dezorganizację codzienności czy zastosowania charyzmatycznej sugestii dostarcza interpretacji do badania grup destrukcyjnych i tzw. grup żarłocznych. Powinna być ona jednak uzupełniona o modele konwersji uwzględniające kulturowo konstytuowane potrzeby jednostek aktywnie kształtujących swoją tożsamość, uwikłanych w złożone interakcje międzyludzkie i dylematy związane z życiem w społeczeństwach ryzyka. Polskie społeczeństwo posiadające znamiona traumy kulturowej wydaje się być szczególnie podatne na te rodzaje konwersji, które w niewielkim stopniu opierają się na inwazyjnych technikach wpływu. Procesy nieustannej (re)konstrukcji społęczeńśtwa polskiego wraz z implementowaniem nowych wzorców kulturowych, nowego stylu (a włąściwie wielu stylów) życia, tworzą środowisko permanentnej zmiany, w którym konwersja religijna dostarcza uzasadnień zarówno podtrzymujących tradycyjne wzory kulturowe, jak i stymulujących radykalne zmiany tożsamościowe. Niezależnie od swoich reakcyjnych czy rewizyjnych legitymizacji konwersja w społęczeńśtwie ryzyka prowadzi do powstania "światów łańcuchowych", których prawomocnośc bazuje na kategorii trwania nadziei lub zmiany. W rezultacie profil konwertyty religijnego tożsamy jest z "turystą przez życie", z homo eligens - człowiekiem podejmującym suwerenne decyzje, a następnie przez swoje wybory kulturowo zdeterminowanym.

2

John of Damascus: rewriting the division of heresy and schism

100%

Keith Z. M.

Vox Patrum

|

2017

|

vol. 68

501-512

PL

Pisma św. Jana Damasceńskiego dotyczące herezji, a konkretnie teksty przeciwko nestorianom i monofizytom, wykazują staranne przemyślenia, jak cienka jest linia między schizmą i herezją. W tekstach o herezjach, Damasceńczyk stara się odczytać na nowo oddzielenie się niektórych Kościołów jako problem eklezjalny, a nie tylko teologiczny. Jego pisma zamazują granicę między herezją – normalnie pojęciem teologicznym, a schizmą – kościelnym terminem zarezerwowanym powszechnie do faktu oddzielenia się od Kościołów chrześcijańskich. Nauczanie Jana Damasceńskiego przeciw herezjom odpowiada dobrze kulturze florilegiów i kompilacji. Wydaje się, że celem Jana, zwłaszcza w traktacie De haeresibus, jest przyczynić się naukowo w rosnącym świecie antyheretyckich tekstów. Jego pisma dodają do szerokiej listy znanych już herezji, także te, które powstały po Soborze Chalcedońskim. Jednak teksty Jana przeciw herezjom nie są przeznaczone jedynie do zwalczania fałszywych nauk. W niektórych przypadkach, zwłaszcza monofizytyzmu, Damasceńczyk twierdzi, że terminy używane przez ortodoksyjnych (pro-chalcedońskich) i monofizyckich chrześcijan oznaczają to samo. Trzeba czytać Liber de haeresibus w kontekście innych jego pism (np. Contra Jacobitas lub Contra Nestorianos), by określić jego prawdziwy cel. Terminy te mają na celu nie dzielić chrześcijan, bazując tylko na nauczaniu, ale pokazać wzajemne rozumienie obecne w chrystologii, mimo różnego słownictwa. Z właściwym rozumieniem herezji, Jan z Damaszku, jest w stanie zapewnić pełniejszy opis schizm w Kościele swej epoki.

EN

St. John Damascene’s writings on heresies – specifically those texts against Nestorianism and Monophysitism – demonstrate a careful consideration of how thin the line is between schism and heresy. In the texts on heresies, Damascenus endeavors to reread the separation of certain Churches as an ecclesial problem and not only a theological problem. His writings blur the lines between heresy, normally a theological concern, and schism, an ecclesiastical term normally reserved for the separation of Christian Churches. St. John Damascene’s teachings against heresies fit well within the culture of florilegia and compilations. John’s goal, particularly in the De haeresibus, seems to have been to contribute scholarly to the growing world of anti-heretical texts. His texts add to the already large list of known heresies, registering heresies that arose after the council of Chalcedon. Yet John’s texts against heresies are not meant simply to combat false teachings. In some cases, particularly Monophysitism, Damascenus contends that the terms used by orthodox (pro-Chalcedonian) Christians and Monophysite Christians mean the same thing. We must read the Liber de haeresibus in the context of his other writings (e.g. Contra Jacobitas or Contra Nestorianos) in order to determine his true purpose. These definitions aim not to divide Christians based only on teachings, but to show the common understanding present in Christology in spite of different vocabulary. With a proper understanding of heresy, John of Damascus is able to provide a more complete description of the schisms in the Church of his time.

3

Herezja jako czynnik rozwoju kultury. Rozważania na przykładzie działalności waldensów

84%

Ptaszek R. T.

Roczniki Kulturoznawcze

|

2018

|

vol. 9

|

issue 4

53-65

PL

Autor rozpoczyna tekst od uporządkowania kwestii terminologicznych. Wyjaśnia, czym w rozumieniu chrześcijaństwa jest herezja i czym różni się od schizmy. Odwołując się do książek Gilberta K. Chestertona, pokazuje także, jak współcześnie zmienia się sposób rozumienia oraz wartościowania pojęć „herezja” i „ortodoksja”. Następnie stawia i uzasadnia tezę, że herezje w sensie ścisłym nie są twórcze, to znaczy nie mogą przyczyniać się do postępu kultury, w ramach której funkcjonują. Podstawowy argument za taką tezą jest następujący: herezje nie rozwijają kultury, bo ich twórcy odrzucają jej dorobek (czyli dziedzictwo kulturowe) i za każdym razem próbują kształtować kulturę od nowa. Odwołując się do działalności ruchu waldensów, pokazuje, że herezje mogą być twórcze tylko pośrednio — to znaczy stanowiąc inspiracje do doskonalenia ortodoksyjnej religii. Doskonalenie to przejawia się w precyzowaniu dogmatów, a także w postaci modyfikacji sposobu funkcjonowania instytucji religijnych. Waldensi oddziałali na obu tych płaszczyznach. W kwestiach doktrynalnych ich rola polegała na tym, że pomogli Kościołowi katolickiemu wskazać i skrytykować te elementy doktryny katarów, które nie były zgodne z dogmatami chrześcijaństwa. Natomiast w kwestiach praktyczno-instytucjonalnych jako „ruch ubogich” przygotowali grunt pod działalność zakonów żebraczych.

EN

At the beginning of the text, the author sets in order some terminological issues. He explains how heresy is conceived on the ground of Christianity and how it differs from schism. He also shows contemporary changes in meaning and evaluation of concepts of “heresy” and “orthodoxy”. For that purpose, he refers to Gilbert K. Chesterton’s books. Then he proposes and proves the thesis that heresies in strict sense are not constructive, i.e. they cannot contribute to the progress of culture within which they exist. The main argument is as follows: heresies do not develop culture because their authors reject its achievements (i.e. cultural heritage) and try to shape the culture anew according to completely different principles. Referring to activity of the Waldenses movement, the author shows that heresies can be constructive only indirectly—as inspiration to improve the orthodox religion. This improvement consists in making dogmas more precise and also in modification of functioning of religious communities and institutions. The Waldenses had an influence on these two areas. On the matter of doctrine their role was that they helped the Catholic Church to point at and criticize these elements of Catharism which were in disagreement with Christian dogmas. When it comes to practical and institutional issues, as “the movement of the poor”, they prepared a ground for the mendicant orders.

4

Ortodoksja i herezja w relacjach ludzi i zwierząt

84%

Dietl A.

Stan Rzeczy

|

2020

|

issue 1(18) Herezja

179-203

PL

Dyskurs o ludzko-zwierzęcych relacjach w ciągu ostatnich lat istotnie nabrał na znaczeniu. Media reprezentujące różne światopoglądowo podejścia przyjęły w tym obszarze mocne i wzajemnie wykluczające się perspektywy. To społeczne zjawisko jest okazją do poszukiwania nowego teoretycznego podejścia do analizy socjologicznej. Artykuł ma charakter teoretyczno-empiryczny. W warstwie teoretycznej pokazuje, jak kategorie herezji i ortodoksji można wykorzystać, poza obszarem ścisłej teologii, do socjologicznego badania zjawisk społecznych. Przedstawiony zarys dyskursu herezjologicznego wykorzystany jest do wskazania nowych wymiarów wyjaśniających zmieniające się relacje ludzi i zwierząt. Uwaga nakierowana jest na prześledzenie sposobów przedstawiania siebie i własnej doktryny jako ortodoksji, a oponentów i głoszonych przez nich doktryn jako heretyków i herezji. W pracy analizowane są numery specjalne czasopism opiniotwórczych poświęcone tematyce zwierząt („Newsweek Polska”, „Polonia Christiana”, „Tygodnik Powszechny”), opublikowane w latach 2017–2019. Na podstawie materiału empirycznego widać, jak relacyjność wpisana w parę pojęć herezja–ortodoksja pozwala wydobyć istotę sporu dotyczącego „właściwego” sposobu postrzegania zwierząt i kształtowania ludzko-zwierzęcych relacji. Takie podejście pozwala pogłębić analizę współwystępowania odmiennych poglądów o aspekty ich wzajemnych odniesień oraz prześledzić proces uznawania ich za prawdziwe lub fałszywe. Uwzględnienie dyskursu herezjologicznego umożliwia lepsze zrozumienie dynamiki rywalizacji o zwycięstwo w przekazie symbolicznym.

EN

The discourse on the human–animal relationship has recently received wider attention in Poland. Periodicals with different ideological backgrounds have taken strong and mutually exclusive positions. This social phenomenon provides an opportunity to apply a novel theoretical approach to sociological analysis. In regard to theory, this paper shows how categories of heresy and orthodoxy can be applied beyond theology. The proposed outline of Christian heresiological discourse is used to indicate aspects worth considering in analyses of the changing relationships between humans and animals. In particular, the focus is on how people present themselves and their doctrine as orthodox while viewing their opponents as heretics holding heretical principles. The empirical analysis covers the special issues on animals published by influential Polish periodicals between 2017 and 2019. These periodicals (Newsweek Polska, Polonia Christiana, and Tygodnik Powszechny) were chosen for their different world-views. The paper demonstrates how relationality, inherent in the heresy–orthodoxy pair of concepts, allows to bring out contradictory narratives regarding the postulated way of perceiving animals and shaping human–animal relationships. The paper provides an in-depth analysis of the present conflicting views and spill-over effects, as well as of the dynamic process of recognising these views as true or false. Considering the heresiological discourse makes it possible to better understand the competition for cultural dominance.

5

Ortodoksja jako droga twórczego rozwoju dziecka w "Panarionie" Epifaniusza z Salaminy

84%

Gilski M., Wysocki M.

Vox Patrum

|

2022

|

vol. 83

205-220

EN

The article deals with the issue of a child in Epiphanius of Salamis’ Panarion. The paper consists of three main parts: the first shows the meaning of childhood according to Epiphanius, the second presents the negative attitudes of heretics towards children, and in the last the Christ’s childhood is analysed. As a result of analysis we can state that according to Epiphanius 1. Childhood is an important stage in the life of every person and the human kind, and should be creatively developed. It is a mistake to try to distance oneself from the values obtained in childhood; 2. In Panarion there is no details of the childhood of heresiarchs with few exceptions; 3. The image of a child closely related to orthodox theology emerges from the pages of the catalogue of heresies. Negative attitudes towards children are related to the activities of heretics; 4. Panarion is a proof that in the first centuries, in the time of persecution and the rise of various heresies, many Christian families failed in religious education as their children did not persist in the orthodox faith in which they were raised.

PL

Artykuł podejmuje problematykę dziecka w Panarionie Epifaniusza z Salaminy. Składa się z trzech części: pierwsza ukazuje znaczenie dzieciństwa, w drugiej prezentowane są negatywne postawy sekt wobec dzieci, w ostatniej analizie poddano dzieciństwo Zbawiciela. Do najważniejszych wniosków płynących z analiz należą: 1. Dzieciństwo jest ważnym etapem w życiu pojedynczego człowieka i całej ludzkości, który należy twórczo rozwinąć. Błędem są próby odcinania się od wartości otrzymanych w dzieciństwie; 2. Brak jest w Panarionie, poza nielicznymi wyjątkami, szczegółów na temat dzieciństwa herezjarchów; 3. Z kart katalogu herezji wyłania się obraz dziecka ściśle związany z poprawną teologią. Negatywne postawy względem dzieci są związane z działalnością sekt; 4. Panarion jest dowodem na to, że w pierwszych wiekach, w epoce prześladowań i powstawania wielu herezji, wiele chrześcijańskich rodzin poniosło wychowawczą porażkę. Ich dzieci nie wytrwały w wierze, w której zostały wychowane.

6

Un abbé voyageur à travers la France hérétique (1659)

84%

Desaive J.-P.

Hereditas Monasteriorium

|

2015

|

vol. 7

187-198

PL

Katolicki ksiądz Jean Le Laboureur towarzyszył jako sekretarz Renee du Bec-Crespin, wdowie po marszałku de Guebriant, w podróży do granicy hiszpańskiej, gdzie negocjowano pokój pirenejski. We wrześniu 1659 r. Renee du Bec-Crespin niespodziewanie zmarła w Perigueux, ale podróż kontynuowano. Na czele wyprawy stanęła młoda żona markiza Vardes, kapitana towarzyszącego wyprawie królewskiego regimentu Cent Suisses. Wśród wielu komentarzy na temat prowincji, przez które powoli przejeżdżali podróżni, w rękopisie odnotowano uwagi na temat starożytnych zabytków (Bordeaux, Nimes), sławnych miejsc pielgrzymkowych (Sainte-Baume) oraz niezwykłych zamków i parków (Cadillac). Jako katolik autor był wstrząśnięty ogromnymi zniszczeniami kościołów i klasztorów spowodowanymi w trakcie niedawnych wojen religijnych przez „heretyków” (jak określał protestantów). Niepokoiła go również żywotność licznych i potężnych społeczności protestanckich, szczególnie na południowym zachodzie i południowym wschodzie królestwa.

EN

Jean Le Laboureur, a Catholic priest, accompanies Renee du Bec-Crespin, the widow of Marshal de Guebriant, as her secretary on a journey towards the Spanish border where the Treaty of the Pyrenees is being negotiated. She dies unexpectedly in Perigueux in September 1659, but the journey goes on, now headed by the young wife of the Marquis of Vardes, captain of the Royal Regiment of the Cent Suisses, who follows the court. Among the many comments about the provinces through which the travellers slowly proceed, the manuscript contains remarks about antique monuments (Bordeaux, Nimes), famous pilgrimage destinations (Sainte-Baume) as well as remarkable castles and parks (Cadillac). As a Catholic the author is shocked by the huge destruction of churches and monasteries caused, during the recent religious wars, by the “heretics” as he refers to the Protestants. He is also concerned by the vitality of the Protestant communities, which remain numerous and powerful, especially in the south-west and south-east of the kingdom.

7

Arcybiskup Aleksy i strigolnicy. Pontyfikat w cieniu herezji

84%

Grala M.

Historia Slavorum Occidentis

|

2023

|

issue 2(37)

11-34

EN

One of the most interesting issues in the history of the Orthodox Church in the Middle Ages is the existence of the strigolniki heresy in the 14th and 15th centuries – a peculiar religious movement contesting the official teaching of the Orthodox Church and negating church hierarchical structures. In this article, the author focused on analyzing the actions of Archbishop Alexius, who was the first clergyman to take decisive action to end the heresy spreading in his eparchy

8

Pojęcie herezji jako narzędzie sprawowania władzy w dyskursie medialnym

84%

Strupiechowska M.

Stan Rzeczy

|

2020

|

issue 1(18) Herezja

155-178

PL

W dyskursie medialnym wielokrotnie zauważyć można posługiwanie się pojęciem herezji, odbiegającym od znaczenia uzgodnionego w debacie naukowej i teologicznej. W określaniu danego zjawiska tym mianem w mniejszym stopniu chodzi o obecne zwłaszcza w dialogu ekumenicznym napięcia i odstępstwa od nauki Kościoła rzymskokatolickiego. Współczesne herezje zdają się w większym stopniu opierać na odstępstwach od powszechnych interpretacji nauk Kościoła lub wręcz przeciwnie – dążą do przywrócenia tradycjonalizmu nauk. W artykule zbadano dwie współczesne osie konfliktu, określane przez uczestników debaty jako „herezje”. Wykorzystując metodę krytycznej analizy dyskursu oraz analizę danych zastanych, poszukiwano odpowiedzi dotyczącej genezy takiego ujęcia zagadnienia, powodów jego uważniania (kontrsepizacji) oraz zaangażowanych w proces aktorów, a także jawnych i ukrytych celów badanych fenomenów. W analizowanych przypadkach posługiwanie się pojęciem „herezji” służy realizacji interesów elit symbolicznych oraz jest skutecznym narzędziem legitymizowania tożsamości grupowej.

EN

In the media discourse, the concept of heresy is often given a meaning which deviates from the meaning agreed upon in the scientific and theological debate. Defining a specific phenomenon as a “heresy” is less about deviation from the teaching of the Roman Catholic Church and more about departures from common interpretations of those teachings or about seeking to restore their traditionalism. This article examines two contemporary axes of conflict that are called heresies by the participants in the debate. Using the methods of critical discourse analysis and analysis of the available data, answers were sought regarding the genesis of the heresies, the reasons for their being recognised as such, and the actors in the process, as well as the explicit and hidden goals of the phenomena. In the cases analysed, the use of the concept of “heresy” served the interest of symbolic elites and was an effective tool for legitimising group identity.

9

Saint John Chrysostom’s preaching “logotherapy” in the face of heresy of anomoeanism

84%

Oliynyk A.

Vox Patrum

|

2014

|

vol. 61

249-256

PL

Św. Jan Chryzostom (349-407) wywarł olbrzymi wkład w rozwój doktryny teologicznej i praktyki pastoralnej, działając w okresie, który badacze charakteryzują jako „złoty” wiek dla partystyki i kaznodziejstwa na chrześcijańskim Wschodzie. Równocześnie w tym czasie poważny kryzys w Kościele Bizantyjskim powodują błyskawicznie rozpowszechniające się na Wschodzie herezje: arianizm, manicheizm, duchoburstwo, apolinaryzm i inne. Św. Jan jako duszpasterz działa w ostatnim etapie trwania herezji arianizmu, która szeroko rozpowszechniła się w Antiochii w postaci anomeizmu, kwestionującego boską naturę Chrystusa. Jako teolog walczy on z tą herezją tylko i wyłącznie z ambony. „Logoterapia” kaznodziejska św. Jana Chryzostoma polegała na obronie ortodoksyjnej nauki z użyciem metody duszpasterskiej: stosuje on dialog ze słuchaczem, aby udowodnić niesłuszność nauki heretyckiej i w ten sposób uchronić zdrowie duchowe oraz nieskazitelność wiary ludu powierzonego jego pasterskiej trosce. Św. Jan nie ma zamiaru prowadzić dysputy dogmatyczno-polemiczne z ambony z celem ich wygrania, lecz ma zamiar uleczyć (uwolnić) słuchaczy od błędnych poglądów i heretyckiej nauki. Każdego „chorego” Złotousty traktuje w duchu łagodności i miłości; nie wyklina heretyków, lecz zwraca się do nich z apelem, aby powrócili do jedności z Kościołem. Chryzostom traktuje swoje kazania jako swoisty „seans logoterapii”, co przejawia się w werbalnym „zalewaniu ran oliwą i winem” (Łk 10, 34).

10

“Varii errores qui ab origine mundi emerserunt”. The semantic scope of the term “heresy” in Philastrius’ of Brescia Diversarum hereseon liber

84%

Szram M.

Vox Patrum

|

2017

|

vol. 68

315-325

PL

Biskup Brescii Filastriusz, autor pierwszego łacińskiego katalogu herezji, napisanego między rokiem 380 a 388, przedstawił wyjątkowo dużą ilość ruchów heterodoksyjnych: 28 w łonie judaizmu i 128 we wczesnym chrześcijaństwie. Był to efekt przypisywania terminowi „herezja” (heresis) szerokiego zakresu semantycznego. Dla Filastriusza termin ten pokrywał się znaczeniowo z terminem „błąd” (error), rozumianym jako jakiekolwiek odejście od uniwersalnej prawdy w dziejach świata, inspirowane przez szatana jako „ojca kłamstwa”, pojawiające się przede wszystkim w judaizmie i w chrześcijaństwie. Wśród poglądów wczesnochrześcijańskich, określonych przez biskupa Brescii terminem „herezja”, można wyróżnić pięć grup. Pierwsza najliczniejsza grupa obejmuje błędne poglądy dotyczące zasadniczych kwestii teologicznych zawartych w regule wiary, takich jak: koncepcja Boga stwórcy i Jezusa Chrystusa zbawiciela. Grupa druga to błędne doktryny antropologiczne, np. kwestionujące zmartwychwstanie ludzkiego ciała lub głoszące pogląd o materialności ludzkiej duszy. Trzecią grupę stanowią poglądy związane z błędną, przesadnie dosłowną interpretacją Pisma Świętego, zwłaszcza ksiąg Starego Testamentu, a także idee kosmologiczne, które nie zgadzają się z opisami zawartymi w Biblii. Czwarta grupa obejmuje postawy moralne, związane ze sposobem życia, opartym na laksyzmie lub rygoryzmie, a także z nieprzestrzeganiem praw kościelnych, ale nie zagrażające podstawowym prawdom wiary chrześcijańskiej. Grupę piątą tworzą ruchy określane przez autorów okresu późnopatrystycznego terminem „schizma” (schisma), którego biskup Brescii w swoim dziele w ogóle nie używa. W traktacie Filastriusza znaczenie terminu „herezja” wykracza poza niezgodność z chrześcijańską regula fidei. Według niego każde wykroczenie – czy to w zakresie nauczania doktrynalnego czy praktyki życiowej, a także odnośnie do rozumienia tekstu Pisma Świętego – zasługuje na miano herezji, ponieważ obraża Boga i Kościół. Nie należy więc różnicować błędów na większe i mniejsze, ale w równym stopniu potępiać je jako postawy skierowane przeciw Bogu jako Ojcu Prawdy.

EN

The bishop of Brescia, Philastrius, author of the first Latin catalogue of heresies, written between 380 and 388, presented in his treaty an extremely large number of heterodox movements: 28 within Judaism and 128 in early Christianity. This comes as a result of a wide understanding of the term heresis. For Philastrius this term was synonymous with the term error, recognized as any deviation from the universal truth in the history of the world, inspired by Satan as “the father of lies”, ocurring primarily in Judaism and Christianity. Among the early Christian views defined by the bishop of Brescia as heresy five groups can be distinguished. The first group includes mainly the erroneous views on fundamental theological questions contained in the rule of faith, such as the concept of a creator God and saviour Jesus Christ. The second set of heresies, closely related with the previous one, contains the erroneous doctrines of anthropology, such as questioning the resurrection of the human body or the view of the materiality of the human soul. The third group includes the views related to the misinterpretation of Scripture, especially exaggerated literal interpretations of the texts of the Old Testament, as well as the cosmological views which do not agree with descriptions contained within the Bible. The fourth group contains the moral issues related to the based on laxism or rigorism way of life, as well as to the attitude of lack of deference to the laws of the Church, but non-threatening the primary truths of the Christian faith. The fifth group of heresies includes the movements defined by the authors of the late patristic period as a schizm, while the term schisma is not at all used by the bishop of Brescia in his work. The semantic scope of the term heresis in Philastrius’ treaty went beyond the noncompliance with the regula fidei. According to the bishop of Brescia each offense – whether in doctrinal teaching or practice of life, as well as with regard to the understanding of the text of Scripture – is a heresy because it offends God and the Church. Therefore, in Philastrius opinion one should not differentiate between superior and minor error, but equally condemn them as attitudes directed against God as the Father of Truth.

11

Romanos the Melodist as a teacher of the people in the struggle against heresies

84%

Dźwigała K. M.

Vox Patrum

|

2017

|

vol. 68

513-521

PL

Artykuł porusza kwestię dydaktycznej roli greckich hymnów kościelnych – kontakionów – w kontekście walki Kościoła w VI w. z herezjami. W kontakionach Romana Melodosa, będącego najwybitniejszym twórcą tego typu hymnów, a także hymnografem, dzięki któremu najprawdopodobniej powstał ten gatunek, znajdziemy liczne echa zmagań z herezjami przez kilka poprzedzających wieków aż do czasu życia poety. Św. Roman pisząc swe śpiewane homilie stawia sobie za cel obronę zgromadzonych w kościołach wiernych chrześcijan przed heretyckimi poglądami oraz pouczenie ich, jaka jest nauka Kościoła. Hymnograf stara się przedstawić trudne teologiczne zagadnienia językiem zrozumiałym dla przeciętnych wiernych, a także uczynić przekaz atrakcyjnym i zapadającym w pamięć. Artykuł na wybranych przykładach przedstawia herezje, które zwalczał Roman Melodos oraz wykorzystywane przez poetę środki.

EN

The article raises an issue of the didactic role of the Greek ecclesiastical hymns – the kontakia – in the context of the struggle of the Church in the sixth century against heresies. In the kontakia of Romanos the Melodist, who was the most prominent author of the hymns of that genre and probably a creator of the genre, we find numerous echoes of the struggles against heresies from the past centuries and from the lifetime of the poet. St. Romanos, when he writes his sung homilies, aims at the defence of the faithful assembled in the church against heretical views and at the instructing them what is the teaching of the Church. The hymnographer tries to present the difficult theological issues using the language understandable for the common Christians and make the hymn more attractive and memorable. The article shows on the examples the heresies against that Romanos the Melodist struggled and the measures he used.

12

Herezje wczesnochrześcijańskie – zagadnienia wprowadzające

84%

Czyżewski B.

Vox Patrum

|

2017

|

vol. 68

7-20

EN

In the times of the Church Fathers the notion of heresy was related to the false doctrine what became the cause of derogations from the unity of the Church. It was a false tenet about God, hence the Fathers of the Church tried to define not only mistakes created within the Church, but also to develop orthodox doctrine. Due to the vastness of the this subject authors and texts defining heresies were selected. Firstly, attention was drawn on the Greek term a†resij contained in pagan literature and the writings of the New Testament, which allowed to see what was the impact, especially the biblical definition of heresy, on the understanding of the early Christian writers, especially before the first Council of Nice in 325. It was also necessary to ask about the origin of heresy and its characteristics. Fathers affirmed unequivocally that their creation were associated mainly with making the wrong choices. The result of this were incorrect relations of heretics to the truth and to the Church, wrong image of God and abiding in stubbornness. Fathers also attempted to define more precisely the scope of meaning of schism and heresy, which are concepts often used as synonyms.

13

Does the Great Canon of Andrew of Crete speak about the heresies and their combating? Brief Remarks

84%

Prelipcean A.

Vox Patrum

|

2017

|

vol. 68

523-533

PL

Powszechnie jest wiadome, że fundamentalne dzieło Andrzeja z Krety, napisane prawdopodobnie na początku VIII wieku, jest penitencjałem wskazującym na nieustającą potrzebę ludzką do skruchy. Oprócz systematycznego wykładu Pisma Świętego i typów tego wyjaśniania (negatywny i pozytywny), Wielki Kanon wzywa też do głębokiej medytacji na temat życia i jego krótkotrwałości. Nawet sam autor bizantyński świadczy o tym fakcie, mówiąc: „Od czego zacząć mam opłakiwanie czynów nędznego życia mego? Jakiż początek skargi żałosnej dzisiaj uczynię, o Chryste? O miłosierny, udziel win moich odpuszczenia!” (Oda 1, 2). Czy możemy jednak mówić o obecności w tekście Wielkiego Kanonu polemicznych akcentów przeciw herezjom? Czy możemy znaleźć fragmenty przedstawiające poglądy teologiczne sprzeciwiające się różnym herezjom powstałym w Kościele w ciągu ośmiu wieków? Jeśli tak, to które z nich i jakie herezje zwalczają? Niniejsze opracowanie próbuje przedstawić to zagadnienie.

EN

It is known that the fundamental work of Andrew of Crete, probably written in the early of the eighth century, is penitential one, indicating continuing human need for repentance. Beyond a systematic exposition of Holy Scripture and its models (negative and positive), the Great Canon calls for deep meditation about life and its transience. Even the Byzantine author herself testifies this fact, saying: “Where shall I begin to lament the deeds of my wretched life? How shall I begin, O Christ, to relieve my present tears? But as Thou art deeply compassionate, grant me forgiveness of sins” (Ode 1, 1). But can we speak in the text of the Great Canon about polemical intentions against heresies? Can we find passages to develop the theological opinion against various heresies arisen within the Church over the eight centuries? If so, which ones and what heresy combat? This essay is at stake we want to present it.

14

Αiρεσισ and αiρετικoσ in the Alexandrine school of the II and III centuries (Clement of Alexandria and Origen)

84%

di Paolo M. L., Limone V.

Vox Patrum

|

2017

|

vol. 68

73-84

PL

Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie pojęć airesis i airetikos w rozumieniu dwóch głównych przedstawicieli Szkoły Aleksandryjskiej – Klemensa i Orygenesa. W Stromata słowo airesis ma wiele znaczeń: po pierwsze odnosi się do „aktu wyboru”, następnie jest synonimem „szkoły” lub „sekty”, stąd też oznacza chrześcijańską „herezję”. Powiązanie między ludzką wolnością a szkołami, głównie filozoficznymi, lecz także medycznymi, wskazuje, że Klemens postrzega „herezję” jako błąd i mylny sposób myślenia z powodu złego, a nawet złośliwego wyboru, często o charakterze intelektualnym; sugeruje świadomą deformację posłannictwa. Stąd Klemens przeciwstawia gnostyckiemu airetikos „prawdziwego gnostyka”, człowieka wiary, który przez poznawanie tekstów biblijnych i wiedzy klasycznej jest oświecony przez Chrystusa (Stromata VII 92, 7). Mówiąc zaś o stosowaniu przez Orygenesa terminu a†resij w jego Contra Celsum, trzeba po pierwsze zauważyć, że słowo a†resij oznacza zawsze filozoficzne szkoły późnej starożytności (por. Contra Celsum 4, 45; 8, 53); po drugie zaś to, że Aleksandryjczyk ma na celu przekonanie swojego wroga Celsusa, że religia chrześcijańska nie odrzuca szkół filozoficznych, ani nie jest też czymś bardzo różniącym się od nich, nawet można uznać, że jest to również a†resij. Jako dowód ukazuje, że religia chrześcijańska i szkoły filozoficzne nie tylko mają pewne wspólne zagadnienia moralne i kosmologiczne (Contra Celsum 3, 66; 3, 80), ale także to, że chrześcijanie i filozofowie kierują się tymi samymi impulsami wiary (¥logoj for£; Contra Celsum 1, 10). Dlatego też w Contra Celsum Orygenesa a†resij oznacza nie tylko szkoły filozoficzne II i III w., lecz także religię chrześcijańską. Podsumowując, studium to jeszcze raz ukazuje, że dwaj Aleksandryjczycy prowadząc dialog z błyskotliwymi przedstawicielami ówczesnej filozofii, wezwani do wyjaśnienia znaczenia wiary od strony intelektualnej, z jednej strony używali pewnych pojęć i koncepcji charakterystycznych dla głównych szkół, z drugiej zaś odróżniali wiarę chrześcijańską od nich.

EN

The aim of this study is to outline the use of the terms airesis and airetikos according the two main representatives of the Alexandrine School, Clement and Origen. In the Stromateis the word airesis has many meanings and, first of all, it is related to “the act of choice”, then, it is also a synonym for a “school” or a “sect”, hence it signifies Christian “heresy”. The connection between human freedom and schools, mainly philosophical ones, but also the schools of medicine, points out that Clement conceives “heresy” as an error, an incorrect way of thinking due to a wrong, even malicious choice, often of an intellectual nature; it suggests conscious deformation of a message. Hence, Clement contrasts the Gnostic airetikos and the “true Gnostic”, the man of faith who by studying the biblical texts and the Greek disciplines is enlightened by Christ (Stromata VII 92, 7). About the Origen’s usage of the term a†resij in his Contra Celsum it is worth to note that, firstly, the word a†resij always indicates the philosophical schools of Late Antiquity (cf. Contra Celsum 4, 45; 8, 53); secondly, that Origen aims at persuading his enemy, Celsus, that Christian religion is neither a refusal of philosophical schools nor something very different from them, but it may be regarded as an a†resij too and, in order to argue this, he shows that not only Christian religion and philosophical schools share some moral and cosmological topics (Contra Celsum 3, 66; 3, 80), but also that both Christians and philosophers are moved by the some ¥logoj for£ (Contra Celsum 1, 10). Therefore, in Origen’s Contra Celsum the a†resij means not only the philosophical schools of the II and III centuries, but also the Christian religion as long as it is accepted by the Heathens. In conclusion, this study shows, once again, that, as the two representatives of Alexandria were in dialogue with the brilliant exponents of the contemporary philosophy, they were called to explain the importance of faith on the intellectual side, using some terms and conceptions of the main schools, on the one side, and by distinguishing Christian faith from them, on the other.

15

Geneza herezji i postawa wobec heretyków na podstawie "Konstytucji apostolskich"

84%

Kieling M.

Vox Patrum

|

2019

|

vol. 71

271-290

EN

The basic source of the analysis is the text of The Apostolic Constitutions. The main object of the analysis is for the most part Book 8 entitled: About Schisms and heresis. The Apostolic Constitutions form a compilation of former texts such as: Didaskalia, Didache, Traditio Apostolica. The aim of the study is the presentations of different views on the genesis of heresy and different attitudes towards heretics. The collection consists of eight books and has both a legal and liturgical character. It is also rich in doctrinal (theological) guidance. Moreover, it contains practical guidelines aimed at the clergymen and laity. The Apostolic Constitutions were written in Antakaya about year 380. At that time the city was highly multi-cultural and thrived being a centre of the three cultures: Hellenic, Christan and Jewish. The paper consists of three parts followed by an introduction. In the first part the genesis of heresy in the Old Testament is described. The second part describes the origins of heresy in Christianity. The third part is devoted to practical guidelines relating to the Christians' attitudes towarda heretics and their relations. The anaysis of the text leads to the conclusion that rejecting the Law and the teaching of prophets and Apostoles as well as orthodox doctrine of Church results in heresy. The Apostolic Constitutions underlile the distinctive authotity of Saint Peter as a bishop of Rome and the preacher of the faith, as well as the apostolic character of the Christian doctrine.

PL

Źródłem podstawowym powyższego opracowania jest tekst Konstytucji apostolskich (Consitutiones Apostolorum). Przedmiotem naszej analizy jest przede wszystkim VI księga tego dzieła zatytułowana: O schizmach i herezjach. Konstytucje apostolskie stanowią kompilację wcześniejszych tekstów jak: Didaskalia, Didache, Traditio Apostolica (nazwy te mogą zostać po łacinie). Celem opracowania jest przedstawienie poglądów na temat genezy herezji oraz postawy wobec heretyków. Dzieło to składa się z ośmiu ksiąg i posiada przede wszystkim charakter prawno-liturgiczny. Zawiera ono również wiele wskazówek o charakterze doktrynalnym (teologicznym) i praktycznym, skierowanych do duchownych i świeckich. Konstytucje Apostolskie powstały w Antiochii ok. 380 roku. W tym czasie miasto to posiadało charakter wielokulturowy i przeżywało wielki rozwój, będąc silnym ośrodkiem kultury hellenistycznej, chrześcijańskiej i judaistycznej. Powyższy artykuł został poprzedzony wprowadzeniem i składa się z trzech części. W pierwszej części przedstawiono genezę herezji w Starym Testamencie. W drugiej części ukazano początki herezji w chrześcijaństwie. Natomiast w trzeciej części zaprezentowano praktyczne wskazówki dotyczące postawy i relacji chrześcijan wobec herezji i heretyków. Analiza tekstu prowadzi do konkluzji, że odrzucenie Prawa i proroków, nauczania apostolskiego i prawowiernej doktryny Kościoła prowadzi do herezji. Konstytucje apostolskie podkreślają szczególny autorytet św. Piotra jako biskupa Rzymu i nauczyciela wiary oraz apostolskość doktryny chrześcijańskiej.

16

Heretics as devil’s servants. The construction of religious otherness in Silesian historiographical sources from the late Middle Ages

84%

Radek D.

Folia Historica Cracoviensia

|

2022

|

vol. 28

|

issue 1

17-36

PL

Już od czasów św. Augustyna społeczeństwo średniowieczne było głęboko przekonane o związku herezji z diabłem, a heretyków często uważano za członków civitatis diaboli. W środowisku śląskim z podobnie skonstruowaną tożsamością religijną częściej można się spotkać w późnym średniowieczu, kiedy społeczeństwo śląskie stanęło w obliczu zagrożenia husytyzmem. Powyższe znalazło odzwierciedlenie w pracach ówczesnych kronikarzy (np. Petera Eschenloera, Caspara Borgeniego, Johannesa Frobena i innych). Opisy heretyków tworzone były zgodnie z istniejącą już tradycją chrześcijańską i w przeważającej mierze składały się ze stereotypów i toposów związanych z herezją. Artykuł skupia się na analizie strategii narracyjnych stosowanych przez śląskich kronikarzy i stara się wyjaśnić, w jaki sposób kreowali oni obraz heretyków, z naciskiem na rolę, jaką w tych opisach odgrywał diabeł.

EN

Since the times of St Augustine, the medieval society was firmly convinced about the connection between heresy and the devil, and heretics were often considered members of the civitatis diaboli. In the Silesian milieu, a similarly constructed religious identity can be more often encountered in the late Middle Ages, when the society was facing the threat of Hussitism. This was reflected in the works of contemporary chroniclers (e.g., Peter Eschenloer, Caspar Borgeni, Johannes Froben, etc.). The descriptions of heretics were created in accordance with the already existing Christian tradition and predominantly consisted of stereotypes and topoi associated with heresy. The paper focuses on the analysis of narrative strategies used by Silesian chroniclers and endeavours to explain how the image of heretics was created, with an emphasis on the role the devil played in these descriptions, therefore it analyses the relationship between heretics and the devil.

17

Teologia Arnolda z Villanova: między Biblią a polityką

71%

Kochaniewicz B.

Ruch Biblijny i Liturgiczny

|

2011

|

vol. 64

|

issue 3

EN

Biblical interpretation of Arnold of Villanova manifests us not only a specific and particular current of exegesis within 14th century. He emphasised the idea of eschaton fullfilled, manifested through the history more and more clear and perfect. His exegesis, based on Joachim de Fiore’s work presented the Bible as an instrument of the historical knowledge. The Bible, interpreted in allegorical perspective, manifested the meaning of the events pasted and presents and future. In order that Bible could be always actual, it required miracles and apparitions, which would support and manifest extraordinary divine interventions within the history of the world. In Arnold’s opinion, the Bible, without miracles and mistical experiences, could lost its own meaning. Arnold of Villanova, being inspired by the Franciscan spiritual movement, strived to evidence the ideas of the nearness of the end of the world. Even if he was not an eminent theologian, he impressed and inspired his epoch. Therefore his name is mentioned by the manuals of the history of theology.

PL

Biblijna interpretacja Arnolda z Villanova ukazuje nie tylko specyficzny nurt egzegezy w XIV wieku. Podkreśla on ideę zrealizowanego eschatonu, objawianego poprzez historię coraz jaśniej i doskonalej. Jego egzegeza, oparta na dziele Joachima z Fiore, przedstawiała Biblię jako narzędzie poznania historycznego. Biblia interpretowana w perspektywie alegorycznej objawiała sens wydarzeń przeszłych, obecnych i przyszłych. Aby Biblia mogła być ciągle aktualna, potrzebowała cudów i objawień, które ukazywałyby i potwierdzały nadzwyczajne interwencje Boże w historii świata. W opinii Arnolda bez cudów i doświadczeń mistycznych Biblia mogłaby stracić swoje znaczenie. Inspirowany przez franciszkański ruch duchowy Arnold z Villanova usiłował szerzyć ideę bliskiego końca świata. Mimo że nie był wielkim teologiem, odcisnął piętno na swojej epoce i zainspirował ją. Dlatego jego imię jest wymieniane w podręcznikach historii teologii.

18

Pneumatologia Hierakasa z Egiptu na tle apokryficznego "Wniebowstąpienia Izajasza" i starożytnych tradycji melchizedekiańskich

67%

Zarzeczny R.

Vox Patrum

|

2006

|

vol. 49

735-748

IT

Insegnamento di Ieraca di Leontopolis in Egitto sullo Spirito Santo, secondo un testimonio d’Epifanio, vescovo di Salamina, si richiama ad un testo apocrifo giudeo-cristiano, detto Ascensione d’Isaia, dove la Seconda Persona fu descritta come un angelo. Un alto tratto della stessa dottrina mette in rapporto lo Spirito Santo con Melchisedek, in modo che il re biblico divenne un’ipostasi dello Spirito divino. Simili ritratti si possono trovare nella letteratura cristiana anticha (Ambrosiastro, Girolamo, Cirillo d’Alessandria) ed anche quella giudaica dal periodo postbiblico (Qumran).

19

Biskupi afrykańscy wobec herezji pelagianizmu

67%

Burczak K.

Vox Patrum

|

2002

|

vol. 42

437-461

EN

Haeresis Pelagii invenit in Africa ineunte saeculo quarto bonum fundamentum, quod disciplina Donatistarum erat. Episcopi Africae multis in synodis congregati anathematizabant Pelagium eiusque doctrinam. Novem canones synodi anno 418 Carthagine habitae anathematizant principales theses illius doctrinae. Dissertatiuncula haec post brevem introductionem, quattuor capitibus constat, quae inscribuntur: Situs historicus et legitimus Pelagii doctrinae, Ecclesia in Africa et haeresis Pelagii, Proprietates sententiarum in synodo contra Pelagianos constitutarum, Episcopi Africae et auctoritas Episcopi Romae; denique dissertatiuncula Appendicem habet, quae textum in lingua Latina eiusque primam in linguam Polonorum translationem canonum synodi anno 418 Carthagine habitae continet.

20

„Co to są czary? Co za znaki ich?”

67%

Sawicki M.

Studia Historyczne

|

2018

|

vol. 61

|

issue 3 (243)

17-32

PL

„What Is Witchcraft? What Signify It ?” Lithuanian Sermons and Methods against Witchcraft from the End of 17th and 18th Centuries Witchcraft as a crime attracted the attention of Polish-Lithuanian society in many aspects at the turn of 17th and 18th centuries. On the one hand, it was connected with a belief in its efficiency, in the existence of witches and sorcerers, and their covenant with the devil. The article analyzes two manuscripts: a prayer „Modlitwa przeciwko czarom i niebezpieczeństwom” and a sermon „Jako się strzedz czarów i potwarzy o nie”. The sermon utilizes contemporary rhetoric, stresses the importance of sin and appeals to the receivers through fear. What is somewhat surprising, the text maintains that most witchcraft happened with God’s permission, as God allows the devil to function in the society. The preacher was very skillful in using listeners’ emotions, building suspension and condemning peoples’ sins and bad deeds. There is no doubt he managed to attract the attention of the audience and had a real impact on the surrounding reality.

Refine search results

Etiologia nadziei. O kulturowych źródłach konwersji religijnej

John of Damascus: rewriting the division of heresy and schism

Herezja jako czynnik rozwoju kultury. Rozważania na przykładzie działalności waldensów

Ortodoksja i herezja w relacjach ludzi i zwierząt

Ortodoksja jako droga twórczego rozwoju dziecka w "Panarionie" Epifaniusza z Salaminy

Un abbé voyageur à travers la France hérétique (1659)

Arcybiskup Aleksy i strigolnicy. Pontyfikat w cieniu herezji

Pojęcie herezji jako narzędzie sprawowania władzy w dyskursie medialnym

Saint John Chrysostom’s preaching “logotherapy” in the face of heresy of anomoeanism

“Varii errores qui ab origine mundi emerserunt”. The semantic scope of the term “heresy” in Philastrius’ of Brescia Diversarum hereseon liber

Romanos the Melodist as a teacher of the people in the struggle against heresies

Herezje wczesnochrześcijańskie – zagadnienia wprowadzające

Does the Great Canon of Andrew of Crete speak about the heresies and their combating? Brief Remarks

Αiρεσισ and αiρετικoσ in the Alexandrine school of the II and III centuries (Clement of Alexandria and Origen)

Geneza herezji i postawa wobec heretyków na podstawie "Konstytucji apostolskich"

Heretics as devil’s servants. The construction of religious otherness in Silesian historiographical sources from the late Middle Ages

Teologia Arnolda z Villanova: między Biblią a polityką

Pneumatologia Hierakasa z Egiptu na tle apokryficznego "Wniebowstąpienia Izajasza" i starożytnych tradycji melchizedekiańskich

Biskupi afrykańscy wobec herezji pelagianizmu

„Co to są czary? Co za znaki ich?”