Results found: 2

Search results

Search:
in the keywords: hetmani koronni

Sort By:

Limit search:

Pióra w służbie buławy. Raz jeszcze o kancelarii i archiwum hetmańskim Stanisława Jabłonowskiego

100%

Sowa J. J.

Czasopismo Prawno-Historyczne

2018

vol. 70

issue 2

195-212

Artykuł przedstawia charakterystykę kancelarii i archiwum hetmańskiego Stanisława Jabłonowskiego jako istotnego narzędzia sprawowania hetmańskiej władzy i kontroli nad siłami zbrojnymi w okresie wojny Rzeczypospolitej z Imperium Osmańskim (1683–1699). Długotrwały konflikt zbrojny niósł ze sobą sporo wyzwań o charakterze logistycznym, finansowym i dyscyplinarnym. Rzetelnie prowadzona dokumentacja mogła być dla hetmana istotną pomocą w przezwyciężeniu tych trudności.Za tworzenie i gromadzenie akt hetmańskich odpowiadała podporządkowana mu kancelaria. Szczególną rolę odgrywali pisarze wojskowi – przełożeni kancelarii hetmańskiej. W okresie hetmaństwa Stanisława Jabłonowskiego pisarzami wojskowymi byli kolejno Wojciech Stanisław Czacki i Szymon Franciszek Pułaski. Pisarze zajmowali się szczegółowym opracowaniem treści wystawianych przez hetmana dokumentów. Pełnili ważną funkcję przy rozdziale largicji – specjalnych wynagrodzeń przyznawanych rokrocznie przez hetmana wyższym oficerom wojska koronnego ze skarbu hibernowego. Wojny toczone przez Rzeczpospolitą w drugiej połowie XVII i na początku XVIII w. sprzyjały rozwojowi archiwów wojskowych jak i wprowadzaniu co raz bardziej biurokratycznych form administrowania armią.

Archiwa hetmanów koronnych. Pojęcie, charakter i typologia dokumentacji

72%

Syta K.

Archiwa – Kancelarie – Zbiory

2011

issue 2(4)

s. 63 - 105

Adam Sędziwój Archives of great marshals (hetmani wielcy) and field marshals (hetmani polni) of the Polish Crown and of the Great Duchy of Lithuania functioned within an organisational framework very different to archives of other ministerial offices within the Polish-Lithuanian Commonwealth. Marshals' archives should be regarded as belonging to private archives and, to be more specific, as fragments of archives belonging to clans and families from which marshals descended. The documents written by marshals while they were in office were considered their private property and they were entered into archives as their personal, private files. This is how a paradox occured because documents written by a person holding one of the most important offices in the country, and who was often seen as dangerous for the nobility's and the ruler's own interests and for the country's security, could not be made known to the public and existed beyond any control. Various documents survived amongst the archives of the marshals of the Polish Crown, different in terms of form, sender and subject matter. The first criterion that we can adopt while characterising the documentation found in marshals' archives is its form. Here, the first place definitely takes correspondence, followed by documents set out in tabular form, case files, books, and finally documents. Other criterion which can be applied is the sender and the addressee. According to this criterion, the documents can be divided into these incoming, addressed to marshal or people close to him (e.g. people working in his office), and these outgoing, written by marshal or people working with him. Another criterion used for typology of documentation found in marshals' archives is the subject matter, usually dependent of the function of marshal of the Polish Crown. And so the documents can be divided into the following categories: military, financial, judicial, diplomatic and private (these include documents related to the office held but referring directly to marshal, e.g. papers appointing to the office of marshal, documentation regarding remuneration, correspondence). Taking into consideration the fisical form in which the documents can be found at the moment, we can describe them as loose, glued or bound together. Certainly, all those forms could well be found in the past but it is important to remeber that the condition that the documents are in at present does not always correspond to their original form. They were usually produced as loose documents and were later bound into fascicles.

Archiwa hetmanów wielkich i polnych, zarówno koronnych jak i litewskieh, nigdy nie funkcjonowały w ramach organizacyjnych choćby zbliżonych do archiwów innych urzędów ministerialnych Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pozostaje więc uznanie archiwów hetmańskich za część archiwów prywatnych, a dokładniej mówiąc za fragmenty zasobów archiwów rodowych i rodzinnych, z których wywodzili się hetmani. Akta, które powstawały w czasie sprawowania urzędu przez poszczególnych hetmanów, traktowane były jako ich własność prywatna i jako akta osobiste, prywatne, wchodziły do zasobów ich archiwów. W ten sposób wytworzyła się dosyć paradoksalna sytuacja, kiedy to dokumentacja jednego z najważniejszych urzędów w państwie, urzędu, w którym nierzadko społeczeństwo szlacheckie i osoba panującego widziały zagrożenie dla swoich interesów i bezpieczeństwa państwa, znalazła się poza publicznym obiegiem i kontrolą. W archiwach hetmanów koronnych zachowała się bardzo różnorodna dokumentacja archiwalna zarówno pod względem formalnym, kancelaryjnym, jak i merytorycznym. Pierwszym kryterium jakie można przyjąć określając dokumentację występującą w archiwach hetmańskich to jej postać kancelaryjna. Tutaj zdecydowanie na pierwsze miejsce wysuwa się korespondencja, następnie zestawienia tabelaryczne, akta spraw, księgi, w końcu dokumenty. Innym kryterium jakie można zastosować przy klasyfikacji hetmańskich archiwaliów to zasada przynależności kancelaryjnej. Według niej można wyróżnić archiwalia jakie trafiły do archiwum z zewnątrz, a ich adresatem był hetman, ewentualnie osoby z nim blisko związane (chociażby pracownicy kancelarii), drugą grupę stanowią archiwalia wytworzone przez hetmana lub jego otoczenie. Kolejnym kryterium jakie można zastosować w typologii dokumentacji archiwalnej występującej w zasobach archiwów hetmańskich to zasada ich przedmiotowości, wynikająca z funkcji hetmanów koronnych. Można podzielić ją na dokumentację o charakterze: wojskowym, finansowym, sądowniczym, dyplomatycznym oraz prywatnym (to znaczy odnoszącą się bezpośrednio do osoby hetmana, związaną jednak również ze sprawowanym urzędem, np. akty nominacyjne na urzędy hetmańskie, dokumentacja związana z ich uposażeniem, korespondencja). Biorąc pod uwagę kryterium formalne, postać fizyczną pod jaką występuje w chwili obecnej dokumentacja z hetmańskich archiwów, spotkać można się z: aktami luźnymi, klejonymi i zszywanymi. Oczywiście wszystkie wyżej wymienione formy występowały również współcześnie, choć wiadomo, że nie zawsze forma obecna jest postacią oryginalną. Pierwotnie najczęściej miała ona postać luzów, które łączono w wiązki i fascykuły.

Refine search results

1 Archiwa – Kancelarie – Zbiory

1 Czasopismo Prawno-Historyczne

1 Sowa J. J.

1 Syta K.

1 2019

1 2011

Search results

Pióra w służbie buławy. Raz jeszcze o kancelarii i archiwum hetmańskim Stanisława Jabłonowskiego

Archiwa hetmanów koronnych. Pojęcie, charakter i typologia dokumentacji