Search results

1

Migracje ludności wiejskiej na pograniczu polsko-mołdawskim w XVI wieku

100%

Jawor G.

Balcanica Posnaniensia Acta et studia

|

2021

|

vol. 28

|

issue 1

177-190

EN

Migrations of the rural population on the Polish-Moldavian borderland in the 16th century. Historical studies are dominated by the belief that in the 16th century the trend of cross-border migrations between the lands controlled by the Polish-Lithuanian state and Moldavia was fading away. Hence, the settlement according the Vlach law, which was spreading at that time in Ruthenia, was supposed to be mainly the work of the local population or the ruthenized Vlachs who came to this area in the 15th century. The aim of the presented research was to confront this view with so far poorly used historical documents of quantitative nature, primarily inventories and lustrations of royal properties existing in Podolia. As a result, a significant intensity of migrations was found throughout the century. They ran in opposite directions: Moldavians (Vlachs) migrated to Poland and Ruthenians crossed the state border with Moldavia. Boundary region of Podolia was often only a temporary stop in this process. From this land, immigrants headed deeper into the country, actively participating in the process of establishing new shepherd settlements.

PL

W literaturze historycznej dominuje przekonanie o zanikającym w ciągu XVI wieku nurcie migracji transgranicznych, mających miejsce między ziemiami kontrolowanymi przez państwo polsko-litewskie a Mołdawią. W ten sposób szerzące się w tym czasie na ziemiach ruskich osadnictwo na prawie wołoskim miało być dziełem przede wszystkim ludności miejscowej lub zrutenizowanych Wołochów, przybyłych na ten teren jeszcze w XV wieku. Celem zaprezentowanych badań było skonfrontowanie tego poglądu ze słabo dotąd wykorzystanymi źródłami o charakterze masowym, przede wszystkim inwentarzami i lustracjami dóbr królewskich egzystujących na Podolu. W efekcie stwierdzono znaczne natężenie badanych migracji w całym stuleciu. Przebiegały one w przeciwnych kierunkach: Mołdawianie (Wołosi) migrowali do Polski a Rusini przekraczali granicę państwową z Mołdawią. Przygraniczne Podole stanowiło często tylko przejściowy etap tych wędrówek. Z tej krainy imigranci kierowali się w głąb kraju, uczestnicząc aktywnie w procesie lokowania nowych osad pasterskich.

2

Le rôle des corvées dans le système des redevances acquittées par les habitants des villages de ius Valachicum en Petite-Pologne et en Ruthénie de la Couronne aux XVe et XVIe siècles

98%

Jawor G.

Balcanica Posnaniensia Acta et studia

|

2019

|

vol. 26

249-267

PL

Rola pańszczyzn w systemie powinności mieszkańców wsi na prawie wołoskim w Małopolsce i Rusi Koronnej (XV-XVI stulecia) Celem artykułu była próba określenia roli pańszczyzn w systemie powinności świadczonych przez ludność zamieszkującą w osadach rządzących sie prawem wołoskim. W oparciu o krytyczną analizę dość licznie zachowanych materiałów źródłowych z badanego obszaru (zwłaszcza dokumentów związanych z lokacjami poszczególnych wsi, inwentarzy i lustracji królewszczyzn) podjęto próbę weryfikacji powszechnego w literaturze przedmiotu przekonania o braku lub co najwyżej minimalnym udziale pańszczyzn na rzecz właścicieli w systemie powinności mieszkańców. W efekcie wskazano na specyficzną cechę prawa wołoskiego, jaką był nieznany gdzie indziej lub występujący zaledwie w śladowej postaci, obowiązek wykonywania niewielkich, liczących kilka dni w roku robocizn, świadczonych na rzecz kniaziów. Odnotowano go w całym badanym okresie i na wszystkich obszarach objętych kolonizacją wołoską. Znacznie więcej wątpliwości budzi natomiast przekonanie o zupełnym braku pańszczyzn na rzecz właścicieli wsi. Zaprezentowany materiał źródłowy wskazuje, że rzeczywiście istniały osady których ten obowiązek nie dotyczył (i być może nawet ta sytuacja dominowała), jednak w innych występowały starsze, zwykle mniej uciążliwe formy prac (robocizny w wymiarze rocznym, „na rozkaz” itd.), natomiast próby narzucenia pańszczyzny tygodniowej sięgają lat 30.-40. XVI w. Jej powszechne wprowadzenie na obszarach pozagórskich ściśle łączy sie z rozwojem folwarku nastawionego na produkcję zboża. Dla osad wołoskich oznaczało to ograniczenie, a następnie całkowitą likwidację ich uprzywilejowanego statusu prawnego. Nie jest kwestia przypadku, że ten nurt kolonizacyjny ulega wyraźnemu zahamowaniu na przełomie XVI i XVII wieku. Losu tego uniknęły jedynie miejscowości, położone w typowej strefie górskiej, gdzie warunki naturalne uniemożliwiały na szerszą skalę uprawę zbóż. Tam egzystujące społeczności rządzące się prawem wołoskim trwały dłużej a procesy asymilacji i integracji z miejscowym otoczeniem zachodziły wolniej.

EN

The Role of Serfdoms in the Obligation System of the Inhabitants of Villages on the Wallachian Law in Lesser Poland (Małopolska) and Crown Ruthenia (15th-16th century). The aim of the article is an attempt to define a role of serfdoms in the system of obligations provided by the population living in the settlements established on the Wallachian law. On the basis of a critical analysis of a relatively numerous sources preserved from the region in question (in particular, the documents associated with the rights given to individual villages, inventories, and royal domain), an attempt was made to verify the common belief in the scholarship on this topic about the lack of, or at least the minimum, share of the serfdoms for the owners in the obligation system of the inhabitants. As a result, a specific feature of the Wallachian law was indicated, which was the obligation – elsewhere unknown or occurring only in minute traces – of performing small errands a few times in a year for the benefit of the dukes (kniaź). It was recorded throughout the entire studied period and in all of the areas partaking in the Wallachian colonisation. In contrast, there are many more doubts regarding the conviction about a complete lack of serfdoms for the owners of villages. The presented source material indicates that there were indeed settlements to which this duty did not apply (and perhaps this situation was even dominating), but in other places the older and usually less strenuous forms of labours were present (annual works, duties “under the order”, ect.), while the attempts to impose weekly serfdoms date back to the 1530s and 1540s. Its widespread implementation in the areas outside of mountains is strictly linked to the development of a grange, set up for the production of grain. For the Wallachian settlements this meant a limitation, and then a thorough disposal of their privileged legal status. It is not a matter of coincidence that this colonising tendency was clearly restrained at the turn of the 16th and 17th century. This fate was avoided only be the villages situated in a typically mountainous area where the natural conditions prevented the production of crops on a large scale. Populations living therein – that were ruled by the Wallachian law – lasted longer and the processes of assimilation and integration with the local surroundings took place more slowly. .

FR

The Role of Serfdoms in the Obligation System of the Inhabitants of Villages on the Wallachian Law in Lesser Poland (Małopolska) and Crown Ruthenia (15th-16th century). The aim of the article is an attempt to define a role of serfdoms in the system of obligations provided by the population living in the settlements established on the Wallachian law. On the basis of a critical analysis of a relatively numerous sources preserved from the region in question (in particular, the documents associated with the rights given to individual villages, inventories, and royal domain), an attempt was made to verify the common belief in the scholarship on this topic about the lack of, or at least the minimum, share of the serfdoms for the owners in the obligation system of the inhabitants. As a result, a specific feature of the Wallachian law was indicated, which was the obligation – elsewhere unknown or occurring only in minute traces – of performing small errands a few times in a year for the benefit of the dukes (kniaź). It was recorded throughout the entire studied period and in all of the areas partaking in the Wallachian colonisation. In contrast, there are many more doubts regarding the conviction about a complete lack of serfdoms for the owners of villages. The presented source material indicates that there were indeed settlements to which this duty did not apply (and perhaps this situation was even dominating), but in other places the older and usually less strenuous forms of labours were present (annual works, duties “under the order”, ect.), while the attempts to impose weekly serfdoms date back to the 1530s and 1540s. Its widespread implementation in the areas outside of mountains is strictly linked to the development of a grange, set up for the production of grain. For the Wallachian settlements this meant a limitation, and then a thorough disposal of their privileged legal status. It is not a matter of coincidence that this colonising tendency was clearly restrained at the turn of the 16th and 17th century. This fate was avoided only be the villages situated in a typically mountainous area where the natural conditions prevented the production of crops on a large scale. Populations living therein – that were ruled by the Wallachian law – lasted longer and the processes of assimilation and integration with the local surroundings took place more slowly.

3

La colonisation valaque sur les versants nord des Carpates pendant le Petit Âge Glaciaire (aux XVe et XVIe siècles)

86%

Jawor G.

Balcanica Posnaniensia Acta et studia

|

2018

|

vol. 25

251-268

EN

The Wallachian settlement on the northern slopes of the Carpathians in the Little Ice Age (15th and 16th century). A significant deterioration of the climate took place in the Carpathians in the period from the 15th to the 19th century. It was a fragment of a global phenomenon referred to by various representatives of geoscience as the Little Ice Age (LIA). Arguments presented in the article were preceded by a preliminary assumption that these events had a particular impact on the living conditions of populations who inhabited the areas situated in the sub-mountain and mountain zones in the 15th and 16th century. Located in this area were the upper levels of various cultivated plants’ ranges, which were particularly crucial for the cultivation of winter cereal crops. Even minor fluctuations of multi-annual average temperatures could significantly increase or decrease them. The results contained in this work were formed on the basis of information from the sources, which are primarily of a fiscal nature and which so far have been underrated by historians of the climate. The analysis of changes taking place in individual settlements was conducted on the other hand by using the methodology applied by historians of human settlement. The outcome of the studies presented below offers a general conclusion on the existence of a widespread phenomenon in the discussed period of an increase in the Carpathian areas of elements from a model of the economic functioning of the village life which was based on stockbreeding. This happened at the expense of restricting or sometimes even eliminating agricultural activities. It was the main reason for which individual landowners fostered or initiated colonization based on the Wallachian law or, at least, on its elements. For this reason, the 16th century in particular became a period of a sudden development of this settlement trend in the Carpathian regions. This had serious consequences not only for the economy. The study draws attention to the fact that the introduction of these changes could take place due to the migration of ethnically foreign people who were acquainted with the secrets of a specialised stockbreeding, which was unavailable to classical farmers. Amongst the newcomers were also ethnic Vlachs. One of the consequences of these migrations was also a considerable increase in the scope of the Orthodoxy at the expense of Catholicism in Lesser Poland.

PL

Osadnictwo wołoskie na północnych stokach Karpatów podczas małej epoki lodowej (XV i XVI w.) W okresie od XV do XIX wieku w Karpatach miało miejsce znaczące pogorszenie klimatu. Jest to fragment zjawiska globalnego, przez przedstawicieli różnych nauk o ziemi zwane Małą Epoką Lodową (MEL). Rozważaniom zawartym w artykule towarzyszyło wstępne założenie, że te wydarzenia miały szczególny wpływ na warunki egzystencji społeczności zasiedlających na przestrzeni XV i XVI stulecia obszary położone w strefie podgórskiej i górskiej. Na tym obszarze znajdują się górne piętra zasięgu różnych roślin uprawnych, zwłaszcza kluczowych dla rolnictwa zbóż ozimych. Nawet niewielkie wahania wieloletnich średnich temperatur potrafią znacząco je podwyższać lub obniżać. Wnioski zawarte w pracy sformułowano w oparciu o informacje zawarte w źródłach przede wszystkim o charakterze skarbowym, do tej pory przez historyków klimatu niedoceniane. Analizę zachodzących w poszczególnych osadach zmian przeprowadzono z kolei posługując się metodyką stosowaną przez historyków osadnictwa. Efektem zaprezentowanych niżej badań jest generalny wniosek o istnieniu w analizowanym okresie powszechnego zjawiska narastania na obszarach karpackich elementów modelu gospodarczego funkcjonowania wsi opartego na hodowli. Odbywało się to kosztem ograniczania lub czasami nawet eliminowania zajęć rolniczych. Stanowiło to decydujący powód dla którego poszczególni wielcy właściciele ziemscy sprzyjali lub inicjowali kolonizację opartą na prawie wołoskim lub co najmniej na jego elementach. Z tej przyczyny zwłaszcza XVI wiek stał się okresem gwałtownego rozwoju tego nurtu osadniczego w rejonach karpackich. Miało to poważne konsekwencje nie tylko dla gospodarki. W pracy zwrócono uwagę, że wprowadzanie zmian mogło się odbyć poprzez migracje obcej etnicznie ludności-zaznajomionej z tajemnicami wyspecjalizowanej hodowli, niedostępnej klasycznym rolnikom. Wśród przybyszów pojawili się również etniczni Wołosi. Jedną z konsekwencji tych wędrówek było też znaczne rozszerzenie w Małopolsce zasięgu prawosławia kosztem katolicyzmu.

4

Locators of the settlements under Wallachian law in the Sambor starosty in XVth and XVIth c. Territorial, ethnic and social origins.

74%

Gawron J.

Balcanica Posnaniensia Acta et studia

|

2019

|

vol. 26

269-290

PL

Lokatorzy osad na prawie wołoskim w starostwie samborskim w XV i XVI w. Pochodzenie terytorialne, etniczne i społeczne. Niniejszy artykuł porusza kwestie związane z pochodzeniem lokatorów osad prawa wołoskiego na przykładzie wsi powstających w starostwie samborskim w XV i XVI w. Opiera się on przede wszystkim na analizie informacji zawartych w dokumentach lokacyjnych osad powstających na tym obszarze. Przeprowadzone badania doprowadziły do wniosków, że pierwszymi właścicielami wsi wołoskich na obszarze starostwa samborskiego byli przedstawiciele szlachty wołoskiej, pochodzący najprawdopodobniej z terenów Siedmiogrodu, którzy otrzymali w XV w. obszerne nadania ziemskie od króla Władysława Jagiełły. Z założonych przez nich osad wywodzili się kniaziowie zakładający w XVI w. nowe wsie wołoskie w obrębie domeny królewskiej. W głównej mierze byli pochodzili oni ze stanu chłopskiego, a rekrutowali się przeważnie ze zrutenizowanych rodzin kniaziowskich i z poddanych tych samych dóbr. Choć etniczni Wołosi stanowili niewielki odsetek mieszkańców starostwa samborskiego i szybko ulegali rutenizacji, to ich potomkowie wciąż wiedli prym wśród lokatorów. W pracy zwrócono również uwagę na charakterystykę rozwoju sieci osadniczej na Samborszczyźnie. Nowe osady najczęściej powstawały w niewielkiej odległości od macierzystych ośrodków wiejskich, otaczając je z różnych kierunków. Owe „wsie-córki” po pewnym czasie także mogły stać się matkami” dla kolejnych osad. Nowe lokacje powstawały zazwyczaj na terenach położonych wyżej od rodzimych miejscowości osadźców, którzy szukając pustek osadniczych, kierowali się w górę biegu cieków wodnych, będących naturalnymi szlakami komunikacyjnymi.

EN

This article deals with issues related to the origin of locators of the Wallachian settlements on the example of villages established in the Sambor starosty in the XVth and XVIth centuries. It relies primarily on the analysis of information found in the location documents of settlements arising in this area. The research carried out here leads to the conclusion that the first owners of the Wallachian villages in the Sambor starosty were the representatives of the Wallachian nobility, most probably from the Transylvania area, who received extensive land bestowals from the king Vladyslav Jagiello in the XVth century. From the knyazships founded by the nobility came the knyazes who founded new Wallachian villages within the royal domain in the XVIth century. They were mainly from the peasant estate, and most of them were recruited from the ruthenised knyaz families and from the subjects of the same domains. Although the ethnic Vlachs constituted a small percentage of residents of the Sambor starosty and were quickly subjected to ruthenisation, their descendants continued to lead the ranks among the locators. The work also draws attention to the characteristics of the development of the settlement network in the Sambor area. New settlements were most often created at a short distance from the home rural centres surrounding them from various directions. After some time, these "villages" could also become "home" for subsequent settlements. New settlements were usually located in areas situated higher than the home settlements of founders who, looking for new settlement areas, headed upstream as the rivers were natural communication routes.

Refine search results

4 Balcanica Posnaniensia Acta et studia

3 Jawor G.

1 Gawron J.

1 2021

2 2019

1 2018

Migracje ludności wiejskiej na pograniczu polsko-mołdawskim w XVI wieku

Le rôle des corvées dans le système des redevances acquittées par les habitants des villages de ius Valachicum en Petite-Pologne et en Ruthénie de la Couronne aux XVe et XVIe siècles

La colonisation valaque sur les versants nord des Carpates pendant le Petit Âge Glaciaire (aux XVe et XVIe siècles)

Locators of the settlements under Wallachian law in the Sambor starosty in XVth and XVIth c. Territorial, ethnic and social origins.