Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 8

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  kurhany
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Mogiła Wielkoludów ... Szwedów czy konfederatów. Cmentarzysko kurhanowe w Pakalniszkach (północna Litwa) w świetle bada? Marii Butrymówny w 1897 roku

100%
Sawicka L., Grižas G.
Wiadomości Archeologiczne
|
2007
|
vol. LIX
|
issue 59
165-202
EN
The National Museum of Lithuania (Vilnius) and the State Archaeological Museum (Warsaw) have in their keeping ca 200 finds from an investigation made in 1897 by Maria Butrymówna of a barrowfield at Pakalniszki (Fig. 1), N. Lithuania (now Pakalniškiai, Panevėžio raj.). Basing on the original documentation from the site and the first publications (E. Majewski 1900; A. Spicyn 1902) the authors have reconstructed the original grave assemblages from Pakalniszki. Of two cemeteries identified at Pakalniszki one was a Roman Period barrowfield of the Letto-Lithuanian Barrow Culture the other, an Early Medieval flat burial cemetery (Fig. 2). The barrows were investigated in 19th/20th c. by Roman Szwojnicki, followed by Maria Butrymówna and Ivan Abramov. Contrary to some opinion the site was never excavated by Jonas Basanavičius; his research, referred by some authors to Pakalniszki, in reality was made at the cemetery near Raginėnai. In the first half of the 20th c. the site at Pakalniszki was lost to agriculture. During four days of investigation Maria Butrymówna excavated sixteen barrows containing graves from the Early Roman Period and also the modern period. Two grave deposits were exceptionally richly furnished. Barrow no. 3–a neck-ring with trumpet terminals (Fig. 4r.s); a triangular-footed brooch similar to type Almgren100 (Fig. 4p); two temple discs with ‘key-hole’ openings (Fig. 4c–e); a set of two reel-headed pins with a spool-shaped head with a set of pendants (Fig. 4f, 11); two cruciform pendants (Fig. 4a.b); a necklace of bronze circular and copper alloy cylindrical beads (Fig. 4g–o, 12); two solid bracelets with an ‘eye’ ornament (Fig. 10e); four slender bracelets of plano-convex se ction (Fig. 10a–d); a finger-ring of coiled wire (Fig. 13a–m). Barrow no. 11: two spiral discs (Fig. 5a.b); an imported enamelled brooch (Fig. 5c.d); a triangular-footed brooch similar to type Almgren 100 (Fig. 5f); bronze cylinders (Fig. 12); 20 crescentic ‘lunula’ pendants from a head ornament (Fig. 5g); a necklace of glass beads, bronze cylinders and openwork pendant (Fig. 5e, 6b–al, 12); sheet bronze appliqués (Fig. 6:a); two pins with a spool-shaped head with a full set of pendants (Fig. 7, 11); two solid ‘eye’ bracelets (Fig. 10e); two slender bracelets of plano-convex section (Fig. 10a–d); four finger-rings of coiled wire (Fig. 13a–m). Next to these two rich assemblages another neck-ring with trumpet terminals was recovered in barrow no. 15 (Fig. 9). Spiral discs are a form characteristic for Letto-Lithuanian Barrow Culture although their distribution in the southern part of the range of this archaeological unit is still poorly understood similarly as the lack of such finds in Latvia. Stylistically, spiral discs are quite uniform–nearly all are ornamented in the same way–with openwork zigzag on their perimeter or with pairs of scrolls, which only in two specimens known from the Stroked Ware Culture deposits was replaced by a series of knobs. Discs were typically worn in pairs, fastened to the headband or head-dress. The construction of the fastening differed depending on whether the ornament was worn at the right or the left temple. Spiral discs are thought to derive from discs with suspension loops known eg, from Kurmaičiai or Egliškiai. It is also possible that they developed with some stylistic inspiration from areas on the middle Volga, basin of the Vyatka and the Kama rivers, even, the foothills of the Urals. Basing on the assemblages from Sargėnai, grave 207, Paalksniai, barrow V, and a series of graves from Paragaudis (grave 2 in barrow III, grave 1 in barrow V, grave 1 in barrow XXVII) Spiral discs are placed in phase B2. Neck-rings with trumpet terminals have a broad distribution range across the eastern Baltic seaboard, from Mazury (Poland) to Finland. Most probably, they developed from Celtic ornaments. The neck-rings from Pakalniszki, are solid forms, relatively large, with ornamental terminals, classified to Michelbertas group II, characteristic chiefly for phase B2, although also noted in phase B2/C1, most frequently, in association with ‘eye’ bracelets, bracelets of plano-convex section, and eye brooches of the Prussian series. The youngest assemblage to produce a neck-ring with trumpet terminals was grave 197 at Veršvai but as the however the only such deposit it cannot serve as a basis for extending the dating of these ornaments. ‘Eye’ bracelets are a form distinctive for Letto-Lithuanian Barrow Culture, also noted in areas to the north of its range. In grave deposits they typically occur in association with neck-rings with trumpet terminals, eye brooches of the Prussian series, temple ornaments of coiled wire, and pins with a spool-shaped head, all of which places them within phase B2. Slender bracelets of plano-convex have a similar distribution range as ‘eye’ bracelets but their finds are more numerous in the northern area of the SE Baltic littoral. In grave deposits they are discovered most frequently in association with eye brooches of the main series, strongly profiled brooches, brooches similar to type Almgren 100, ‘eye’ bracelets, spiral discs, neck-rings with trumpet terminals, neck-rings with knob-shaped terminals, neck-rings with conical terminals, pins with a barrel-shaped head, and bracelets of plano-convex section; this places them in the Early Roman period, possibly, with some pieces continuing after the onset of the Late Roman Period. Pins with a spool-shaped head are a form characteristic mainly for the Letto-Lithuanian area, although they are also known from Prussian territory. Their finds are recorded in grave assemblages dated to phase B2 and B2/C1. Brooches similar to type Almgren100 enjoyed substantial popularity on Balt territory and that of the neighbouring Finno-Ugrians; they are a substantially mixed group. The finds from Pakalniszki find the only close analogy in brooch finds from Adakavas, Kėdainiai, Dauglaukis (grave 51), Skrzypy, and in specimens recovered by Massalitinov in the region of Kaunas. The form is dated quite reliably to phase B2, most probably, its younger stage. The imported brooch from Pakalniszki belongs in type Exner I.32, which corresponds to type Böhme 5:335. Sixteen similar brooches are known from Roman imperial territory and thirteen from the barbarian territory. The piece in question presumably originates from one of the Rheinish workshops. Exner I.32/Böhme 5:335 brooch finds in deposits are dated quite reliably to phase B2, however, a large number of these pieces lack context. Cruciform pendants recorded in Pakalniszki are quite unique. Their only analogies are pendants with five knobs but these are few and lack context to be dated more closely. Pendants with knobs are reminiscent of ‘Akmeniai’ pendants, inspired in their development by forms noted in Wielbark Culture, but have an earlier dating. Another unique piece is the openwork pendant which resembles to some extent pendants known from northern Latvia and Estonia in which area they are known from contexts dated to the Late Roman Period. The last on the list of non-typical forms from Pakalniszki are the ‘lunula’ pendants. They are an ornament typical for SE Baltic coast, but the specimens from Pakalniszki–solid metal, without openwork ornament or knobs on their terminals–are exceptional and have no direct analogies. The necklace beads from barrow 11 are type Tempelmann-Mączyńska 6, 8, 12, 91, 98, 99, 223, 287, 291 and 387, forms distinctive for Balt and Wielbark Culture environment. Finger-rings of coiled wire, bronze sheet appliqués, sheet bronze and wire cylinders are quite common forms. The Maria Butrymówna collection held by the National Museum of Lithuania includes a series of medieval finds (Fig. 3, 8, 13n–u, 14). It is not certain whether all of them were discovered at Pakalniszki, a part could originate from other sites. The set includes fragments of iron knives, a circular fire iron, and a leather fragment, a silver temple ring with an openwork bead, a bronze openwork bead, and a bronze key. The surviving documentation supports the validity of the reconstructed assemblages from Pakalniszki. Basing on the presence of unique forms which, at the same time, have a good diagnostic value, the chronology of the two grave deposits may be defined as the younger stage of phase B2, possibly, but less likely, the onset of phase B2/C1. Some of the finds from Pakalniszki testify to long-distance exchange with Roman Empire and with Finno-Ugrians.
2
Publication available in full text mode
Content available

Kopce kultury wielbarskiej z Mazowsza i Podlasia a tzw. typ rostołcki – próba nowego spojrzenia na związki cmentarzysk kurhanowych z północnej i wschodniej Polski

86%
Cieśliński A.
Wiadomości Archeologiczne
|
2014
|
vol. LXV
|
issue 65
45-93
EN
A more remarkable feature of the burial customs practiced by the Wielbark culture people during the Younger and the Late Roman Period and early phase of the Migration Period are distinctive barrows recorded in the right-bank Mazowsze and Podlasie, described in the Polish research tradition as Rostołty type. According to their rather general definition these are large barrows (diameter range of c. 20–60 m), some set apart by the presence of one of more of the following structural elements: internal, round core of several layers of stone, an overlying earth mound and an additional layer of stones laid over the mound, so-called “mantle” (cf. Fig. 2, 5). In earlier analyses barrows of Rostołty type most often were treated as a regional phenomenon (J. Jaskanis 1976; 2012), this despite the occurrence in Wielbark culture territory of one more area with barrow cemeteries, namely, in Pomerania and in the northern reaches of Greater Poland (Fig. 1). In fact, the tumuli of the Wielbark culture from the two zones display a close relationship, one that was pointed out at one time by R. Wołągiewicz (1977; 1986). This fact does not surprise because the area of present day northern Poland is where we have to locate the source area of the migration Wielbark culture people to south-eastern Europe, so well confirmed by the archaeological record and the written sources. The aim of the present text is thus to find out whether the appearance of the barrow cemeteries in Mazowsze and Podlasie may be interpreted as an expression of translation of certain elements of the burial tradition by the migrating Wielbark culture communities. The first requisite step towards grasping the relationship between the barrow cemeteries of northern and eastern Poland was determining the chronological frames of their use. Chronological analysis of the precisely dated cemeteries showed that, except for the cemetery at Nowy Łowicz, the youngest burials from northern Poland have a dating of phase B2/C1–C1a, while the earliest burials in eastern Poland date from stadium C1b. Also known from both these zones of Wielbark culture settlement are assemblages with artefact dated within the broader frames of phase C1 indicating that the date of the decline of the barrow-building tradition in Pomerania may be moved to stadium C1b (cf. Fig. 7), and the time of appearance of the first tumuli in Mazowsze and Podlasie – to stadium C1a (cf. Fig. 8–9). This surmise becomes more plausible once we include in our analysis flat graves, for example, those at Odry (Pomerania) which are dated at least until stadium C1b, and at Cecele (Podlasie) as early as starting from phase B2/C1–C1a. The chronology of barrow cemeteries presented here corroborates the argument that Wielbark culture communities migrating from northern Poland carried the custom of barrow-building to the eastern region. This hypothesis had to be tested by studying the similarities and differences displayed by the barrow cemeteries known from the two settlement zones of Wielbark culture. The analysis focused on several questions: the siting of the cemeteries, their surface area, number of barrows in a cemetery, presence of flat graves between the barrows, use of the cemetery space, barrow size and construction design, burial rite and grave goods models. The result of the study was identification of a series of similarities shared by the barrow cemeteries of northern and of eastern Poland. One example would be two models of siting of the cemetery observed in both zones: the first, near rivers, and at the same time, at a relatively small elevation above the floodplain, the second, at some distance from the watercourse, on a prominent elevation (Fig. 11–13). Similarities are observed also in the main rules of construction design of the tumuli, as is shown e.g., by the presence of stone circles around the cores (type 4 acc. to Wołągiewicz; cf. Fig. 16, 24) or at some distance from them (type 5; cf. Fig. 16, 18). Also recurring in the northern and the eastern zone of barrow cemeteries are elements of the burial rite: the occurrence of graves in the so-called flat areas (Fig. 14), bi-ritual character of most cemeteries, identical types of cremation and inhumation graves (also of the more rare types, as e.g., burials in the form of a cremation spread out in a layer at the base of the barrow) or the remains of similar ritual activities (ritual hearths; Fig. 30). Analysis of the grave inventories, unfortunately rather limited due to the destruction of many tumuli, reveals similar models of grave furnishings as well as differences in their wealth, both in northern and in eastern Poland. At one end of the scale are burials without grave goods altogether or with their limited selection (cf. Fig. 8, 9), at the other end - graves with elaborate inventories intimating the connection of the dead individual to the ruling elite (cf. Fig. 31–33). Next to the prevailing similarities shared by the barrow cemeteries in northern and eastern Poland in some specific aspects differences are also visible. Most notable is the different frequency of specific features of the barrows in the two zones, something that is well apparent during the analysis of their size and construction design. In northern Poland the dominant form is a small mound (less than 15 m in diameter) with a stone core covering almost the whole base of the barrow, whereas in eastern Poland the prevalent form is a large tumulus (over 15 m in diameter) with a visibly domed and centrally situated core. In Pomerania and in Greater Poland barrows with a stone core are encountered only exceptionally, but despite this it is possible to indicate a series of constructions which presumably are their prototypes (cf. Fig. 19, 20). We mean here arrangements in the form of flat stone pavements surrounded by a stone circle, or pavements and circles covered by earth mounds which resemble in their form the construction of mounds known from Mazowsze and Podlasie. This suggests that differences between northern and eastern Poland may have been caused by evolutionary change at work in the burial ritual of the Wielbark Culture people during the Younger Roman Period. The comparison made of Wielbark Culture barrow cemeteries recorded in northern and eastern Poland presented here definitely does not exhaust this complex and until now very superficially understood problem. But it does indicate without ambiguity the close relationship of barrow cemeteries from their two zones of occurrence and undermines the legitimacy of isolating a regionally confined Rostołty type. What is more, a closer look at the criteria used in separating this type makes it evident that a large group of barrows, assigned in earlier literature to Rostołty type, do not meet one, or even several, of the criteria. We mean here first of all small mounds with a several layers of stone covering nearly the entire base of the tumulus (cf. Fig. 18:2, 24), not infrequently laid over a grave containing only average grave goods, showing the greatest similarity to Wielbark culture barrows known from Pomerania and Greater Poland.
3
Publication available in full text mode
Content available

Nowe materiały kultury wielbarskiej z Pojezierza Iławskiego – Jawty Wielkie, pow. iławski

72%
Baczewski M.
Wiadomości Archeologiczne
|
2021
|
vol. LXXII
|
issue 72
179-193
EN
The site at Jawty Wielkie, located in the Iława Lakeland in northern Poland (Fig. 1), was discovered in May 2015. A search carried out with the use of metal detectors yielded 50 copper-alloy artefacts (including 25 brooches, 11 bracelets, five belt buckles, two strap-ends and a spur) and an iron razor (Figs. 4–9). The finds were transferred to the collection of the Museum of Warmia and Masuria in Olsztyn. Some of the artefacts bear traces of burning; on several objects, traces of intensely black earth and charcoal have been preserved. These traces, as well as the structure of the discovered artefact assemblage, indicate that the site was used as a cemetery. The vast majority of the artefacts date to the Roman Period and the early phase of the Migration Period. At that time, the area of the Iława Lakeland belonged to the so-called zone D of the Wielbark Culture settlement. The oldest confidently dated artefact is a fibula of type A.III.53 (Fig. 4:1), which is a marker of phase B1b. What is interesting is that, until now, no brooches of this type were known from the area in question. Zone D was thought to not have been settled until stage B2b, however, the aforementioned brooch as well as the recently published, similarly dated finds from Bajdy, Przezmark and Zawada (A. Cieśliński 2020) indicate that the penetration of the Iława Lakeland by the people of the Wielbark Culture began earlier, in stage B1. The youngest artefact in the assemblage is a beak-shaped strap-end (Fig. 6:32), indicating that the cemetery was (continuously?) used until the early phase of the Migration Period. While the iron razor has analogies in the material of the Oksywie Culture from the Late Pre-Roman Period, no sites of this culture are known from the vicinity of Jawty Wielkie. In the northern part of the site, there is a group of small hills with a fairly regular, round bases, which resemble barrow mounds in shape and size (Fig. 10). Although the characteristics of these “tumuli” indicate that they are most similar to the mounds known from Wielbark culture cemeteries, it cannot be ruled out that they were built earlier – in the later phases of the Bronze Age or in the Early Iron Age. It is only possible to reject their later, early medieval provenance. The issue can only be resolved via archaeological excavations.
PL
Stanowisko w Jawtach Wielkich zostało zlokalizowane w maju 2015 roku po przekazaniu informacji przez lokalnego mieszkańca do stowarzyszenia miłośników historii. Po przeprowadzeniu poszukiwań we wskazanym miejscu odnaleziono zabytki archeologiczne. Przekazany do Muzeum Warmii i Mazur zbiór liczył 51 przedmiotów wykonanych głównie ze stopu miedzi. Jedynym wyjątkiem była żelazna brzytwa. W skład zbioru wchodzi ponadto: 25 zapinek, 11 bransolet, 5 sprzączek, 2 okucia końca pasa oraz ostroga. Pozostałą część materiału stanowią przedmioty, które ze względu na stan lub fragmentaryczność zachowania nie mogą być jednoznacznie zinterpretowane. Zabytki zostały podjęte z niewielkiej głębokości, maksymalnie dochodzącej do kilkunastu centymetrów. Niektóre z nich noszą ślady przepalenia. Widoczne na powierzchni przedmiotów są również ślady intensywnie czarnej ziemi oraz węgli. Opisywane stanowisko należy łączyć z ludnością kultury wielbarskiej. Wskazuje na to spektrum pozyskanych zabytków, które wykonane są w zdecydowanej większości ze stopów miedzi i stanowią głównie ozdoby. Zabytki datowane są od okresu wpływów rzymskich do okresu wędrówek ludów. W tym czasie obszar Pojezierza Iławskiego zajęty był przez ludność wskazanego ugrupowania kulturowego. Stanowisko było wykorzystywane jako nekropola. Świadczyć o tym mogą, wspomniane wyżej, ślady spalenizny oraz pozostałości węgli na zabytkach. W tym aspekcie interesująca wydaje się także obecność w północnej części stanowiska grupy niewielkich wzniesień o dosyć regularnej, okrągłej podstawie, które swoim kształtem i wielkością mogą przypominać nasypy kurhanowe. Najstarszym zabytkiem w zbiorze jest fibula A.III.53 będąca wyznacznikiem fazy B1b. Zapinki tego typu do tej pory nie były znane z terenów Pojezierza Iławskiego, które jest częścią tzw. strefy D osadnictwa ludności kultury wielbarskiej. Według ustaleń R. Wołągiewicza obszar ten miał zostać zasiedlony w fazie B2b, jednak na podstawie wspomnianej zapinki oczkowatej serii głównej, a także niedawno opublikowanych odkryć z Bajd, Przezmarka i Zawady, wydaje się prawdopodobne, że sporadyczna penetracja tych ziem przez ludność kultury wielbarskiej zaczęła się wcześniej, w fazie B1. Na podstawie całego zbioru zabytków można również stwierdzić, że cmentarzysko było nieprzerwanie użytkowane do wczesnego okresu wędrówek ludów. Najmłodszym przedmiotem w kolekcji jest dziobowate okucie końca pasa. Interesująco przedstawia się kwestia nasypów ziemnych o okrągłych podstawach położonych na terenie, na którym zostały odkryte zabytki. Należy rozstrzygnąć czy grupa wspomnianych obiektów jest formą naturalną czy pochodzenia antropogenicznego. Przy przyjęciu drugiego założenia pojawia się również problem ustalenia bezpośredniej atrybucji kulturowej. Analiza wykazała, że konstrukcje te najbardziej przypominają kurhany znane z cmentarzysk wielbarskich. Nie można jednak wykluczyć, że konstrukcje te zostały wzniesione przez starsze kultury archeologiczne – grupę warmińsko-mazurską kultury łużyckiej lub kulturę kurhanów zachodniobałtyjskich. Rozstrzygnięcie tego problemu mogą przynieść wyłączne weryfikacyjne badania wykopaliskowe.
4
Publication available in full text mode
Content available

The Presence of Flat Graves at the Burial Mound Cemeteries of the Wielbark Culture in Northern and Eastern Poland

72%
Cieśliński A.
Wiadomości Archeologiczne
|
2013
|
vol. LXIV
|
issue 64
49-84
PL
Do ciekawszych problemów badawczych związanych z cmentarzyskami kultury wielbarskiej z konstrukcjami naziemnymi należy kwestia występowania pomiędzy kurhanami pochówków płaskich. Problematyka ta nie była podejmowana w dotychczasowych opracowaniach, bądź poruszano ją jedynie marginalnie. W starszej literaturze można także spotkać się z przekonaniem o odrębności nekropoli kurhanowych i płaskich, ewentualnie o „dwoistym” charakterze cmentarzysk, z wyraźnym przestrzennym rozdzieleniem części kurhanowej i płaskiej. Konsekwencją takiego założenia była częsta praktyka nie zakładania wykopów archeologicznych pomiędzy kurhanami, bądź badanie części płaskiej w sposób wycinkowy, jedynie za pomocą wykopów sondażowych. Cmentarzyska kurhanowe w porównaniu z typowymi dla kultury wielbarskiej nekropolami płaskimi są niezbyt liczne, stanowiąc zapewne jedynie ułamek procenta wszystkich stanowisk sepulkralnych tej jednostki archeologicznej. Wstępna krytyczna kwerenda źródłowa wykazała, że do grupy stanowisk kurhanowych możemy jednoznacznie zaliczyć jedynie 42 cmentarzyska: 25 z Pomorza oraz 17 z Mazowsza i Podlasia, na których zarejestrowano około 300 mogił (Ryc. 1) – zdecydowanie mniej, niż wynikałoby to z dotychczasowych opracowań. We wczesnym okresie wpływów rzymskich stanowiska kurhanowe występują na Pobrzeżu Słowińskim oraz w strefie pojezierzy: Kaszubskiego, Krajeńskiego, Drawskiego i Wielkopolskiego, a więc w strefach B i C osadnictwa kultury wielbarskiej w ujęciu R. Wołągiewicza. W młodszym okresie wpływów rzymskich oraz we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów koncentrują się one na północnym Mazowszu oraz Podlasiu. W zasięgu kultury wielbarskiej nie można wskazać żadnego rejonu, na którym obiekty kurhanowe przeważałyby nad nekropolami płaskimi. Okres użytkowania nekropoli kurhanowych odpowiada w dużym stopniu czasowi trwania kultury wielbarskiej, a główna różnica polega na nieco późniejszym pojawieniu się ich w stosunku do najwcześniejszych stanowisk o cechach wielbarskich na Pomorzu. Najstarsze pochówki pod kurhanami pochodzą z fazy B1 lub z początku fazy B2 (Ryc. 2A). Na Pomorzu mogiły budowano aż do czasu opuszczenia tego terenu przez ludność kultury wielbarskiej, tj. do rozwiniętej fazy C1 (Ryc. 2B). W strefie ekspansji wielbarskiej na Mazowszu i Podlasiu najwcześniejsze kurhany możemy jednoznacznie łączyć z rozwiniętym odcinkiem fazy C1 (Ryc. 2C), pojedyncze zespoły grobowe, zawierające mniej precyzyjne wyznaczniki chronologiczne, mogą pochodzić jednak już z fazy B2/C1–C1a. Zwyczaj składania zmarłych pod nasypami kurhanowymi kontynuowany był aż do schyłku osadnictwa wielbarskiego, a więc do fazy C3–D (Ryc. 2D). Cmentarzyska kurhanowe kultury wielbarskiej stanowią bardzo zróżnicowaną grupę. Różnią się one między sobą na przykład lokalizacją w krajobrazie, zajmowaną powierzchnią, liczbą kurhanów i grobów, występowaniem bądź brakiem dodatkowych konstrukcji kamiennych, takich jak kręgi, wieńce czy bruki. Wszelkie badania porównawcze tych stanowisk są mocno utrudnione z powodu ich nierównomiernego rozpoznania, ponadto żadnej z interesujących nas nekropoli nie przebadano w całości. Z grupy 43 cmentarzysk jedynie siedem zostało zbadanych wykopaliskowo i opublikowanych w sposób pozwalający na przeprowadzenie bardziej szczegółowych analiz. Z tych powodów w centrum rozważań znalazły się lepiej poznane stanowiska z Babiego Dołu-Borcza i Węsiorów w pow. kartuskim, Gronowa i Nowego Łowicza w pow. drawskim, Odrów, pow. chojnicki, i Cecel, pow. siemiatycki. Kluczowym zagadnieniem przy analizie postawionego problemu badawczego było ustalenie dość oczywistej relacji pomiędzy stanem rozpoznania konkretnych stanowisk a liczbą zarejestrowanych tam grobów, zarówno w i pod kurhanami jak i w przestrzeniach pomiędzy nimi. W tym celu konieczne było usystematyzowanie wiedzy na temat wielkości poszczególnych stanowisk i ustalenie przybliżonego stosunku powierzchni ich części kurhanowych i płaskich, także z uwzględnieniem kręgów i wieńców kamiennych, występujących na niektórych stanowiskach na Pomorzu. Zestawienie danych dotyczących powierzchni zbadanej wykopaliskowo i porównanie ich z szacunkowo określoną powierzchnią cmentarzysk umożliwiło orientacyjne określenie stopnia rozpoznania archeologicznego poszczególnych stanowisk (Tabela 1 i 2; Diagram 1 i 2). Tego typu zabiegi o charakterze wstępnym pozwoliły na przeprowadzenie dalszych, bardziej szczegółowych badań. Analiza planów lepiej rozpoznanych nekropoli kurhanowych wydaje się wskazywać na istnienie dwóch podstawowych modeli rozplanowania części płaskich. Dla pierwszego z nich najbardziej reprezentatywna wydaje się być nekropola w Węsiorach (Ryc. 4), gdzie groby płaskie występują w kilku skupieniach, wyraźnie rozdzielonych pustymi przestrzeniami bez pochówków. Drugi model organizacji przestrzeni cmentarnej prezentuje nekropola w Cecelach (Ryc. 8), na której groby płaskie wypełniają dość równomiernie całą przestrzeń ograniczoną linią największego zasięgu kurhanów. Nietypową sytuację zarejestrowano w Babim Dole-Borczu. Stanowisko to charakteryzuje się zarówno niedużymi rozmiarami, jak i nielicznymi kurhanami i kręgami kamiennymi, dodatkowo położonymi bardzo blisko obok siebie. Przy takim rozplanowaniu założeń naziemnych tylko pojedyncze groby płaskie mogły zostać złożone pomiędzy nimi. Większość grobów płaskich znajduje się zatem – wyjątkowo – poza największym zasięgiem występowania kurhanów i kręgów. Jednym z podstawowych pytań w studiach nad cmentarzyskami kurhanowymi kultury wielbarskiej jest ustalenie proporcji pomiędzy liczbą grobów złożonych w mogiłach a liczbą grobów w częściach płaskich. Mimo ograniczeń źródłowych wyniki analizy porównawczej najlepiej rozpoznanych stanowisk pokazują jeden obraz, a mianowicie we wszystkich przypadkach przewagę grobów płaskich nad grobami związanymi z kurhanami (Tabela 3; Diagram 3). Przewaga grobów płaskich jest najmniej wyraźna na nekropoli z największą zarejestrowaną dotychczas liczbą kurhanów (66) w Nowym Łowiczu, wynosi bowiem 1,6:1. Na pozostałych cmentarzyskach z Pomorza przewaga grobów złożonych w przestrzeniach międzykurhanowych jest już zdecydowanie wyższa i wyraża się w stosunku od 6:1 do 18:1. Proporcje zmieniają się bardzo wyraźnie na najlepiej rozpoznanym stanowisku wielbarskim we wschodniej Polsce, w Cecelach. Jest to, niestety, jedyny obiekt w strefie ekspansji tej kultury, który został rozpoznany w stopniu na tyle zadowalającym, by poddać go analizie. Stosunek liczby grobów płaskich do pierwotnie złożonych pod kurhanami wynosi aż 96:1, a przy uwzględnieniu grobów wtórnych 48:1. Różnice pomiędzy cmentarzyskami z Pomorza i Podlasia mogą być związane ze zmianami w kurhanowym obrządku pogrzebowym w młodszym okresie wpływów rzymskich. Zmniejsza się wówczas wyraźnie liczba kurhanów notowanych na poszczególnych cmentarzyskach. Przyczyny tego zjawiska należy szukać po części w wyraźniejszym niż wcześniej rozwarstwieniu społecznym ludności wielbarskiej, czego efektem był bardziej elitarny niż we wczesnym okresie rzymskim charakter pochówków podkurhanowych. Znajduje to potwierdzenie w ponadprzeciętnym wyposażeniu niektórych, lepiej zachowanych grobów. Istotne miejsce w studiach nad kurhanami kultury wielbarskiej zajmują badania obrządku pogrzebowego. Podobnie jak na płaskich nekropolach wielbarskich, tak i na cmentarzyskach kurhanowych notujemy bardzo duże zróżnicowanie zwyczajów pogrzebowych, co przejawia się przede wszystkim w równoczasowym występowaniu grobów szkieletowych i ciałopalnych różnych typów, w wyjątkowych przypadkach także pod nasypem jednego kurhanu. Ciekawie wyniki przyniosła już podstawowa analiza stosunku ilościowego grobów szkieletowych i ciałopalnych w częściach kurhanowych i płaskich na lepiej przebadanych stanowiskach, choć należy pamiętać, że jej wyniki są częściowo zniekształcone ze względu na nierównomierny stopień rozpoznania poszczególnych stanowisk (Tabela 4; Diagram 4). Mimo, że stosunek grobów ciałopalnych do szkieletowych w obrębie poszczególnych stanowisk wykazuje dużą rozpiętość, to można jednak zaobserwować pewne powtarzające się wzorce. Na lepiej rozpoznanych stanowiskach na Pomorzu w strefach kurhanowych notujemy albo zbliżoną liczbę grobów ciałopalnych i szkieletowych (Nowy Łowicz, Odry), wyjątkowo z niewielką przewagą ciałopalenia (Leśno), albo prymat inhumacji (Gronowo), w niektórych przypadkach bardzo czytelny (Węsiory, Babi Dół-Borcz). Odmienna tendencja występuje natomiast w częściach płaskich, gdzie niemal zawsze góruje obrządek ciałopalny. Przewaga ciałopalenia jest na niektórych stanowiskach niezbyt wyraźna (Nowy Łowicz, Odry), na innych liczba grobów ciałopalnych kilkakrotnie przewyższa liczbę grobów szkieletowych (Leśno, Węsiory). Jedynym cmentarzyskiem, na którym w części płaskiej zanotowano większą liczbę grobów szkieletowych jest Babi Dół-Borcz. Przedstawienie tej kwestii w odniesieniu do cmentarzysk z Polski wschodniej jest zdecydowanie trudniejsze, ze względu na ograniczony stopień ich rozpoznania archeologicznego. Sądząc z wyników dotychczasowych badań, na niektórych stanowiskach przez cały młodszy okres wpływów rzymskich (fazy C1–C2) notujemy w kurhanach, podobnie jak wcześniej na Pomorzu, obrządek birytualny (Grochy Stare, pow. białostocki, Uśnik-Kolonia, pow. łomżyński). Znamy także nekropole o lepiej zbadanych partiach kurhanowych, gdzie występują wyłącznie groby szkieletowe (Cecele, o ile nie uwzględnimy grobów ciałopalnych wkopanych wtórnie, oraz Kitki, pow. mławski), bądź jedynie ciałopalne (Kutowa, pow. hajnowski). Wydaje się, że w późnym okresie wpływów rzymskich i we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów (C3–D) dominowało ciałopalenie, ponadto obok typowych grobów jamowych pojawia się nowy typ pochówków ciałopalnych, złożonych bezpośrednio na powierzchni gruntu (Pielgrzymowo, pow. nidzicki, kurhan II, Jasionowa Dolina, pow. sokólski, kurhan 10, Skiwy Małe, pow. siemiatycki, kurhan 1). Podsumowując należy podkreślić, że mimo ograniczeń źródłowych przeprowadzone studia ujawniły dość czytelną zasadę: na wszystkich cmentarzyskach, na których w większym stopniu przebadano powierzchnię między kurhanami, natrafiano na groby płaskie. Co więcej, groby płaskie zarejestrowano także na stanowiskach zbadanych w niewielkim zakresie (np. Gralewo, pow. gorzowski, Palędzie Kościelne, pow. mogileński, Goździk, pow. garwoliński). Obecność grobów płaskich na cmentarzyskach kurhanowych kultury wielbarskiej wydaje się być zatem regułą. Analizując opublikowane dotychczas raporty z wykopalisk można odnieść wrażenie, że świadomość konieczności prowadzenia wykopalisk w przestrzeni pomiędzy kurhanami nie była powszechna. Problem w mniejszym stopniu dotyczy Polski północnej, gdzie systematyczne prace w częściach płaskich miały miejsce na pięciu stanowiskach, począwszy od lat 50. XX wieku. W Polsce wschodniej szerzej zakrojone wykopaliska prowadzono natomiast tylko na dwóch cmentarzyskach kurhanowych – przy tym strefę międzykurhanową badano po raz ostatni w latach 60. XX wieku! Niepodejmowanie prac w częściach płaskich wielu nekropoli nie tylko ogranicza możliwość podjęcia bardziej szczegółowych analiz naukowych, ale ma też swój wymiar w dziedzinie konserwacji zabytków archeologicznych. Przykład cmentarzysk kultury wielbarskiej pokazuje, że ochroną konserwatorską, ewentualnie wykopaliskami o charakterze ratunkowym, należy obejmować nie tylko same kopce, ale także przestrzeń w ich najbliższym otoczeniu. Aktualnym postulatem o charakterze zarówno naukowym jak i konserwatorskim, jest określenie zasięgu płaskich części stanowisk kurhanowych. Można to osiągnąć nie tylko w wyniku wykopalisk, ale także w ramach szerzej zakrojonych prospekcji przy wykorzystaniu metod nieinwazyjnych. Aby jednak dokładnie rozpoznać charakter części płaskich poszczególnych nekropoli niezbędne wydaje się opublikowanie materiałów pozyskanych w efekcie prac terenowych prowadzonych w ostatnich dziesięcioleciach. Najbliższe lata przyniosą zapewne zakończenie prac na ważnych dla interesującej nas problematyki stanowiskach pomorskich w Babim Dole-Borczu i Nowym Łowiczu. Koniecznym warunkiem dla podjęcia poważniejszych studiów nad cmentarzyskami kurhanowymi w Polsce wschodniej jest natomiast podjęcie dalszych prac terenowych, przede wszystkim w strefach płaskich cmentarzysk.
5
Publication available in full text mode
Content available

Wykorzystanie metody litologicznej do weryfikacji rezultatów nieinwazyjnych badań kurhanów z epoki brązu na pograniczu śląsko-wielkopolskim (Las Krotoszyn, Wielkopolska)

58%
Hildebrandt-Radke I., Mateusz S., Czebreszuk J., Jaeger M., Pospieszny Ł., Cwaliński M., Niebieszczański J., Rotnicka J.
Acta Geographica Lodziensia
|
2018
|
vol. 107
73-92
PL
Upowszechnienie się w archeologii metod nieinwazyjnych umożliwiło w znacznie większej skali badania obszarów leśnych. W badaniach cmentarzysk kurhanowych położonych na Wale Krotoszyńskim (Las Krotoszyn), w celu rozpoznania morfometrycznego cmentarzyska kurhanowego i identyfikacji kopców, które weryfikowano dodatkowo w terenie, zastosowano metody lotniczego skaningu laserowego do wykonania numerycznego modelu terenu. Wykonanie prospekcji magnetometrycznej, na podstawie oceny zróżnicowania anomalii magnetycznych, dało możliwość uchwycenia złożonej struktury wewnętrznej badanych kurhanów. Wyniki magnetometrii weryfikowane były poprzez odwierty geologiczne w miejscach występowania anomalii magnetycznych w obrębie kurhanu, a pobrany z nich materiał poddano badaniom litologicznym oraz analizie podatności magnetycznej.
EN
The spread of non-invasive methods in archaeology made it possible to study forest areas. In the study of barrow cemeteries located on the Krotoszyn Ridge (Krotoszyn Forest), aerial laser scanning methods were used to implement a numerical terrain model for morphometric recognition and identification of burial mounds, which were additionally verified in the field. Magnetometric prospection made it possible to study the complex internal structure of the studied mounds on the basis of the diversity of magnetic anomalies. The verification of the geomagnetic surveys was based on geological drillings in the places with the largest magnetic anomalies within the burial mounds; the material collected from them was subjected to lithological tests and analysis of magnetic susceptibility.
6
Publication available in full text mode
Content available

Wyniki inwentaryzacji i badań nieinwazyjnych kopców ziemnych na stanowiskach Bochnia 120 i Łapczyca 90 w kontekście problemu występowania kurhanów na lessach wielicko-bocheńskich

58%
Fraś J. M., Materna M.
Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce
|
2020
|
vol. 34
236-297
EN
In the first part of the paper, the authors present the history of studies, in particular on mounds and mound cemeteries in the area of the Wieliczka and Wiśnicz Foothills and areas adjoining them in the north, namely the Cracow and Bochnia Foothills. Subsequently, the authors tackle new discoveries in the area of vast forest complexes, related to the possibility of using modern technologies. In particular, this refers to the making of LiDAR (Light Detection and Ranging) data available. Presumed mound cemeteries in Bochnia-Kolanów, site No. 120 and in Łapczyca, site No. 90, were discussed in detail. A Digital Elevation Model (DEM) was generated for them, and subsequently, geo-magnetic and soil survey studies were carried out. As a result of field surveys and the above-listed studies, fourteen possible mounds were identified at site No. 120 in Bochnia-Kolanów and thirty-five at site No. 90 in Łapczyca. The performed work is preparatory with respect to the planned excavation studies which are meant to confirm the chronology of the discovered sites.
PL
W pierwszej części artykułu została przedstawiona historia badań w szczególności nad kopcami i cmentarzyskami kurhanowymi na obszarze Pogórza Wielickiego i Wiśnickiego wraz z przylegającymi do nich od północy: Przedgórzem Krakowskim i Bocheńskim. Następnie poruszono zagadnienia nowych odkryć na terenach rozległych kompleksów leśnych związanych z możliwością wykorzystania nowoczesnych technologii. Dotyczy to przede wszystkim udostępnienia danych LiDAR (ang. Light Detection and Ranging). Szerzej omówione zostały domniemane cmentarzyska kurhanowe w Bochni-Kolanowie, stan. 120 i Łapczycy, stan. 90. Stworzony został dla nich Numeryczny Model Terenu, a następnie przeprowadzono badania geomagnetyczne oraz gleboznawcze. W wyniku prospekcji terenowych oraz wspomnianych badań zidentyfikowano 14 możliwych kopców na stanowisku 120 w Bochni-Kolanowie i 35 na stanowisku 90 w Łapczycy. Poczynione prace mają charakter przygotowawczy przed planowanymi badaniami wykopaliskowymi mającymi potwierdzić chronologię odkrytych stanowisk.
7
Publication available in full text mode
Content available

Przyczynek do badań nad początkiem Cerkwi na Zachodzie Rusi

58%
Liwoch R.
ELPIS
|
2014
|
vol. 16
169-172
PL
W 1882 r. T. Ziemięcki przeprowadził w Podhorcach (obwód lwowski, Ukraina) badania wykopaliskowe dwóch sąsiadujących ze sobą kurhanów, które nazwał wielką mogiłą bliźniaczą nr 1 i nr 2. W mogile nr 1 odkrył bogato wyposażony pochówek podwójny (zapewne małżeński), w którym znajdowały się dwa identyczne srebrne krzyżyki. Krzyże te należą do typu nazywanego skandynawskim (wariant B.1 typu 1.4.3 wg J. Staeckera). W mogile nr 2 znalazł szkielet mężczyzny, którego pochowano z wyposażeniem, w tym z dwoma krzyżami. Większy (zaginiony) był brązowym enkolpionem z wyobrażeniem Ukrzyżowania i Matki Boskiej Oranty, który znajduje analogie w krajach naddunajskich. Mniejszy jest srebrnym krzyżykiem w formie krzyża św. Piotra. W ustach zmarłych pochowanych w obu kurhanach znajdowały się drobne przedmioty złote, które interpretować należy jako lokalny wariant zwyczaju obola zmarłych. Oba groby są częścią nekropoli z pochówkami drużynnymi. Datować je trzeba na koniec X - 1. połowę XI w. Przedstawiane obiekty są najstarszymi niebudzącymi wątpliwości chronologicznych i interpretacyjnych śladami obecności schrystianizowanych (grecka wersja chrześcijaństwa) elit nad górnymi Bugiem i Dniestrem. Zmarli nie będąc duchownymi, byli jednak przedstawicielami nowej oficjalnej religii wśród słowiańskiej ludności, której nawracanie dopiero się rozpoczynało. Wydaje się zatem, że ich obecność w Podhorcach uznać można za początek Cerkwi w zachodniej części niegdysiejszej Rusi Kijowskiej.
EN
In 1882 T. Ziemięcki conducted in Pìdgìrcì (Lviv district, Ukraine) a research excavation of two neighboring burial mounds which he called the Great Twin Barrows No. 1 and No. 2. In barrow No., he discovered on richly furnished double burial (probably of a married couple) where he found two identical silver crosses. The crosses belong to the so called Scandinavian type (variant B.1 type 1.4.3 acc. J. Staecker). In barrow No. 2, he found a skeleton of a male buried with furnishings, including two crosses. The bigger one (lost) was a bronze encolpion depicting the Crucifixion and the Virgin Orans, which can find analogies in the Danube countries. The smaller one is a silver St. Peter’s cross. In the mouths of the corpses found in both barrows there were tiny gold objects which could be interpreted as a local variation of the obolus of the dead custom. Both graves are a part of necropolis with druzhina burials. They date back to the end of the 10th century or the first half of the 11th century. The objects presented here are the earliest evidence to confirm the presence of a Christianized (Greek version of Christianity) elite in the region of the Upper Bug and Upper Dniester, which is not burdened with chronological or interpretative reservation. The deceased were not members of the clergy but, nevertheless, representatives of the new official religion in a pagan Slavic population whose conversion had barely begun. It seems, therefore, that their presence in Pìdgìrcì can be considered the beginning of the Orthodox Church in the western part of the former Kievan Rus’.
8
Publication available in full text mode
Content available

Barrow cemeteries in the Neolithic of north-west Europe. The case of Western Mecklenburg (Germany)

51%
Behrens A., Darvill T.
Materiały Zachodniopomorskie
|
2021
|
vol. 17
125-162
PL
Neolityczne grobowce w Europie Północno-Zachodniej występują w postaci pojedynczych nasypów i skupisk kurhanów. W pracy przedyskutowano ich podstawowe cechy z uwzględnieniem dostępu do głównej komory i jej lokalizacji wewnątrz nasypów. W zachodniej Meklemburgii zarejestrowano 238 grobowców megalitycznych, które sklasyfikowano pod względem liczby konstrukcji na stanowisku oraz porównano pod względem rozprzestrzenienia. Opisano przykłady oraz możliwe przyczyny pojawienia się cmentarzysk z wieloma konstrukcjami, rozważane na tle organizacji społecznej i relacji do elementów krajobrazu.
EN
Neolithic funerary monuments across north-west Europe are considered as cemeteries and here divided into two types: single-mound cemeteries, and multi-mound cemeteries. Their general characteristics are discussed in relation to models of access to the internal chambers, and the distribution of chambers within their cover-mounds. The 238 megalithic tombs recorded in Western Mecklenburg are classified according to whether they are single-mound cemeteries or components of multi-mound cemeteries, and the distributions compared. Examples and case studies are described, and possible understandings of the emergence of multi-mound cemeteries are considered in relation to social organization and connections with the landscape.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.