Search results

1

Śladami zapisów kaznodziei wojskowego z 1623 roku, czyli jak Dembołęcki pisał swoje Przewagi

100%

Sztyber R.

Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego

|

2018

|

vol. 4

39-51

EN

The sketch is a synthetic desrcription of Wojciech Dmebołęcki’s way of writing his book entitled The ascendancy of Polish elears formerly called lisovchicks [Przewagi elearów polskich, co ich niegdy lisowczykami zwano]. This text printed in Poznań (1623) text brings a fresh relation on the mercenary troops’ military adventures during the beginning of the Thirty Years’ War (1619-1622) including the Battle of Khotyn (1621). The story’s form does not seem to be common memoirs, it is rather a mixture of various narration types. In some parts chaplain’s personal recollections may be noticed, especially within chapters presenting Sunday sermons preached by the Franciscan to his soldiers (some of them highlighted extraordinary connections of God with gloryfied in that manner lisovchicks who, additionally, were the Maccabees of New Testament – as the eulogist states). Initial sentences contain information that the monk lost his diary written in statu nascendi, therefore it is obvious The ascendancy appears as a reconstruction of nonexisting then papers. However, some documents certainly preserved in Dembołęcki’s luggage because they were cited in the book from 1623 – authentic letters addressed to the headquarters of the regiment and its laws. High frequency of gospel quotations or their explanations lead to a conclusion that there must have been some notes on Dembołęcki’s desk used before in his preaching activity. Besides, the author was an eyewitness of more events pictured in his book and clearly distinguishes what he saw on his own and what he did not see at all but repeated following some heard accounts. Moreover, in a poem ending the entire book he confesses that some sections were being printed and at the same time the others were being written. It took place in a Poznań guesthouse. These arguments should have been an excuse for numerous errors noticed yet in a typographic workshop (of Jan Wolrab). All those circumstances or other details (found in the report in question) reveal the truth on Dembołęcki’s way of working on his first ever book. It was created in a hurry because the relation had an important aim: to rebuild good reputation of disgraced lisovchicks. Significantly, the author apparently stole some copies of the whole edition and the abovementioned typographer was imprisoned for printing the title without episcopal approval required at the time. There is no doubt the book was extremely needed and reached the readers despite serious difficulties.

PL

Szkic stanowi syntetyczny opis sposobu pisania przez Wojciecha Dembołęckiego jego książki pt. Przewagi elearów polskich, co ich niegdy lisowczykami zwano. Ten wydrukowany w Poznaniu tekst przynosi świeżą relację z przygód najemniczego oddziału z czasu początków wojny trzydziestoletniej (1619-1622), w tym i bitwy pod Chocimiem (1621). Forma opowieści nie przypomina zwyczajnego pamiętnika, ponieważ jest raczej mieszaniną rozmaitych typów narracji. W niektórych partiach można dostrzec osobiste wspomnienia kapelana, zwłaszcza w obrębie rozdziałów, prezentujących niedzielne kazania głoszone przez franciszkanina przed jego żołnierzami (niektóre z nich uwydatniały niezwykłe więzi Boga z gloryfikowanymi w ten sposób lisowczykami, którzy dodatkowo mieli być Machabeuszami Nowego Testamentu – jak twierdzi apologeta). Wstępne zdania zawierają informacje, że duchowny zagubił jego pisany in statu nascendi diariusz, dlatego też to oczywiste, iż Przewagi wypadają jako rekonstrukcja nieistniejących już wtedy zapisów. Jednak kilka dokumentów zapewne przetrwało w bagażach Dembołęckiego, ponieważ zostały zacytowane w książce z 1623 – autentyczne listy adresowane do dowództwa pułku oraz jego prawa. Wysoka frekwencja cytatów ewangelicznych bądź ich objaśnień prowadzą do wniosku, iż na biurku Dembołęckiego musiały znajdować się notatki wykorzystywane podczas działalności kaznodziejskiej. Poza tym autor był naocznym świadkiem większości wydarzeń zobrazowanych w jego książce, a nawet wyraźnie rozróżnia to, co widział osobiście, a czego nie widział, natomiast powtórzył, zmierzając tropem zasłyszanych sprawozdań. Co więcej, w wierszu kończącym całą książkę wyznaje, że niektóre fragmenty były drukowane, podczas gdy w tym samym czasie inne dopiero powstawały. Działo się to w gościnie w Poznaniu. Argumenty te miały być usprawiedliwieniem licznych błędów zauważonych jeszcze w warsztacie typograficznym (Jana Wolraba). Wszystkie te okoliczności i inne szczegóły (dostrzeżone w analizowanym raporcie) ukazują prawdę o sposobie pracy Dembołęckiego nad jego pierwszą książką. Powstała w pośpiechu, gdyż relacja miała jeden istotny cel: odbudować dobre imię skompromitowanych lisowczyków. Symptomatyczne – autor ponoć wykradł część nakładu, a wspomniany wyżej drukarz trafił do więzienia za druk tytułu bez wymaganej ówcześnie aprobaty biskupiej. Nie ma wątpliwości, że książka była niezwykle potrzebna i dotarła do czytelników, pomimo wielu przeszkód.

2

Rogue literature features of the Lisovchick portrait in output from 1620 (reception-interpretative dilemmas)

100%

Sztyber R.

Literatura Ludowa

|

2020

|

issue 2

PL

Szkic stanowi próbę omówienia trzech utworów, mianowicie Listu o lisowczykach, Wierszy o lisowczykach oraz Żywota kozaków lisowskich z uwzględnieniem charakterystyki ich bohatera tytułowego, a dominują w niej zabiegi typowe dla literatury sowizdrzalskiej. We wszystkich tych tekstach czytelnik obcuje z ujęciami komicznymi, parodystycznymi, nie brakuje też ironii, karykatury czy groteski. Żarty jednak nie zawsze wypadają udanie, trafiają się bowiem dowcipy grubiańskie i ciężkie – ich seria winna ukazać lisowczyka przynajmniej w dobrym świetle, niemniej takie posunięcie wydaje się cokolwiek zastanawiające, ponieważ w myśl założeń perswazyjnych branych pod uwagę zabytków właśnie humor winien usprawiedliwiać lub choćby oswajać z awanturnictwem, samowolą bądź grabieżą nieomal przysłowiowo kojarzonych z codziennością lisowczyków, a pomijamy ich niekwestionowane walory militarne, o czym też mowa. Słowem, pomysł okazuje się dość ryzykowny i niekoniecznie trafiony, mimo iż logika uwarunkowań tekstowych, treść wierszowanych wypowiedzi dowodzi przychylności wobec portretowanych samozwańczych najemników. Skomplikowania te rodzą sporo wątpliwości, co przekłada się na pewnego rodzaju dylematy interpretacyjne. Odczuwał je autor lub przeżywali je autorzy dwu innych rymowanych drobiazgów – Listu do lisowczyków oraz O lisowskich i konfederackich żołnierzach, oba hipotetycznie przypisywane Olbrychtowi Karmanowskiemu. Ten ostatni wydaje się nie tylko naganą formułowaną w związku z postawą członków kondotierskiego pułku, ale nade wszystko demaskuje i piętnuje sposoby literackiego, na sowizdrzalską modłę, nicowania autentycznych patologii, a te pod piórem sprawcy Żywota kozaków lisowskich uzyskały wymiar dodatni właśnie dzięki możliwościom gwarantowanym przez osobliwości świata na opak. Dlatego też O lisowskich i konfederackich żołnierzach wolno również kwalifikować jako rodzaj literackiej recenzji. Podobnie rzecz się ma z Listem do lisowczyków, jego autor tym razem zaznacza wyraźną krytykę skierowaną do adresatów własnej „korespondencji”, niemniej grupa rozmaitych aluzji, kryptocytaty i nawiązania innej kategorii przekonują, iż utwór jest polemiką z Listem, Wierszami o lisowczykach i Żywotem, tym samym zyskuje także recenzyjny niejako ryt. Sporo łączy parę wierszy przyznawaną Karmanowskiemu, np. koncepcja czy identyczna organizacja wersowa (to trzynastozgłoskowce), nadto oba należy traktować jako świadectwa wczesnej recepcji trzech omówionych pokrótce apologetycznych lisowianów, które – wbrew założeniom i intencjom ich twórcy albo twórców – nie przyniosły zamierzonych efektów i nie przyczyniły się do przywrócenia dobrego imienia formacji wojskowej stworzonej przez Józefa Aleksandra Lisowskiego.

EN

The sketch is an attempt of a discussion on three pieces of poetry, i.e. List o lisowczykach [Letter on Lisovchicks], Wiersze o lisowczykach [Verses on Lisovchicks] and Żywotkozaków lisowskich [Life of Lisovski Cossacks] including their title protagonists’ characteristics in which typical for rogue literature means of expression dominate. In each of theaforementioned text a reader may meet comical or parody approaches, there is no lack of irony, caricature and grotesque, either. Nevertheless, jokes do not always appear to be accurate for some of them are crude and heavy – series of the jests was supposed to present a Lisovchick in a good light at least, however, such a decision seem to be rather surprisingbecause – according to persuasive assumptions of the studied written relics – particularly humour should have justified or should have allow to be accustomed anyway to adventurousness, lawlessness and plunder associated almost proverbially with the Lisovchicks’ daily habits but their undisputed military skills are here left in silence although they were also described in the poems. In brief, the idea is quite risky and possibly pointless, despite texts’ conditions logics, the rhymed statements’ contents, the idea proves favour for theself-styled mercenaries portrayed. The complexity arise many doubts resulting in some kind of interpretative dilemmas. An author or authors of two else rhymed short poems (Listdo lisowczyków [Letter to Lisovchicks] and O lisowskich i konfederackich żołnierzach [On Lisowski and confederate soldiers] both hypothetically attributed to Olbrycht Karmanowski) experienced them, too. The last one seems to be not only a reprimand formulated in connection with an attitude of the mercenary regiment because above all it unmasks and condemns ways of literary misrepresenting authentic pathologies which became common advantagesin Żywot kozaków lisowskich thanks to unusual peculiarities of the world turned upside down (in rogue literature manner). That is why O lisowskich i konfederackich żołnierzach may be considered as a type of a literary review. Almost the same according to List do lisowczyków, its author reveals transparently criticism towards the addressees of his own“post”, nonetheless a group of various allusions, crypto-quotes or other references let one believe that the poem is a polemics against List, Wiersze o lisowczykach and Żywot and forthe reason the text also gains review properties. The two poems ascribed to Karmanowski are correlated for some mutual similarities like e.g. their concept or identical metrical line(Polish alexandrine), moreover both of them may be treated as evidences of early reception of the three shortly discussed apologetic lisovianas’ which-in spite of their author(s)intentions-did not reach designated aims and did not contribute to restore a good name of the military unit founded by Józef Aleksander Lisowski.

3

„Lisowczycy”, czyli Harasymowicz i mielizny poznania poetyckiego

71%

Kopa D.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria

|

2020

|

vol. 20

331-346

RU

The following paper is dedicated to the work by Jerzy Harasymowicz: 'Lisowczycy czyli rozpędzona korona polska czyli pułkownik Lisowski lub o nim summa zachwytów i krytyk gorących bezstronnego świadka ze siebie i z historii pełnymi garściami brane na co słowo poetyckie daje skromny sługa pióra rymopis'. It is set against the background of the stages of the poet’s creative work. It is placed in a broad context of social processes which took place in Poland in the second half of the 20th century. The author takes a stand in the discussion on the methods of poetic cognition. He makes an updated interpretation of historical references found in Harasymowicz’s work.

PL

The following paper is dedicated to the work by Jerzy Harasymowicz: 'Lisowczycy czyli rozpędzona korona polska czyli pułkownik Lisowski lub o nim summa zachwytów i krytyk gorących bezstronnego świadka ze siebie i z historii pełnymi garściami brane na co słowo poetyckie daje skromny sługa pióra rymopis'. It is set against the background of the stages of the poet’s creative work. It is placed in a broad context of social processes which took place in Poland in the second half of the 20th century. The author takes a stand in the discussion on the methods of poetic cognition. He makes an updated interpretation of historical references found in Harasymowicz’s work.

Refine search results

1 Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria

1 Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego

1 Literatura Ludowa

2 Sztyber R.

1 Kopa D.

2 2020

1 2018

Śladami zapisów kaznodziei wojskowego z 1623 roku, czyli jak Dembołęcki pisał swoje Przewagi

Rogue literature features of the Lisovchick portrait in output from 1620 (reception-interpretative dilemmas)

„Lisowczycy”, czyli Harasymowicz i mielizny poznania poetyckiego