Search results

1

O posoborowych modlitewnikach. Uwagi filologa

100%

Wojtak M.

Seminare. Poszukiwania naukowe

|

2014

|

vol. 35

|

issue 3

21-38

EN

The article presents prayer books which have been in circulation since the Second Vatican Council. A classic prayer book has a fixed structure and a formative character as it transmits a re-ligious outlook on life. It usually contains utterances written down in a hieratic style with elements of an official style. Modern prayer books do not have a fixed structure, even though, they retain the form of a silva (a collection of diverse genres). Their formative character consists in, either letting different subjects (saints or other moral authorities) speak, or in taking into account the worldview of an intended reader. This may lead to far-reaching stylistic openness consisting in the introduction of forms which are typical of given addressees’ community. Modern prayer books may adopt a colloquial style (including low registers), while their hieratic nature disappears.

2

Konserwacja średniowiecznego modlitewnika Wikbolda Dobilsteina ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu

84%

Miller I., Bannach-Szewczyk L., Wojdyła B.

Toruńskie Studia Bibliologiczne

|

2016

|

vol. 9

|

issue 1(16)

77-99

PL

W ramach realizowanego w latach 2011/2012 projektu „Konserwacja zachowawcza średniowiecznych kodeksów dla celów digitalizacyjnych i wystawowych”, finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, przeprowadzono konserwację pergaminowego modlitewnika Wikbolda Dobilsteina z XIV w., pochodzącego ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu. Artykuł zawiera krótki rys historyczny zabytku, przybliża postać jego fundatora i właściciela, zapoznaje także z wynikami badań techniki wykonania rękopisu. Ukazano stan zachowania oraz przebieg realizacji prac konserwatorsko-restauratorskich, przybliżając jednocześnie metodę konserwacji pergaminowego kodeksu bez jego demontażu, co do niedawna stanowiło rzadkość w przypadku pergaminowych ksiąg, zwłaszcza o tak zniszczonej konstrukcji oraz unikatowej podwójnej oprawie skórzanej.

EN

In the framework of the project „Conservation of medieval codices for digitization and exhibition purposes” executed in 2011/2012 and funded by The Ministry of Science and Higher Education, the conservation and restoration of medieval parchment book prayer of bishop Wikbold Dobilstein from the collection of the University Library in Toruń was carried out in the Preservation and Restoration Department of the Library. The article contains short description of the results of the scientific researches on the manuscript history, its contents, the life of its founder and owner and the construction of the book. The major part of the article refers to the condition of the book and the process of conservation and restoration treatment, that was successfully carried out without dismounting the manuscript. Such treatment has so far been rather unusual in case of the parchment books, especially so severely deformed and with a unique double-leather binding.

3

Znaczenia scen tańca na marginesach iluminowanych kodeksów europejskich od XIII do XV wieku

84%

Załęska Z.

Biuletyn Historii Sztuki

|

2022

|

vol. 84

|

issue 3

487-518

EN

This article focuses on dance scenes present in the margins of medieval religious manuscripts (such as a psalter, a book of hours and a breviary) produced in the Latin Middle Ages between the mid-13th and the 15th century. The text discusses selected examples of illuminations, which are analysed with regard to the various semantic contexts of dance (among others, the division of dance into “sinful” and “heavenly” as derived from the biblical tradition). The author focuses on the function of the marginalia and their relationship to the text. She argues that the scenes are parallel to the text and constitute a significant part of the narrative. Imbued with didactic and moralistic values, they offer the reader either an example to follow or a warning. Illuminations enrich the semantic contexts of the manuscript and suggest the ways of reading the text.

PL

Artykuł został poświęcony przedstawieniom scen tańca pojawiającym się na marginesach średniowiecznych manuskryptów religijnych (takich jak psałterz, godzinki, brewiarz), powstałych w kręgu łacińskiego średniowiecza między połową XIII a XV w. Tekst jest oparty na kilku wybranych przykładach iluminacji, które przeanalizowane zostały przez pryzmat różnych kontekstów znaczeniowych tańca (m.in. wg podziału wywodzącego się z tradycji biblijnej na taniec „grzeszny” i „niebiański”). Autorka skupia się na funkcji marginaliów i ich relacjach z tekstem, na marginesie którego zostały namalowane. Wskazuje, że sceny są równorzędne wobec tekstu rękopisu i stanowią ważny element narracji. Odznaczają się walorami dydaktycznymi i moralizatorskimi, oferując czytelnikowi wzór do naśladowania bądź przestrogę. Iluminacje wzbogacają konteksty znaczeniowe rękopisu i sugerują sposoby odczytania tekstu.

4

Modernizacja konwencji gatunkowych we współczesnym modlitewniku

84%

Wojtak M.

Prace Językoznawcze

|

2007

|

issue 9

129-142

EN

The article is concerned with the unusual prayer book entitled ‘’A text message to God, a prayer book for people who have little time”. The author treats it as a genre in a collection form, because it has a title, an introduction and a specific composition. This prayer book consists of blocks of statements which form micro-collections, composed on the principle of analogy. It differs from traditional prayer books that are collections of various genres. The new form does not mean a departure from traditional religious style principles. The author of the prayer book cites the Bible, uses archaisms (syntactic and lexical ones), set metaphors and specialized lexis. The prayer book implements the principle of combining tradition and modernity in contemporary Polish religious discourse in the original way

5

Sola pulcherrima super solem - "nad słońce i nad miesiąc cudniejsza" (modlitwa maryjna z modlitewnika Gertrydy i modlitewnika Nawojki)

84%

Targosz K.

Folia Historica Cracoviensia

|

2004

|

vol. 10

EN

A new critical edition of a collection of nearly one hundred Latin prayers connected with Gertrude of Poland (ca 1025-1108), Polish princess, wife of Izaslav of Kiev, has revived an interest in this exceptional example of literature and religiousness o f the eleventh century. The multiplicity of issues connected with the prayer book requires further consideration. An example might be the iconographic concord of prayers both with the accompanying miniatures and the works of art, which Gertrude encountered in the west as well as in the east -from Rhineland, where she was educated to Ruthenia, where she stayed longest. The paper examines the issue in relation to the Marian subject matter. A problem that has not as yet been touched upon is the history o f the prayers in the centuries that followed, as a singular example from the 15th century regarding one such prayer reveals. The prayers are mostly theocentric and Christocentric in character, but in many of them the intercessive role of St. Mary is evoked. In Ruthenia Gertrude was exposed to representations of the Deesis type, characteristic of eastern Christianity. From the prince’s box in St. Sophia’s Cathedral in Kiev she saw them in a form of three tondi, situated on the arch encasing the central apse, while in the apse itself was a monumental depiction of St. Mary-Oranta, eternal and omnipotent advocate in heaven, referred to in prayers as “oratrix celorum”. Of the four prayers directed exclusively to Mary two are laudatory and supplicatory and the other two just laudatory. The latter are characterized by a sophisticated literary form, division into phrases, employment of internal and external rhymes and a number of rhetorical figures (alliteration, oxymorons). A solar epithet appears here among others (“sola pulcherrima super solem”). A lot of Marian epithets, such as the Mother of God, Our Lady and the Queen of the whole world (“Dei genitrix”, “domina et regina totius orbis”) find their equivalent in one of the five miniatures. In prayer no. 86 the praise refers not only to the significance of St. Mary as the Mother of God, but to her purely feminine and maternal functions and her role of a participant and witness to the life and passion of Christ. They find their equivalents in Marian and Christological artistic series of the time. One of them is a series of scenes on the wooden door of the church Sankta Maria im Kapitol in Cologne, made ca 1050. The church was rebuilt by abbotess Ida, one of Gertrude’s aunts, who also funded the door. In this church Gertrude’s mother, Richeza, was buried. Gertrude could see the door during her stay in Rhineland in the years 1075-1076. A number o f depictions are included in miniatures in the manuscripts from the Ottonian epoch, e.g. a Scripture-Book of abbotess Hitda of Meschede from ca 1020, with an Annunciation scene. Gertrude knew a different presentation o f this scene from monumental mosaics in Kiev. The maternity o f St. Mary was presented in many different types of the Nativity. An exceptionally extended depiction in the eastern spirit, including a reference to apocryphal texts, is shown in one o f the Codex’ miniatures. Prayer no. 86 in its Polish, slightly transformed version appeared after several centuries in the so-called Nawojka’s Prayer Book, which most probably belonged to Natalia Bninska, nee Koniecpolska (ca 1463-1531) in a manuscript from the end of the 15th century. The manuscript was lost and today is known from a copy made in the first half of the 19th century, including a copy of the old silver cover - a box from the 17th century. According to the inscription on the box it was supposed to be St. Jadwiga, Duchess of Silesia’s (ca 1178-1243) collection of prayers; a tradition which was immediately questioned. It seems, however, to possess a grain of truth. Gertrude’s Codex, having changed hands many a time, was presented to the chapter o f the Cividale del Friuli Cathedral in 1229, where it has been kept since. It was presented by St. Elizabeth, Princess o f Thuringia at the instigation of her uncle Berthold, patriarch o f Aquilea. Elizabeth was Jadwiga of Silesia’s niece and Berthold was her brother. If the prayer had not been copied at the time when Gertrude’s Codex was in Cracow (and it was there as many as three times), then it could have been Jadwiga’s relatives who had it copied. At an unspecified time it was translated from Latin into Polish for Jadwiga or for the next generations of women in Poland and the translation was transformed until the 15th century version was reached.

6

Modlitewnik jako lekarstwo. Analiza genologiczna

84%

Wojtak M.

Roczniki Humanistyczne

|

2015

|

vol. 63

|

issue 6: Językoznawstwo

241-261

EN

The article is devoted to the analysis of an innovative form of the prayer book. It has been given the form of an artifact similar to the cure. In this way it implies a reference to the metaphor the prayer book is a cure. The entirety of the material is treated in the analyses as a collection of genres of unusual contours. The genre characteristics includes the following types of utterances: a collection of texts on a package, a leaflet for the patient and a proper prayer book. The first two types are a contamination of utilitarian genres presenting a cure and catechetical or cult genres, whereas the prayer book refers to the modernized versions of the genre. The author treats the entirety (a collection of utterances) as communication stylized to form an advertisement, yet in the communication sense and not the generic one. A collection of diverse utterances is (just like advertisements): appealing, suggestive, comprehensible and easy to remember. Perceiving the prayer book in terms of a cure and giving it the external form of the medicine results in creation of a new formula of the genre. The genre code of the prayer book has been expanded and supplemented with new exponents. The catechetical discourse (including the integral catechesis) has gained new carriers of persuasiveness by the reference to the advertising discourse.

PL

Artykuł jest poświęcony analizie innowacyjnej formy modlitewnika. Nadano mu bowiem formę artefaktu podobnego do leku. W ten sposób nawiązano do metafory modlitewnik to lekarstwo. Całość jest w analizach potraktowana jako kolekcja gatunków o niezwykłych konturach. Charakterystyka genologiczna obejmuje następujące typy wypowiedzi: zbiór tekstów na opakowaniu, ulotkę dla pacjenta, właściwy modlitewnik. Dwa pierwsze typy stanowią kontaminację gatunków użytkowych prezentujących lekarstwo i gatunków katechetycznych lub kultowych. Modlitewnik zaś nawiązuje do zmodernizowanych wersji gatunku. Całość (kolekcję komunikatów) autorka traktuje jako przekaz wystylizowany na reklamę, lecz w sensie komunikacyjnym nie gatunkowym. Zbiór różnorodnych komunikatów jest (jak reklama): atrakcyjny, sugestywny, zrozumiały i łatwy do zapamiętania. Postrzeganie modlitewnika w kategoriach leku i nadanie mu zewnętrznej formy medykamentu owocuje powstaniem nowej formuły gatunkowej. Kod gatunkowy modlitewnika został poszerzony i uzupełniony o nowe wyznaczniki. Dyskurs katechetyczny (obejmujący katechezę integralną) zyskał nowe nośniki perswazyjności przez odwołanie do dyskursu reklamowego.

7

Modlitewniki z Góry św. Anny : inwentaryzacja i typologia

84%

Gola A. M.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

1996

|

vol. 65

149-253

DE

Der Annaberg (Góra św. Anny) in Oberschlesien wurde zu einem Wallfahrtsort, zu dem die Menschen nicht nur pilgerten, um der heiligen Anna zu huldigen, sondern auch um an Kalvarienandachten teilzunehmen. Dies widerspiegelte sich u.a. in der Vielfalt und Anzahl der Gebet-und Andachtbücher, die seit Mitte des 18. Jahrhunderts auf dem Annaberg ausgearbeitet, herausgegeben und im praktischen Gebrauch waren. Aufgrund der durchgeführten Untersuchungen konnten 84 Gebetbücher identifiziert werden, die durch ihren Inhalt, den Verlagsort und die Person des Verfassers mit dem Sanktuarium auf dem Annaberg unmittelbar verbunden sind. Bis auf den heutigen Tag sind 41 Gebetbücher erhalten geblieben; über die übrigen sind wir aus der einschlägigen Literatur informiert. 71 Bücher wurden auf dem Annaberg her-ausgegeben, 13 in anderen Verlagszentren, darunter in zwei Druckereien außerhalb von Schlesien (in Krakau und in Warschau). Die nationale Differenzierung Schlesiens fand auch in der Anzahl der heraus-gegebenen Gebetbücher ihren äußeren Ausdruck; 57 Bücher wurden nur in polnischer Sprache veröffentlicht, 15 nur in Deutsch, während 12 Gebetbücher in beiden Sprachversionen vorlagen. 22 Bücher wurden von Franziskanern verfaßt. Die meisten davon waren jahrelang mit dem Kloster auf dem Annaberg und mit den verschiedenen dort praktizierten Seelsorgeformen verbunden. 18 Gebetbücher wurden von Pfarrern schlesischer Kirchengemeinden verfaßt (Jan Chrząszcz, Ignacy Böhm, Józef Kühn, Norbert Bonczyk, Gustaw Majewski). 7 Bücher stammen von katholischen Laien (Eleuteriusz Siedziriski, Józef Kocyjan). Aber die größte Gruppe bilden die anonym veröffentlichten Gebetbücher - ohne Nennung des Verfassers wurden 37 Titel herausgegeben. Aufgrund der durchgeführten Untersuchungen konnte festgestellt werden, daß 30 Gebetbücher in Karol Estreichers Bibliografia polska nicht erwähnt sind. Die Gebetbücher vom Annaberg übten auf die Frömmigkeit der schlesischen Bevölkerung großen Einfluß aus. Den Annaberg besuchten jedes Jahr sehr viele Pilger, und er war ein Ort der Ausstrahlung geistiger Werte und religiöser Inhalte, die die jeweilige Epoche charakterisierten. Die Bewohner der schlesischen Städte und Dörfer brachten diesem Sanktuarium und den dort arbeitenden Ordensleuten seit Generationen große Verehrung entgegen. Dies kam äußerlich zum Ausdruck im Akzeptieren des geistigen Reichtums, dem sie an diesem Ort begegneten. Von ihrer Perspektive her gesehen besaß ein während des Aufenthalts auf dem Annaberg gekauftes Gebetbuch für den schlesische Pilger manchmal größeren Wert als alle anderen Gebetbücher. Es kam vor, daß ein solches Buch von einer Generation auf nächste überging oder aber der geliebten Person ins Grab mitgegeben wurde. Die Gebetbücher waren gewöhnlich in einer klaren, einfachen Sprache verfaßt, was einen großen Vorteil darstellte und ihre schnelle Verbreitung förderte. Sie erfüllten täglichen Leben der schlesischen Bevölkerung gewissermaßen eine Funktion der Festigung und Kontinuierung der Werte und Frömmigkeitsformen, denen sie auf dem Annaberg begegnet war. Die Gebetbücher vom Annaberg spielten mit Sicherheit eine wichtige Rolle bei der Verbreitung des Kultes des Leidens des Herrn, der Verehrung der Mutter Gottes, der heiligen Anna und anderer Heiliger in Schlesien besonders betraf dies franziskanische Heilige (den hl. Franz von Assisi, den hl. Antonius von Padua, die hl. Elisabeth von Ungarn, die hl. Rosa von Lima). Außerdem enthielten diese Gebetbücher Unterweisungen zum Erlernen religiöser Lieder und Gebete sowie zum Umgang mit den Sakramenten und dem Katechismus.

PL

-

8

Modlitewniki i mszaliki dla dzieci w Polsce w latach 1945-1949

67%

Lewandowicz-Nosal G.

Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi

|

2016

|

issue 10

251-278

EN

The article presents in details prayer books for children and young people published in Poland in the period 1945-1949. The bibliography contains 36 such items. Most of them (22) were published in the period 1947-1948. Texts were published mainly by Jesuits’ Publishing Houses in Warsaw and Krakow (Publishing Apostolate of Prayer) and St. Wojciech Publishing in Poznan. They were active in Silesia publishing, bookstore St. Jack in Katowice and publishing St. Cross in Opole. A characteristic feature of this species is versatility, it combines various forms of media. The entire collection has been divided due to recipients: 1. general prayer books for all children (the largest group of texts), 2. prayer books for special audiences - eg. the acolyte, members of church organizations and associations, for example Sodalicja Mariańska, 3. Distinguish prayer books published separately for boys and girls, 4. as the last group there are described two prayer books for children ages 3 and 4-6 years.

PL

W artykule szczegółowo omówiono mszaliki i modlitewniki dla dzieci i młodzieży opublikowane w Polsce w latach 1945-1949. W bibliografii zamieszczono 36 tego typu pozycji. Najwięcej z nich (22) ukazało się w latach 1947-1948. Teksty publikowały głównie wydawnictwa jezuitów z Warszawy i Krakowa (Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy) oraz wydawnictwo św. Wojciecha z Poznania. Aktywne były wydawnictwa na Śląsku, księgarnia św. Jacka w Katowicach i wydawnictwo św. Krzyża w Opolu. Wyróżnikiem tego gatunku jest wielofunkcyjność, łączy on w sobie różne formy przekazu. Prezentowany zbiór został podzielony ze względu na adresatów na: 1. Modlitewniki ogólne, dla wszystkich dzieci, ta grupa tekstów jest największa, 2. modlitewniki dla specjalnych odbiorców – np. ministrantów, członków organizacji i stowarzyszeń religijnych, np. Sodalicji Mariańskiej, 3. Wyróżniono modlitewniki publikowane osobno dla chłopców i dziewcząt, 4. jako ostatnią grupę opisano dwa mszaliki dla najmłodszych dzieci w wieku 3 oraz 4-6 lat.

9

Jak po chrześcijańsku dom dyscyplinować, czyli rzecz o zapomnianym gdańskim poradniku Christliche Haußzucht… Joachima Löisentina z 1655 roku

67%

Kociumbas P.

Odrodzenie i Reformacja w Polsce

|

2019

|

vol. 63

PL

Celem artykułu jest przybliżenie zapomnianego dzieła Joachima Löisentina pt. Christliche Haußzucht…, które po 31 latach zostało opublikowane w 1655 r. przez Davida Friedricha Rhetego w Gdańsku. Zbiór ten, stanowiący połączenie modlitewnika, kancjonału oraz podręcznika wiary, przedstawiono jako komplementarny poradnik służący systematycznej i metodycznej katechizacji w duchu luterańskim w zaciszu domowym.

EN

The aim of the article is to present the forgotten work by Joachim Löisentin, titled Christliche Haußzucht..., published in Gdańsk in 1655, that is 31 years after its inception, by David Friedrich Rhete. This collection, a combination of a prayer book, a hymnal, and a religious handbook, was presented as a complementary guide for systematic and methodical catechisation, in the Lutheran spirit, in the comfort of one’s own home.

10

Tomasz M. Dąbek OSB, Modlić się Psalmami, Wydawnictwo Benedyktynów, Tyniec–Kraków, 2019, ss. 98

59%

Ćwikła J.

Poznańskie Studia Teologiczne

|

2020

|

issue 36

281-285

EN

The Book of Psalms is one of the most popular and most read Bible books. For over 2,000 years, both Jews and Christians - including Catholics, Protestants and Orthodox Christians - have been reading it. It is worth emphasizing, however, that this is not an easy book. It was created in a culture foreign to us, in a foreign language (Hebrew - biblical) - it was written by people with a different mentality than ours. Therefor to understand it, you need the right knowledge. Unfortunately, this can only be obtained at theological faculties. It is known, however, that not all Bible readers feel called to study theology. Many exegetes understand this and write comments for them on Bible books, including the Book of Psalms. One of these exegetes is Fr. professor Tomasz M. Dąbek, the author of the book: To pray with Psalms, which was published in 2019 in Tyniec–Krakow. He divided his dissertation into several parts, which he titled: Introduction (pp. 7–8), Psalter as a prayer book of the People of God of the First Covenant (pp. 9–44), Psalms in the New Testament (pp. 45–58), Psalter as a prayer book to monks, consecrated persons and clergy (pp. 59–68), Psalter in the liturgy and in the personal prayer of a Christian (pp. 69–74), Thoughts about some Psalms (pp. 75–94), Summary (pp. 95–96) and Bibliographic proposals (pp. 97–98). This review presents his book.

11

Od litanii Gertrudy do litanii Nawojki

43%

Sadowski W.

Ruch Biblijny i Liturgiczny

|

2011

|

vol. 64

|

issue 1

EN

The 11th-century Codex of Gertruda, the daughter of Mieszko II the King of Poland, contains ten prayers in the form of litany. The article analyses two of them: ‘Ut me miseram famulam Tuam Gertrudam custodire digneris…’ and ‘Ave Maria gratia plena dominus tecum…’. The stylistic features of the first litany indicate that the text was intended to be accepted by the duchess as her individual prayer reflecting her point of view, and perhaps containing quotations from her own utterances. Therefore Gertruda may be regarded as the author of the text, although somebody else probably fulfilled the act of writing. The second litany is a prayer similar to the text from the 12th-century Paris manuscript, edited by G. G. Meersseman. It might be the basis for the later western copy, or both records originated (directly or indirectly) from the same source. Some sentences from both versions repeat in the 15th-century Polish prayer ‘Zdrowa bądź Maryja, miłości pełna…’ from Nawojka Prayer Book.

PL

W jedenastowiecznym Kodeksie Gertrudy, córki Mieszka II, znajduje się dziesięć modlitw o budowie litanii. Artykuł podejmuje analizę dwu z nich: „Ut me miseram famulam Tuam Gertrudam custodire digneris…” i „Ave Maria gratia plena dominus tecum…”. Stylistyczne cechy pierwszej wskazują, że tekst miał być zaakceptowany przez księżną jako jej modlitwa prywatna, sformułowana z jej punktu widzenia i – być może – zawierająca cytaty z jej własnych wypowiedzi. Dlatego Gertruda może być uważana za autorkę, mimo że sam akt sporządzenia tekstu przypadł komu innemu. Druga litania przypomina tekst wydany przez G. G. Meerssemana z dwunastowiecznego manuskryptu przechowywanego w Paryżu. Mogła ona być podstawą dla późniejszej kopii zachodniej lub oba przekazy pochodziły (bezpośrednio lub pośrednio) z tego samego źródła. Niektóre zdania z obu wersji powtarzają się w XV-wiecznej modlitwie „Zdrowa bądź Maryja, miłości pełna…” z Modlitewnika Nawojki napisanej po polsku.

Refine search results

O posoborowych modlitewnikach. Uwagi filologa

Konserwacja średniowiecznego modlitewnika Wikbolda Dobilsteina ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu

Znaczenia scen tańca na marginesach iluminowanych kodeksów europejskich od XIII do XV wieku

Modernizacja konwencji gatunkowych we współczesnym modlitewniku

Sola pulcherrima super solem - "nad słońce i nad miesiąc cudniejsza" (modlitwa maryjna z modlitewnika Gertrydy i modlitewnika Nawojki)

Modlitewnik jako lekarstwo. Analiza genologiczna

Modlitewniki z Góry św. Anny : inwentaryzacja i typologia

Modlitewniki i mszaliki dla dzieci w Polsce w latach 1945-1949

Jak po chrześcijańsku dom dyscyplinować, czyli rzecz o zapomnianym gdańskim poradniku Christliche Haußzucht… Joachima Löisentina z 1655 roku

Tomasz M. Dąbek OSB, Modlić się Psalmami, Wydawnictwo Benedyktynów, Tyniec–Kraków, 2019, ss. 98

Od litanii Gertrudy do litanii Nawojki