Search results

1

O reminiscencjach konfliktu o ordynację ostrogską w sztuce kręgu Jana Klemensa Branickiego

100%

Gombin K.

Roczniki Humanistyczne

|

2020

|

vol. 68

|

issue 4

191-203

EN

According to more recent research, the sculpture from the staircase of Jan Klemens Branicki’s palace in Bialystok, most often referred to as Rotator (“Rotating”) or Arrotino (“Knife Grinder”) may have depicted one of the Roman heroes (Vindictius, Milichus or Fenius Rufus) who, while doing his job, overheard the conspirators and thus thwarted their scheming. It was supposed to be an allusion to the role of Hetman Jan Klemens Branicki (the founder of the sculpture) in the contemporary events – the conflict over the Ostrogski Ordination. This thesis is confirmed by handwritten satires, created in connection with the dispute over the ordination (Łysa rada kolbuszowska [The Bald Council of Kolbuszowa] and Scena tragiczno-komiczna na… [A Tragicomical Scene]), of which Branicki is one of the main characters. In Scena tragiczno-komiczna na, the division of the ordination was presented as a conspiracy against the Polish-Lithuanian Commonwealth, which was discovered and pacified by Hetman Branicki and his army. He started these actions on his own during the king’s absence, becoming the most important person in the country and the man of the moment, and then completed them in cooperation with the returning monarch. Thus, the Rotator from Białystok can be referred to Branicki, the beloved Polish son, a loyal subject and a great military leader who prevented civil war. In the journalistic texts related to the dispute over the Ostrogski Ordination, Branicki was also compared to his ancestor, Hetman Stefan Czarniecki, as similarly to him, he would prevent the Polish-Lithuanian Commonwealth from the internal conflict. Stefan Czarniecki is a very popular character in Białystok, often depicted in sculptures and paintings ordered by Branicki. In fact, Branicki did not have any serious merits as a hetman; it was only from the perspective of the dispute over the ordination and his portrayal as a great leader and the man of the moment that the cultivation of the memory of Stefan Czarniecki gained a special importance.

PL

Rzeźba z klatki schodowej białostockiego pałacu Jana Klemensa Branickiego, najczęściej określana jako Rotator („Obracający się”) albo Arrotino („Ostrzący nóż”), według nowszych badań mogła przedstawiać jednego z rzymskich bohaterów (Windycjusza, Milichusa, czy też Feniusza Rufusa), który podczas wykonywania swojej pracy podsłuchał spiskowców i tym samym udaremnił ich knowania. Miała to być aluzja do roli hetmana Jana Klemensa Branickiego (fundatora rzeźby) we współczesnych mu wydarzeniach – konfliktu o ordynację ostrogską. Tezę tę potwierdzają rękopiśmienne satyry, powstałe w związku ze sporem o ordynację (Łysa rada kolbuszowska oraz Scena tragiczno-komiczna...), których Branicki jest jednym z głównych bohaterów. W Scenie tragiczno-komicznej podział ordynacji przedstawiony został jako spisek przeciwko Rzeczypospolitej, który odkrył i zbrojnie spacyfikował hetman Branicki. Działania te rozpoczął samodzielnie podczas nieobecności w Rzeczypospolitej króla, stając się najważniejszą osobą w kraju i jego mężem opatrznościowym, a dokończył, współdziałając z powracającym monarchą. Białostocki Rotator może więc być odnoszony do Branickiego, ukochanego syna ojczyzny, lojalnego poddanego oraz wielkiego wodza, który zapobiegł wojnie domowej. W publicystyce związanej ze sporem o ordynację ostrogską Branicki porównywany był także do swego przodka – hetmana Stefana Czarnieckiego, gdyż podobie jak on miał uchronić Rzeczpospolitą od wewnętrznego konfliktu. Stefan Czarniecki to bohater w Białymstoku bardzo popularny, często przedstawiany na zamawianych przez Branickiego rzeźbach i obrazach. W rzeczywistości Branicki nie miał poważniejszych zasług jako hetman i dopiero z perspektywy sporu o ordynację ostrogską i kreowania go wówczas na wielkiego wodza i męża opatrznościowego kultywowanie pamięci o Stefanie Czarnieckim zyskiwało szczególny wymiar.

2

Das Familienfideikommiss von Ostrog im Lichte des Testaments von Paweł Karol Sanguszko aus dem Jahr 1743

89%

Graczyk W.

Saeculum Christianum. Pismo Historyczne

|

2022

|

vol. 29

|

issue 1

196-206

EN

The Ostrog entail was founded by prince Janusz Ostrogski with the consent of the Polish Sejm in 1609. It was to include Ostrogski’s estates situated in Volyhnia, Kiev, Sandomierz and Krakow provinces. The Ostrog entail came into the hands of the Sanguszko princes through Paweł Karol Sanguszko's (1680-1750) second wife, Marianna née Lubomirska Sanguszko (d. 1729), daughter of Józef Karol Lubomirski and Teofila née Zasławska, and sister of Aleksander Dominik Lubomirski, the entailer of Ostrog. On her brother's death in 1720 she came into possession of the Ostrog Entail. Goods comprising the Ostrog entail were mentioned in the last will of prince Paweł Karol Sanguszko indicating they belonged to his son Janusz Aleksander.

PL

Ordynacja zwana Ostrogską została założona przez księcia Janusza Ostrogskiego za zgodą sejmu Rzeczypospolitej w 1609 roku. W jej skład miały wchodzić dobra Ostrogskiego położone w województwach wołyńskim, kijowskim, sandomierskim i krakowskim. Ordynacja Ostrogska dostała się w ręce książąt Sanguszków za sprawą drugiej żony Pawła Karola Sanguszki (1680-1750), Marianny z Lubomirskich Sanguszkowej (zm. 1729), córki Józefa Karola Lubomirskiego i Teofili z Zasławskich, oraz siostry Aleksandra Dominika Lubomirskiego, ordynata Ostrogskiego. Po śmierci brata w 1720 roku weszła w posiadanie ordynacji Ostrogskiej. Dobra wchodzące w skład ordynacji ostrogskiej zostały wymienione w testamencie księcia Pawła Karola Sanguszki ze wskazaniem swego syna Janusza Aleksandra jako do niego należące.

3

Der Streit um die Kolbuszower Transaktion im Lichte der polemischen Abhandlungen „Uwagi w sprawie ordynacji ostrogskiej” von Tomasz Dłuski aus dem Jahr 1754 und „Prawda objaśniona” von Piotr Hadziewicz aus dem Jahr 1756

89%

Marszalska J. M.

Saeculum Christianum. Pismo Historyczne

|

2022

|

vol. 29

|

issue 1

207-220

FR

The Ostrog entail was established in 1609. It included 23 towns and about 400 villages. The conflict over the Ostrog ordinance, related to bequests, the death of the successors indicated in the statute, and debts led to its disolution based on the so-called Kolbuszowa transaction (settlement) concluded in 1753. In the treatise issued in 1754, Tomasz Dłuski argued that Janusz Aleksander Sanguszka was not bound by the fee tail law, so he could dispose of it at his own will and discretion. Piotr Hadziewicz, a lawyer and 18th-century journalist, undertook the difficult task of defending the entail, probably at the persuasion of Jan Klemens Branicki.

EN

Ordynacja ostrogska powstała w 1609 roku. Obejmowała 23 miasta i ok. 400 wsi. Konflikt o ordynację ostrogską, związany z zapisami oraz wskutek śmierci wskazanych w statucie następców i zadłużenia doprowadził do jej rozwiązania na podstawie tzw. transakcji (ugody) kolbuszowskiej zawartej 1753 roku. W wydanym w 1754 roku traktacie Tomasz Dłuski dowodził, iż Janusza Aleksandra Sanguszkę nie obowiązywało prawo ordynackie, toteż mógł nimi rozporządzać według własnej woli i uznania. Trudnego zadania obrony ordynacji, prawdopodobnie za namową Jana Klemensa Branickiego podjął się Piotr Hadziewicz, prawnik i XVIII-wieczny publicysta.

4

O obrazowaniu idei sprawiedliwości w Rzeczypospolitej połowy XVIII wieku – wokół konfliktu o ordynację ostrogską

88%

Gombin K.

Roczniki Humanistyczne

|

2021

|

vol. 69

|

issue 4

185-198

EN

This article aims to show the interrelation between the visual arts, ceremonials and journalistic opinion pieces in the political propaganda of the Polish-Lithuanian Republic during the reign of King Augustus III, using an example which was of vital importance for the public life of that time – the dispute over the entail of the Ostrogski estate. In the satirical Tragic-Comic Scene, the conclusion of the so-called Kolbuszowa Transaction, sanctioning the division of the estate’s entail, was presented as a parody of the courts then operating in the Republic. The illustrations for Piotr Hadziewicz’s dissertation Prawda obiaśniona… conveyed the message that the unity and order of the state must be based upon the observance of its laws, with the King being the guarantor of the legal order. The king established a special commission, known as the Dubno Commission, which was to assess the legal and factual status related to the division of the Ostrogski estate. The committee members strongly emphasised the legality of their actions. They adopted a ceremonial which was modelled on the ceremonies of the Crown Tribunal, an institution deeply rooted in the Polish legal system of that time. The main actors of the “new Tribunal in Dubno”, as Primate Adam Ignacy Komorowski described the Commission, made sure that a uniform message was sent out to the public: that of the harmonious work by the Commission to restore the legal order in the Republic. This message perfectly corresponded with the content of the illustrations and satire of that period.

PL

Celem artykułu jest ukazanie wzajemnych relacji sztuk plastycznych, ceremoniału oraz publicystyki w propagandzie politycznej Rzeczypospolitej czasów Augusta III, na kluczowym dla ówczesnego życia publicznego przykładzie – sporze o ordynację ostrogską. W satyrycznej Scenie tragiczno-komicznej zawarcie tzw. transakcji kolbuszowskiej, sankcjonującej podział ordynacji, przedstawione zostało jako akt bezprawia – parodia sądów Rzeczypospolitej. Z przekazu zawartego w rycinach rozprawy Piotra Hadziewicza, Prawda obiaśniona… wynikało, że jedność i ład w państwie muszą być oparte na przestrzeganiu praw, czego gwarantem jest król. August III utworzył obradującą w Dubnie komisję, mającą ocenić zasadność podziału ordynacji. Jej członkowie, akcentując legalność działań, przyjęli porządek obrad wzorowany na ceremoniale Trybunału Koronnego, instytucji silnie zakorzenionej w ówczesnym polskim systemie prawnym. Główni aktorzy „Nowego w Dubnie Trybunału”, jak określił komisję prymas Adam Komorowski, dbali o jednolity dla opinii publicznej przekaz: zgodnej pracy dla odtworzenia ładu prawnego w Rzeczypospolitej, co doskonale korespondowało z treściami ówczesnej grafiki i satyry.

Refine search results

2 Roczniki Humanistyczne

2 Saeculum Christianum. Pismo Historyczne

2 Gombin K.

1 Graczyk W.

1 Marszalska J. M.

2 2022

1 2021

1 2020

O reminiscencjach konfliktu o ordynację ostrogską w sztuce kręgu Jana Klemensa Branickiego

Das Familienfideikommiss von Ostrog im Lichte des Testaments von Paweł Karol Sanguszko aus dem Jahr 1743

Der Streit um die Kolbuszower Transaktion im Lichte der polemischen Abhandlungen „Uwagi w sprawie ordynacji ostrogskiej” von Tomasz Dłuski aus dem Jahr 1754 und „Prawda objaśniona” von Piotr Hadziewicz aus dem Jahr 1756

O obrazowaniu idei sprawiedliwości w Rzeczypospolitej połowy XVIII wieku – wokół konfliktu o ordynację ostrogską