Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 11

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  polszczyzna XVI wieku
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Zależności językowe między trzema edycjami Księgi Tobiasza z pierwszej połowy XVI wieku (zjawiska leksykalne i składniowe)

100%
Lenartowicz-Zagrodna A.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2019
|
vol. 18
191-204
EN
In spite of numerous linguistic research into ancient translations of the Bible (in its entirety or its particular parts), there is still lack of full knowledge of the interdependence between its components. One of the Biblical components, which so far has not been linguistically analysed, is Tobiasz patriarcha Starego Zakonu złacińskiego języka na polski nowo apilnie przełożony[translation of the Book of Tobit into Polish], by an anonymous author, for the first time edited by Maciej Ostrogórski in 1539. That translation was published again by Helena Unglerowa in 1540 and in 1545 by Marek Szarfenberg. These three editions, although very similar, are not identical. The article was expected to answer the question what kind of relation links the three editions. The analysis has revealed that editions number two and three are an editorial continuity (the edi-tor of the third edition used the Unglerowa edition), whereas editions number one and two were published independently. Hence, it is justified to assume that there was an earlier – maybe 15thcentury – manuscript, which must have underwent aseparate process of linguistic treatment in the printing houses of Ostrogórski and Unglerowa.
PL
Mimo licznych badań językoznawczych prowadzonych nad dawnymi przekładami całej Biblii lub jej pojedynczych ksiąg nadal nie mamy pełnej wiedzy o zależnościach między nimi. Jedną z ksiąg, która do tej pory nie doczekała się językowych analiz, jest wydany po raz pierwszy przez Macieja Ostrogórskiego w 1539 roku Tobiasz patriarcha Starego Zakonu z łacińskiego języka na polski nowo a pilnie przełożony anonimowego autora. Przekład ukazał się ponownie w oficynie Heleny Unglerowej w roku 1540 oraz u Marka Szarfenberga w 1545 roku. Trzy edycje, choć bardzo do siebie zbliżone, nie są jednakowe. Celem opracowania było zbadanie, w jakiej relacji pozostają względem siebie trzy wczesnorenesansowe druki tej księgi biblijnej. Analiza materiału wykazała, że o ile edycje druga i trzecia stanowią ciągłość wydawniczą (redaktor edycji trzeciej pracował na wydaniu Unglerowej), o tyle pierwsza i druga powstały niezależnie od siebie. Stąd należy wnosić, że istniał jakiś wcześniejszy, być może piętnastowieczny, rękopis, który w drukarniach Ostrogórskiego oraz Unglerowej przeszedł odrębny proces obróbki językowej.
2
Content available remote

Genologiczne ukształtowanie listów dedykacyjnych Marcina Czechowica

75%
Hawrysz M.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2010
|
vol. 9
55-68
EN
The aim of the article is to describe the shape of letters of dedication (epistola dedicatoria) from the generic perspective. The study is based on dedications to Marcin Czechowic’s writings. The author is found the master of the sixteenth-century prose. The analyses allowed identifying in an intensely petrified genre both conventional and innovative elements. Conventional elements indicate skillful references to a literary tradition, whereas innovative elements are a sign of creative originality. The whole of pragmatic determinants largely influenced the linguistic form of dedication. It makes Czechowic’s prologues specific author’s versions of epistola dedicatoria: a letter-preface of a mainly descriptive type; a letter-message which purpose is to build a bond in the community of worshippers and finally a letter-polemic in which an offensive tone dominates.
3
Content available remote

Wzorzec stylistyczny polszczyzny biblijnej w pierwszej połowie XVI wieku

75%
Bieńkowska D.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2009
|
vol. 8
29-38
EN
The article describes the stylistic shape of biblical Polish language in the first half of 16th century. This stylistic aspect has been analyzed in two perspectives. The first one – the contemporary reception – shows several opinions of scientists, who work on the language of old Polish religious texts; the second perspective is the current language custom from the period of the texts’ creation. Materials for the second type of analysis were excerpted from the stylistic and language comments made upon creating the biblical texts by their authors and from the discussion led between Jan Sandecki-Malecki, Stanisław Murzynowski and Jan Seklucjan.
4
Content available remote

Kilka uwag o historii nazw ziół z poradnika Piotra Krescencjusza (1571)

75%
Kamper-Warejko J.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2009
|
vol. 8
71-81
EN
The analysed handbook is a Polish translation of Piotr Krescencjusz’s latin books de Ruralia commoda that were very popular in medieval Europe. The books were printed for the first time in 1471, 150 years after the author’s death. Translated into many languages, the books were printed subsequently in Polish in 1549 and 1571. The subject of the work is 65 names for 29 herbs, all coming from the 2nd part of IV book entitled Wtora czesc o rzeczach ogrodnych/ które nie tak ku pokarmowi jako dla lekarstwa albo tez dla lubosci bywaja chowane. The collected names were compared with the Latin version, the first Polish edition and other historical herbals, for example manuscripts compiled by J. Rostafiński, books about herbs by M. Siennik, S. Falimirz, K. Kluk, B.S. Jundzicz. The analysis of the material focuses both on the correlation between the translation of original Latin edition and Polish historical names and on the originality of herbal names surviving up to modern times.
5
Content available remote

Piotr Poznańczyk a Biblia Leopolity, czyli o XVI-wiecznych edycjach Księgi Syracha

75%
Lenartowicz-Zagrodna A.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2010
|
vol. 9
125-137
EN
Main subject of this article is The Wisdom of Jesus Son of Sirach (translated into Polish by Piotr Poznanczyk in 1535) and its relations with a biblical edition of this book from 1561 (so-called The Leopolits Bible). Analysis of new words added during the translation, glozes and words series have to give an answer to a few questions: was Piotr Poznanczyk an editor of The Sirach from 1561? Which was the direction of the textual modification? Perhaps, in the future, this article will by also helpful to find an author of The Leopolits Bible.
6
Content available remote

Zielnik Stefana Falimirza z 1534 roku a słownik Calepina z 1588 roku

75%
Jankowiak L.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2010
|
vol. 9
81-85
EN
The article concerns the influences of vocabulary from Stefan Falimirz’s herbarium on the Polish part of Calepino’s dictionary. On the basis of 32 volumes of the Słownik polszczyzny XVI wieku (Dictionary of Polish language of the XVI century), the author claims that 24 entries were included in Calepino’s dictionary, which definitely constitutes half of these influences.
7
Content available remote

Wzory XVI-wiecznej polemiki religijnej w świetle pism Marcina Czechowica (Rekonesans)

75%
Hawrysz M.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2009
|
vol. 8
59-70
EN
The aim of this paper is the description of the literature of Marcin Czechowic through the pragmatic aspects of a religious war of words. Such analysis is aimed at identification of both the sender’s intention as well as the ways of their realization. This way of analysis allowed identifying two main communication strategies in the Czechowic’s writings: the conciliation strategy which conciliates protagonists of the author’s ideology by creating the positive picture of Arian and abomination strategy which discouraged people from Arian’s religious opponents by creating their negative image. As a result, three models of the 16th century religious polemics can be distinguished: polemics of invective (rare in the writings of Czechowic), polemics of suggestion (i.e. subtile and hidden persuasive statements) and polemics of arguments.
8

Problem derywacji tautologicznej w obrębie kategorii pojęciowej nomina instrumenti w polszczyźnie XVI wieku

63%
Kaszewski M.
Język Polski
|
2015
|
vol. 95
|
issue 4
342-353
PL
Przedmiotem rozważań są problemy z klasyfikowaniem historycznych (szesnastowiecznych) jednostek reprezentujących pojęciową kategorię nazw narzędzi. Dało się zaobserwować znaczną liczbę derywatów tworzonych za pomocą sufiksów z podstawowym -k-, wśród których często znajdowały się formacje tautologiczne względem podstawy. W tekście wskazuje się, że problem jest ciągle otwarty: w historycznej polszczyźnie derywaty tautologiczne oraz deminutywne występują paralelnie i często rozstrzygnięcie, czy do czynienia mamy z funkcją deminutywno-ekspresywną, czy tylko strukturalną, jest bardzo trudne, jeśli nie niemożliwe.
EN
The main subject of consideration in this paper is the problem of classifying a large number of 16th century Polish derivatives representing the conceptual category of nomina instrumenti. The analysis revealed that during this period many of these words, formed with affixal -k-, were derivatives representing only the tautological function of the suffix. There is another problem to discuss — how to distinguish between diachronic expressive-diminutive and structural affixal functions.
9

„Deszcza” czy „deszczu”? Kilka uwag o pewnym «wypadku» zecerskim i o płynącej z niego nauce

63%
Osiewicz M.
Język Polski
|
2013
|
issue 4
299-309
PL
Celem artykułu jest potwierdzenie hipotezy o większym, niż dotychczas zakładano, wpływie pracy zecera na kształt graficzno-językowy druków z I połowy XVI wieku. Weryfikacja oparta jest na studium porównawczym zapisów dwóch odpowiadających sobie form dopełniacza liczby pojedynczej leksemu „deszcz”, poświadczonych w bliźniaczych polskich edycjach „Ksiąg o gospodarstwie domowym” Piotra Krescentyna z XVI wieku. W pierwodruku analizowana postać fleksyjna jest efektem błędu zecera, powstałym na skutek «osypania się składu»: w miejsce pierwotnego -u wstawiono -a. W przedruku z 1571 roku poprawiono fragment tekstu zdefektowany w wersji z 1549 roku, pozostawiając jednak postać „deszcza”.
EN
The aim of the article is to verify the hypothesis about the influence of a typesetter’s work (which was greater than it has so far been assumed) on the graphical and linguistic shape of prints from the first half of 16th century. The verification is based on a comparative study of two synonymous singular genitive forms of the lexeme "deszcz" (Eng. rain) acknowledged in twin Polish editions of "Księgi o gospodarstwie domowym" (Eng. Books about the Household) by Piotr Krescentyn from the 16th century. In the first printing edition the analyzed accidental form was a result of the typesetter’s mistake — he made a common “typo” replacing the original suffix -u with the suffix -a. In the reprint edition from 1571 the defective fragment of the text version from 1549 was corrected, but the form "deszcza" instead of "deszczu" remained unchanged.
10

Wpływy francuskie w polskim słownictwie sekwatywnym XVI wieku

63%
Kaliska A., Michalska-Górecka P.
Język Polski
|
2022
|
vol. 102
|
issue 1
116-128
PL
Celem artykułu jest omówienie wpływów francuskich na polskie nazwy sekwatywne związane z reformacją. Interferencje francuskie są tu rozumiane szeroko – nie tylko leksykalnie, jako zapożyczenia, lecz także jako odbicie w polszczyźnie ważnych elementów francuskiej reformacji. Materiał leksykalny wyekscerpowano ze Słownika polszczyzny XVI wieku. Ze względu na podstawę leksykalną wyodrębniono nazwy odantroponimiczne, nazwy utworzone od toponimu i od apelatywu. O ile wśród czynników inicjujących kontakty francusko-polskie najczęściej wymienia się panowanie Henryka Walezego, wyjazdy Polaków na studia do Francji i przyjazdy tamtejszych nauczycieli do Polski, o tyle analizowany w niniejszym artykule materiał w postaci nazw sekwatywnych pokazuje, że jednym z takich czynników była również reformacja.
EN
The purpose of this article is to discuss the French influences on Polish sectarian names, the so called nomina sequativa, of the Reformation era. French influences are understood here broadly – not only in lexical terms, as borrowings, but also as a reflection of some principal elements of the French Reformation in the Polish language. The lexical material was excerpted from the Dictionary of the Polish Language of the 16th Century. Three types of names were distinguished depending on their lexical root: those that are derived from an anthroponym, those created from a toponym and those that are based on a characteristic feature of a given religion. While the factors initiating French-Polish contacts in the 16th century include the reign of Henry III of France, Poles going to France to study or local teachers coming from France to Poland, the material analyzed in this article shows that one such factor was also the Reformation.
11
Content available remote

Norma językowa w polszczyźnie historycznej

51%
Luto-Kamińska A.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
|
2017
|
vol. 73
143-160
PL
W artykule przedstawiono dwa podejścia do normy językowej – w odniesieniu do polszczyzny nam współczesnej oraz do języka doby renesansu. Wiedzę poprawnościową dotyczącą języka, którym się na co dzień posługujemy, czerpiemy z licznych prac o charakterze normatywnym oraz własnego wyczucia językowego. W odniesieniu do polszczyzny historycznej brakuje nam takiej właśnie intuicji, nie dysponujemy też odpowiednimi poradnikami poprawnościowymi dotyczącymi języka okresu nas interesującego. Wśród tekstów z XVI wieku znajdziemy jednak nieliczne sądy na temat ówczesnej poprawności językowej. Pewne wnioski okazują się zaskakująco bliskie tym nam współczesnym.
EN
The paper presents two approaches to language norm with reference to contemporary Polish and the Polish of the Renaissance era. As for the language we use every day, we draw our knowledge of language correctness from plentiful normative works and from our own linguistic intuition. But as far as historical Polish is concerned, we do not have such linguistic intuition, and no proper language correctness handbooks concerning the language that was spoken in the period under discussion are available. Nevertheless, a few judgements on language correctness in 16th-century texts can be found. Some conclusions turn out to be surprisingly similar to those that can be drawn with respect to the language of our time.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.