Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 8

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  prosta mowa
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Sfery użycia języków polskiego i „ruskiego” na terenach polsko-ruskiego pogranicza kulturowego w XVIII wieku (na materiale druków typografii bazyliańskich)

100%
Getka J.
Studia Wschodniosłowiańskie
|
2015
|
vol. 15
265-280
EN
Eastern lands of the former Republic of Poland have always been multicultural and multilingual. In the 18th century there existed together languages: Old Church Slavonic, German, Lithuanian, French, Russian, Romanian, Polish, Rus’, Latin. Basilians printed texts in all those, so as to reach the greatest number of readers. It is important to marc, however, that in everyday communication were used only Polish and Rus’ languages (prosta mova). Other languages had been used in the literature, science, religious life. That is why the purpose of this article is to analyze the content of Polish and Rus’ language prints. This analysis is a basis to compare the scope of use of these languages. It can also be a valuable measure of the demand of Polish and Rus’ language readers for different type of texts. The analysis can lead to more complete picture of the eighteenth-century cultural and sociolinguistic situation of eastern part of former Republic of Poland.
2
Publication available in full text mode
Content available

Если бы да (к)абы: особенности форм условного наклонения в Пересопницком Евангелии 1556–1561 гг.

75%
Смирнова Е.
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
|
2018
|
vol. 66
445-460
PL
Celem niniejszej pracy jest ustalenie etapów kształtowania się trybu warunkowego w prostej mowie (języku ruskim XVI–XVII w.) na materiale Ewangeliarza Peresopnickiego. Język ruski, ściśle związany z językiem mówionym i zmieniający się razem z nim, odzwierciedla wariantywność gramatyczną – w tym wypadku form trybu warunkowego. W artykule przedstawiono zrekonstruowane na podstawie materiału badanego zabytku paradygmaty z różnymi wariantami użycia trybu warunkowego w prostej mowie. Zauważono, że w Ewangeliarzu przeważają modele językowe zbieżne z polskimi (kalki gramatyczne), ale jednocześnie zachowujące cechy wschodniosłowiańskie.
EN
The study traces the formation and evolution of conditional in ‘prosta mova’ (the Ruthenian literary language XVI–XVII) on the Peresopnytsia Gospels (hereafter PE). Based on the spoken language it reflects grammatical variation of the conditional forms. A comprehensive description of ‘prosta mova’ conditional paradigm is reconstructed on the material of PE. The article deals with the evolution and the Polish linguistic influence on ‘prosta mova’ conditional, whose forms are mostly similar to Polish ones (grammatical calques), however preserve some East Slavonic features.
3
Publication available in full text mode
Content available

Фонетико-фонологічна й графіко-правописна системи української мови ІІ половини XVI століття (на матеріалі викладу о церкви теодосія софоновича)

63%
Наєнко Г.
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
|
2018
|
vol. 66
333-350
PL
Na podstawie Traktatu o Kościele Teodosija Sofonowycza autorka artykułu przeprowadza szczegółową analizę cech graficznych i ortograficznych zabytku, które odzwierciedlają system fonetyczny i fonologiczny języka ukraińskiego drugiej połowy XVII wieku. Autorka zwraca szczególną uwagę na wzajemne relacje zachodzące pomiędzy ukraińskim wariantem języka cerkiewnosłowiańskiego tego czasu a prostą mową. Dochodzi przy tym do wniosku, że prace drukowane w Kijowie miały własną ortografię, która różniła się od ortografii stosowanej w poleskiej odmianie języka pisanego.
EN
Based on Teodosii Sofonovych’s Treatise about the Church, the author offers a detailed analysis of its graphic and orthographic features which reflect the phonetic and phonological system of the Ukrainian language of the 2nd part of the 17th century. An emphasis is placed on the interrelations between the Ukrainian recension of Church Slavonic of that time with the prostaja mova. The author concludes that the Kyivan works had their own orthography which was different from that used in the Polissian variety of the written language.
4
Publication available in full text mode
Content available

Prosta mowa w tekstach o charakterze religijnym XVIII wieku (Czyn jerejskogo nastawljenija, Poczajów 1776)

63%
Getka J.
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
|
2017
|
vol. LXIV
73-85
EN
“Prosta mova” – colloquial language of population of the eastern lands of the former Republic of Poland only occasionally appears in the printed texts in the eighteenth century. It is especially rare in texts of religious nature. In this regard, Basilian typography is an exception. “Prosta mova” as the language of printing, can be seen in texts and fragments of prints published by definition in other languages. This type of text is the subject of the analysis set out in this article. Numerous features of a living language that are visible at the level of phonetics and vocabulary are reflected in the analyzed Чинъ Іерейскаго наставленїя. Analysis of these features brings to the conclusion that the dominant element in the text, is the Ukrainian dialect. Of course, due to the different articulation of selected graphemes on the Belarusian and Ukrainian-speaking territories (eg. grapheme ѣ) editors left the pronunciation to the decision of their readers in accordance with the local tradition.
PL
Prosta mowa, czyli potoczny język mieszkańców ziem ruskich dawnej Rzeczypospolitej, jako język o nieuznanym statusie tylko sporadycznie pojawia się w tekstach drukowanych w XVIII wieku jako środek wypowiedzi literackiej, zwłaszcza w tekstach o charakterze religijnym. Pod tym względem drukarstwo bazyliańskie stanowi wyjątek. Bazylianie wydawali teksty w tym języku, prosta mowa pojawiała się również we fragmentach tekstów drukowanych z założenia w innych językach. Tego typu tekst stanowi źródło badań przedstawionych w niniejszym artykule. Proponowana analiza ma wskazać elementy prostej mowy na różnych poziomach języka w wydaniu poczajowskim z 1776 roku: Czyn jerejskogo nastawljenija. Tekst kierowany był do kapłanów w celu ułatwienia sprawowania posługi duchownej również wśród niewykształconych wiernych, co wyjaśnia przyczynę pojawienia się w nim elementów ruskojęzycznych. Prosta mowa wspólna dla przodków dzisiejszych Białorusinów i Ukraińców w postaci opracowanej była oczywiście w pewnym stopniu tworem sztucznym, ale jednak zróżnicowanym ze względu na jej „nasycenie” cechami miejscowej wymowy. W kontekście druków poczajowskich należy stwierdzić, że pierwiastkiem dominującym są tu gwary ukraińskie. Oczywiście, ze względu na różnice w czytaniu wybranych grafemów na białoruskim i ukraińskim obszarze językowym (na przykład grafemu ѣ) redaktorzy pozostawiali swoim czytelnikom furtkę do wymowy zgodnej z ich lokalną tradycją.
5
Publication available in full text mode
Content available

Charakterystyka głosek [t] i [d] w wydaniach teologii moralnej z XVIII wieku (na materiale tekstów z Supraśla, Uniowa i Poczajowa). Przyczynek do dyskusji na temat prostej mowy xviii wieku

51%
Getka J.
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
|
2019
|
vol. LXVII
85-103
PL
Artykuł prezentuje analizę graficznych realizacji głosek [t] i [d] w kolejnych edycjach bazyliańskiej, ruskojęzycznej teologii moralnej, które ukazały się w drukarniach bazyliańskich w Supraślu, Uniowie i Poczajowie w XVIII wieku. Wyniki analizy prowadzą do wniosku o występowaniu w XVIII wieku dwóch odrębnych tradycji ortograficznych – białoruskiej i ukraińskiej. W odniesieniu do analizowanych głosek potwierdza je zaznaczenie zjawisk dziekania, ciekania czy ukraińskiego stwardnienia [d] i [t]. Tym samym podważona zostaje teza o przerwaniu tradycji piśmienniczej na ziemiach białoruskich i ukraińskich w XVIII wieku i odrodzenia się białoruskiego i ukraińskiego języka literackiego na nowej – ludowej – bazie. W proponowanym ujęciu tezę tę należy zastąpić tezą o ewolucyjnym rozwoju literackich języków białoruskiego i ukraińskiego.
EN
This article presents an analysis of the implementation of the graphic sounds [t] and [d] in subsequent editions of Ruthenian language moral theology, which were published Basilians printing houses in Suprasl, Uniev and Pochayiv in the 18th century. The results of the analysis lead to the conclusion about the occurrence in the eighteenth century of two separate literary traditions – in Belarusian and Ukrainian languages. In relation to the analyzed sounds, this is confirmed by the marking of the phenomena (for Belarusian language): dzekannya or tsekannya or (for Ukrainian language): the process of hardening [d] and [t]. The thesis on the breaking of the literary tradition on the Belarusian and Ukrainian lands in the eighteenth and the revival of the Belarusian and Ukrainian literary language on the new – folk – base is thus undermined. In the proposed approach, this thesis should be replaced by a thesis about the evolutionary development of Belarusian and Ukrainian literary languages.
6
Publication available in full text mode
Content available

Polonizmy w „prostej mowie” XVIII wieku

51%
Getka J.
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
|
2013
|
vol. LIX
45-59
PL
W artykule analizowane są polonizmy w języku ukraińskim XVIII w. Źródłem do badań są wydane w 1794 r. w Poczajowie Nauki parafialne..., ponieważ zgodnie z założeniem ich autora (Juliana Dobryłowskiego), są one pisane „prostą mową”, będącą zarazem zalążkiem współczesnego języka ukraińskiego. Wpływy polszczyzny są widoczne na wszystkich poziomach języka. Ponieważ jednak zarówno w fonetyce, jak i morfologii nie mają one charakteru systemowego (ujawniają się głównie w zapożyczeniach leksykalnych), szczególną uwagę poświęcono analizie leksyki tego języka. Zastosowana w badaniu metoda (wybór zwrotów tłumaczonych za pomocą spójnika чили) pozwala potwierdzić obserwacje, dotyczące języka XVII-wiecznych Rusinów, dla których język polski był bardziej zrozumiały od cerkiewnosłowiańskiego. Analiza wykazała również, że wpływ polszczyzny na język staroukraiński był kontynuowany w późniejszym okresie. Ponadto, jego skutki były trwałe, co znajduje odzwierciedlenie we współczesnym języku ukraińskim. Dlatego właśnie podjęta w artykule analiza polonizmów w tekście Nauk... z 1794 r., może być dopełnieniem ogólnego obrazu języka ukraińskiego XVIII w.
EN
This article applies to Polish language features in “prosta mova” (understood as spoken and written Ukrainian language in 18th century). The subject of the study is a relic of Ruthenian literature titled Nauki Parochialnija… edited in Pochajov Lavra in 1794. According to the author’s (Julian Dobrylovski) assumption, language of the piece, close to simple – spoken language was supposed to be understandable for believers of Greek Catholic Church. Nauki... are written in the language close to simple, spoken one. Thanks to this Nauki... is the remarkable material for the analysis of factual state of language in the century it was created in. The influence of Polish language is visible in phonetics, morphology as well as in lexical level. Since, however, both in phonetics and morphology, they are not systemic (mainly manifest themselves in lexical borrowings), particular attention was paid to the analysis of the language vocabulary. Method used in the study (selection of translated phrases with conjuction чили) allows to confirm the observations on the language of the seventeenth-century Russians, for whom the Polish language was more understandable than “slavic”. The analysis also showed that the influence of the Polish language which has characterized the old Ukrainian language, was continued thereafter. What’s more, its effects are permanent and this is reflected in the modern Ukrainian language. The presence of Polish layer in Nauki... can be explained by the orientation of Dobrylowski on the language of the dominated in the region culture and the influence of Polish language on Ukrainian and Belorussian languages from ancient times. The analysis of Nauki... language has a capital meaning in the studies of literature Ukrainian language development. It fulfills already existing notices and language description of the period of their creations with the religious, pulpit literature work.
7
Publication available in full text mode
Content available

Znaczenie ruskojęzycznego drukarstwa bazyliańskiego w rozwoju języka ukraińskiego i białoruskiego

51%
Getka J.
Przegląd Środkowo-Wschodni
|
2016
|
vol. 1
9-29
EN
Multilingualism of prints from Basilians’ typographies contributed to the rapprochement and interpenetration of cultures of Ruthenian nations (Ukrainians, Belarusians) with Polish and Western European cultures. Especially important in this context was the printing of original and translated works in Ruthenian language (religious and secular texts), similar to the spoken language of that period. This raised the prestige and confirmed the adequacy of this language for the purposes of literature. This was conducive to the development of national languages (Ukrainian and Belarusian).
8
Publication available in full text mode
Content available

Przerwanie czy przetrwanie (staro)białoruskiej tradycji piśmienniczej w XVIII wieku? Przyczynki do dyskusji nad rozwojem literackiego języka białoruskiego na materiale wydań bazyliańskich drukarni z Supraśla i Wilna

51%
Getka J. A.
Studia Białorutenistyczne
|
2020
|
vol. 14
EN
The article presents elements of simple speech, the 18th century Ruthenian language, the testaments to which are the religious texts of that period published by the Basilian printing office in Supraśl (Sobranije pripadkov, 1722, Kratkoje soslovije, 1759, Pouczenije o obrjadach, 1788). The analysis of the Supraśl texts is supplemented by an analysis of a text published by the monastic printing office in Vilnius (Ecphonemata Liturgiey Greckiey 1671) in the Church Slavonic language but using the Latin script. Due to a variety of factors: whether political ones or scholarly stereotypes, religious texts were omitted in language research (on simple speech, Ruthenian language) and the Belarusian writing of the 18th century. The linguistic features recorded therein point to the necessity of revising the axiom, popularised in the 1960s by prominent researchers of the Belarusian language: Arkadz Zhurausky and Ivan Kramko and upheld by other researchers, regarding the disappearance of the Old Belarusian language in the 18th century. Their thesis was constructed on the basis of an analysis of the following factors: graphic, grammatical, orthographical, lexical, and those relating to genre. The crowning argument for the break in the continuity of tradition was an enumeration of specific features of the Old Belarusian writing which are absent in modern literary Belarusian. In accordance with the data obtained from the analysed Basilian publications, one ought to speak of an evolutionary character of the development of the literary Belarusian language.
PL
W niniejszym artykule zaprezentowano elementy prostej mowy, ruskiej mowy XVIII wieku, świadectwem której są teksty o charakterze religijnym z tego okresu wydane w bazyliańskiej drukarni w Supraślu (Sobranije pripadkov, 1722, Kratkoje soslovije, 1759, Pouczenije o obrjadach, 1788). Analiza języka tekstów supraskich została uzupełniona analizą tekstu, wydanego w drukarni zakonnej w Wilnie (Ecphonemata Liturgiey Greckiey 1671), w języku cerkiewnosłowiańskim, jednak z zastosowaniem czcionki łacińskiej. Ze względu na różnego rodzaju czynniki: polityczne czy stereotypy naukowe teksty o charakterze religijnym były pomijane w badaniach nad językiem (prostą mową, ruską mową) i piśmiennictwem białoruskim XVIII wieku. Zarejestrowane w nich cechy językowe świadczą o potrzebie rewizji upowszechnionego w latach 60. XX wieku przez wybitnych badaczy języka białoruskiego: Arkadzia Żurauskiego i Iwana Kramko i podtrzymanego przez innych badaczy, aksjomatu na temat zaniku języka starobiałoruskiego w XVIII wieku. Swoją tezę skonstruowali oni na podstawie analizy czynników: graficznego, gramatycznego, ortograficznego, leksykalnego oraz gatunkowego. Koronnym argumentem za zerwaną ciągłością tradycji było wyliczenie specyficznych cech piśmiennictwa starobiałoruskiego, nieobecnych we współczesnym literackim języku białoruskim. Zgodnie z danymi z analizowanych druków bazyliańskich należy mówić o ewolucyjności procesu rozwoju białoruskiego języka literackiego.
RU
У дадзеным артыкуле прадстаўлены элементы старабеларускай мовы XVIII ст., якія выступаюць у рэлігійных тэкстах гэтага перыяду, выдадзеных у базыльянскіх тыпаграфіях Супрасля (Sobranije pripadkov, 1722, Kratkoje soslovije, 1759, Pouczenije o obrjadach, 1788). Аналіз мовы супрасльскіх тэкстаў быў дапоўнены аналізам тэксту, надрукаванага ў манастырскай друкарні ў Вільні (Ecphonemata Liturgiey Greek 1671) на царкоўнаславянскай мове, аднак з выкарыстаннем лацінскага шрыфта. З-за розных фактараў (палітычных і навуковых стэрэатыпаў) творы рэлігійнага характару ігнараваліся пры вывучэнні беларускай мовы і пісьменнасці XVIII ст. Даследаванне пісьмовай спадчыны гэтага перыяду не былі прадметам актыўнага навуковага зацікаўлення з-за падтрыманага Аркадзем Жураўскім, Іванам Крамко і іншымі мовазнаўцамі тэзіса пра заняпад у XVIII ст. старабеларускай пісьмовай традыцыі. Галоўным аргументам для разрыву пераемнасці традыцыі быў погдяд, што спецыфічныя асаблівасці старабеларускай літаратуры (графічныя, граматычныя, арфаграфічныя, лексічныя і жанравыя) адсутнічаюць у сучаснай беларускай літаратурнай мове. Праведзены аналіз мовы старадрукаў вядзе да змены аксіёмы наконт развіцця беларускай літаратурнай мовы. Тэзіс пра разрыў у моўна-пісьмовай традыцыі прапануецца замяніць тэзісам пра эвалюцыйны характар развіцця беларускай літаратурнай мовы.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.