W artykule podejmowana jest próba odpowiedzi na pytanie, w jakiej mierze dokonania antycznej retoryki mogą być traktowane jako antycypacja badań nad strukturą spójnej wypowiedzi; badania takie wyodrębniły się jako osobna dyscyplina – teoria tekstu – w połowie XX wieku, a równolegle zaznaczył się renesans zainteresowań retoryką. Autor przedstawia współczesne relacje tych dyscyplin i przeprowadza systematyczną analizę koncepcji retorycznych w obrębie trzech działów: elocutio, dispositio i inventio. Historyczny przegląd kierunków nauczania sztuki wypowiedzi obejmuje antyczne traktaty greckie i rzymskie, jak też dzieła autorów indyjskich i chińskich, średniowieczną ars dictaminis oraz oryginalne rozwinięcie idei retorycznych w pismach M.W. Łomonosowa. Na postawione w tytule pytanie autor daje odpowiedź negatywną i dokładnie ją argumentuje, wskazując przede wszystkim na atomizujące podejście charakteryzujące retorykę na wszystkich poziomach tej teorii i odnotowując brak w niej ogólnej kategorii tekstu jako spójnej ponadzdaniowej jednostki komunikacyjnej o zasięgu ponadgatunkowym. Dostrzega jednak w kanonie retorycznym pierwowzory kategorii i konstrukcji teoriotekstowych – m.in. schematy kompozycyjne mów czy listów, które mogły się stać punktem wyjścia do stworzenia ogólnego pojęcia makrostruktury. Jako potwierdzenie wartości pewnych koncepcji retorycznych podaje przykłady zbieżności idei antycznych z niektórymi niezależnie wprowadzanymi współczesnymi metodami analizy tekstów.
W artykule pokazane zostały główne osiągnięcia polskiego językoznawstwa w zakresie tekstologii i analizy dyskursu w latach 1989–2014. Autorka krótko prezentuje najważniejsze prace o charakterze syntetycznym i szczegółowym. Omawia ewolucję badań nad tekstem, ukazując zarówno ujęcie statyczne, jak i dynamiczne myślenia o tekście. Jako komplementarną względem tekstologii traktuje analizę dyskursu, wyraźnie transdyscyplinarną i traktującą komunikowanie jako praktykę społeczną.
EN
The article is devoted to the main achievements of the Polish linguistics within the scope of text studies and discourse analysis between 1989 and 2014. The author presents briefly the most important studies, including synthetic and more detailed papers. She discusses the changes in the text-oriented studies, showing the static and dynamic text conceptualisations. The author treats discourse analysis as a complementary method to text studies and finds it interdisciplinary and focused on communication as a social practice.
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.