Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 10

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  usus
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Niektóre „akademickie” pluralia tantum – semantyka, pragmatyka, struktura

100%
Tambor J.
Postscriptum Polonistyczne
|
2017
|
issue 1 (19) W kręgu badań językoznawczych
53-69
EN
The article presents the issue of nouns with a problematic relation between semantic reference and inflexional indicator of grammatical number, that is, such nouns which have only plural form while referring to a single object. The author analyses changes in adapting inflexional indicators in cases when belonging to the group of nouns with both singular and plural form or to the group of pluralia tantum makes a significant difference in meaning. It is one of the most difficult problems of Polish declination. The grammatical category of number, which accumulates important grammatical and semantic information, is difficult not only for foreigners studying the Polish language, but also for native speakers. The author of the article concentrates on such pluralia tantum that are being used either in singular or plural form at the moment: warsztaty/warsztat (workshop), ćwiczenia/ćwiczenie (seminar), zajęcia/zajęcie (calss), badania/badanie (research). The author tries to explain why pluralia tantum, such as ćwiczenia, zajęcia, warsztaty, badania are being used increasingly often as nouns with both singular and plural forms by the young generation of academics. The explanation is based on dictionary analyses, system considerations, as well as semantic and social analysis.
2
Publication available in full text mode
Content available

Die sprachliche Norm und ihre (In)Varianten als feste Grundlagen für die Evaluation von sprachlichen Ausdrücken

88%
Maras T., Universität Łódź P. F.
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Germanica
|
2015
|
vol. 11
EN
The main subject of this article is the linguistic norm and its (in)variants with regard to evaluation of lingual expressions. The article tries to show various German and Polish conceptions of linguistic norms and to point to their reference to lingual errors/mistakes and interference. Functional norm, usus, feel for language and their importance for language standardization are also discussed in the article, together with the relativity of linguistic norm.
3
Publication available in full text mode
Content available

‘Usus’ jako sposób wejścia kobiety pod władzę jej męża

87%
Chmielecka M.
Zeszyty Prawnicze
|
2019
|
vol. 19
|
issue 2
227-244
PL
The article addresses issues relating to the institution of usus, which was one of the ways a woman could be put under her husband’s authority and power. One of the points discussed is the origin of this institution. I consider the signifcance of the location of usus in the source documents. The fundamental question in research on usus is the determination of the date on which a period of usus started, in other words usus was treated as a sort of usucaption, which implied a date on which it would finish. I also discuss issues connected with usurpatio trinoctii.
EN
W artykule poruszone zostały kwestie związane z instytucją usus stanowiącą jeden ze sposobów wejścia żony pod władzę męża. Artykuł porusza zagadnienia związane z genezą tejże instytucji. Autor zastanawia się także nad znaczeniem umiejscowienia instytucji usus w źródłach. Podstawowym zagadnieniem badawczym jest wyznaczenie terminu rozpoczęcia biegu usus, zatem pewnego rodzaju „zaużywania czy też zasiedzenia”, a w konsekwencji również zakończenie tego terminu. Ponadto autor porusza kwestie związane z usurpatio trinoctii.
4
Publication available in full text mode
Content available

Zmiana – ewolucja – rewolucja. O języku, normie i metodach na przykładzie rekcji dopełniaczowej czasownika polskiego

63%
Wiśniewiecka-Brückner K.
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
|
2016
|
vol. LXII
191-202
PL
Digitalizacja zasobów językowych umożliwia przeprowadzanie badań nad językiem na niespotykaną dotąd skalę. Komputerowe bazy językowe i nowoczesne oprogramowanie w postaci analizatorów tekstu różnego typu (semantycznych, morfosyntaktycznych i innych) wykorzystują w swoich badaniach zarówno językoznawcy deskryptywiści, jak i przedstawiciele lingwistyki preskryptywnej. Artykuł oferuje analizę aktualnej sytuacji badawczej uzusu językowego i normy językowej, uwzględniając nie tylko literaturę normatywną, lecz także obszerne studia deskryptywne, w celu wskazania konieczności syntezy obustronnej recepcji i wzajemnego uwzględniania wyników badań wymienionych gałęzi językoznawstwa w procesie aktualizacji standardu językowego, jak też konieczność sprecyzowania użycia kryterium kwantytatywnego w działaniach związanych z prognostyką rozwoju normy. Artykuł ogranicza się do schematycznego i egzemplarycznego przedstawienia obszaru rekcji dopełniaczowej czasownika polskiego.
EN
The digitization of language resources enables to explore natural languages in a previously unprecedented scale. In their research descriptive linguistic researcher as well as prescriptive linguists make use of computer based language resources and modern software in the form of text analyzers of various types (semantic, morphosyntactic). The article offers an analysis of the current research situation on language use and language norm taking into consideration not only normative linguistic literature, but also extensive descriptive language studies to indicate the necessity for synthesis of mutual reception and mutual consideration of research results of both linguistic research areas in the process of the actualizing language standard, as well as the need to clarify the application of quantitative criterion in development of standard prognosis related activities focusing schematic and exemplary the genitive government of the polish verb.
5

Teoria uzusu toponimicznego – główne założenia

63%
Włoskowicz W.
Język Polski
|
2019
|
vol. 99
|
issue 1
13-25
PL
Celem artykułu jest omówienie najważniejszych elementów i założeń nowo zaprojektowanej teorii uzusu toponimicznego objaśniającej mechanizmy rozpowszechniania się określonych wariantów nazw geograficznych. Prezentowana teoria wprowadza pojęcia uzusu toponimicznego,uzusu indywidualnego i uzusu zbiorowego. Zawiera ponadto inwentarz indywidualnych i zbiorowych czynników kształtujących uzus toponimiczny. Oddziaływanie wybranych czynników zilustrowano przykładami kilku wybranych nazw geograficznych z obszaru Huculszczyzny obecnych w tekstach języka polskiego:Pop Iwan,Żabie/Werchowyna,Rafajłowa,Stoh/Stóg,Hnitessa.
EN
The aim of this paper is to discuss the most important elements and theses of the newly developed theory of toponymic usus which explains the mechanisms of dissemination of various variants of geographical names. The presented theory introduces the concepts of toponymic usus, individual usus and collective usus. The theory includes an inventory of individual and social factors forming the toponymic usus. The influence of the selected factors has been illustrated with examples of several geographical names form the Hutsul region which are present in texts in Polish: Pop Iwan, Żabie/Werchowyna, Rafajłowa, Stoh/Stóg, Hnitessa.
6

Przyimki na, w oraz do przed nazwami państw, krajów i krain. Historia i współczesne wahania normatywne

63%
Łaziński M.
Język Polski
|
2022
|
vol. 102
|
issue 1
26-40
PL
Artykuł przedstawia zmienną w dziejach polszczyzny łączliwość przyimków na, w i do z nazwami państw, krajów i regionów. Najwięcej uwagi poświęcono łączliwości przyimków z nazwami wschodnich sąsiadów Polski, która jest dziś tematem społecznej debaty. Według słowników i wydawnictw poprawnościowych nazwy Ukraina, Białoruś łączą się z przyimkiem na, nazwa Litwa dopuszcza wariantywnie lokatywne w i adlatywne do, czyli przyimki typowe dla ogromnej większości nazw niezależnych państw z wyjątkiem wysp i półwyspów. Kwerendy w trzech korpusach historycznych pokazują, że połączenia w Litwie i w Ukrainie przeważały w polszczyźnie do końca XVIII wieku, a były typowe jeszcze w wieku XIX. Jednocześnie wyraźna jest historyczna tendencja wzrastającej łączliwości przyimka na z nazwami tych krajów i regionów, które należały do wspólnego organizmu państwowego, niekoniecznie pod nazwą Polska. Tendencja ta dotyczy regionów, które stanowiły część jagiellońskiej unii dynastycznej oraz niektórych krajów i regionów słowiańskich w ramach państw zaborczych. O wyborze między przyimkami decydują także inne czynniki historyczne, kognitywne i socjolingwistyczne opisane w tekście. Wszystkie one skłaniają jednak do tego, by uznać dziś za poprawne połączenia nazw krajów z regularnymi przyimkami w i do, w tym wyrażeń w Ukrainie, w Białorusi i w Litwie, obok tradycyjnych połączeń z na.
XX
The article presents historical changes of prepositions preceding names of states, countries, and regions in Polish with the main focus on the contemporary discussion about the choice of the prepositions with names of eastern neighbours of Poland. According to dictionaries and grammars these names: Ukraina, Białoruś, and Litwa require the preposition na instead of the locative w and the adlative do, which are typical for the vast majority of land names, except for islands and peninsulas. Query in historical corpora since the 17th century showed that the preposition na had proliferated in reference to regions which belonged to the same country, importantly, not only with reference to Poland. It is also attested for pats of the Jagiellonian dynastic union or lands that had belonged to states that ruled parts of Poland under Partition. Despite this tendency, before the 19th Century, the preposition most frequently used with the names Litwa and Ukraina were the locative w and the adlative do. The traditional use of w and do in the past, typical colocations of na with regions rather than independent states, an animated discussion in the media, and the fluctuation of norm attested in the dictionaries of the last century – all these factors weigh in favour of admitting both prepositional patterns: na and w/do with the names of three states, eastern neighbours of Poland. The article was written a year before the Russian aggression against Ukraine, which changed the typical usage in Polish public discourse in favour of the prepositions w and do that seem to stress the independence of the invaded state.
7
Publication available in full text mode
Content available

(Dzień) Wszystkich Świętych – współczesny uzus ortograficzny w świetle normy

63%
Badyda E.
Język - Szkoła - Religia
|
2022
|
vol. 17
9-21
EN
The article attempts to diagnose the contemporary spelling usus in relation to the Polish name of holiday Wszystkich Świętych. Data from the texts of newspapers, magazines, mass media, main information portals, websites of public administration units, state institutions, educational institutions, scientific publications, Catholic websites, as well as corpus and questionnaire data are presented. They testify to the fact that the contemporary usage of the spelling of the name is unstable, which may indicate the birth of alternative names for the holiday.
PL
W artykule podjęta jest próba zdiagnozowania współczesnego ususu ortograficznego w zakresie pisowni nazwy święta Wszystkich Świętych w języku polskim. Przestawione zostały dane pochodzące z tekstów gazet, czasopism, środków masowego przekazu, głównych portali informacyjnych, internetowych stron jednostek administracji publicznej, instytucji państwowych, instytucji edukacyjnych, wydawnictw naukowych, z internetowych stron katolickich, a także dane korpusowe oraz ankietowe. Świadczą one o tym, że współczesny uzus w zakresie pisowni nazwy święta jest rozchwiany, co może świadczyć o rodzeniu się alternatywnych nazw święta Wszystkich Świętych.
8
Publication available in full text mode
Content available

Czy przedmiotem radości może być coś innego niż Bóg? Augustyn, Piotr Lombard, Bonawentura o "usus" i "fruitio"

62%
Płotka M.
Studia Philosophiae Christianae
|
2019
|
vol. 55
|
issue 3
5-32
EN
This article discusses the historical development of the concept of joy in medieval philosophy and theology. It focuses on the problem of the relation between “usus” and “fruitio”. The former concept (“use”) connotes the whole spectrum of possible attitudes of man in his relation to temporal goods. The use of temporal goods by man is an earthly, temporal, and secular experience. It can take a sinful form – sensual pleasures – or a religious form, in which case it becomes a foretaste of eternal happiness. The second concept (fruitio) means happiness, and it is the fulfillment of the sum total of all human desires. Fruitio only occurs after death, and it is an element of beatifica visio. Usus concerns changeable, temporal goods, while the only object of fruitio is God. This article is devoted to the question of whether the object of fruitio can be anything other than God, i.e. whether the temporal good can be the object of full joy, and if so, how. An answer to this question would require an analysis of a number of specific issues: what conditions (subjective, objective) would have to be met in order for the use of the temporal good to qualify for joy? How does the moral evaluation of the use of such goods proceed? What are the emotional components of usus? In other words, the central problem of this article is the concept of usus (the use of temporal goods) and the medieval interpretations of this concept as a connotating human experience of temporal (incomplete) joy caused by earthly goods. Mainly, the article concentrates on three authors: Augustine, Peter Lombard and Bonaventure, and presents three different theories of joy: joy as a possession of the desired object (Augustine), joy as longing for a desired object (Peter Lombard) and joy as distance to the desired object (Bonaventure). Lastly, the article argues that the development of the concept of joy in the period between 395 BC and the second half of the thirteenth century is the history of an ever greater appreciation of joy and the perception of its proper meaning in human life.
PL
Artykuł omawia historyczny rozwój koncepcji radości w filozofii i teologii średniowiecznej. Koncentruje się na trzech autorach: Augustynie, Piotrze Lombardzie i Bonawenturze, i przedstawia kolejne trzy teorie radości: radość jako posiadanie pożądanego przedmiotu (Augustyn), radość jako oczekiwanie na pożądany przedmiot (Piotr Lombard) oraz radość jako dystans w stosunku do pożądanego przedmiotu (Bonawentura). Wreszcie, artykuł argumentuje, że dzieje radości w okresie 395–druga połowa XIII wieku to dzieje coraz większego docenienia radości i dostrzeżenia jej właściwego znaczenia w życiu człowieka.
9
Publication available in full text mode
Content available

Problem zmiany językowej a normalizacja i kodyfikacja polszczyzny

51%
Siuciak M.
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica
|
2020
|
vol. 54
9-17
EN
The article deals with the relationship between language changes and the processes of standardisation and codification. Standardisation is understood here as a natural process, taking place as a result of transformations in linguistic usage (usus), in which one of the competing language variants gains advantage and usually replaces the older one. On the other hand, codification is an external phenomenon, controlled by specialists-linguists, who arbitrarily determine the standard binding in the language. As codification is usually carried out in conjunction with changes in linguistic usage, it then becomes a confirmation of the process of standardisation. However, in some instances linguists prefer certain forms despite common use being different, or they do not keep pace with changes. Consequently, the codified official standard may in some aspects differ significantly from linguistic usage. In the history of Polish culture, the XIX century is a clear caesura. Before this period, standardisation proceeded in a natural way, without the interference of linguists, so the changes in the language system were significant at that time. Since the XIX century, because every change has been evaluated by specialists, certain natural language processes have been slowed down. As a result of the development of linguistics and the increased role of linguists in social life in the XX century, the role of codification factors increased significantly, although many linguists maintain a cautious attitude towards the observed changes.
PL
Artykuł dotyczy relacji zachodzących między zmianami językowymi a procesami normalizacji i kodyfikacji. Normalizacja jest tutaj rozumiana jako proces naturalny, przebiegający na skutek przeobrażeń w uzusie, w którym jeden z rywalizujących wariantów językowych zdobywa przewagę i wypiera zazwyczaj wariant starszy. Natomiast kodyfikacja jest zjawiskiem zewnętrznym, sterowanym przez specjalistów - językoznawców, którzy arbitralnie wyznaczają obowiązującą w języku normę. Kodyfikacja przeprowadzana jest zazwyczaj w powiązaniu ze zmianami w uzusie, staje się wówczas potwierdzeniem procesu normalizacji. Zdarza się jednak, że językoznawcy preferują pewne formy wbrew powszechnym użyciom bądź też nie nadążają za zmianami, w związku z czym skodyfikowana norma wzorcowa w pewnych aspektach odbiega znacznie od uzusu. W historii polszczyzny wyraźną cezurę stanowi XIX w. Przed tym okresem normalizacja przebiegała w sposób naturalny, bez ingerencji lingwistów, dlatego przeobrażenia systemu językowego były w tym czasie znaczące. Od XIX w. każda zmiana podlegała już ocenie specjalistów, w związku z czym pewne naturalne procesy językowe zostały wyhamowane. Na skutek rozwoju językoznawstwa i zwiększenia roli lingwistów w życiu społecznym w XX w. rola czynników kodyfikacyjnych znacznie wzrosła, chociaż wielu lingwistów przyjęło i zachowuje po dziś dzień postawę asekuracyjną wobec obserwowanych zmian.
10

Norma językowa jako fakt społeczny fundowany na uzusie. Uwagi w kontekście Słownika właściwych użyć języka

51%
Liberek J.
Język Polski
|
2021
|
vol. 101
|
issue 2
34-48
PL
Od wielu dziesięcioleci w dyskusjach na temat normy dominuje podejście preskryptywne. Duża część językoznawców nie uznaje prymatu zwyczaju społecznego i dokonuje w nim wielu arbitralnych zmian, aby ustalić subiektywną postać normy. W związku z projektowanym Słownikiem właściwych użyć języka autor artykułu przypomina najlepsze tradycje strukturalistyczne i nawołuje do stosowania w badaniach nad normą językową wyłącznie metod deskryptywnych. W ramach uprawianej współcześnie kultury języka trzeba zerwać całkowicie z wszelkimi przejawami arbitralności i subiektywności. Naczelne założenie, że norma językowa jest faktem społecznym fundowanym na uzusie, musi znaleźć odzwierciedlenie w stosownych procedurach ukierunkowanych na analizę wielomilionowych korpusów, dzięki którym ustalenie ponadindywidualnego wzorca stanie się możliwe. W słownikowym opisie normy powinny się w pierwszej kolejności znaleźć jednostki często używane i odpowiednio rozpowszechnione, a więc typowe. Uwarunkowana frekwencyjnie, tekstowo, społecznie i terytorialnie typowość jest kategorią najważniejszą.
EN
The prescriptive approach has been prevalent in discussions about the linguistic norm for many decades. Many linguists question the primacy of social custom and make many arbitrary changes to establish the subjective form of the norm. In connection with the planned The Dictionary of Proper Uses of Languagethe author of the article presents the best structuralist traditions and calls for research on the linguistic norm which is based on descriptive methods. It is necessary to completely break away from all manifestations of arbitrariness and subjectivity in contemporary prescriptive linguistics. The fundamental premise that the linguistic norm is a fact based on usus must be reflected in relevant procedures aimed at analyzing corpora consisting of millions of words. Such an approach will make it possible to establish a model that comprises more than just individual language uses. As far as dictionary definitions are concerned, the most frequent, widespread and thus typical linguistic units should be primarily considered to be normative. Typicality, determined by frequency, as well as textual, social and territorial conditions, is the most important category.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.