Search results

1

"Gazeciarz" Stefan Łuskina w satyrze i paszkwilu XVIII w.

100%

Opoka B.

Rocznik Historii Prasy Polskiej

|

2015

|

vol. 18

|

issue 3(39)

5-20

PL

W artykule omawia się postać znanego redaktora XVIII-wiecznej „Gazety Warszawskiej” Stefana Łuskiny, przedstawianego w wierszach satyrycznych w dobie oświecenia, jako konserwatysta, zaciekle broniący swoich poglądów, zakonnik tęskniący za dawnym porządkiem i pragnący powrotu tego, co wówczas było nieodwracalne, a więc przywrócenia zakonu jezuitów.

EN

This is a biographical sketch of Stefan Łuskina, the editor of the 18th-century Gazeta Warszawska and a favourite target of contemporary satire. Hewas presented as a pugnacious conservative and a diehard Jesuit who longed for the return of the good old days and the restoration of the Jesuit Order.

2

Reformy ceł i podatków w Rzeczypospolitej w latach 1764–1766

86%

Woźnicki M.

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F – Historia

|

2014

|

vol. 69

EN

In the middle of 18th century situation of Poland-Lithuania Commonwealth was very difficult. The Commonwealth was losing its position in Europe, and was facing with internal weakness. Therefore its no wonder, that after the death of August III main political fraction – The (Czartoryski’s) Family – launched an ambitious reform program of the state. One of the most serious problem of the Commonwealth was that Saxons reign left the Polish-Lithuanian treasury badly underfinanced, with income of about 8,5 million zlotys. Tax levels were low, and privileged groups remained mostly untaxed.The preelection “convocation” parliament of 1764, controlled by The Family supporters, reformed existing taxes and enacted several new taxes and duties. A general custom duty, paid also by the nobles and clerics, brought in about 2,3 million zlotys in crown provinces in 1765. Unfortunately, Friedrich II of Prussia founded that the duty violated the Treaty of Wehlau of 1657 and started collecting his own illegal duties from Polish boats on the Vistula. In 1766, Poland-Lithuania had to withdraw the general duty and bring back the duty privileges of nobles, but simultaneously put in a new alcohol tax. The review of crown estates allowed to grow the income from military “quarter tax”. Parliament also increased the Jewish pool tax.In the result, the annual income the Polish-Lithuanian treasury increased to 13 million zlotys. Savings of treasury went up from 19 000 zlotys to 1 800 000 zlotys per year. The reforms of duties and taxes in 1764–1766 had a significant influence to strengthener the Polish-Lithuanian state. King Stanislaw August Poniatowski and The Family wanted to continue the state reform program, but the plans was interrupted by the War of the Bar Confederation and the First Partition of Commonwealth.

PL

W połowie XVIII w. sytuacja Rzeczypospolitej Obojga Narodów była bardzo trudna. Rzeczpospolita traciła swoją pozycję w Europie i musiała zmierzyć się z problemami wewnętrznymi. Stąd też nie jest zaskoczeniem, że po śmierci króla Augusta III główna frakcja polityczna – Familia (Czartoryskich) – rozpoczęła ambitny program reformy państwa. Jednym z najpoważniejszych problemów Rzeczypospolitej było to, że rządy saskie pozostawiły skarb państwa polsko-litewskiego w opłakanym stanie, dochody skarbu wynosiły ok. 8,5 mln zł. Poziom podatków był niski, a stany uprzywilejowane były w dużej mierze zwolnione z płacenia podatków.Przedelekcyjny Sejm konwokacyjny w 1764 r., kontrolowany przez zwolenników Familii, zreformował istniejące podatki oraz wprowadził nowe podatki i cła. Cło generalne, obejmujące również szlachtę i duchowieństwo, przyniosło w 1765 r. przychód rzędu 2,3 mln zł w Koronie. Niestety, król pruski Fryderyk II uznał, że cło generalne narusza postanowienia traktatu welawskiego z 1657 r. i zaczął pobierać własne nielegalne cła od polskich statków płynących Wisłą. W 1766 r. Rzeczpospolita musiała wycofać się z cła generalnego i przywrócić przywileje celne szlachty, ale jednocześnie wprowadziła nowy podatek od produkcji alkoholu (czopowe). Dokonanie lustracji królewszczyzn pozwoliło na zwiększenie wpływów z kwarty przeznaczonej na wojsko. Sejm zwiększył również wysokość pogłównego żydowskiego.W rezultacie roczny dochód skarbu państwa polsko-litewskiego wzrósł do 13 mln zł. Oszczędności skarbowe wzrosły w ciągu roku z 19 000 złp do 1 800 000 złp. Reformy ceł i podatków z lat 1764–1766 miały istotny wpływ na wzmocnienie państwa polsko-litewskiego. Król Stanisław August Poniatowski i stronnictwo Familii chcieli kontynuować program reform państwa, lecz te plany zostały przerwane przez działania wojenne konfederacji barskiej i I rozbiór Rzeczypospolitej.

3

Rola Oświecenia chrześcijańskiego w kulturze wieku XVIII

72%

Janeczek S.

Kultura i Wartości

|

2015

|

issue 15

DE

Der Artikel bespricht im Geiste der Geschichte der intellektuellen Kultur die Problematik der ideellen Eigenart der Kultur des 18. Jahrhunderts. Entgegen einflussreichen Überzeugungen vieler Historiker, die den dominierenden Charakter der Säkularisierungsprozesse der Kultur der Aufklärung unterstreichen, weist der Artikel darauf hin, dass das Christentum trotz unzweifelhafter Anwesenheit von rationalistischen Motiven ein integraler Bestandteil der Kultur dieser Epoche geblieben sei. Die Untersuchungen, die auf dem Boden der Wissenschaftskultur und des Bildungswesens, also den fundamentalsten Werkzeugen der Verbreitung der zeitgenössischen Kultur, durchgeführt wurden, lassen sogar die Feststellung zu, dass die christliche Inspiration nicht nur ein wesentlicher, sondern sogar ein elementarer Bezugspunkt der Kultur des 18. Jahrhunderts geblieben sei. Daher bildet die sog. religiöse Aufklärung, allen voran die christliche Aufklärung im Sinne der durch die gegenwärtige Historiographie betonten langen Dauer (longue durée) nicht nur eine kulturelle Tatsache, sondern sie konstituiert eine dominierende Strömung (mainstream Enlightenment). Ins Deutsche übersetzt von Anna Pastuszka

EN

This paper has been written in the spirit of the history of intellectual culture, and it discusses the problems of the specific ideological culture of the eighteenth century. Contrary to the influential views held by many historians who stress the dominant process of secularization in the culture of the Enlightenment, the paper indicates that despite rationalist elements Christianity remained an integral element of the culture of this epoch. By virtue of analyses conducted on the grounds of scientific culture and education, therefore the most fundamental tools of popularization of the then culture, we are entitled even to state that Christians inspiration was not only an essential, but actually basic point of reference for eighteenth-century culture. Thus in the spirit of the so-called long duration (longue durée), underlined by contemporary historiography, the so-called religious enlightenment, above all Christian Enlightenment is not only a cultural fact, but it does make up the mainstream Enlightenment. Summarised by Stanisław Janeczek

PL

Artykuł w duchu historii kultury intelektualnej omawia problematykę specyfiki ideowej kultury wieku XVIII. Wbrew wpływowym przekonaniom wielu historyków, podkreślających dominujący charakter proces sekularyzacji kultury Oświecenia, wskazuje, że mimo niewątpliwej obecności wątków racjonalistycznych chrześcijaństwo pozostało integralnych elementem kultury tej epoki. Analizy na gruncie kultury naukowej i szkolnictwa, a więc najbardziej fundamentalnych narzędzi upowszechniania ówczesnej kultury upoważniają nawet do stwierdzenia, że chrześcijańska inspiracja pozostała nie tylko istotnym, ale wręcz podstawowym punktem odniesienia kultury wieku XVIII. Stąd, w duchu tzw. długiego trwania (longue durée), podkreślanego przez współczesną historiografię, Oświecenie religijne, nade wszystko Oświecenie chrześcijańskie jest nie tylko faktem kulturowym, ale nawet stanowi nurt dominujący (mainstream Enlightenment).

4

Werbalna i wizualna reprezentacja ogrodów w Rosji XVIII i początku XIX wieku

72%

Bobilewicz G.

Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo

|

2011

|

issue 1(4)

73-96

EN

Gardens may function as specific coded messages, as texts that are written in the language of nature by means of words or pictures. In order to decipher the garden (a text- -code) correctly one has to find an appropriate key by looking for superimposed senses. The analysis of the verbal and visual representation of gardens in the Russian and European cultures at the end of the 18th and the beginning of the 19th century was based on the principal formula “The garden and texts” (verbal and visual) […]. The material illustrating the issues was chosen mainly from literary works. Those who create gardens combine professional knowledge from different fields and express themselves through various media and materials at the same time. The verbal and visual representation of the garden and its codes come from texts that differ with regard to the genre and semantics, for example from professional and theoretical writings, literature, albums, works of art, real gardens, etc. However, it is the verbal element that plays a dominant role in the interpretation of a work of art, hence frequent returns to the literal, though functionally varied, context. In the verbal discourse of the Russian and European culture at the end of the 18th and the beginning of the 19th century the garden functions at the structural level (compositional dominant, textual dominant of the pragmatic, emotional and aesthetic layer) and the semantic level (garden toponyms, genius loci, lexemes, the use of metaphors, symbolism, verbal code, etc.). The translation, representation and interpretation of the garden through words form a part of creating the model of the garden as the topos of humankind. The visual discourse conceptualizes real gardens as texts varied with regard to nationality, culture and tradition, and as a model of garden art, which becomes an inspiration for innovations concerning content and form in Russian and European literature and fine arts. In the verbal-visual discourse the garden functions at the level of aesthetics, poetics, perceptive processes and memory mechanisms.

5

Potknięcia impresorów i wypowiedzi w sprawie omyłek druku w książce drugiej połowy XVIII wieku. Rekonesans

72%

Mazurkowa B.

Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej

|

2020

|

vol. 26: ERRARE HUMANUM EST. BŁĘDY W BADANIACH HUMANISTYCZNYCH, ICH RODZAJE I KONSEKWENCJE

127-148

EN

The source of discussion in the article are lists of errors, included in publications from the second half of the eighteenth century, detailing mistakes identified in print and the corrections, and addressed to the future readers of these statements, written by printers, publishers, and authors. These two interconnected elements are characterised in the article as contributing to the front matter and end matter of literary and scholarly works, as well as to the structure of a book, and as an important symptom of entering works into circulation. After a discussion of the formal traits of the errata in books of the bygone era, the types and frequency of printing mistakes collected in the errata are explored, in conjunction with an attempt at determining the likely consequences of those errors, which were not included, on the reading of the texts. In the next part of the article, the focus is on the statements made to the readers in relation to the printing errors. The article also explores the source material as one of the elements of publishing practice, changing with time and subject to modernisation, which should also be acknowledged in contemporary editions of historical works.

6

Obraz władców polskich w osiemnastowiecznych księgach silva rerum

72%

Orzeł J.

Historia Slavorum Occidentis

|

2023

|

issue 2(37)

70-92

EN

The aim of this article is to present the view of Polish rulers by the nobility of the Polish-Lithuanian Commonwealth in the eighteenth century. These reflections were based on the silva rerum books written in the eighteenth century, containing separate sections on the history of the Polish Kingdom. As in the printed works, there is a noticeable slow change in the manner of descriptiveness – the abandonment of factual information in favour of an attempt to evaluate the ruler and the times of his reign. The painful reality of the successive partitions of the Polish-Lithuanian Commonwealth, and then its collapse, resulted in a more critical approach to certain rulers, but also to the mechanisms of governance.

7

Community (Custom) vs. State (Law): The Debate about Property in the Papal States in the 18th – 19th Centuries

72%

Rosati S.

Studia Iuridica

|

2019

|

vol. 80

335-353

EN

During the 18th century, an increasingly strong individualistic attitude in the way of understanding the relationship between man and the tangible world spread throughout Europe. The legal institution which, more than any other, suffered from the effects of this reductionism was the Property as victim of incredible compression in comparison to medieval world. The exclusive model that the new Enlightenment and the bourgeois mentality wanted to adopt was the individual Property, to the detriment of all those forms of possession documented in the Middle Ages. The present study intends to investigate, in the geographical context of the Papal States, the great juridical dispute between the individualistic model – endorsed by the Sacred Legislator – and that of a collectivistic nature defended by the Community.

8

O statusie i zasięgu gwary w osiemnastowiecznej Polsce (na przykładzie nazw orczyka w wielkopolskich inwentarzach dóbr szlacheckich)

58%

Osowski B.

Rozprawy Komisji Językowej ŁTN

|

2017

|

vol. LXIV

203-215

EN

The paper shows the social status of dialects in the eighteenth-century Polish society. The first part of article contains theoretical attentions: findings of researchers and the opinions of witnesses era. It turns out that social scope of dialects was wider and not limited only to the peasants. The second part is an analysis of the names of whippletree. I used material from stock lists of the nobility from the second half of the eighteenth century from Wielkopolska, showing the presence of distinctive and regional vocabulary.

PL

Artykuł podejmuje temat statusu społecznego gwary w XVIII-wiecznym społeczeństwie polskim. Składa się z dwóch części. Pierwsza zawiera uwagi teoretyczne: ustalenia badaczy oraz opinie świadków epoki. Okazuje się, że dawniej zasięg społeczny gwary był szerszy i nie ograniczał się tylko do chłopów. Druga część to analiza nazw orczyka na jednego, dwa i trzy konie. Wykorzystano materiał wielkopolskich inwentarzy dóbr szlacheckich z 2. połowy XVIII wieku, pokazując obecność w nich leksyki dyferencyjnej i regionalnej.

9

The Witchcraft Trial in Doruchów in 1775 Fact or Myth?

58%

Wijaczka J.

Przegląd Nauk Historycznych

|

2023

|

vol. 22

|

issue 2

83-109

EN

In this article, the author summarized the discussion on the theme emerging in the subject literature on Doruchów witchcraft trial of 1775. Except for the anonymous eyewitness account [Relacya], published in 1835 in the column of the “Przyjaciel Ludu” [Friend of the People] and a survey of 1828, there is no definite indication that such trial actually took place, and that up to fourteen women lost their lives after having been sentenced to death. The author of this article maintains that the trial is a myth, and the author of Relacya set it in Doruchów in that particular year for the reasons known only to himself. With all certainty, the only witchcraft trial confirmed by sources took place in Doruchów in 1762.

PL

W tym artykule autor podsumował dyskusję na temat pojawiającego się w literaturze przedmiotu procesu o czary w Doruchowie w 1775 r. Oprócz anonimowej Relacyi naocznego świadka opublikowanej w 1835 r. na łamach „Przyjaciela Ludu” oraz ankiety z 1828 r., brak jest przesłanek, które jednoznacznie pozwoliłyby stwierdzić, że taki proces rzeczywiście przeprowadzono i na mocy wyroku życie straciło aż 14 kobiet. Proces ten jest – zdaniem autora – mitem, a autor Relacyi… z wiadomych tylko sobie powodów umiejscowił go w Doruchowie w tym konkretnym roku. Z całą pewnością jedyny proces o czary, potwierdzony źródłowo, przeprowadzono w Doruchowie w 1762 r.

10

Pintando una acción de difícil práctica: el Marqués de la Mina y táctica de la guerra anfibia

58%

Karkut M.

Roczniki Humanistyczne

|

2019

|

vol. 67

|

issue 2: Historia

111-127

ES

Don Jaime Miguel de Guzmán-Dávalos y Spínola (1690-1767) fue uno de los más prestigiosos soldados de la Ilustración. Dejó sus Máximas para la Guerra, una obra de un indudable valor que conoció la imprenta inmediatamente después de su muerte. En este artículo, parafraseando al autor en el título, nos proponemos estudiar los preceptos de este estudioso sobre la guerra anfibia, a la cual dedicó un capítulo de su obra. Pese a su indudable calidad, lejos de rozar la idolatría hagiográfica, vamos a realizar una valoración crítica. Un desembarco en fuerza es una de las operaciones militares más complejas que existen. Por ello, nuestro estudio se basa tanto en las lecciones que consideramos más válidas como en los juicios que estimamos menos provechosos. También incidimos en aquellos temas que en nuestra opinión podrían haber sido tratados y no son analizados por el autor.

EN

Jaime Miguel de Guzmán-Dávalos y Spínola (1690-1767) was one of the most prestigious soldiers of the Enlightenment. He wrote Máximas para la Guerra, a book of unquestionable value that was published upon his death. In this article, paraphrasing the words of the author mentioned in its title, we aim at studying the precepts of the renowned scientist on amphibious warfare to which he devoted a chapter of his work. Having in mind its unquestionable quality, and being far from the hagiographic idolatry, we are going to run its critical evaluation. Disembarking troops is one of the most complex military operations ever. Our study contains lessons that we consider to be most valuable as well as decisions that we view as not so beneficial. In addition to that we also tackle the aspects that in our opinion could have been presented and analysed by the author and were not included.

PL

Jaime Miguel de Guzmán-Dávalos y Spínola (1690-1767) był jednym z najważniejszych oficerów czasów Oświecenia. Pozostawił po sobie Máximas para la Guerra, bardzo cenne źródło historyczne, opublikowane po śmierci autora. W tym artykule, którego tytuł został zaczerpnięty ze słów markiza de la Miny, skupiamy się na desantach morskich, którym autor poświęcił cały rozdział swojego dzieła. Poddamy ocenie krytycznej traktat, mając na uwadze jego niekwestionowaną wartość oraz będąc daleko od idolatrii. Desant morski jest bowiem jedną z najbardziej skomplikowanych operacji wojennych. na tych, które są nieco mniej użyteczne. Poza tym wskazujemy na te elementy desantów morskich, które nie zostały przez autora omówione.W artykule nie skupiamy się tylko na lekcjach, które uznaliśmy za najbardziej wartościowe, ale także na tych, które są nieco mniej użyteczne. Poza tym wskazujemy na te elementy desantów morskich, które nie zostały przez autora omówione.

11

Postać emigranta: dosłownie i powieściowo

58%

Rosset F.

Pamiętnik Literacki

|

2021

|

vol. 112

|

issue 2

79-87

PL

Autor analizuje powody pojawienia się we francuszczyźnie słowa „émigré [emigrant]” i zmiany jego zakresu znaczeniowego. Pierwotnie emigrant to uciekinier z Francji ogarniętej rewolucyjną zawieruchą, najczęściej arystokrata. Z czasem leksem ten zaczął oznaczać człowieka zmuszonego opuścić swoją ojczyznę, poddaną przemocy militarnej i politycznej, obrońcę wolności, reprezentującego różne warstwy społeczne. Zmiana ta dokonała się przede wszystkim pod wpływem doświadczeń polskich z końca XVIII wieku – powstania kościuszkowskiego i rozbiorów. Perturbacjom leksykalnym towarzyszyła rewizja nastawienia Francuzów do Polski i Polaków. Przyciągała uwagę nie tylko dziwność ustroju i położenia, ale również poświęcenie, bohaterstwo, wysoka etyka, umiłowanie wolności. Kierunek zmian potwierdza francuska literatura powieściowa tego czasu.

EN

The author of the paper analyses the evidence for the appearance of the word émigré in the French language and the changes of its scope of meaning. Initially, this word referred to a person, mostly an aristocrat, who escaped from France in the times of the French Revolution. With time, the lexeme started to be used to name a person forced to leave their home country oppressed by a military and political force, a defender of freedom that represents various social strata. The change took place mainly as a result of the Polish experience of the end of the 18th century—the Kościuszko Uprising and partitions of Poland. The lexical perturbations were accompanied by a revision of the French people’s attitude towards Poland and Poles. The French attention was captured by weirdness of country system and geopolitical situation, but also by devotion, heroism, high ethics, and love for freedom. The direction of the changes is confirmed by the French novel writings of the times.

12

The agony of striving: A Profile of Jakub Frank in Andrzej Żuławski’s “Moliwda”

51%

Misztela P., Misztela P.

Ruch Literacki

|

2018

|

issue 5

Refine search results