Search results

1

TECHNICZNE PROBLEMY KONSTRUKCJI ŚCIAN SZKIELETOWYCH NA PRZYKŁADZIE ZABYTKOWEGO DOMU PODCIENIOWEGO W GDAŃSKU LIPCACH

100%

Zybała T.

Przestrzeń, Ekonomia, Społeczeństwo

|

2017

|

issue 11/I

49-60

PL

Opracowania dotyczące zabytkowych, żuławskich domów podcieniowych opisują głównie ich architekturę. Brak jednak prac poświęconych technicznym problemom tego typu budownictwa z obszaru Delty Wisły. Artykuł poświęcony jest problematyce remontu konserwatorskiego żuławskiego domu o konstrukcji ryglowej na przykładzie domu podcieniowego w Gdańsku Lipcach. We wstępie przedstawiona została historia oraz opis budynku wraz z charakterystyką jego konstrukcji. Część dalsza zawiera wariantową analizę statyczną ścian szkieletowych przy zastosowaniu różnych rodzajów wypełnienia (glina na szkielecie z wikliny, cegła ceramiczna pełna, cegła kratówka, bloczek z betonu komórkowego). Celem badania było uzyskanie odpowiedzi na pytanie, który rodzaj wypełnienia jest dla zabytku najkorzystniejszy ze względu na sposób pracy drewnianej konstrukcji. Przedstawiona analiza ma oprócz znaczenia poznawczego również aspekt praktyczny. Jak wiadomo, czynnikiem decydującym o wyborze danej technologii lub materiału jest bardzo często cena, toteż uzupełnieniem obliczeń są przybliżone kalkulacje kosztów materiałów wykorzystanych do wypełnienia konstrukcji szkieletowej, wykonane na podstawie danych zebranych przez autora. Artykuł przedstawia także informacje o obecnych możliwościach rynkowych wykonywania takich robót. Ponieważ remonty ścian szkieletowych stanowią jeden z podstawowych rodzajów prac w zabytkowych budynkach ,,fachwerkowych”, artykuł może stanowić materiał pomocniczym dla inwestorów, projektantów i wykonawców.

EN

The articles about historical arcaded houses from the Żuławy Region describe mainly their architectural issues. There are however no papers that tackle the technical problems of this type of buildings in the Vistula Delta area. The following article is devoted to the wooden lattice brick filled framework renovation on selected example – arcade house located in the city of Gdańsk. It includes its history, description of the building and characteristic of its construction. The further part of article contains static and strength analysis of stud wall with four different fills (clay, solid brick, chequer brick, cellular concrete block). The main purpose of the research was to find the best technical solution for filling in this type of wooden construction. The calculated analysis has also a practical application. One of the most important factor determining the choice of a particular technology or material is often the price. The following article shows the approximation of the costs of the materials used to construction of the wooden lattice brick filled framework. The estimation is based on the data collected by the author. The paper provides information on current building market opportunities. This type of construction works is one of a basic process in wooden lattice brick filled framework renovation. The article can be a helpful resource for investors, designers and contractors.

2

„Budowle służące zabawom przyjemnym a tem samem przy wodnej kuracji bardzo pożytecznym”. O drewnianych domach zdrojowych, teatrach i estradach w polskich uzdrowiskach w XIX i na początku XX wieku

100%

Ruszczyk G.

Biuletyn Historii Sztuki

|

2020

|

vol. 82

|

issue 4

601-640

EN

In order to meet the expectations of wealthy visitors, who did not only anticipate effective treatment, but also rich cultural and social attractions, spa owners and administrators had to provide different entertainment and fun. With this purpose in mind they would hold shows of theatre companies, concerts, balls, soirees, lectures, etc. Therefore the spa houses raised in resorts featured ball rooms, reading rooms, restaurants, cafes, gaming rooms. Also theatres were built, and stages for music shows were mounted in parks. The paper is dedicated to these very buildings that came from several selected spas considered to be Polish and raised in the territory of the Polish-Lithuanian Commonwealth. On the one hand they are the oldest spa resorts (from the first half of the 19th century), the largest and operating until this very day: Busko, Ciechocinek, Druskienniki (Druskininkai, t. Lithuania), Iwonicz, Krynica, Solec, Szczawnica, and Truskawiec (Truskavets, t. Ukraine), as well as newer ones on the other (from the second half of the 19th century), but well known and still operating today: Zakopane and Połąga (Palanga, t. Lithuania). The paper is focused on wooden structures, since it was them that until the early 20th century determined the architectural landscape of Polish spas. With the majority having been destroyed, they are known only from iconographic materials and descriptions.

PL

Właściciele i administratorzy uzdrowisk, aby sprostać wymaganiom stawianym przez zamożnych gości, którzy oczekiwali nie tylko skutecznej kuracji, ale również bogatej oferty kulturalnej i towarzyskiej, musieli zapewnić rozmaite rozrywki i atrakcje. W związku z tym organizowali występy zespołów teatralnych, koncerty, bale, spotkania, odczyty itp. Dlatego w uzdrowiskach powstawały domy zdrojowe mieszczące sale balowe, czytelnie, restauracje, kawiarnie, pokoje do gier. Budowano też teatry, a w parkach estrady muzyczne. Artykuł poświęcony jest właśnie tym budynkom, pochodzącym z kilku wybranych uzdrowisk uważanych za polskie, powstałych na terenie I Rzeczpospolitej. Są to uzdrowiska najstarsze (z 1. połowy XIX w.), największe i działające do dzisiaj: Busko, Ciechocinek, Druskienniki, Iwonicz, Krynica, Solec, Szczawnica i Truskawiec oraz młodsze (z 2. połowy XIX w.), ale znane i nadal funkcjonujące – Zakopane i Połąga. Tematem są budynki drewniane, ponieważ to one do początków XX w. decydowały o krajobrazie architektonicznym polskich uzdrowisk. Większość z nich uległa zniszczeniu, znane są jedynie z materiałów ikonograficznych i opisów.

3

Podziwiać i chronić. Wysiłki konserwatorów, publicystów i artystów na rzecz zachowania architektury wernakularnej Krzemieńca

100%

Cyniak P.

Ochrona Zabytków

|

2019

|

issue 1

9-34

PL

W okresie dwudziestolecia międzywojennego można zaobserwować wzrost zainteresowania architekturą drewnianą Krzemieńca. Stanowiła ona wówczas nie tylko istotny temat poruszany w tekstach wspomnie¬niowych i publicystycznych, ale równocześnie jeden z kluczowych mo¬tywów pojawiających się w malarskich i graficznych przedstawieniach wołyńskiego miasteczka. Zachwytom literatów, publicystów i plastyków towarzyszyła także coraz bardziej pogłębiona refleksja nad kierunkami ochrony drewnianego dziedzictwa. Historyczne centrum Krzemieńca uznano za rezerwat konserwatorski. Na łamach „Życia Krzemienieckie¬go” rozgorzała dyskusja nad postulowanymi metodami i skalą profesjo¬nalnej ochrony konserwatorskiej zabytkowego centrum miejscowości, czego wyrazem są teksty publicystyczne analizowane w niniejszym arty¬kule. Lokalni społecznicy, dostrzegając świadectwa degradacji krzemie¬nieckiego pejzażu architektonicznego, podejmowali próby uwrażliwienia mieszkańców na estetyczne walory tradycyjnej zabudowy. W 1937 r. Krzemieniec odwiedził Generalny Konserwator Zabytków – Wilhelm Ka¬rol Henneberg. Wizyta ta zaowocowała podpisaniem czteropunktowego programu konserwatorskiego zabytkowej dzielnicy miasteczka. Nie po¬przestano jedynie na sformułowaniu urzędowych wytycznych. W okresie międzywojennym – dzięki funduszom publicznym – w miasteczku pro¬wadzono prace konserwatorskie, obejmujące zarówno zabytki architek¬tury monumentalnej, jak i wybrane domy mieszczańskie. Krzemieniecka akcja konserwatorska została w brutalny sposób przerwana we wrześniu 1939 r. W czasie II wojny światowej omawiany zespół architektury drew¬nianej zniknął z powierzchni ziemi. Świadectwem jego istnienia są już tylko międzywojenne fotografie, teksty publicystyczne i prace plastyczne.

EN

During the interwar period there was a growing interest in the wooden architecture of Krzemieniec. At that time, it was not only an important issue discussed in memoirs and journalistic texts, but also one of the key motifs appearing in the paintings and graphic representations of the Volhynia town. The admiration of writers, publicists and artists was also accompanied by a deeper reflection on the directions of protec¬tion of the wooden heritage. The historical centre of Krzemieniec was declared a conservation reserve. In “Życie Krzemienieckie” magazine there was a discussion on the postulated methods and scale of profes¬sional conservation protection of the historic centre of the town, which is reflected in the journalistic texts analysed in this article. Recogniz¬ing the evidence of the degradation of the architectural landscape of Krzemieniec, local community activists made attempts to sensitize the residents to the aesthetic values of traditional architecture. In 1937 Krzemieniec was visited by Wilhelm Karol Henneberg, the General Monuments Inspector. This visit resulted in the signing of a four-point conservation programme for the historic district of the town. It was not confined to the formulation of official guidelines. In the interwar period, on the basis of public funds, monument protection works were carried out in the town, including both monumental architecture and selected burgher houses. The monument protection action in Krzemieniec was brutally interrupted in September 1939. During World War II, the dis¬cussed wooden architecture complex disappeared from the surface of the earth. The only evidence of its existence are interwar photographs, journalistic texts and art works.

4

PROBLEMATYKA WYBORU OBIEKTÓW DO ANALIZY GEOMETRYCZNO-WYTRZYMAŁOŚCIOWEJ HISTORYCZNYCH POŁĄCZEŃ CIESIELSKICH

100%

Zybała T.

Przestrzeń, Ekonomia, Społeczeństwo

|

2018

|

issue 14/II

159-177

PL

Pierwszym etapem prac naukowych w zakresie architektury jest ustalenie pola badawczego, czyli grupy obiektów, która będzie podstawą do dalszych analiz i opracowań. Jego wybór musi być uzasadniony. Polega na przyjęciu odpowiednich kryteriów doboru obiektów. Niniejsza praca opisuje szczegółowo kolejne etapy zadania. Artykuł jest poświęcony selekcji budowli drewnianych, dokonanej w celu przeprowadzenia analizy historycznych połączeń ciesielskich ścian wieńcowych. Celem pracy było wyznaczenie pola badawczego. Analizowaną szczegółowo grupę obiektów stanowiły zabytkowe cerkwie Podkarpacia. We wstępie pracy przybliżono problematykę i charakter badań. W dalszej części artykułu szczegółowo zaprezentowano kryteria selekcji obiektów. Pierwszym etapem pracy był wybór grupy budynków, następnie należało wyznaczyć zakres terytorialny ich występowania. Jeżeli to zasadne, tak jak w przypadku przeprowadzonej analizy, grupę obiektów można było zawęzić do zabytków. Ważnym czynnikiem był także brak odeskowania ścian, co umożliwiało pomiar geometrii i wilgotności konstrukcji złączy ciesielskich. Kolejnym kryterium było wyznaczenie przedziału czasowego i wieku wytypowanych drewnianych cerkwi. Najważniejszym czynnikiem dla badacza, determinującym wybranie danej świątyni do badań terenowych był autentyzm konstrukcji ścian wieńcowych. Stwierdzono to wstępnie na podstawie kwerendy archiwalno-bibliotecznej dostępnych zasobów. Ostatnim etapem było przeprowadzenie wizji lokalnych i uzyskanie zgody na badania wytypowanych świątyń. W trakcie selekcji zabytków, ważnym elementem całego procesu był kontakt z pracownikami instytucji i organów administracji publicznej, odpowiedzialnych za ochronę i kontrolę zabytków. Finalnie jako zespół obiektów do planowanych badań wybrano grupę cerkwi, w których można wykonać badania nieniszczące, widocznych, autentycznych, historycznych złączy ciesielskich. Ze 118 zabytkowych cerkwi polskiego Podkarpacia wybrano cztery świątynie do badań terenowych w Cewkowie, Chotylubiu, Prusiu i Wólce Żmijowskiej.

EN

Many scientists conduct research related to architecture. The first stage is to establish a research field. It is a group of objects that will be the basis for their further analyses. The selection must be prepared correctly, using appropriate criterias. The article is devoted to the selection of wooden structures, to provide an analysis of historical carpentry joints. The purpose of the article is to determine the research field. The historical Greek Catholic churches of Polish Subcarpathia are analysed in this paper. The introduction of the work presents the problem and nature of the research. In the next part of the article, criteria for objects selection are presented in detail. The first stage of the work is the choice of buildings group and its territorial range. In some cases, it might be analysed only historical monuments. The lack of siding is an important factor. It allows to measure the geometry and humidity of the structure. The most important factor for researchers is the authenticity of walls construction. It was determined on archival and library query. The final stage is to conduct local visions and obtain permission for research. An important element of the work is a contact with employees of institutions and public administration responsible for the protection and control of the monuments. Final list of historical churches, where it is possible to provide research consists of four temples in Cewków, Chotylub, Prusie, Wólka Żmijowska. A non-destructive testing of visible, authentic historic carpentry joints might be performed in this objects.

5

The exhibition “Village and Small Town” and the “Borderland Town” in Biłgoraj. Rescuing memory or falsifying the history of an image of a Polish traditional landscape

100%

Tejszerska A.

Architectus

|

2021

|

issue 1(65)

39-48

EN

The aim of the article is the presentation and critical assessment of a development called “The town on the trail of cultures” or “Borderland Town” currently created in Biłgoraj. The main subject of the research is a contemporary composition, which is a free interpretation of historical architecture, in many respects far from factual credibility, but aspiring to be a tourist and cultural destination. The idea of building these houses and commercial properties was to replicate the traditional wooden small-town architecture of the region. Alongside them, of great interest to tourists, are replicas or copies of historic public buildings and places of worship, characteristic of the ethnic diversity of the eastern areas of the First and Second Polish Republic. The emerging district was evaluated in the context of the role of architecture in building local and national identity and the danger, from an educational point of view, of falsifying history. The architectural form and urban layout of the project, as well as its ideational premises was analysed. Special attention was paid to the noble objectives that accompanied the creation of the complex, and their convergence with the intentions of the architects who a century ago shaped the forms of the Polish national style. At the same time, the negative consequences of creating a peculiar hybrid of a historicizing but still contemporary composition and a kind of open-air museum, which should be characterized by reliable compliance with the facts, were shown. This type of procedure has led to creating an illusion of an authentic historic settlement, its falsification and popularisation of a distorted image of an historic town. The work was based on in-situ studies as well as analyses of archival illustrations and textual material and research into the authentic, historical architecture of the region, which was to serve as a model for the designed complex.

PL

Celem artykułu jest prezentacja i wieloaspektowa, krytyczna ocena realizowanej obecnie w Biłgoraju inwestycji określanej mianem „miasteczka na szlaku kultur” bądź „miasteczka kresowego”. Przedmiotowe założenie to współczesna kompozycja stanowiąca wolną interpretację zabudowy historycznej, pod wieloma względami daleka od faktograficznej wiarygodności, a pretendująca do roli destynacji turystyczno-kulturowej. Mieszkaniowo-usługowe założenie, nawiązujące zewnętrzną formą do tradycyjnej drewnianej małomiasteczkowej architektury regionu, uzupełniane jest – stanowiącymi atrakcje turystyczne – replikami bądź kopiami historycznych obiektów użyteczności publicznej i kultu, charakterystycznych dla etnicznego bogactwa wschodnich obszarów I i II Rzeczypospolitej. Powstający kompleks oceniono zarówno w kontekście roli architektury w budowaniu tożsamości lokalnej i narodowej, jak i niebezpieczeństwa zafałszowania historii na płaszczyźnie edukacyjnej. Analizie poddano formę architektoniczną, układ urbanistyczny i ideowe przesłanki założenia. Zwrócono uwagę na szczytne cele towarzyszące powstaniu kompleksu i ich zbieżność z zamierzeniami architektów kształtujących przed stu laty formy polskiego stylu narodowego. Jednocześnie wykazano negatywne konsekwencje kształtowania swoistej hybrydy historyzującej, ale współczesnej kompozycji z rodzajem skansenu, który powinna cechować rzetelna zgodność z faktografią. Tego typu zabieg doprowadził do stworzenia iluzji autentycznej zabytkowej osady, falsyfikacji oraz popularyzacji zniekształconego obrazu historycznego miasta. Poza analizą in situ, w pracy wykorzystano archiwalny materiał ilustracyjny i tekstowy oraz wyniki badań autentycznej historycznej zabudowy regionu, która stanowić miała wzorzec projektowanego założenia.

6

Sakralna architektura drewniana na terenach przygranicznych Zaolzia

100%

Cader S.

Polonia Journal

|

2018

|

issue 7

11-29

PL

Zaolzie to specyficzny teren zamieszkiwany przez mniejszość polską. Polacy znaleźli się na obszarze Republiki Czeskiej nie w wyniku migracji, ale z powodu administracyjnego przesunięcia granic. Poddawani przez lata bohemizacji, teraz cieszą się swobodą w posługiwaniu się językiem polskim, kultywowaniem tradycji oraz pielęgnowaniem swojej tożsamości religijnej. Świadectwem przywiązania do polskości oraz katolicyzmu są kościoły, zwłaszcza te z XVIII i XIX wieku, o które Polacy dbają ze szczególną troską.

EN

Zaolzie is a specific area inhabited by the Polish minority. The Poles found themselves in the territory of the Czech Republic, not as a result of migration, but because of the administrative shift of borders. Subjected to years of bohemization, they now enjoy the ease of using Polish language, cultivating tradition and nurturing their religious identity. Testimony of attachment to Polishness and Catholicism are churches, especially those from the eighteenth and nineteenth centuries, for which Poles care with special care.

7

Design priorities on the example of the modernization of Abram Gurewicz Health Resort in Otwock

100%

Mycielski K., Trzupek T.

Architectus

|

2021

|

issue 3 (67)

81-92

PL

Celem autorów artykułu jest przedstawienie Uzdrowiska Abrama Gurewicza w Otwocku jako nietypowego i unikatowego przykładu architektury nadświdrzańskiej. Kolejnym celem jest przewartościowanie koncepcji dekoracji jako konstytutywnego czynnika architektury nadświdrzańskiej przy wykorzystaniu teorii Monestirolego dotyczących ornamentu i dekoracji. Analiza budynku Gurewicza na tle innych budowli architektury nadświdrzańskiej pokazuje, że omawiany zabytek jest specyficzną wersją charakterystycznej kompozycji form. Autorzy artykułu ukazali także procesy przebudowy uzdrowiska w kontekście sytuacji tego obiektu w 2015 r. Przedstawione zostały priorytety projektowe modernizacji opartej na zachowaniu trzech tożsamości: funkcji, formy i materiału.

EN

The purpose of the paper is to present Abram Gurewicz Health Resort in Otwock as a non-typical but also unique example of the Nadświdrzańska architecture. The next aim is to reevaluate the concept of decoration as the constitutive factor of the Nadświdrzańska architecture, using Monestiroli's theories regarding ornament and decoration. A comparative analysis of the Gurewicz building against the background of other buildings of the Nadświdrzańska architecture shows that the discussed building is a specific version of a characteristic composition of forms. Another goal is to show the processes behind the reconstruction of the Health Resort in the context of the situation of that object in 2015 in order to finally carry out design priorities behind the modernization based on the preservation of three identities: function, form and material.

8

Przestrzeń kulturowa powiatu sanockiego i możliwość jej wykorzystania w turystyce wiejskiej

100%

Pisarek M., Gargała-Polar M.

Zagadnienia Doradztwa Rolniczego

|

2019

|

issue 4 (98)

68-83

PL

Atrakcyjność turystyczna każdego regionu, w tym powiatu sanockiego jest w sposób ścisły związana z jego dziedzictwem kulturowym. W artykule na podstawie przeglądu dostępnych, wtórnych materiałów źródłowych, przedstawiono potencjał turystyki kulturowej powiatu sanockiego oraz najważniejsze i najnowsze atrakcje turystyczne związane z tego typu turystyką. Wśród zabytków dominują obiekty architektury drewnianej, w tym budownictwo sakralne. Obiekty te udostępniane są do zwiedzania turystom na szlakach i w skansenie. W celu wzmocnienia atrakcyjności, w powiecie tworzone są nowe produkty turystyki kulturowej, jak drewniany Rynek Galicyjski, wieża widokowa na ruinach klasztoru i ogród przyklasztorny, Galeria Beksińskiego, Droga Krzyżowa „Nowego Życia”, Szlak Historycznych Receptur. Atrakcję turystyczną stanowią imprezy kulturalne oraz kulinaria regionalne, w tym nawiązujące do ludności łemkowskiej. W powiecie sanockim baza noclegowa oparta jest na obiektach niehotelarskich, np. pokojach gościnnych.

EN

The tourist attractiveness of each region, including the Sanok poviat, is closely related to its cultural heritage. The article, based on a review of available secondary source materials, presents the potential of cultural tourism in the Sanok poviat and the most important and recent tourist attractions related to this type of tourism. The monuments are dominated by wooden architecture objects, including religious buildings. These facilities are open to tourists on the trails and in the open-air museum. In order to strengthen the attractiveness, new cultural tourism products are being created in the poviat, such as the wooden Galician Market, observation tower on the ruins of the monastery and the monastery garden, Beksinski Gallery, Way of the Cross “New Life”, the Trail of Historic Recipes. Tourist attractions are cultural events and regional cuisine, including those referring to the Lemko population. The accommodation base of the Sanok poviat is based on guest rooms.

9

Przekształcenia dawnej cerkwi greckokatolickiej w Hannie w świetle badań architektonicznych i dendrochronologicznych

80%

Warchoł M.

Ochrona Zabytków

|

2020

|

issue 1

79-104

PL

Celem opracowania jest przedstawienie wyników przeprowadzonych w 2018 r. badań architektonicznych kościoła pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Hannie, dawnej cerkwi greckokatolickiej. Z uwagi na brak jednoznacznie określonej chronologii świątyni, głównym celem badań było dokonanie rozwarstwienia chronologicznego poszczególnych części zabytku oraz jednoznaczne określenie czasu ich wzniesienia i zakresu ewentualnych przekształceń. W tym celu analizę architektoniczną obiektu uzupełniono o badania dendrochronologiczne drewna konstrukcji ścian i dachów, dające możliwość precyzyjnego określenia daty ścięcia drzew, z których zostały wzniesione poszczególne części cerkwi. W wyniku przeprowadzonych badań i analiz ustalono, że świątynia wznoszona była w kilku fazach budowlanych od XVIII do XX stulecia. Pierwsza struktura cerkwi hanieńskiej wzniesiona została w latach 1739-1740, kolejne przekształcenia nastąpiły w 1747 r., kiedy dostawiono drewnianą kaplicę, oraz w latach 1764-1765, gdy cerkiew powiększono o część zachodnią mieszczącą babiniec wraz z przedsionkiem oraz nadbudowano z celu wyrównania korony zrębu ścian nowych i starych części. Cerkiew uzyskała wtedy kształt zbliżony do obecnego. W XIX w. dokonywano jedynie niezbędnych remontów, szczególnie w zakresie wieżyczek i przekrycia dachów i ścian, oraz przekształcano dobudówki przy sanktuarium, które ostateczną formę uzyskały dopiero w 1. połowie XX wieku.

EN

The purpose of the study is to report the results of architectural research conducted in 2018 in Saints Peter and Paul the Apostles Church in Hanna, a former Greek Catholic temple. Since a clear chronology of the temple is missing, the main purpose of the studies was to perform chronological stratification of the individual sections of the historic monument and to clearly date the erection of the temple and determine the scope of its transformations. For this purpose, the architectural analysis of the site was supplemented with dendrochronological studies of the wooden wall and roof structures with a view to precisely determining the time of sourcing the trees used for the construction of particular sections of the church. The performed studies and analysis showed that the temple had been erected over several construction phases from the 18th through the 20th century. The first structure of the Hanna church was built in the years 1739-1740; subsequent additions and transformations occurred in 1747 (a wooden chapel was added) and in the years 1764-1765 when the church was enlarged by the western part housing the women’s section and the vestibule; it was also extended upwards to level the top of the wall framework of the new and old parts. At that time, the church was given its present-day shape. In the 19th century, only necessary renovations were carried out, especially in the turrets, roofs and walls. Also, the annexes to the sanctuary were transformed, however, its current shape goes back to no earlier than the early 20th century.

10

Monaster Świętej Trójcy w Markowie pod Witebskiem

80%

Boberska M., Boberski W.

Biuletyn Historii Sztuki

|

2021

|

vol. 83

|

issue 4

947-988

EN

A monograph study on the Orthodox Monastery of the Holy Trinity at Markowo near Witebsk (Vitebsk) is presented. It shows the Monastery’s history as seen against religious conflicts between the followers of the Orthodox and Uniate Churches in the 17th cand 18th centuries, the conflicts particularly vivid in Witebsk where the memory of the assassination of Archbishop Jozafat Kuncewicz (1623) made the restitution of the Orthodox Church a sensitive issue. The Ogiński family were the founders and benefactors of the Markowo Monastery in the 17th century. In harmony with the Eastern monastic tradition, the complex of buildings grouped around a courtyard created an almost self-sufficient ‘separate town’. It was composed of the following: two Orthodox churches: the wooden one of the Holy Trinity (after 1685-1690), richly furnished, and the brick one of the Intercession of the Theotokos (1754-1755), together with monastery buildings. Additionally, two wooden Orthodox churches belonged to the Monastery: the cemetery one of St Nicholas and of St Praxedes (both ca 1730).

PL

Artykuł jest monograficznym opracowaniem monasteru Świętej Trójcy w Markowie pod Witebskiem. Przedstawia jego dzieje na tle konfliktów religijnych między wyznawcami prawosławia a unitami w XVII i XVIII w., szczególnie żywych w Witebsku, w którym pamięć o zabójstwie abp Jozafata Kuncewicza (1623) czyniła z restytucji prawosławia kwestię bardzo drażliwą. Fundatorami i dobroczyńcami markowskiego monasteru w XVII w. była rodzina Ogińskich. Zgodnie ze wschodnią tradycją monastyczną, zespół budowli skupionych wokół dziedzińca tworzył niemal samowystarczalne „osobne miasto”. Składały się nań: dwie cerkwie: drewniana Świętej Trójcy (po 1685-1690) o bogatym wyposażeniu i murowana pw. Pokrowy [Opieki Najświętszej Marii Panny] (1754-1755) oraz zabudowania klasztorne. Do monasteru należały jeszcze dwie drewniane cerkwie stojące poza jego murami cmentarna św. Mikołaja i św. Praksedy (obie ok. 1730 r.).

11

Jasina – cerkiew Strukowska z Listy UNESCO na tle innych świątyń huculskich

80%

Witkowski W.

Ochrona Zabytków

|

2015

|

issue 2

7-39

EN

In 2013, the tserkva dedicated to the Ascension, and traditionally called the Strukivska tserkva, in Yasinia, in the district of Rakhiv, in the Transcarpathian area, in the Hutsul Lands, was inscribed on the UNESCO World Heritage List, together with fifteen other wooden tserkvas in Polish and Ukrainian Carpathian region. Due to his long-lasting supervision over inventory measurements of the Hutsul folk architecture and wooden sacred architecture in the Hutsul Lands and in the Pokuttya region, the author makes a detailed presentation of this temple, which is known in Poland mainly in tourist and sightseeing circles, and compares it with other Hutsul tserkvas with similar plan characteristics. The article contains presentation of the history of this tserkva, which was built in 1824. Its traditional name is supposed to originate from the surname of a Hutsul shepherd, Ivan Struk, who probably founded it as a votive offering for a miraculous rescue of a flock of sheep in winter, which is a theme of a legend that is popular in this part of the Hutsul Lands. On the basis of the field studies that – among others – resulted in making measurement documentation by architecture students from the Lodz University of Technology, under the supervision of the author, there are discussed characteristics of the log construction, with consideration given to the use of squared timber, corners with dovetail joints and cut endings of logs, which is common among others in wooden sacred architecture in the Transcarpathian area, but more seldom in the Galician Hutsul Lands. The temple has no choir gallery over the vestibule for women, which is atypical in Hutsul tserkvas, yet here it is a result of very small sizes of the object. In the tserkva there has been preserved a valuable baroque iconostasis, unfortunately with icons that have been painted on the former paintings recently. A high artistic value is represented by a few other elements of the decor: single icons, processional crosses and banners. Another interesting element is a severe decoration of wooden construction arches at the junction of nave square and side arms, with the characteristic wooden volutes, which is unique for the Hutsul Lands but known for example in the Podhale region. It is one of the two tserkvas of the Hutsul type situated on the South of the Carpathian arch. Other wooden tserkvas in this area belong to totally different types of spatial forms, which are not related to the Hutsul Lands. Due to its plan and shape the one-dome Strukivska tserkva may be classified to the group of a dozen or so recognised wooden temples mainly from the Galician Hutsul Lands and the Pokuttya region that are based on a spatial pattern of a central building on the Greek cross plan, which is composed of five squares, with the middle one being bigger than the remaining ones. This group may comprise both elder (the end of the 18th c. – the beginning of the 19th c.) traditional one-dome Hutsul tserkvas, such as: Deliatyn (1785, extended in 1894, 1902, 1911- -1912), Velyka Kam’yanka (1794), Zelena, the district of Nadvirna (1796, later extended), Zhabye Slupeyka (about 1800, extended in 1850, does not exist), Dora (1823, extended in 1844), Lojeva (1835), Bili Oslavy (called the lower one, 1835), and fivedome objects from the 2nd half of the 19th c.: Tlumachyk (1852, does not exist), Knyazhdvir (1864, does not exist), and Havrylivka (1862, not examined by the author yet), and also the threedome tserkva in Hvizdets (1855), in which the side arms are narrower (rectangular, not square). Whereas, three temples from the parish of Mykulychyn, designed by professionals: Mykulychyn (1868, designed by the architect J. Czajkowski), Tatariv (1912, designed by the architect Franciszek Mączyński from Cracow, polychromes made by the painter Karol Maszkowski, also from Cracow) and Polyanytsya Popovichivska (1912, does not exist), the so called new tserkva in Vorokhta (the 30s of the 20th c.), the tserkva in Zarichchya (1943, designed by the architect Lev Levyns’kyi), are creative interpretations of the original pattern. The two latter ones may be classified simultaneously to a large group of tserkvas in the national Ukrainian style. Similar characteristics are probably to be found in the tserkva in Tysmyenichany (1865), not examined by the author yet. A few tserkvas were extended from the classic three-part plan to the ‘cross’ plan with an enlarged nave square by means of adding side arms; for example: Krasne, the district of Rozhniativ, earlier the county of Kalush (about 1840, extended, 1899 rebuilt) and Chornyi Potik, (the 19th c?). The Strukivska tserkva is decidedly the smallest one in the discussed group (side of the nave log construction is about 5 metres long), which may be explained by the fact that it was a private, peasant foundation. Tserkvas that belong to the pattern described above are situated in a quite compact group in a relatively small geographical area, which may be basically associated mainly with the upper Pruth valley from Vorokhta to Zabolotiv. Some of them are located by roadsides that lead to major tracts or to the Pruth valley. The river and trade routes at its banks contributed to spreading of the pattern, yet it did not spread beyond these tracts. Maybe, in the course of some further studies in the areas of Pokuttya, at the North of the Pruth river, which have been less explored yet, it will happen to find some other examples of objects with the same original plan. The pattern of the tserkva at the Greek cross plan with enlarged nave square was present (though very rare) not only in other regions of former Galicia, but also in Northern, middle, and Eastern lands of Ukraine. However, tserkvas of this type did not exist in a compact group in such a small area as in the discussed region of the Hutsul Lands and Pokuttya. Due to its morphology the group described as the cruciform tserkvas with enlarged nave square presents a set that may be distinguished from the remaining types of wooden temples in the Hutsul Lands and Pokuttya, and may be referred to as Western or – to be more precise – North-Western type the Hutsul wooden tserkva with two variants and older and younger variations. It is not only the fact of identical scheme of groundfloor plan and similar sizes that is significant here, but also the time when the temples were built (the end of the 18th c. – the beginning of the 2nd half of the 19th c.). An additional fact that in this area there were built a few other tserkvas the forms of which present an interpretation of the original pattern indicates that the pattern was so marked in the described area that it was also observed by professionals, who as early as in the 2nd half of the 19th c. and the beginning of the 20th c. wanted to respect consciously the local building traditions, which presented an inspiration for them. The Strukivska tserkva in Yasinia constitutes a very important element in this interesting group of temples. It is an ‘import’ of the pattern of ‘cruciform’ tserkva from the Galician Hutsul Lands to the Transcarpathians. It was built at the same time when the model of ‘cruciform’ tserkvas with enlarged nave square was spreading to the North from the main Carpathian arch. It represents a high level of building technique, with some distinct features that were characteristic of the area. It has been preserved in a relatively pure form, not ‘spoiled’ (as some other Hutsul tserkvas) with extending, rebuilding, or changing materials for covering walls and roofs. At present, it does not demand any important conservatory works. The inscription of this tserkva on the UNESCO World Heritage List seems thoroughly justified. In the group of eight Ukrainian wooden tserkvas that are inscribed on the List, as many as two come from the Hutsul Lands and Pokuttya, which is a clear evidence for the role of this region for the Ukrainian culture. Translated by Joanna Witkowska

12

Józef Pieniążek. Piewca rodzimego krajobrazu

80%

Marcinek R.

Ochrona Zabytków

|

2018

|

issue 1

167-194

PL

Józef Pieniążek (1888-1953), malarz i grafik, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w swej twórczości skupił się na dokumentowaniu zabytków i elementów ludowej kultury materialnej. Uczeń Leona Wyczółkowskiego, związany ze swym mistrzem przez całe życie, nie podążał za modnymi nurtami w sztuce, nigdy nie stał się – bo też się o to nie starał – modny. Ale dla konserwatorów zabytków, etnografów, badaczy krajobrazu kulturowego jego twórczość jest ważna. Pozostawił po sobie wiele udanych grafik (część zebrał w teki), wielką liczbę rysunków i akwareli. Na przełomie lat 20. i 30., z inspiracji Wyczółkowskiego, zainteresował się kulturą ludową. Zaczął utrwalać relikty dawnego stroju, zabytki tradycyjnej sztuki i architektury, często ukazywane na tle czystego jeszcze krajobrazu. Z profesorską skrupulatnością starał się wysublimować z powszechnego w jego czasach zasobu architektury ludowej obiekty najcenniejsze. W trakcie krajoznawczych wędrówek włożył dużo pracy w dokumentację regionalnych strojów, ginących zawodów, portretowanie ludzi. W 1937 r. opublikował we Lwowie tekę 40 barwnych kompozycji ukazujących stroje i typy górali, zabytki budownictwa, kultury i sztuki kościelnej i ludowej z rejonu Podhala, Orawy, Spiszu, Żywiecczyzny, Pienin, Sądecczyzny. W latach 1925-1938 uczestniczył w życiu artystycznym, brał udział w licznych wystawach, salonach i pokazach. Był aktywnym członkiem m.in. Związku Polskich Artystów Grafików.

EN

Józef Pieniążek (1888-1953) – painter and graphic artist, graduate of the Academy of Fine Arts in Cracow; in his work, he focused on documenting monuments and elements of folk material culture. Student of Leon Wyczółkowski, associated with his master throughout his life, did not follow fads in the art, he also never became – because he did not try too much – fashionable. However, for conservators of monuments, ethnographers, and cultural landscape researchers, his work is important. He left many good graphics (part of them compiled in portfolios), a large number of drawings and watercolours. In late 1920s and early 1930s, he became interested, inspired by Wyczółkowski, in folk culture. He began to perpetuate the relics of the old dress, the monuments of traditional art and architecture, often shown against the background of a clear landscape. With academic preciseness, he tried to sublimate the most valuable objects from the resource of folk architecture common in his times. During his sightseeing trips, he put a lot of effort into documenting regional costumes, disappearing professions, portraying people. In 1937 in Lviv, he published a portfolio of 40 colourful compositions featuring costumes and types of highlanders, architectural monuments, folk and sacral art and culture from the regions of Podhale, Orava, Spisz, Żywiec, Pieniny, Sądecczyzna. In 1925-1938 he participated in artistic life, took part in numerous exhibitions, salons and shows. He was an active member of the Polish Graphic Artists Association and other organisations.

13

Kaplica św. Małgorzaty w Krakowie- stan badań

71%

Jasińska D.

Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce

|

2017

|

vol. 128

155-185

PL

Kaplica św. Małgorzaty na Zwierzyńcu jest jedną z nielicznych świątyń drewnianych zachowanych na terenie Krakowa, a ponadto wyróżnia się oktogonalnym kształtem, rzadko spotykanym w budowlach drewnianych. Mimo tego nie doczekała się dotąd wnikliwej monografii historycznej, uwzględniającej okoliczności jej budowy, późniejsze losy, a także wyjaśnienie kwestii jej funkcji i powiązanej z nią wymowy ideowej. Przynajmniej od końca XVI wieku była miejscem silnego kultu św. Małgorzaty, żyjącej na przełomie III i IV wieku w Antiochii Pizydyjskiej. Wierni nawiedzający ją w dniu patronalnym św. Małgorzaty mogli uzyskać odpust zupełny (nadany przez papieża Innocentego XIII, Benedykta XIV, Piusa VI). Kaplica jest jedynym przykładem świątyni pod tym wezwaniem, na terenie Małopolski, nawiązującej swym kształtem do katedry w Montefiascone, będącej już od wczesnego średniowiecza głównym miejscem kultu świętej Małgorzaty. Montefiascone była znana polskim pielgrzymom gdyż położona jest przy głównym szlaku podróżnym prowadzącym z Polski do Rzymu, ponadto w bliskim sąsiedztwie miejscowości Bolsena, powszechnie znanej i nawiedzanej przez pielgrzymów od XII wieku ze względu na cud Eucharystyczny który miał miejsce w 1263 roku, oraz przy Via Francigena, jednym z najdłuższych europejskich szlaków pielgrzymkowych prowadzącym z Canterbury w Anglii do grobu św. Piotra w Rzymie. Dodatkowo tradycja klasztorna wiąże kaplicę z pochówkami epidemicznymi. Z zachowanych zapisków wizytacyjnych biskupów krakowskich wynika, że już pod koniec XVI wieku stała pośrodku cmentarza. Odwołując się do Instructiones fabricae et supellectilos ecclesiasticae Karola Boromeusza oraz przedsięwzięć budowlanych tego hierarchy, jak i innych przykładów świątyń centralnych wznoszonych na cmentarzach Europy Środkowej w XVII, tak jak kaplica p.w. św. Archanioła Gabriela na cmentarzu św. Sebastiana w Salzburgu wzniesiona z fundacji tamtejszego arcybiskupa Wolfa Dietricha von Raitenaua, można również powiązać ją z pełnioną przez nią funkcją kaplicy cmentarnej. Usytuowanie na wzgórzu nad miastem a także na trasie procesji pasyjnych organi-zowanych przez Bractwo Męki Pańskiej czyni z niej swoisty odpowiednik Świątyni Grobu Bożego wznoszącej się nad Jerozolimą. Obecność w takiej przestrzeni sakralnej budowli przypominjącej Grób Boży była by wręcz naturalna a naśladowanie w kaplicy cmentarnej budynku oznaczającego miejsca zmartwychwstania Chrystusa niesie oczywiste i ważkie przesłanie.

EN

St. Margaret’s Chapel in Zwierzyniec is one of the few wooden churches remaining in Cracow. It is characterised by an octagonal shape, rarely seen in church buildings. In spite of these facts there is no detailed historical monograph taking into consideration the circumstances of the chapel’s construction, its further history and the explanation of its function and ideological significance connected with it. At least since the end of the 16th century the chapel was a place of an active cult of St. Margaret, who lived at the turn of the 3rd and 4th century in Pisidian Antioch. Worshippers visiting on patron day of St. Margaret could obtain full pardon (granted by pope Innocent XIII, Benedict XIV, Pius VI). The chapel is the only example of a church under this patronage in the Little Poland region architecturally based upon the Montefiascone Cathedral, which had been the central place of St. Margaret’s cult since early Middle Ages. Montefiascone was known to Polish pilgrims as it lies next to the main traveling route from Poland to Rome and neighbours Bolsena, a town commonly known and visited by pilgrims since the 13th century, because of an Eucharistic miracle, which had taken place in 1263. It also lies by Via Francigena, one of the longest European pilgrim routes from Canterbury in England to the grave of St. Peter in Rome. Additionally, the monastic tradition connects the chapel with epidemic burials. The remaining visitation records of Cracow bishops prove that already at the end of the 16th century, the chapel stood in the centre of a cemetery. Its function of a cemetery chapel can be determined by reference to Instructiones fabricae et supellectilos ecclesiasticae of Charles Borromeo and his building initiatives, as well as other examples of central churches built at the cemeteries of Middle Europe in the 17th century, such as St. Archangel Gabriel’s Chapel at St. Sebastian’s Cemetery in Salzburg, founded by Archbishop Wolf Dietrich von Raitenau. The chapel’s location on a hill above the town and on the route of Passion processions organised by The Brotherhood of the Passion makes it a counterpart of the Basilica of the Holy Sepulcher above Jerusalem. Presence of a building resembling the Holy Sepul-cher in sacral space would be natural and the cemetery chapel’s resemblance to the place of Christ’s Resurrection carries a self-evident and important message.

Refine search results

TECHNICZNE PROBLEMY KONSTRUKCJI ŚCIAN SZKIELETOWYCH NA PRZYKŁADZIE ZABYTKOWEGO DOMU PODCIENIOWEGO W GDAŃSKU LIPCACH

„Budowle służące zabawom przyjemnym a tem samem przy wodnej kuracji bardzo pożytecznym”. O drewnianych domach zdrojowych, teatrach i estradach w polskich uzdrowiskach w XIX i na początku XX wieku

Podziwiać i chronić. Wysiłki konserwatorów, publicystów i artystów na rzecz zachowania architektury wernakularnej Krzemieńca

PROBLEMATYKA WYBORU OBIEKTÓW DO ANALIZY GEOMETRYCZNO-WYTRZYMAŁOŚCIOWEJ HISTORYCZNYCH POŁĄCZEŃ CIESIELSKICH

The exhibition “Village and Small Town” and the “Borderland Town” in Biłgoraj. Rescuing memory or falsifying the history of an image of a Polish traditional landscape

Sakralna architektura drewniana na terenach przygranicznych Zaolzia

Design priorities on the example of the modernization of Abram Gurewicz Health Resort in Otwock

Przestrzeń kulturowa powiatu sanockiego i możliwość jej wykorzystania w turystyce wiejskiej

Przekształcenia dawnej cerkwi greckokatolickiej w Hannie w świetle badań architektonicznych i dendrochronologicznych

Monaster Świętej Trójcy w Markowie pod Witebskiem

Jasina – cerkiew Strukowska z Listy UNESCO na tle innych świątyń huculskich

Józef Pieniążek. Piewca rodzimego krajobrazu

Kaplica św. Małgorzaty w Krakowie- stan badań