Search results

1

Datowanie drewna metodą dendrochronologii

100%

Dormoy C., Orcel C.

Ochrona Zabytków

|

1994

|

issue 1

63-66

EN

This text is a translation of the article entitled La d atation p a r la dendrochronologie published in „Bulletin de la Societe des Amis du Pays Lochois” (December 1993). The authors of this study are dendrochronologists working in the Archeolabs laboratory in Saint Bonner de Chavagne in France, one of the most important centers of this type in Western Europe. At a meeting held in Rouen during a colloquium concerning the protection of wood, they gave their permission for the translation and distribution of the text which popularizes problems of dendrochronology. Owing to the rather scarce number of Polish publications dealing with this topic, I have taken the liberty of proposing a Polish-language version of certain specialist expressions used in the original text in a way which, in my opinion, best grasps their meaning. The article ends with a list of 35 examples of datings performed in France which has been ommitted in translation. The full version of the French text is available for all interested parties in the offices of the Foundation for the Protection of Historical Monuments (00-867 Warsaw, 31 Chłodna Street). I sincerely hope that this study will inaugurate in „Ochrona Zabytkow” a discussion among specialists concerned with the application of dendrochronology in our country.

2

Wooden Artefacts from the Medieval Town of Dawidgródek, Belarus

100%

Earwood C.

Wiadomości Archeologiczne

|

2003

|

vol. LVI

|

issue 56

393-430

PL

Dawidgródek położony jest nad rzeką Horyń, dopływem Prypeci, w Republice Białoruś. Podczas wykopalisk z lat 1937 i 1938 odkryto tu pozostałości średniowiecznego miasta z XII i XIII wieku. Dalsze badania prowadzone były w Dawidgródku w roku 1967, jednak przedmiotem tego opracowania są wyłącznie znaleziska drewniane z badań przedwojennych. W wyniku ówczesnych prac stwierdzono, że miasto otoczone było wałem ziemno-drewnianym obejmującym obszar o wymiarach 110×100 m. Wydaje się, że teren ten był w całości zajęty przez budynki o ścianach z pni drzew iglastych, układanych poziomo jedne na drugich. Z uwagi na podmokły grunt drogi były również zbudowane z drewna i od czasu do czasu odnawiane. W czasie badań z lat 1937–1938 zidentyfikowano siedem głównych faz zabudowy miasta –niektóre oddzielone były poziomami spalenizny. W pobliżu centrum miasta odkryto wiele grobów z dranic drewnianych – zachowały się w nich szkielety zmarłych i elementy wyposażenia. Groby usytuowane były wewnątrz i obok budynku z dwoma pomieszczeniami, być może kaplicy. W młodszych poziomach miasta nie odkryto żadnych budynków; najpóźniejszym znaleziskiem z Dawidgródka jest moneta z 1548 roku, odkryta tuż pod powierzchnią ziemi w 1967 roku. Podczas prac wykopaliskowych odkryto bardzo liczne i różnorodne przedmioty, w tym metalowe części broni i narzędzi, biżuterię, naczynia szklane i gliniane, wyroby ze skóry, osełki kamienne, guzy, oprawki uchwytów noży i grzebienie z kości i poroża, gliniane ciężarki i przęśliki, tkaniny i wyroby z drewna. Wiele z tych zabytków znajduje dobre analogie w innych średniowiecznych miastach Rosji, Białorusi, Polski i Niemiec. Zabytki z drewna to w większości przedmioty codziennego użytku, w tym wyroby bednarzy i tokarzy. Liczne są drewniane sprzęty domowego użytku i naczynia, zarówno do przechowywania i przygotowywania żywności, jak i stołowe. Powszechnie korzystano z klepkowych pojemników różnych kształtów i wymiarów. Najmniejsze z nich – wiaderka i cebrzyki – wysokości ok. 25 cm i średnicy 25–30 cm były zapewne używane zarówno do przechowywania jak i podawania napojów i pożywienia. Największe kadzie mogły być wykorzystywane do magazynowania zboża lub do mycia czy prania. Prawdopodobnie wśród przedmiotów z drewna jest też maselnica i dno małej beczułki. Żadne z naczyń klepkowych nie zachowało się w całości; część klepek i den została wyrzucona albo wskutek złego wykonania, albo po uszkodzeniu przedmiotu. Nie znaleziono natomiast żadnego drewnianego haka lub uchwytu, nie wiadomo więc, czy były one robione z metalu, czy z drewna, choć te ostatnie były znacznie częściej używane w miastach wschodnioeuropejskich w XII i XIII wieku. Omówione wyroby można porównać ze znalezionymi w Nowogrodzie w Rosji i w Opolu w Polsce. Spośród innych naczyń drewnianych wymienić trzeba miski i talerze, wykonane na tokarce. Stylistycznie odpowiadają one miskom i talerzom z innych średniowiecznych stanowisk z Rosji, Polski i Białorusi, żadna nie znajduje jednak dokładnej analogii – są one zapewne wyrazem lokalnego wzornictwa. Dowodem na produkcję takich naczyń w Dawidgródku są liczne odpady drewniane, noszące ślady toczenia i pochodzące zarówno z wnętrza, jak i z podstawy naczyń. Ich analiza dowodzi stosowania dwóch metod mocowania półwytworów do tokarki. W pierwszym przypadku koniec trzpień tokarki powinien być zaopatrzony w mały kołek o prostokątnym przekroju, wkładany do otworu w górnej części półwytworu misy, a sznur owinięty wokół trzpienia nadawał mu napęd. Podstawa misy obracała się na krótkim kołku lub szpili przymocowanej do górnej części tokarki. Odpady mogły być usuwane z podstawy misy po jej wytoczeniu. W drugim przypadku trzpień tokarki być przymocowany do zbędnej partii drewna przy dnie misy a sznur owinięty był wokół tego trzpienia Wydaje się, że drugi trzpień był umocowany do górnej części misy a oba trzpienie obracały się na szpilach lub kołkach tkwiących w górnej części tokarki. Ta druga metoda jest najczęściej rejestrowana w północnej i wschodniej Europie we wczesnym średniowieczu, a jej stosowanie poświadczone jest już w VI wieku przed Chr. Używane były też zapewne naczynia z giętego drewna lub żłobione z jednego kawałka, jednak w Dawidgródku odkryto tylko ich dna i pokrywki. Większość z tych pokrywek jest kolista, ze skośnymi krawędziami i lekko wysklepionym szczytem. Niektóre robiono z jednego kawałka drewna, inne w wielu elementów. Pojedyncza pokrywa ze sfazowanymi brzegami może być częścią pokrywy maselnicy. Denka o owalnym kształcie są prawdopodobnie pozostałością pojemników z giętego drewna. Wśród innych przedmiotów domowego użytku spotykane są zdobione formy do odciskania masła lub sera, łyżki, łopatka i starannie rzeźbiony czerpak znaleziony ponad obudowaną drewnem studnią. Wyposażenie osobiste jest reprezentowane przez małe grzebienie drewniane. W mieście lub w jego sąsiedztwie przerabiano len, znaleziono tu bowiem wiele drewnianych narzędzi do międlenia i wyczesywania włókien lnianych. Należą do nich kijanki z cylindrycznymi uchwytami i sztychami, kijanki o płaskim sztychu lub miecze międlic oraz resztki zębatych narzędzi, które mogą być pozostałością grzebieni do czesania włókien. Prawdopodobnie znaleziono też półwytwory kijanek. Przędzenie i tkanie poświadczone jest licznymi znaleziskami drewnianych przęślic z lekko cebulastymi końcami oraz kamiennych przęślików. Właśnie ten typ przęślic jest najczęściej spotykany we wczesnośredniowiecznej Europie, a jego używanie jest potwierdzone nawet w dalekiej Irlandii. Chociaż nie zidentyfikowano żadnych części warsztatów tkackich to można przyjąć, że w Dawidgródku używano zarówno pionowych jak i poziomych warsztatów. Czółenko z poziomego warsztatu i miecz tkacki stosowany w warsztacie pionowym zostały odkryte w przyległych budynkach. Naturalnie ukształtowane fragmenty drewna używane były do produkcji wielu przedmiotów, zwykle wymagających łączenia z wielu części. Trójnóg wykonany z rozgałęzionego konaru tworzył podstawę szpuli do nawijania nici. Haczyki, z których jeden może być łękiem siodła, robione były z tych części, gdzie gałęzie odchodzą od pnia drzewa. Zdobione buławki i rzeźbione pałeczki ze zgrubiałymi główkami, używane może do celów ceremonialnych lub rytualnych, robiono także z naturalnych połączeń gałęzi z pniem. Chociaż mikroskopowa identyfikacja gatunków drewna nie byłą możliwa, można przyjąć, że do różnych celów stosowano wybrane rodzaje surowca. Tylko drewno iglaste stosowano w bednarstwie, miski wytaczano głównie z drewna jesionowego, a uchwyty zdają się być robione z drewna liściastego. Lekkie drewno lub korę stosowano do wyrobu krążków, służących może jako pływaki sieci rybackich. Domy i drogi robiono zwykle z pni i bierwion z drzew iglastych i z dranic dębowych. Obecność dzieci jest potwierdzona przez wiele drewnianych zabawek, wśród nich bączki, miecz i trzy łódki. Te ostatnie są szczególnie ciekawe, mogą bowiem być modelami dużych łodzi używanych w średniowieczu na rzece Horyń. Największa z tych zabawek wydaje się naśladować dłubankę, której burty po ogrzaniu rozparto wstawiając do drewnianą ramę. Takie dłubanki, znane we wschodniej i północnej Europie już we wczesnej epoce żelaza, są do dziś robione w Finlandii. Mniejsze łódki są modelami wąskich dłubanek – jedna z nich ma dziób i rufę płasko ścięte, druga, z dwoma ławkami dla wioślarzy, ma końce spiczaste. W jednym z grobów pochowano dziecko. Trumną było tu drewniana skrzynia, której ścianki umocniono tyczką z zaczepami. Groby dorosłych były wyłożone drewnem w sposób przypominający raczej skrzynie kamienne, niż drewniane trumny. Zbudowane były z szerokich dranic, zwykle dębowych lub jesionowych. Dno, ściany i szczyty grobów oszalowane były pojedynczymi dranicami, pokrywa zrobiona zaś była z dwóch węższych desek. Pomimo uszczelniania styków między deskami nie były one łączone w żaden inny sposób, nie mocowano też do siebie dna i ścianek. Rozmieszczenie znalezisk drewnianych wskazuje, że ich produkcja miała miejsce głównie w młodszych fazach grodu, tj. w XIII wieku. Większość znalezisk pochodzi z trzech tylko budynków (I, III i IV), gdzie natrafiono na ślady wszystkich podstawowych metod obróbki drewna, zarówno w postaci odpadów, jak i narzędzi. Wiele klepek znaleziono też w fundamentach drogi. Liczne kategorie przedmiotów drewnianych, w tym grzebienie, buławki, haki, uchwyty, krążki, kołki, foremki, łyżki, miski i naczynia klepkowe z budynków z XIII wieku wskazują, że były one domami mieszkalnymi, choć nie znaleziono tam żadnych śladów palenisk czy pieców. Odpady po produkcji bednarskiej i tokarskiej świadczą o używaniu tych budynków także jako warsztatów rzemieślniczych. Tylko nieliczne, a w dodatku niezbyt zróżnicowane przedmioty drewniane odkryto w budynkach datowanych na XII wiek. Drewniane znaleziska z Dawidgródka reprezentuje wiele z codziennych zajęć mieszkańców grodu. Przygotowywanie, przechowywanie i podawanie żywności i napojów wymagało drewnianych misek, cebrzyków, łyżek i foremek, które robione były przez mieszkających w grodzie rzemieślników. Przygotowywanie, przechowywanie i podawanie żywności wymagało posiadania drewnianych misek, cebrzyków, łyżek, łopatek i foremek, które robione były przez rzemieślników mieszkających w grodzie. W sąsiedztwie grodu przerabiano len, z którego po uprzędzeniu tkano płótno na ubrania. Dzieci bawiły się zabawkami. W pobliskiej rzece łowiono zapewne ryby – sieci zarzucano z łodzi-dłubanek. W końcu mieszkańcy grodu umierali i grzebani byli w grobach szalowanych drewnem.

3

Prace konserwatorskie w województwie krośnieńskim w latach 1991-1994

32%

Łopatkiewicz P.

Ochrona Zabytków

|

1996

|

issue 2

207-215

Refine search results

2 Ochrona Zabytków

1 Wiadomości Archeologiczne

1 Dormoy C.

1 Earwood C.

1 Orcel C.

1 Łopatkiewicz P.

1 2003

1 1996

1 1994

Datowanie drewna metodą dendrochronologii

Wooden Artefacts from the Medieval Town of Dawidgródek, Belarus

Prace konserwatorskie w województwie krośnieńskim w latach 1991-1994