Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 16

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Tasty Events. On Culinary Events in the Silesian Voivodeship

100%
Świtała-Trybek D.
Łódzkie Studia Etnograficzne
|
2015
|
vol. 54
PL
The topic of reflection undertaken herein are public events having an evident culinary character. In the first part of her essay, the author proposes a typology of culinary events, with special focus on those events which appear in the public space the most often. Their number and considerable complexity are associated with the target participant group, the current patterns of consumption, gastronomic styles, and finally with functions which have been ascribed to those events. In the second part, she discusses selected culinary events organised in the Silesian voivodeship which have characteristic dishes (e.g. wodzionka, moczka, kołocz) associated with the local cuisine as their Leitmotif. These events are usually in the form of open-air festivals with contests for the best-prepared dish as their regular feature.
2
Publication available in full text mode
Content available

Kulinaria w przestrzeni miasta. Nowe trendy, nowe potrzeby mieszkańców

100%
Świtała-Trybek D.
Studia Etnologiczne i Antropologiczne
|
2015
|
vol. 15
48-64
EN
The subject of this article is culinary trends observable in Polish cities during the past few years. They include both the rediscovered practices, directly related to the cultural (culinary) heritage of a particular area, and these which have become popular only recently. According to the author, characteristic culinary fads are: the promotion of local delicacies on a large scale, growing interest in shopping in farmers’ markets offering organic produce (bio-markets) and traditional goods, growing popularity of street food (including street food festivals and picnics), and organizing the so called “breakfast on the grass” events.
3
Publication available in full text mode
Content available

Dziedzictwo kulinarne w kontekście europejskiego ruchu turystycznego

100%
Świtała-Trybek D.
Studia Etnologiczne i Antropologiczne
|
2014
|
vol. 14
28-48
EN
Traditional cuisine is very important for tourism. It influences the attractiveness of particular countries, regions, places; it enables their economic development. The reference to the cultural heritage has many various forms (routes, festivals, competitions, culinary workshops). On the map of Europe there are „old” culinary routes, with their long history; they are recognisable and described in guide books. There are also new ones, a product of the activity of local communities, the implementation of EU programmes etc.
4
Content available remote

Lokomotywy i wagoniki górnicze jako pamiątki historii oraz atrakcje turystyczne

100%
Świtała-Trybek D.
Turystyka Kulturowa
|
2014
|
issue 8
33-50
EN
The subject of the article are mining locomotives and carriages which nowadays can be found in many urban spaces connected with the functioning of mining plants. The author – on the basis of the field exploration in Dolny and Górny Śląsk – discusses their localization (she distinguishes a few characteristic places of their existence) and their genesis, as well as forms and appearance of the objects, at the same time focusing on the functions they have now.
PL
Celem publikacji są lokomotywy i wagoniki górnicze, które współcześnie można spotkać w wielu przestrzeniach miejskich związanych z funkcjonowaniem zakładów wydobywczych. Autorka na podstawie penetracji terenowej na Dolnym i Górnym Śląsku omawia ich lokalizację (wyróżnia kilka charakterystycznych miejsc występowania) oraz genezę powstania, także formy i wygląd tychże obiektów, jednocześnie akcentując funkcje, jakie współcześnie one pełnią. Wagoniki i lokomotywy górnicze – traktowane jako autentyczne elementy dziedzictwa kulturowego – można zakwalifikować jako atrakcje turystyczne w różnych formach turystyki kulturowej.
5
Publication available in full text mode
Content available

Aktywność zorganizowana, czyli o przejawach działalności emerytów i rencistów w środowisku miejskim

100%
Świtała-Trybek D.
Studia Etnologiczne i Antropologiczne
|
2010
|
vol. 10
268-284
EN
The subject of analysis constitutes organised activeness, reflecting itself in intentional forms of the activity related to a given group of people (the retired and pensioners) and selected centres where the very activeness is visible. In the local communities of the Silesian Voivodship (on the basis of the field studies conducted between 2003 and 2007) four characteristic types of organised activeness were distinguished. The first one is composed of the university of the third age. The second comprises circles (clubs) associating former workers of e.g. mines, steelworks, power stations functioning nearby the factories in question. The third group constitutes senior groups functioning nearby different institutions, e.g. a community centre, social welfare house, parishes. The fourth one (referred to as the “union” one) is connected with people’s affiliation to different unions and organizations involving hobbysts, e.g. stamp collectors, pigeon breeders, bee keepers, skaters, beer label collectors, etc. Differentiated reflections of organised activeness among the retired and pensioners show how it is possible to still effectively function in the society, perform certain roles in spite of having gone into the professional retirement. The need of affiliation, formerly satisfied by workmates is now satisfied by different groups related with different people and institutions (community centres, assosiations, clubs, unions, etc). It is thanks to these two factors that the elederly people have a chance to find themelves among other seniors having similar interests, develop their passions, complete gaps in their education, jointly realize tasks, struggle with life difficulties, experience success and failure. In other words, flee from idleness, thus finding the confirmation of their self value and life aim. One can estimate that organised activeness among the retired and pensioners is most efficiently realised in the local environment. Undoubtedly, it is the urban space that facilitates different forms of activeness thanks to the cultural educational institutions, unions, and clubs nearby the work places functioning in it. In this space, consisting in many social groups, life styles, man can choose from and decide him/herself on a given form of his/her own activeness.
6

Materialne i niematerialne przejawy kultu św. Barbary w środowisku górniczym

100%
Świtała-Trybek D.
Roczniki Teologiczne
|
2019
|
vol. 66
|
issue 9: Teologia fundamentalna i religiologia
109-126
PL
Kult św. Barbary w środowisku zawodowym górników na przestrzeni ostatnich dwóch wieków przyjmował wiele zróżnicowanych form. Jego rozwój na Górnym Śląsku kształtował się od pierwszej połowy XIX stulecia i ma związek z intensywnym rozwojem przemysłu wydobywczego na tym obszarze. W artykule omówiono najbardziej charakterystyczne materialne i niematerialne przejawy czci oddawane św. Barbarze. Wspomniano o kościołach i kaplicach pod jej wezwaniem, obrazach i figurach przedstawiających patronkę górników w obiektach sakralnych oraz w rodzinach górniczych, modlitwach, a także o obchodzeniu 4 grudnia święta patronalnego i jednocześnie zawodowego, tzw. Barbórki, która (jako element tradycji górniczych, pielęgnowana w kolejnych pokoleniach górników) została w 2018 roku wpisana na krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. W ostatnim czasie można zauważyć nowe praktyki wśród górników, np. wykonywanie tatuaży przedstawiających św. Barbarę.
EN
The cult of St. Barbara in the professional environment of miners takes many different forms. It has been developing in Upper Silesia since the first half of the 19th century and is related to the intensive development of the mining industry in this area. The most characteristic material and immaterial manifestations of the cult of St. Barbara include: churches and chapels under her invocation, paintings and statues depicting the patron of miners, functioning brotherhoods of St. Barbara, songs and prayers to St. Barbara, celebrating the 4th December as a patron and professional holiday (so-called Barbórka), which was inscribed on the National List of Intangible Cultural Heritage in 2018.
7
Publication available in full text mode
Content available

Święty Jacek w religijności ludowej i w kulturze polskiej

100%
Świtała-Trybek D.
|
2020
|
vol. 67
|
issue 9
141-158
EN
St. Jacob Odrowąż, a Dominican born in Kamień Śląski close to Opole, canonized in 1594 by Clement VIII, is one of the most prominent figures of the thirteenth century. He is considered to be the founder of the Polish province of the Dominican and initiator of the creation of many monasteries in Poland, Prussia, the Czech Republic (Znojmo, Jihlava, Olomouc and Prague) and Austria (Friesach on the border between Styria and Catharinia). He is called the Apostle of the Northern Europe, the Apostle of the Slavs, the Light of the North, Lux ex Silesiae (the Light from Silesia); he carried out evangelization among the peoples inhabiting today’s Baltic countries and the Black Sea grasslands, also in Kievan Rus. This article is an attempt to discuss and analyse the cult of St. Jack in Polish tradition and religious culture. The author presents the biography of the Saint, legends and myths associated with him as well as proverbs, agrarian and culinary customs. The materials used in this article come from field research that the author conducted in the years 2015-2020, as well as from the available literature.
PL
Święty Jacek Odrowąż, dominikanin urodzony w Kamieniu Śląskim nieopodal Opola, kanonizowany w 1594 r. przez papieża Klemensa VIII, należy do najwybitniejszych postaci XIII wieku. Jest uważany za twórcę polskiej prowincji dominikanów za inicjatora powstania wielu klasztorów w Polsce, Prusach, Czechach (Znojnie, Igławie, Ołomuńcu, Pradze) i Austrii (we Friesach na pograniczu Styrii i Karyntii). Nazywany Apostołem Północnej Europy, Apostołem Słowian, Światłem Północy, Lux ex Silesiae (Światłem ze Śląska), prowadził misje ewangelizacyjne wśród ludów zamieszkujących dzisiejsze państwa bałtyckie oraz stepy nadczarnomorskie, także w Rusi Kijowskiej. Przedmiotem niniejszego artykułu jest próba omówienia i analizy kultu św. Jacka w polskiej tradycji i kulturze religijnej. Autorka przedstawia biografię świętego, legendy i podania z nim związane, także przysłowia, zwyczaje agrarne i kulinaria. Materiały, które stały się podstawą omówienia, pochodzą z badań terenowych, które autorka prowadziła w latach 2015–2020, jak i z dostępnej literatury przedmiotu.
8

Halembska pielgrzymka na Jasną Górę – studium kulturoznawcze

100%
Świtała-Trybek D.
Roczniki Teologiczne
|
2014
|
vol. 61
|
issue 9: Teologia Fundamentalna i Religiologia
165-178
EN
The practice of going on a pilgrimage occurs in almost all religions. People travel to the holy places to fulfill the acts of piety and penance. In Poland, the most important pilgrimage centre is the Jasna Góra Monastery, which is visited every year by 4-5 million pilgrims. Since 1979, a pilgrimage from Halemba – one of Ruda Ślaska's districts – to Częstochowa departs. Every year, several hundred people participate in it (young people, middle generation, parents with children, the disabled in wheelchairs), who go in both directions. The pilgrimage is accompanied by the specific rituals (so-called Halemba's day in Częstochowa, a festival of pilgrimage songs, games by the fire), which cause that it is seen as attractive and satisfying the needs of a modern man, both in the spiritual and worldly sphere.
PL
Praktyka pielgrzymowania występuje we wszystkich prawie religiach. Ludzie pielgrzymują do miejsc świętych, aby spełniać tam określone akty pobożności i pokuty. W Polsce najważniejszym centrum pielgrzymkowym jest Jasna Góra, którą rokrocznie odwiedza 4-5 mln pątników. Od 1979 roku wyrusza do Częstochowy piesza pielgrzymka z Halemby – jednej z dzielnic Rudy Śląskiej. Każdego roku bierze w niej udział kilkaset osób (młodzież, średnie pokolenie, rodzice z dziećmi, niepełnosprawni na wózkach inwalidzkich), które idą pieszo w obie strony. Pielgrzymce towarzyszą charakterystyczne rytuały (tzw. dzień halembski w Częstochowie, festiwal pieśni pielgrzymkowych, wspólna zabawa przy ognisku), które sprawiają, iż jawi się ona jako atrakcyjna, spełniająca potrzeby współczesnego człowieka tak w sferze duchowej, jak i świeckiej.
9
Publication available in full text mode
Content available

Święty Marcin – z badań nad niematerialnym dziedzictwem kulturowym

100%
Świtała-Trybek D.
Literatura Ludowa
|
2023
|
vol. 67
|
issue 1-2
207-212
10
Publication available in full text mode
Content available

Ochrona i promocja dziedzictwa kulturowego na przykładzie pieców chlebowych (piekarnioków)

100%
Świtała-Trybek D.
Perspektywy Kultury
|
2023
|
vol. 40
|
issue 1
77-94
EN
Since the 19th century, freestanding bread ovens were a characteristic feature of workers’ settlements and workers’ colonies in Upper Silesia created in connection with the intensive development of industry. These ovens, known as piekarnioki or piekaroki, were primarily used by the locals to bake bread and yeast kolaches. From the 1950s onwards, due to civilisational changes – deprived of care and protection – they began to disappear from the Silesian landscape. Nowadays, few examples of this type of post-industrial heritage architecture remain. Two such buildings, dating from the early 20th century, are located in Ruda Śląska. In the 2000s, they underwent a major renovation. One has been restored to its original function and is now an important site for the promotion and dissemination of Silesian tangible and intangible heritage, a tourist attraction and a venue for various municipal cultural events. The second building, however, has been converted into a chapel.
PL
Piece chlebowe, wolno stojące, od XIX w. stanowiły charakterystyczny element zabudowy osiedli i kolonii robotniczych na Górnym Śląsku powstałych w związku z intensywnym rozwojem przemysłu. Piece te nazywane piekarniokami, piekarokami służyły przede wszystkim mieszkańcom do wypieku chleba i kołaczy drożdżowych. W okresie powojennym (od lat 50.) w związku z przemianami cywilizacyjnymi – pozbawione opieki i ochrony – zaczęły znikać ze śląskiego krajobrazu. Współcześnie tego typu przykładów architektury dziedzictwa poprzemysłowego pozostało niewiele. Dwa takie obiekty, pochodzące z początku XX stulecia, znajdują się w Rudzie Śląskiej. W latach dwutysięcznych przeszły gruntowną renowację. Jednemu przywrócono pierwotną funkcję, dziś jest ważnym obiektem promowania i upowszechniania śląskiego dziedzictwa materialnego i niematerialnego, atrakcją turystyczną, miejscem organizacji rozmaitych miejskich przedsięwzięć kulturalnych. Drugi obiekt został natomiast przemianowany na kapliczkę.
11
Publication available in full text mode
Content available

Mirt w śląskich strojach obrzędowych. Tradycja i współczesność

100%
Świtała-Trybek D.
Perspektywy Kultury
|
2023
|
vol. 43
|
issue 4/2
249-270
EN
Ritual dress as a cultural sign is part of the most important moments of transition that change the social status of an individual. Due to its specific features, it belongs to people who perform certain functions, e.g. in the family ritual it will be the bride and groom; in the annual ritual – the widow in the final custom of the end of the carnival. In ritual situations related to the transition from one social state to another, characteristic objects appear, including certain species of plants. One of them is the myrtle – an evergreen shrub with mediating, apotropaic and life-giving properties. It takes the form of a wreath placed on the head, an element of clothing (dress, jacket, T-shirt), decoration of accessories (e.g. bedspreads, candles), spaces related to the place of celebration, etc. Depending on the type of ritual and when it takes place, the presence of the plant communicates specific functions and cultural values inherent in a given social environment.
PL
Strój obrzędowy jako kulturowy znak przypisany jest najważniejszym momentom przejścia zmieniającym status społeczny jednostki. Ze względu na swoisty zestaw cech przynależny jest osobom pełniącym określone funkcje, np. w obrzędzie rodzinnym będą to państwo młodzi; w obrzędzie dorocznym – postać wdowy w ostatkowym zwyczaju kończącym karnawał. W sytuacjach obrzędowych związanych z przechodzeniem z jednego stanu społecznego do kolejnego pojawiają się charakterystyczne rekwizyty, w tym również konkretne gatunki roślin, a pośród nich mirt – krzew wiecznie zielony o właściwościach mediacyjnych, apotropeicznych i życiodajnych. Można go zobaczyć w formie wianka zakładanego na głowę jako element ubrania (sukni, marynarki, koszulki), dekoracji akcesoriów (np. nakrycia, świec), przestrzeni związanych z miejscem uroczystości itp. W zależności od rodzaju obrzędu i czasu jego występowania obecność rośliny komunikuje określone funkcje i wartości kulturowe tkwiące w danym środowisku społecznym.
12
Publication available in full text mode
Content available

O niedomówieniach i nadinterpretacjach, czyli dziedzictwo kulinarne Śląska w kontekście Listy produktów tradycyjnych

63%
Przymuszała L., Świtała-Trybek D.
Studia Etnologiczne i Antropologiczne
|
2018
|
vol. 18
125-144
PL
The issue in question is the culinary heritage of Silesia, represented in the List of traditional products of the Ministry of Agriculture and Rural Development (created in 2004). Basing on the example of wodzionka and other soups made of water and bread, the authors bring emphasis to some important issues associated with the description of selected traditional foods and kitchen products that lead to understatements and overinterpretations. The article proposes also a new definition of traditional dish, which takes into account two elements of a recipe (fixed and variable).
13
Publication available in full text mode
Content available

Nazwy gościn w gwarze i kulturze Śląska (na tle porównawczym)

63%
Przymuszała L., Świtała-Trybek D.
Gwary Dziś
|
2023
|
vol. 16
145-157
EN
The subject of this article encompasses nearly 70 dialectal names of receptions defined as social meetings combined with feasting. The article aims to discuss the semantics of the names in close connection with the region’s culture, to present their origin and justification, as well as their geographical distribution. Some of the names discussed (biesiada, gościna, uczta) are or were also known in general Polish and some dialects. Others, such as fajer, Abraham, radośnik, welflajsz testify to the specificity of Silesia, both with respect to the language and the customs. The text is based on own field materials collected in Upper Silesia in 2017–2022, older and newer ethnographic studies, as well as dictionaries of the Silesian dialect.
PL
Przedmiotem niniejszego artykułu jest blisko 70 gwarowych nazw gościn – towarzyskich spotkań połączonych z biesiadowaniem. Artykuł ma na celu omówienie semantyki nazw pokazanych w ścisłym powiązaniu z kulturą regionu, przedstawienie ich pochodzenia i motywacji, a także ich geograficznego rozprzestrzenienia. Część z omówionych nazw (biesiada, gościna, uczta) są lub były znane także w polszczyźnie ogólnej i w niektórych gwarach. Inne, jak na przykład fajer, Abraham, radośnik, welflajsz świadczą o specyfice śląskiej, przejawiającej się na płaszczyźnie języka i w sferze zwyczajowej. Podstawę badawczą tekstu stanowią własne materiały terenowe zebrane na obszarze Górnego Śląska w latach 2017–2022, starsze i nowsze opracowania etnograficzne, a także słowniki dialektu śląskiego.
14
Publication available in full text mode
Content available

O badaniach nad paremiografią i paremiologia śląską

63%
Przymuszała L., Świtała-Trybek D.
Literatura Ludowa
|
2018
|
vol. 62
|
issue 6
PL
Celem artykułu jest zaprezentowanie dotychczasowego stanu badań nad śląską paremiografią i paremiologią. W pierwszej części tekstu przedstawiono i scharakteryzowano zbiory przysłów rejestrujące paremie z różnych części Śląska od połowy wieku XIX po czasy współczesne. W drugiej natomiast omówiono prace teoretyczne, podejmujące problematykę śląskich przysłów, widzianych w rozmaitych kontekstach i z różnych perspektyw badawczych (prace literaturoznawcze, folklorystyczne, językoznawcze, językowo-kulturowe itp.).
EN
The aim of the article is to present the current state of research on Silesian paremiography and paremiology. The first part provides an overview of collections of proverbs from various parts of Silesia from the mid-nineteenth century to modern times. The second part discusses theoretical studies dealing Silesian proverbs, which are explored in various contexts and from various research perspectives (literary studies, folklore, linguistics, language and culture, etc.).
15
Publication available in full text mode
Content available

The Concept of Lexicon Devoted to Silesian Culinary Art

63%
Przymuszała L., Świtała-Trybek D.
Studia Etnologiczne i Antropologiczne
|
2019
|
vol. 19
46-62
EN
As far as Silesia is concerned the language and cuisine constitute fundamental and distinguishing factors of the Silesian ethnic group, they are the determinants of cultural identity and the symbol of cultural identification. The concept of perceiving the culinary art from two perspectives, cultural and linguistic one, was born taking the above into account. Culinary art, as a component of culture understood in a broad manner, serves as a significant element of the language system as well. It plays a crucial culture-forming role in human life and it has certain position in the semantic structure of language which is adequate to its rank. The lexicon of Silesian cuisine, which is being currently prepared, aims at collecting names of dishes in one publication, not only those which are still in use today and dishes recorded in the general consciousness of Silesians, but it also aims at archiving culinary vocabulary which is basically forgotten by presenting it in close connection with the culture of the aforementioned region
16
Publication available in full text mode
Content available

Językowo-kulturowe znaczenie swaczyny na Śląsku

63%
Przymuszała L., Świtała-Trybek D.
Gwary Dziś
|
2022
|
vol. 15
137-147
EN
The subject of the article is swaczyna – a little-known dialect name for an afternoon meal. The aim of the article is to analyze themeaning of this word, to show its functioning against the background of the region’s folk culture, to discuss its origin and synonyms, as well as to show how the lexeme’s meaning changed together with the cultural behaviour patterns denoted by it. The analysis combines the linguistic and cultural perspectives. The research is based on chronologically diverse ethnographic materials, own field materials and materials extracted from the record of Słownik gwar śląskich [Dictionary of Silesian Sub-dialects]. Thesubject is a part of an important and current effort to protect intangible cultural heritage, which – in accordance to the UNESCO convention of 2003 – consists in the preservation of and passing the heritage (in the form of language and customs), for instance by examining and documenting it.
PL
Przedmiotem artykułu uczyniono swaczynę – mało dzisiaj znaną gwarową nazwę podwieczorku. Celem artykułu jest analiza znaczenia słowa, pokazanie jego funkcjonowania na tle kultury ludowej regionu, omówienie jego pochodzenia oraz synonimów, a także przeobrażeń znaczeniowych samego leksemu i nazywanych nim wzorów zachowań kulturowych. Analiza łączy perspektywę lingwistyczną z kulturoznawczą. Podstawę badawczą stanowią zróżnicowane chronologicznie materiały etnograficzne, własne materiały terenowe oraz materiały wyekscerpowane z kartoteki Słownika gwar śląskich. Temat wpisuje się w ważną i aktualną problematykę związaną z ochroną niematerialnego dziedzictwa kulturowego, polegającą – w myśl konwencji UNESCO z 2003 r. – na utrwalaniu i przekazywaniu tego dziedzictwa (obecnego w języku i zwyczajach) m.in. poprzez jego badanie i dokumentowanie.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.