Współczesna myśl ekonomiczna nie radzi sobie zadowalająco ze swymi zadaniami: nie wyjaśnia w sposób w pełni satysfakcjonujący rzeczywistości społeczno-gospodarczej, ani nie proponuje skutecznych metod rozwiązania ważnych problemów, zwłaszcza na szczeblu makroekonomicznym - w gospodarce narodowej oraz megaekonomicznym - w gospodarce światowej. Nowy pragmatyzm to zarys heterodoksyjnej koncepcji teoretycznej powstającej w ramach normatywnego nurtu ekonomii, oparty na pragnieniu stworzenia dobrej gospodarki, odpowiadającej wyzwaniom współczesnego świata. Nowy pragmatyzm to ekonomia uczciwa, która próbuje dostarczyć prawdziwej diagnozy sytuacji gospodarczej oraz zapewnić efektywność i sprawiedliwość w aktywnym gospodarowaniu. Koncepcja ta jest adresowana zarówno do krajów wysoko rozwiniętych, jak i do gospodarek rozwijających się. Sprostanie obecnym wyzwaniom wymaga zmiany stylu życia, czemu towarzyszyć musi odmienny niż dotychczas sposób funkcjonowania gospodarki. Trzeba sformułować na nowo cel gospodarowania, którym nie może być maksymalizacja zysku i ilościowy wzrost produkcji, oraz zapewnić podporządkowanie krótkookresowych interesów prywatnego kapitału długookresowym interesom publicznym.
EN
The contemporary economic thought does not fully realise its tasks: it does not explain in a satisfactory way the socio-economic reality, nor does it propose effective methods of solving major problems, especially on macroeconomic level - within national economies, and on megaeconomic level - within the global economy. New pragmatism is the outline of a heterodox theoretical concept arising within the normative stream of economics, which is based on the desire to create a good economy that can cope with the main challenges of the contemporary world. New pragmatism represents a honest economics, which tries to provide us with true diagnosis of economic conditions while assuring at the same time efficiency and justice in economic activity. This concept is addressed both to the highly developed and developing economies. In order to cope with the current challenges, we have to change our life styles, and the way of functioning of the economy must be changed as well. We need to reformulate the aim of economic activity and short-run interests of private capital must be subordinated to the long-run public interests.
János Kornai to podczas ostatnich pięćdziesięciu lat najwybitniejszy ekonomista krajów socjalistycznych i posocjalistycznych. To uczony światowej renomy, który pozostawił po sobie ogromny dorobek opublikowany w około trzydziestu językach. Jego teoria systemowej nierównowagi w gospodarce centralnie planowanej, koncepcja twardych i miękkich ograniczeń budżetowych oraz ekonomia niedoborów miały znaczenie przełomowe dla naukowej interpretacji procesów produkcji, dystrybucji i akumulacji kapitału w gospodarkach państwowego socjalizmu. Znaczący jest także dorobek autora odnośnie do ogólnej ekonomii politycznej socjalizmu, którą wykładał m.in. na Uniwersytecie Harvarda. O ile analizując system socjalistyczny Kornai ograniczał się w zasadzie do ujęcia deskryptywnego, o tyle w pracach publikowanych po 1989 r. jego uwagę przyciągała ekonomia normatywna, w tym postulaty dotyczące kierunku reform strukturalnych, budowy instytucji i polityki gospodarczej w trakcie posocjalistycznej transformacji ustrojowej. Ważka jest także jego ostatnia książka, porównująca nierównowagę charakteryzującą się brakami towarów w socjalizmie z nierównowagą właściwą dla nadwyżek towarowych w kapitalizmie. Artykuł analizuje i komentuje ewolucję myśli teoretycznej tego wybitnego ekonomisty oraz jej wpływ na realne procesy gospodarcze. Formułowane są także uwagi polemiczne dotyczące interpretacji procesów ekonomiczno-społecznych i politycznych zachodzących w Chinach.
EN
János Kornai was the most eminent economist of socialist and post-socialist countries in the last fifty years. He was a worldwide known scientist who has left a huge scientific legacy published in about thirty languages. His theory of systemic disequilibrium in centrally planned economy, the concept of hard and soft budgetary constrains as well as the idea of a shortage economy were of fundamental importance for a scientific interpretation of production, distribution and accumulation processes in the economies of state socialism. He has also made a significant contribution to the general theory of socialism, which he lectured i.a. in Harvard University. His early analyses of the socialist system were largely descriptive, but his works published after 1989 included many normative elements, i.a. his proposals regarding the direction of structural reforms, institution building and economic policy recommended during post-socialist transformation. Important is also his last book, which compared shortage-type disequilibrium existing in socialism with the oversupply disequilibrium typical of capitalism. The article contains a discussion and some comments on the evolution of the theoretical thought of that prominent economist and his influence on real economic processes. There are also some critical remarks on his interpretation of economic, social and political developments in China.
Due to the interdependence of the contemporary world economy, the great American crisis of 2008-10 rapidly has become the global crisis. However, it is not just another, only larger than before crisis reflected in the short lasting recession and serious redistribution of income and wealth. It is a fundamental crisis of the capitalist market economy based on the neoliberalism. Overcoming the resulting challenges calls not just for managing the deep financial and structural imbalances, which were the direct causes of recession, but requires deep changes in the underlying values, institutions and polices. These changes must be based on the coincidence theory of development and new pragmatism.
Kryzys spowodowany pandemią koronawirusa skłonił rządy i banki centralne do nieortodoksyjnych działań ukierunkowanych na ochronę standardu życia ludności oraz podtrzymywanie aktywności produkcyjnej i usługowej przedsiębiorstw. Polityka agresywnego zwiększania podaży pieniądza pociągnęła za sobą znaczący wzrost deficytu budżetowego i długu publicznego. W tym kontekście ważne jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu może to wpłynąć na nasilenie się procesów inflacji oraz sformułowanie odpowiednich sugestii pod adresem polityki gospodarczej. Faktycznie inflacja już jest większa niż oficjalne wskaźniki wzrostu cen, ponieważ jest ona po części tłumiona. Wzrost ogólnego poziomu cen nie odzwierciedla w pełni rzeczywistego natężenia inflacji. Mamy do czynienia z inflacją cenowo-zasobową, shortageflation. Metodologicznie interesujące jest porównanie tego współczesnego fenomenu (3.0) z tłumieniem inflacji w gospodarce wojennej (1.0) oraz w gospodarkach państwowego socjalizmu (2.0). Takie porównania uwypuklają nie tylko podobieństwa tych procesów, lecz również istotne różnice wynikające ze specyfiki reakcji gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Autor omawia pięć kanałów rozładowywania nadmiernych zasobów pieniężnych, wskazując na najbardziej korzystne z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju gospodarczego w popandemicznej przyszłości. Szczególne znaczenie ma stymulowanie przeradzania się części inflacyjnego zasobu pieniężnego w popyt rynkowy na towary i usługi zwiększający wykorzystanie istniejących mocy wytwórczych i inwestycje tworzące moce nowe oraz konwersja oszczędności wymuszonych w dobrowolne.
EN
The crisis caused by the pandemic has induced governments and central banks to undertake non-orthodox actions aimed at the protection of people's living standards and the maintenance of production and service activities of enterprises. The policy of the aggressive rise in money supply has resulted in a considerable increase in budget deficits and foreign debts. In this context, it is important to seek an answer to the question how this can accelerate inflationary processes and to formulate proper suggestions addressed to economic policy. In fact, inflation now is higher than the official price indices because it is partly dampened. The rise in the general price level does not reflect fully the actual intensity of inflation. We have to do with a price and resource inflation, called shortageflation. Methodologically, it is interesting to compare this contemporary phenomenon (3.0) with inflation suppression in a war economy (1.0) and in the economies of real socialism (2.0). Such comparisons show some similarities of these processes but also significant differences due to the specific reactions of households and enterprises. The author discusses five channels of liquidating the excessive money resources and indicates the ways most advisable from the point of view of the sustainable development in the post-pandemic future. Especially important is to stimulate the transformation of a part of the inflationary money surplus into the market demand for goods and services which increases the utilization of the existing production potential and leads to investments which create new production capacities as well as the conversion of compulsory savings into voluntary savings.