Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 5

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Content available remote

Nagana szlachectwa jako czynnik archiwotwórczy na przykładzie archiwum rodziny Kruszyńskich z Nawry

100%
Nowosad W.
Archiwa – Kancelarie – Zbiory
|
2008
|
vol. 2
s. 191 - 217
PL
Dzieje archiwów rodzinno-majątkowych szlachty polskiej były już przedmiotem licznych badań. Ich autorzy generalnie byli ze sobą zgodni, że archiwa prywatne podobnie jak i inne archiwa w owym okresie przyrastały organicznie, sukcesywnie i powoli przy okazji załatwiania spraw w sądach, podziałach majątku i innych czynnościach prawnych i administracyjnych. Niniejszy artykuł wskazuje jednak, że wpływ na tworzenie archiwów miały również sytuacje wyjątkowe, wymagające szybkiej reakcji ich właścicieli prowadzącej w ostatecznym rozrachunku do znacznego rozbudowania archiwum lub wręcz jego stworzenia od podstaw. Jednym z taki przypadków była nagana szlachectwa. Za przykład posłużyło archiwum rodziny z Prus Królewskich - Kruszyńskich z Nawry w ziemi chełmińskiej. W wypadku tej rodziny to nagana tak naprawdę dopiero powołała do życia nieistniejące lub pozostające w stanie szczątkowym archiwum rodzinno-majątkowe. Nagana szlachectwa była środkiem prawnym, który wymuszał na oskarżonym obowiązek udowodnienia szlachectwa przez przedstawienie sześciu świadków (dwóch ze strony ojca, dwóch ze strony matki i dwóch ze strony babki ojczystej). Skutkiem niemożności udowodnienia pochodzenia było przeniesienie połowy majątku z osoby naganianej na osobę naganiającą. Zapoczątkowany na tle ekonomicznym konflikt z sąsiadem Mikołajem Głuchowskim doprowadził do oskarżenia braci Jana i Hipolita Kruszyńskich synów Bernarda o nieszlachectwo. Zbieg okoliczności spowodował, że Kruszyńscy znaleźli się w bardzo trudnej sytuacji być może nie mogąc sprostać wymogom nagany. Jedynym ratunkiem dla braci było potwierdzenie swych praw za pomocą dokumentów. Bliski termin zmobilizował Kruszyńskich do intensywnej kwerendy archiwalnej w poszukiwaniu wzmianek o swojej rodzinie i posiadanym majątku, którą w dużej części przeprowadzili samodzielnie. Zakres kwerendy był bardzo szeroki, począwszy od akt Metryki Koronnej w Warszawie, poprzez sądy ziemskie i grodzkie na kancelariach miast Prus Królewskich i Książęcych kończąc. Efektem rocznych zaledwie poszukiwać stało się odtworzone archiwum rodzinne, które szczęśliwym trafem w stanie prawie nienaruszonym wraz z cytowanymi w artykule, a sporządzonymi na potrzeby procesu inwentarzami dokumentów przetrwało do naszych czasów.
2

Najstarsze dzieje Milewskich (von der Milwe)

100%
Nowosad W.
Rocznik Grudziądzki
|
2011
|
vol. 19
39-56
EN
For many knight families in Prussia the 15th century was the century of choices. The inner situation and nexus in the whole country caused that they had to face a choice of either fighting to improve their situation and therefore going as far as deceiving their hitherto sovereign or staying faithful to their previous suzerain counting on his magnanimity and generosity in dividing dignity and assets. Those choices were never easy since the rate could be the whole fortune or even the life of family members. The Milewski (von der Milwe) clan, the proprietors of Milewo near Nowe upon the Vistula river, is an example of how the accomplished choices eventually pushed the clan aside on the margin of political life, diminishing their assets position. The price of loyalty towards the Teutonic Order in the face of the ultimate defeat in the Thirteen Years War was the existence within the bounds of new-created province – Royal Prussia – and subsequent looking for a better life out of bounds. An indirect consequence was a lack of interest in the family of the modern-era historiographers and heralds, who, to tell the truth, recorded the existence of such family emphasising their antiquity, however they were unable to deliver a more detailed information about them. The main aim of the article is therefore to reconstruct the family interrelationships of the first von der Milwe generations and the assets they disposed and administered as well as to restore memory of them to the contemporary people. Since they were, beside the owners of Bąków (von Banckaw), Kopytków (von Kopitkaw), Frące (von der Francze) or Smoąg (von Smollang), one of major families in the Nowe district. They are also an example of a family who did not limit their assets activity only to estates in close proximity to their main home – Milewo, but who crossed the barrier of Vistula and attempted to invest their funds in properties near Grudziądz or even farther – Prabut, Kisielice and Kętrzyn.
3
Content available remote

Osadnictwo olęderskie w dobrach szlachty Prus Królewskich. Stan źródeł i możliwości badawcze

100%
Nowosad W.
Archiwa – Kancelarie – Zbiory
|
2005
|
vol. 1
s. 87 - 115
PL
Badania nad osadnictwem olęderskim w Prusach Królewskich podejmowane były już niejednokrotnie. Stan zachowania i dostępność źródeł sprawiły jednak, iż w kręgu zainteresowań badaczy znalazły się osady wiejskie należące do trzech największych własności ziemskich w Prusach Królewskich, a mianowicie miast pruskich, starostw i dóbr biskupich. Do chwili obecnej nie istniały publikacje przedstawiające stan osadnictwa olęderskiego w dobrach prywatnych szlachty pruskiej. Brak opracowań nie pozwala odpowiedzieć dziś nawet na podstawowe pytanie o liczbę wsi należących do szlachty, a lokowanych na prawie olęderskim. Sytuacja jest o tyle trudna, iż nie istnieją również żadne drukowane wydawnictwa źródłowe, które dałyby podstawy do badań nad tym zagadnieniem. Niniejszy tekst jest więc próbą omówienia niezbyt licznego i rozproszonego materiału źródłowego, który mógłby tą lukę w jakimś stopniu zapełnić. Na potrzeby niniejszej publikacji przeprowadzono kwerendę archiwalną w zespołach rodzinno-majątkowych dawnych właścicieli posiadających dobra w Prusach Królewskich. Szczególnie bogate w źródła dotyczące osadnictwa okazały się niezwykle różnorodne i bogate materiały jednej z najmożniejszych rodzin pruskich w XVII w. - Konopackich, ich bezpośrednich spadkobierców - Kruszyńskich oraz licznych rodzin z nimi spokrewnionych przechowywane obecnie w Archiwum Państwowym w Toruniu w zespole Archiwum Sczanieckich z Nawry. Archiwalia znajdujące się w innych zespołach rodzinno-majątkowych dla publikacji miały znaczenie marginalne. Kwerendę rozszerzono o wybrane serie ksiąg sądowych sądów działających w Prusach Królewskich oraz zbiory biblioteczne Biblioteki PAN w Gdańsku. Pewnym ułatwieniem w poszukiwaniach materiałów dotyczących osadnictwa olęderskiego w księgach sądowych znajdujących się obecnie w archiwach państwowych była z całą pewnością "Kartoteka materiałów do dziejów wsi" szerzej znana jako tzw. "kwerenda wiejska". Efektem poszukiwań było powiększenie listy wsi szlacheckich objętych osadnictwem olęderskich o kilka nowych pozycji, a dla większości z nich udało się ustalić daty ich lokacji (pierwotnej lub odnowienia kontraktów), które były do tej pory w większości cytowanych publikacji pominięte. Niniejszy publikację uzupełniają zamieszczone teksty kilku źródeł, które w pewnym stopniu odzwierciedlają zachowany do dziś materiał dotyczący osadnictwa olęderskiego w dobrach szlacheckich Prus Królewskich.
EN
Investigations into Olendrian colonization in Royal Prussia have been already undertaken many times. State of preservation and accessibility of sources have however caused emergence in the range of investigators' interest of rural settlements belonging to three greatest landed estates in Royal Prussia, namely Prussian towns, starosties (counties) and bishop's properties. Until now there were no papers presenting state of Olendrian colonization in private estates of Prussian nobility. Lack of works disables answering today even basic a question about number of villages belonging to the nobility, settled under Olendrian law. The situation is such difficult that since there are even no printed source publication that would provide basis for research works into this issue. Thus present paper demonstrates an attempt at discussing not too abundant and very dispersed source material, which could fill this gap to some extent. For present publication purposes there have been conducted archival inquiries in family-estate complexes of former owners of estates in Royal Prussia. Especially rich in sources concerning colonization turned out to be unusually diverse and abundant materials of one of the most powerful and wealthy Prussian families in seventeenth century - Konopacki, their direct successors - Kruszyński as well as their numerous related families, kept at present at State Archive in Toruń, in fond of Sczaniecki of Nawra Archive. Archival materials located in other family-estate fonds were of marginal importance from the paper point of view. The inquiry has been expanded onto selected series of judicial tomes of courts operating in Royal Prussia as well collections of Polish Academy of Science Library in Gdańsk. Some facilitation of seeking materials regarding Olendrian colonization in judicial tomes that are now kept at state archives, was certainly "Index of Materials for Rural History", widely known as so-called "rural inquiry". As result of research increased has been register of noble villages, included in Olendrian colonization by several new items, and in most cases there have been found dates of their location (original ones or of contracts renewals), which have been until now in majority of cited publications disregarded. Present paper is supplemented with inserted texts of a few sources, which to some extent reflect retained until today material concerning Olendrian colonization in noble estates of Royal Prussia.
4
Content available remote

Źródła do dziejów Prus Królewskich w zespole "Książęta Radziwiłłowie" (Fond 694) w Narodowym Archiwum Historycznym Białorusi w Mińsku

100%
Nowosad W.
Archiwa – Kancelarie – Zbiory
|
2013
|
issue 4(6)
s. 11 - 32
EN
Royal Prussia, being a province of the Republic of Poland, suffered greatly during the many wars campaigned in the last 500 years. The calamity of wars has been supplemented by accidental fires devouring the cities over that period. Along with cities, castles and manors, records amassed in them, were destroyed as well. As a result of this damage, but a little of the archival heritage remains intact. Two of the three provinces (voivodeships) of the former Royal Prussia lack the most basic sets of municipal and manorial court records Those records had only been saved in the smallest of the Prussian provinces - Malbork province. The city archival records had been just slightly better handled. The books of the great Prussian cities - Gdansk and Torun survived and are in fair condition. City records of Chojnice, Malbork, Nowe, Puck and Sztum were also rather lucky. However the rest of them had suffered great damage more often than not. Considering the overall deficiencies of the resource database, it is crucial to cumulate and release information referring to the data concerning Royal Prussia, that are scattered over various archives and libraries both in the country and abroad. The importance of the latter ones lies perhaps mostly in the fact, that rarely do polish researchers get through to them because - at the first glance - what should you expect of archival materials kept in Riga, Minsk, Vilnius or Lvov, that refers to the history of Royal Prussia and its inhabitants? It is usual for the academics to carry out their research in Berlin and other german cities, with only most tentative glimpses cast on Russian archives they have yet to examine on the matter in question. But here? This article serves to summarise an archival research which has been carried out in the National Historical Archives of Belarus in Minsk, the point of which was to gather data on the archives build up and assembled by persons and offices that were in existence in the Royal Prussia between 16th and 18th century, originally located mostly in private archives of the provinces local gentry and nobility. The idea for such research to be conducted has arisen after looking into the history of the Radziwill family and the important role they played in Prussia, as well as examining other sections of the old Radziwill archives that are currently kept in the Central Archives of Historical Records in Warsaw and the National Historical Archives of Belarus in Minsk.
5
Publication available in full text mode
Content available

FOPAR standard opisu archiwaliów

100%
Nowosad W.
Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
|
1998
|
vol. 70
89-90
EN
-
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.